A

A

A

  • Нүүр
  • Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэр
  • МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭНИЙ ХУУЛИЙН 3 ДУГААР ЗҮЙЛИЙН 5 ДАХЬ ХЭСГИЙН ЗААЛТ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ХОЛБОГДОХ ЗҮЙЛ, ЗААЛТЫГ ЗӨРЧСӨН ЭСЭХ ТУХАЙ М
Бүлэг: 1979

ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦИЙН ДҮГНЭЛТ МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭНИЙ ХУУЛИЙН 3 ДУГААР ЗҮЙЛИЙН 5 ДАХЬ ХЭСГИЙН ЗААЛТ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ХОЛБОГДОХ ЗҮЙЛ, ЗААЛТЫГ ЗӨРЧСӨН ЭСЭХ ТУХАЙ МАРГААНЫГ ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭСЭН ТУХАЙ

2002.11.27 Улаанбаатар хот

Дугаар 04

Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны танхим

14 цаг 00 минут

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааныг Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Ж.Амарсанаа даргалж, гишүүдэд Н.Чинбат /илтгэгч/, Л.Рэнчин, Ч.Дашням, Ц.Сарантуяа нарын бүрэлдэхүүнтэй, нарийн бичгийн даргаар Д.Нарантуяа, Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Долгор нарыг оролцуулан Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны танхимд хийв.

Нэг. Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хороонд оршин суугч Д.Батболд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж гаргасан өргөдөлдөө:

“Улсын Их Хурлаас 2002 оны 1 дүгээр сарын 10-ны өдөр батлагдаж мөн оны 9 дүгээр сарын 01-нээс эхлэн хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Иргэний шинэ хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн “Хуульд заасан тохиолдолд Засгийн газар, эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтны энэ хуульд нийцүүлэн гаргасан, иргэний эрх зүйн хэм хэмжээ агуулсан, нийтээр дагаж мөрдөх эрх зүйн актыг хэрэглэж болно” гэсэн заалтыг мөн 3 дугаар зүйлийн 6 дахь хэсгийн “Хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн актыг зөвхөн хуулийн хэм хэмжээг нөхөн зохицуулсан тохиолдолд хэрэглэнэ” гэсэн заалтуудыг Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Шүүгч хараат бус байж, гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн заалтын “гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн хэм хэмжээг зөрчсөн байна.

Учир нь шүүгч гагцхүү хуульд захирагдана гэдэг нь хуулийг бүх нийтээр дээдлэх, хуулинд хэн боловч адил тэгш захирагдах ёстой гэсэн өргөн багтаамжтай ойлголтын хүрээнд юуны түрүүнд шүүгч өөрөө багтаж байгааг илэрхийлдэг төдийгүй шүүгчийн бүхий л үйл ажиллагаа, эдлэх эрх, гүйцэтгэх үүрэг хуулиар тодорхойлогдож “зөвхөн хууль буюу парламентын баталсан актыг баримтлана гэсэн үг юм”. Нэгэнт хэрэг маргааныг шийдвэрлэж байгаа нь тэдний үйл ажиллагааны үндсэн хэсэг учраас энэ ажиллагаа мөн л хуульд захирагдана. Хууль нь шийдвэр гаргахад баримтлах ганц хэмжүүр нь болж, тэнд шүүгч зөвхөн хууль хэрэглэж хэрэг маргааныг шийдвэрлэж байдаг.

Харин өөр бусад эрх зүйн акт хэрэглэвэл хатуу чанд үйлчлэх Үндсэн хууль түүний зарчим зөрчигдөх нь гэдэг нь маргаангүй мэт санагдана. Ийнхүү шүүгч зөвхөн хууль хэрэглэснээрээ л хуулинд захирагдсан болох бөгөөд хуулинд захирагдсанаараа л хараат бус байгаа нь харагддаг гэж бодож байна.

Иймд Иргэний хуулийн дээр дурдсан заалтууд Шүүхийг өөр бусад эрх зүйн акт хэрэглэж болно хэмээн зааснаараа Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн үзэл баримтлалд нийцэхгүй байгаа бөгөөд “Шүүгч ...гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн хэм хэмжээг шууд зөрчсөн байна” гэжээ.

Хоёр. Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн оршин суугч Д.Батболд 2002 оны 10 дугаар сарын 28-ны өдөр Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан өргөдлийнхөө зарим хэсгээс татгалзах тухай өргөдөлдөө:

“Миний бие 2002 оны 10 дугаар сарын 14-ны өдөр Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5, 6 дахь хэсгийн заалтууд Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн заалтыг зөрчсөн байна гэж өргөдөл гаргасан билээ.

Гэтэл Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 6 дахь хэсгийн “Хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн актыг зөвхөн хуулийн хэм хэмжээг нөхөн зохицуулсан тохиолдолд хэрэглэнэ” гэсэн хэм хэмжээ нь анх өргөдөл гаргаснаас хойш хугацаанд хийсэн судалгааны явцад Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн заалтыг зөрчсөн гэх үндэслэл тогтоогдохгүй болох нь тогтоогдсон юм.

Учир нь хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн акт гэдэг нь нэгдүгээрт Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5-д тусгагдсан эрх зүйн хэм хэмжээний актыг тодорхойлоогүй байж. Хоёрдугаарт “нөхөн зохицуулна” гэдэг нь хувийн эрх зүйн харилцаанд оролцогчдын өөр хоорондоо харилцан тохиролцож хэм хэмжээ тогтоосон акт. Тэр хувь этгээдүүдийн хоорондын хуулиар зохицуулаагүй харилцааг зохицуулдаг тийм иргэний нийгмийн шинж чанартай хувь этгээдүүдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалсан институт байжээ. Үүнийг эрх зүйн онолд эрх зүйн үйлчлэх асуудлын орчин буюу материаллаг эрх зүйн эх сурвалж гэж үздэг байна. Шүүх ч үүнийг хэрэглэх нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн ойлголт. Иймд би Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 6 дахь хэсгийн заалт Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчсөн гэх өргөдлийн шаардлагаасаа татгалзаж байна” гэжээ.

Гурав. Д.Батболд 2002 оны 11 дүгээр сарын 25- ний өдөр Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан нэмэлт тайлбартаа:

“Шүүх Засгийн газар, эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтны эрх зүйн актыг бус /цаашид хуулийн дэд акт гэж нэрлэнэ/ зөвхөн хууль хэрэглэх нь юун түрүүн төрийн эрх мэдэл хуваарилах зарчимтай холбоотой. Эл зарчмыг хүний эрх, эрх чөлөөг төрийн засаглалын дур зоргоос хамгаалах, ардчилсан төр засаг өөрөө туйлын зохион байгуулалттай байх шаардлагын язгуур үндэс бөгөөд хийх ажил, гүйцэтгэх үүрэг, эдлэх эрхийн хил хязгаарыг туйлын тодорхой тодорхойлсон “Цааз” төдийгүй бас дээрх эрх мэдлүүд нь Үндсэн хуулиар тогтоогдсон өөрийн статусын үндсэн дээр органик хуулиар олгогдсон чиг үүргийн хүрээнд ажил хэргийн нарийн уялдаатайгаар төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлнэ гэсэн ойлголтуудыг илэрхийлдэг гэж үздэг. Мөн түүнчлэн эрх мэдлүүд нь бие даасан байдалтай, бие даасан байдал нь хязгаартай байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл хууль тогтоох эрх мэдлээс хуулийг зөвхөн тогтооно, гүйцэтгэх эрх мэдлээс зөвхөн хэрэгжүүлнэ, шүүх зөвхөн хууль хэрэглэнэ гэсэн агуулгатай зарчим гэж нийтэлсэн нь элбэг байдаг.

Харин Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн заалтаар төсөөлбөл өөрөөр хэлбэл, бидний маргааны хувьд хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдэл шүүхийн хэрэглэдэг, түүний цорын ганц “дарга” болох эрх зүйн актыг хоёулаа тогтоодог болчихлоо. Үнэндээ энэ нь Улсын Их Хурал, Засгийн газраар хязгаарлагдахгүй төрийн эрх бүхий байгууллагууд, албан тушаалтнууд гээд олон тооны субъектүүдээр нэмэгдлээ гэж ойлгож болохоор байна. Төсөөлж бичихэд гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллага нэмэгдсэнээр шүүх эрх мэдэл рүүгээ нөгөө хоёр нь адил функцээр шахсан, улмаар төрийн эрх мэдлийн гурван салааны дунд эн тэнцүү байр эзлэх шүүх эрх мэдлийн байр суурь доошилж гүйцэтгэх эрх мэдлийн байр суурь дээшилсэн мэт санагддаг.

Ардчилсан нийгэмд шүүх эрх мэдэл хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдэлтэй эн тэнцүү байр эзэлж тэдгээрт хяналт тавьж, хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах учиртай. Даян дэлхий, ардчилсан нийгмийн эрхэм нандин үнэт зүйлс болсон хүний эрх, эрх чөлөө шударга ёсны талаархи гомдол маргаан шүүхээр эцэслэн шийдвэрлүүлдэг журамтай. Энэ хосгүй ариун шударга, эгэл бус ажиллагаанд хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчих магадлал хамгийн өндөр байдаг захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шийдвэрийг барьж маргааныг шийднэ гэдэг нь төр иргэнийхээ хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргээ биелүүлж чадахгүйд хүрэх үндэстэй нөхцөл байдал бий болгодог. Хэрвээ энэ хуулийн заалт хүчин төгөлдөр хэвээр үлдвэл дараах нөхцөл байдал үүсч болно.

1.Хууль тогтоогч иргэний хуулийн 3-ын 5-д заагдсан хуулийн дэд актуудыг хэрэглэхэд тавигдах шаардлагуудыг тоочихдоо “энэ хуульд нийцүүлэн гаргасан” гэсэн нэг шалгуурыг хуульчилжээ. Хэрэв хэрэглэх гэж буй хуулийн дэд актын нийцэн гарсан Иргэний хуулийн тухайн заалт өөрөө Үндсэн хууль зөрчсөн байсан тохиолдолд Иргэний хуулиар халхавч хийж уг дэд актууд шүүхийн хяналтаас гарах боломжтой. Ийнхүү хяналтаас гарснаараа захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шударга бус үйлдэл, ашиг сонирхол Үндсэн хууль зөрчсөн хэм хэмжээнүүд нь шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болох аюултай.

2.Хуулийг бус түүнийг хэрэгжүүлэх талаар гаргасан хуулийн дэд актуудыг хэрэглэснээрээ салбарын болон салбар дундын хуулиудад суусан Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, тухайн хуулийн зарчим утга санаа бүдгэрч, шүүгч гагцхүү хуульд захирагдаж байгаа үзэгдэл нь улам бүр үгүй болох чиг хандлагатай болно.

3.Шүүгч гагцхүү хуульд захирагдах зарчимтай холбоотойгоор шүүх зөвхөн хууль хэрэглэж хэрэг, маргаан шийддэг зөв зүгт зүглэсэн шүүгч нар элдэв заавар журам, тушаал хэрэглэдэг болсноороо өмнөх тогтолцооны шүүхүүд шиг диктатурын байгууллага болох шинжтэй болно.

4.Улсын дээд шүүхийн бүрэн эрхэд анхан шатны болон давж заалдах шатны шүүхүүдийг хуулийн дэд актыг нэг мөр ойлгож зөв хэрэглэдэг практик тогтоолгохоор тэдгээрийг тайлбарлах үүрэг нэмэгдэнэ. Анхан шатны болон давж заалдах шатны шүүхүүд хэрэглэж буй эх сурвалжаа янз янзаар ойлгож гарч буй шийдвэрийнх нь үр дүн өөр өөр байгаа үед Улсын дээд шүүх хуулийн дэд актыг тайлбарлахаас өөр аргагүй л болох болов уу.

Мөн Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 1-ийн 4 болон Тавьдугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт анализ хийхэд шүүх нь хуулийн дэд актуудыг бус гагцхүү хууль хэрэглэнэ гэсэн санаа гарч байна. Үүнд:

1.Хууль зүйн шинжлэх ухааны онолд аливаа эрх зүйн актыг хэрэглэж эрх зүйн шийдэл гаргагч нь тухайн эрх зүйн актыг тайлбарладаг гэсэн “аксиом” байдаг. Жишээ нь: Үндсэн хуулийг хэрэглэж эрх зүйн шийдэл гаргадаг субъект нь Үндсэн хуулийн шүүх бөгөөд Үндсэн хуулийг ганцхан Үндсэн хуулийн шүүх л тайлбарлах эрхтэйг бид мэднэ. Харин ердийн шүүх зөвхөн хууль хэрэглэдэг учраас тэдэнд хууль тайлбарлах бүрэн эрх олгогдсон байдаг. Энэ хоёр үзэгдлээс нэгдүгээрт, хэрэглэх эрх байдаг л бол мөн тайлбарлах эрх олгогдсон байдаг гэсэн дүгнэлт хийж болно. Хоёрдугаарт, хуулийн дэд актыг хэрэглэдэггүй учраас Улсын дээд шүүхэд түүнийг тайлбарлах эрх олгогдоогүй байна гэсэн логик дүгнэлт хийж болно. Энэ бол Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 1-ийн 4-өөс хийсэн дүгнэлт.

Нөгөөтэйгүүр Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 3 нь өөрөө шүүх зөвхөн хууль хэрэглэх ёстойг тунхагласан шинж чанартай байна. Үүнийг тайлбарлахын тулд эхлээд хоёр ойлголтыг дурдах хэрэгтэй байна.

1.Шүүхээс хууль хэрэглэх зарчим нь шүүгч гагцхүү хуульд захирагдах зарчимтай холбоотойгоор урган гардаг гэсэн эрдэмтдийн үзэл бодолтой санал нэг байна.

2.Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 3-ыг “эсэргээр нь уншвал” Улсын дээд шүүх, бусад шүүх нь Үндсэн хуульд нийцсэн, албан ёсоор нийтлэгдсэн хуулийг хэрэглэх эрхтэй гэж бууж байна. Иймээс энэ заалт нь шүүх хууль хэрэглэх талаар заасан төдийгүй тэр нь ямар шалгууруудыг хангасан байхыг тодорхойлсон цорын ганц заалт юм.

Хэрэв шүүгч гагцхүү хуульд захирагдах зарчимтай холбоотойгоор шүүхээс хууль хэрэглэх зарчим урган гардаг юм бол Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1-ээс Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 3 урган гарсан байх ёстой гэсэн нэгдэх дүгнэлтийг хийж болно. Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1-д “Шүүгч ...гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн нь хуулиас өөр ямар нэгэн эрх зүйн актанд захирагдахгүй гэсэн санаа байгаа нь маргаангүй тул тэр нь Тавьдугаар зүйлийн 3-т заавал илрэх ёстой бөгөөд ийнхүү илрэхдээ мөн л өөр ямар нэг эрх зүйн акт хэрэглэхгүй гэсэн санаа тэнд гарсан байх ёстой гэсэн логик дүгнэлт хийхэд хүргэж байна. Тиймээс ч зөвхөн хууль хэрэглэх ёстойг бичиж үлдээгээгүй харин хэвшил болсон ойлголтон дээрээ үндэслэн түүний шалгууруудыг шууд тоочин нэрлэсэн байна.

Иймд шүүх маргааныг шийдвэрлэхдээ легитемт шинж чанартай Парламентаас баталсан эрх зүйн актыг баримталж шударга ёс, хүний эрх, эрх чөлөөний баталгаа болж байдаг гэсэн тэрхүү сонгодог ойлголтыг Үндсэн хуулийн цэц шийдвэрээрээ дахин нэг тунхаглах байхаа гэж найдаж байна.

Харин Иргэний хуулийн 3-ын 5-д тодорхойлсон этгээдүүдийн баталсан эрх зүйн актууд нь хууль зүйн үндэслэлээ тодорхойлсон хуулиа тухайн дэд актыг батлагч этгээд хэрхэн яаж ойлгож байгааг илэрхийлэх бөгөөд хууль хуулийн дэд актуудаар хэрэгжиж буйг, хуулиар ногдуулсан үүргээ албан тушаалтан биелүүлж байгааг л хэм хэмжээ тогтоох маягаар харуулдаг шинж чанартай. Үүнийг шүүхэд маргагч талууд нэхэмжлэлийн үндэслэл, татгалзлаа нотлох нотолгооны хэрэгсэл болгон ашигладаг. Шүүхийн хувьд хуулиа хэрэглэхийн тулд түүнээс иш татан ашиглаж нотлох баримтын түвшинд үнэлдэг зүй тогтолтой” гэжээ.

Дөрөв. Улсын Их Хурлын даргын 2002 оны 11 дүгээр сарын 7-ны өдрийн 175 дугаар захирамжаар томилогдсон Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Долгор Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан тайлбартаа:

“1. Хууль тогтоогч Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5, 6 дахь хэсгийг иргэний эрх зүйн аливаа хэрэг маргааныг шийдвэрлэхэд байнга тохиолддог асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор тусгасан.

Зарим маргааныг шийдвэрлэхэд уг асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар хуульд тодорхой заагаагүй, төсөөтэй хэрэглэх хуулийн заалт байхгүй байх тохиолдол олонтаа гардаг.

Нөгөө талаар иргэний эрх зүйн харилцааг бүхэлд нь хуулиар зохицуулах боломжгүй тул хуулиар шууд зохицуулаагүй харилцааг төрийн эрх бүхий байгууллагаас гаргасан актаар зохицуулах зайлшгүй шаардлагатай.

Тийм ч учраас Иргэний хуульд дээрх заалтуудыг тусгаснаас гадна 380 дугаар зүйлийн 2-т “Зорчигч буюу ачаа, тээшийг тээвэрлэх нөхцөл, тээвэрлэлтийн талаар талуудын хүлээх хариуцлага нь хууль, хуульд нийцсэн тодорхой төрлийн тээврийн дүрмээр тодорхойлогдоно” гэж заасан.

Эдгээр журам нь хуульд нийцсэн байх ёстой бөгөөд хэрэв хуульд нийцээгүй бол эрх зүйн актыг хэрэглэж болохгүй нь ойлгомжтой.

2.Иргэний хуулийн 3.5-д зөвхөн “нийтээр дагаж мөрдөх” эрх зүйн актыг хэрэглэж болохоор заасан бөгөөд энэ нь “хуульд нийцсэн байх” ёстой.

Засгийн газрын 1997 оны 178 дугаар тогтоолоор “Яам, тохируулагч агентлагаас нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан эрх зүйн баримт бичгийг хянаж бүртгэх журам”-ыг баталсан бөгөөд уг журмын Нэгийн 2-т “Нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан эрх зүйн баримт бичиг гэдэг нь яам, тохируулагч агентлагаас хуулиар олгогдсон бүрэн эрхэд хамаарах асуудлаар гаргасан тухайн салбарын болон улсын хэмжээнд байнга дагаж мөрдүүлэх заалт бүхий эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоосон баримт бичиг /тушаал, тогтоол/-ийг хэлнэ” гэж заасан байна.

Түүнчлэн яам, тохируулагч агентлаг нь зөвхөн хууль тогтоомжоор тусгайлан эрх олгосон нөхцөлд нийтээр дагаж мөрдүүлэх эрх зүйн баримт бичиг гаргах ба нийтээр дагаж мөрдүүлэх хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн баримт бичигт тусгайлан эрх олгосон хууль тогтоомж болон Засгийн газрын тогтоолын заалтыг үндэслэл болгон заавал дурдаж байх юм.

Яам, тохируулагч агентлаг нь нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан эрх зүйн баримт бичгийнхээ эх хувийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд ирүүлж хуульд нийцсэн эсэхийг хянуулах үүрэгтэй бөгөөд хэрэв уг акт бүхэлдээ буюу аль нэг заалт нь Үндсэн хууль, бусад хууль тогтоомжийн заалтыг зөрчсөн байвал Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны дүгнэлтийн дагуу уг баримт бичгийг хууль тогтоомжид нийцүүлэх арга хэмжээ авах ёстой.

Иймд хуулийн заалтыг үндэслэн, хуульд нийцүүлэн гаргасан эрх зүйн актыг шүүх хэрэглэснийг “хуульд захирагдсангүй” гэж үзэх үндэслэлгүй юм.

3.Д.Батболд гаргасан өргөдөлдөө: “...шүүгч хуульд захирагдана гэдэг нь хуулийг бүх нийтээр дээдлэх, хуулинд хэн боловч адилхан захирагдах ёстой гэсэн өргөн багтаамжтай ойлголтын хүрээнд юун түрүүн шүүгч өөрөө багтаж байгааг илэрхийлдэг төдийгүй шүүгчийн бүхий л үйл ажиллагаа, эдлэх эрх, гүйцэтгэх үүрэг хуулиар тодорхойлогдож “зөвхөн хууль буюу парламентын баталсан актыг баримтлана гэсэн үг юм...” гэжээ.

Юуны өмнө Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн дээр дурдсан заалтуудад “хуулинд хэн боловч адилхан захирагдах ёстой” гэсэн зарчмыг зөрчсөн агуулга байхгүй гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Иргэний хуулийн дурдсан заалтуудад шүүгч эрх зүйн актыг хэрэглэж болох тухай л заасан бөгөөд харин хуульд захирагдах эсэх тухай асуудлыг хөндөөгүй.

Нөгөө талаар “хуульд захирагдах”, “эрх зүйн актыг хэрэглэх” гэсэн ойлголтууд нэг утгыг агуулсан гэж үзэж болохгүй.

Хуульд захирагдана гэдэг бол хууль, түүнд нийцсэн эрх зүйн актыг дагаж мөрдөх, хууль зөрчсөн аливаа шийдвэр гаргахгүй байх, харин “эрх зүйн актыг хэрэглэх” гэдэг нь шүүгч маргааныг шийдвэрлэхдээ уг эрх зүйн актыг харгалзан үзэж, хуулийг баримтлан шийдвэрлэнэ гэсэн үг гэж ойлгож байна.

Эдгээрийг үндэслэн иргэн Д.Батболдын өргөдөлд дурдсан Иргэний хуулийн дээрх заалтууд Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэх үндэслэлгүй гэж үзэж байна. “ гэжээ.

Тав. Иргэн Д.Батболд Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны явцад: “Хуульд захирагдана гэсэн ойлголтод хууль хэрэглэх гэдэг нь багтсан явцуу ойлголт юм. Иймд шүүх, Засгийн газар холбогдох эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны актыг хэрэглэхээр тогтоосон нь Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэж байна” гэсэн тайлбар хийв.

Зургаа. Үндсэн хуулийн цэцийн дунд суудлын хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Долгор: “Хуульд захирагдах, хууль хэрэглэх гэсэн ойлголтуудыг ялгаатай авч үзэх ёстой. Иймд Иргэний хуулийн холбогдох заалт Үндсэн хууль зөрчөөгүй” гэсэн тайлбар хийв.

ҮНДЭСЛЭЛ:

Монгол Улсын Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн заалт нь иргэний эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоох эрхийг хэт хавтгайруулсан, шүүхээс хэрэглэх хэм хэмжээний хүрээ Үндсэн хуулийн агуулгатай зөрчилдсөн байна. Мөн заалтад хуульд заасан тохиолдолд Засгийн газар эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоох эрх олгогдсоныг Үндсэн хуулийн агуулгатай зөрчилдөөгүй гэж үзлээ. Үндсэн хуулиар тодорхойлогдсон хууль дээдлэх зарчмын агуулгад хууль хэрэглэх үйл ажиллагаа бүрнээ нийцэж байх ёстой. Эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтнаас гаргаж буй эрх зүйн акт шүүхэд маргаан шийдвэрлэх явцад нотолгооны ач холбогдолтой хэрэгсэл болно.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Жаран зургадугаар зүйл, Үндсэн хуулийн цэцэд Маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийг удирдлага болгон ДҮГНЭЛТ ГАРГАХ нь:

1.Монгол Улсын Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн “...эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтны...” гэсэн заалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Шүүгч... гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн заалтыг зөрчсөн байна.

2.Үндсэн хуулийн цэцийн энэхүү дүгнэлтийг хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор хэлэлцэн хариу ирүүлэхийг Улсын Их Хуралд уламжилсугай.

ДАРГА Ж.АМАРСАНАА

ГИШҮҮД Л.РЭНЧИН

Ч.ДАШНЯМ

Ц.САРАНТУЯА

Н.ЧИНБАТ

ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦИЙН ДҮГНЭЛТ
МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭНИЙ ХУУЛИЙН 3 ДУГААР ЗҮЙЛИЙН 5 ДАХЬ ХЭСГИЙН ЗААЛТ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ХОЛБОГДОХ ЗҮЙЛ, ЗААЛТЫГ ЗӨРЧСӨН ЭСЭХ ТУХАЙ МАРГААНЫГ ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭСЭН ТУХАЙ

2002.11.27 Улаанбаатар хот





Дугаар 04

Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны танхим
14 цаг 00 минут
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааныг Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Ж.Амарсанаа даргалж, гишүүдэд Н.Чинбат /илтгэгч/, Л.Рэнчин, Ч.Дашням, Ц.Сарантуяа нарын бүрэлдэхүүнтэй, нарийн бичгийн даргаар Д.Нарантуяа, Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Долгор нарыг оролцуулан Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны танхимд хийв.
Нэг. Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хороонд оршин суугч Д.Батболд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж гаргасан өргөдөлдөө:
“Улсын Их Хурлаас 2002 оны 1 дүгээр сарын 10-ны өдөр батлагдаж мөн оны 9 дүгээр сарын 01-нээс эхлэн хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Иргэний шинэ хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн “Хуульд заасан тохиолдолд Засгийн газар, эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтны энэ хуульд нийцүүлэн гаргасан, иргэний эрх зүйн хэм хэмжээ агуулсан, нийтээр дагаж мөрдөх эрх зүйн актыг хэрэглэж болно” гэсэн заалтыг мөн 3 дугаар зүйлийн 6 дахь хэсгийн “Хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн актыг зөвхөн хуулийн хэм хэмжээг нөхөн зохицуулсан тохиолдолд хэрэглэнэ” гэсэн заалтуудыг Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Шүүгч хараат бус байж, гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн заалтын “гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн хэм хэмжээг зөрчсөн байна.
Учир нь шүүгч гагцхүү хуульд захирагдана гэдэг нь хуулийг бүх нийтээр дээдлэх, хуулинд хэн боловч адил тэгш захирагдах ёстой гэсэн өргөн багтаамжтай ойлголтын хүрээнд юуны түрүүнд шүүгч өөрөө багтаж байгааг илэрхийлдэг төдийгүй шүүгчийн бүхий л үйл ажиллагаа, эдлэх эрх, гүйцэтгэх үүрэг хуулиар тодорхойлогдож “зөвхөн хууль буюу парламентын баталсан актыг баримтлана гэсэн үг юм”. Нэгэнт хэрэг маргааныг шийдвэрлэж байгаа нь тэдний үйл ажиллагааны үндсэн хэсэг учраас энэ ажиллагаа мөн л хуульд захирагдана. Хууль нь шийдвэр гаргахад баримтлах ганц хэмжүүр нь болж, тэнд шүүгч зөвхөн хууль хэрэглэж хэрэг маргааныг шийдвэрлэж байдаг.
Харин өөр бусад эрх зүйн акт хэрэглэвэл хатуу чанд үйлчлэх Үндсэн хууль түүний зарчим зөрчигдөх нь гэдэг нь маргаангүй мэт санагдана. Ийнхүү шүүгч зөвхөн хууль хэрэглэснээрээ л хуулинд захирагдсан болох бөгөөд хуулинд захирагдсанаараа л хараат бус байгаа нь харагддаг гэж бодож байна.
Иймд Иргэний хуулийн дээр дурдсан заалтууд Шүүхийг өөр бусад эрх зүйн акт хэрэглэж болно хэмээн зааснаараа Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн үзэл баримтлалд нийцэхгүй байгаа бөгөөд “Шүүгч ...гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн хэм хэмжээг шууд зөрчсөн байна” гэжээ.
Хоёр. Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн оршин суугч Д.Батболд 2002 оны 10 дугаар сарын 28-ны өдөр Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан өргөдлийнхөө зарим хэсгээс татгалзах тухай өргөдөлдөө:
“Миний бие 2002 оны 10 дугаар сарын 14-ны өдөр Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5, 6 дахь хэсгийн заалтууд Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн заалтыг зөрчсөн байна гэж өргөдөл гаргасан билээ.
Гэтэл Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 6 дахь хэсгийн “Хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн актыг зөвхөн хуулийн хэм хэмжээг нөхөн зохицуулсан тохиолдолд хэрэглэнэ” гэсэн хэм хэмжээ нь анх өргөдөл гаргаснаас хойш хугацаанд хийсэн судалгааны явцад Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн заалтыг зөрчсөн гэх үндэслэл тогтоогдохгүй болох нь тогтоогдсон юм.
Учир нь хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн акт гэдэг нь нэгдүгээрт Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5-д тусгагдсан эрх зүйн хэм хэмжээний актыг тодорхойлоогүй байж. Хоёрдугаарт “нөхөн зохицуулна” гэдэг нь хувийн эрх зүйн харилцаанд оролцогчдын өөр хоорондоо харилцан тохиролцож хэм хэмжээ тогтоосон акт. Тэр хувь этгээдүүдийн хоорондын хуулиар зохицуулаагүй харилцааг зохицуулдаг тийм иргэний нийгмийн шинж чанартай хувь этгээдүүдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалсан институт байжээ. Үүнийг эрх зүйн онолд эрх зүйн үйлчлэх асуудлын орчин буюу материаллаг эрх зүйн эх сурвалж гэж үздэг байна. Шүүх ч үүнийг хэрэглэх нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн ойлголт. Иймд би Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 6 дахь хэсгийн заалт Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчсөн гэх өргөдлийн шаардлагаасаа татгалзаж байна” гэжээ.
Гурав. Д.Батболд 2002 оны 11 дүгээр сарын 25- ний өдөр Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан нэмэлт тайлбартаа:
“Шүүх Засгийн газар, эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтны эрх зүйн актыг бус /цаашид хуулийн дэд акт гэж нэрлэнэ/ зөвхөн хууль хэрэглэх нь юун түрүүн төрийн эрх мэдэл хуваарилах зарчимтай холбоотой. Эл зарчмыг хүний эрх, эрх чөлөөг төрийн засаглалын дур зоргоос хамгаалах, ардчилсан төр засаг өөрөө туйлын зохион байгуулалттай байх шаардлагын язгуур үндэс бөгөөд хийх ажил, гүйцэтгэх үүрэг, эдлэх эрхийн хил хязгаарыг туйлын тодорхой тодорхойлсон “Цааз” төдийгүй бас дээрх эрх мэдлүүд нь Үндсэн хуулиар тогтоогдсон өөрийн статусын үндсэн дээр органик хуулиар олгогдсон чиг үүргийн хүрээнд ажил хэргийн нарийн уялдаатайгаар төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлнэ гэсэн ойлголтуудыг илэрхийлдэг гэж үздэг. Мөн түүнчлэн эрх мэдлүүд нь бие даасан байдалтай, бие даасан байдал нь хязгаартай байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл хууль тогтоох эрх мэдлээс хуулийг зөвхөн тогтооно, гүйцэтгэх эрх мэдлээс зөвхөн хэрэгжүүлнэ, шүүх зөвхөн хууль хэрэглэнэ гэсэн агуулгатай зарчим гэж нийтэлсэн нь элбэг байдаг.
Харин Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн заалтаар төсөөлбөл өөрөөр хэлбэл, бидний маргааны хувьд хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдэл шүүхийн хэрэглэдэг, түүний цорын ганц “дарга” болох эрх зүйн актыг хоёулаа тогтоодог болчихлоо. Үнэндээ энэ нь Улсын Их Хурал, Засгийн газраар хязгаарлагдахгүй төрийн эрх бүхий байгууллагууд, албан тушаалтнууд гээд олон тооны субъектүүдээр нэмэгдлээ гэж ойлгож болохоор байна. Төсөөлж бичихэд гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллага нэмэгдсэнээр шүүх эрх мэдэл рүүгээ нөгөө хоёр нь адил функцээр шахсан, улмаар төрийн эрх мэдлийн гурван салааны дунд эн тэнцүү байр эзлэх шүүх эрх мэдлийн байр суурь доошилж гүйцэтгэх эрх мэдлийн байр суурь дээшилсэн мэт санагддаг.
Ардчилсан нийгэмд шүүх эрх мэдэл хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдэлтэй эн тэнцүү байр эзэлж тэдгээрт хяналт тавьж, хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах учиртай. Даян дэлхий, ардчилсан нийгмийн эрхэм нандин үнэт зүйлс болсон хүний эрх, эрх чөлөө шударга ёсны талаархи гомдол маргаан шүүхээр эцэслэн шийдвэрлүүлдэг журамтай. Энэ хосгүй ариун шударга, эгэл бус ажиллагаанд хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчих магадлал хамгийн өндөр байдаг захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шийдвэрийг барьж маргааныг шийднэ гэдэг нь төр иргэнийхээ хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргээ биелүүлж чадахгүйд хүрэх үндэстэй нөхцөл байдал бий болгодог. Хэрвээ энэ хуулийн заалт хүчин төгөлдөр хэвээр үлдвэл дараах нөхцөл байдал үүсч болно.
1.Хууль тогтоогч иргэний хуулийн 3-ын 5-д заагдсан хуулийн дэд актуудыг хэрэглэхэд тавигдах шаардлагуудыг тоочихдоо “энэ хуульд нийцүүлэн гаргасан” гэсэн нэг шалгуурыг хуульчилжээ. Хэрэв хэрэглэх гэж буй хуулийн дэд актын нийцэн гарсан Иргэний хуулийн тухайн заалт өөрөө Үндсэн хууль зөрчсөн байсан тохиолдолд Иргэний хуулиар халхавч хийж уг дэд актууд шүүхийн хяналтаас гарах боломжтой. Ийнхүү хяналтаас гарснаараа захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шударга бус үйлдэл, ашиг сонирхол Үндсэн хууль зөрчсөн хэм хэмжээнүүд нь шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болох аюултай.
2.Хуулийг бус түүнийг хэрэгжүүлэх талаар гаргасан хуулийн дэд актуудыг хэрэглэснээрээ салбарын болон салбар дундын хуулиудад суусан Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, тухайн хуулийн зарчим утга санаа бүдгэрч, шүүгч гагцхүү хуульд захирагдаж байгаа үзэгдэл нь улам бүр үгүй болох чиг хандлагатай болно.
3.Шүүгч гагцхүү хуульд захирагдах зарчимтай холбоотойгоор шүүх зөвхөн хууль хэрэглэж хэрэг, маргаан шийддэг зөв зүгт зүглэсэн шүүгч нар элдэв заавар журам, тушаал хэрэглэдэг болсноороо өмнөх тогтолцооны шүүхүүд шиг диктатурын байгууллага болох шинжтэй болно.
4.Улсын дээд шүүхийн бүрэн эрхэд анхан шатны болон давж заалдах шатны шүүхүүдийг хуулийн дэд актыг нэг мөр ойлгож зөв хэрэглэдэг практик тогтоолгохоор тэдгээрийг тайлбарлах үүрэг нэмэгдэнэ. Анхан шатны болон давж заалдах шатны шүүхүүд хэрэглэж буй эх сурвалжаа янз янзаар ойлгож гарч буй шийдвэрийнх нь үр дүн өөр өөр байгаа үед Улсын дээд шүүх хуулийн дэд актыг тайлбарлахаас өөр аргагүй л болох болов уу.
Мөн Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 1-ийн 4 болон Тавьдугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт анализ хийхэд шүүх нь хуулийн дэд актуудыг бус гагцхүү хууль хэрэглэнэ гэсэн санаа гарч байна. Үүнд:
1.Хууль зүйн шинжлэх ухааны онолд аливаа эрх зүйн актыг хэрэглэж эрх зүйн шийдэл гаргагч нь тухайн эрх зүйн актыг тайлбарладаг гэсэн “аксиом” байдаг. Жишээ нь: Үндсэн хуулийг хэрэглэж эрх зүйн шийдэл гаргадаг субъект нь Үндсэн хуулийн шүүх бөгөөд Үндсэн хуулийг ганцхан Үндсэн хуулийн шүүх л тайлбарлах эрхтэйг бид мэднэ. Харин ердийн шүүх зөвхөн хууль хэрэглэдэг учраас тэдэнд хууль тайлбарлах бүрэн эрх олгогдсон байдаг. Энэ хоёр үзэгдлээс нэгдүгээрт, хэрэглэх эрх байдаг л бол мөн тайлбарлах эрх олгогдсон байдаг гэсэн дүгнэлт хийж болно. Хоёрдугаарт, хуулийн дэд актыг хэрэглэдэггүй учраас Улсын дээд шүүхэд түүнийг тайлбарлах эрх олгогдоогүй байна гэсэн логик дүгнэлт хийж болно. Энэ бол Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 1-ийн 4-өөс хийсэн дүгнэлт.
Нөгөөтэйгүүр Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 3 нь өөрөө шүүх зөвхөн хууль хэрэглэх ёстойг тунхагласан шинж чанартай байна. Үүнийг тайлбарлахын тулд эхлээд хоёр ойлголтыг дурдах хэрэгтэй байна.
1.Шүүхээс хууль хэрэглэх зарчим нь шүүгч гагцхүү хуульд захирагдах зарчимтай холбоотойгоор урган гардаг гэсэн эрдэмтдийн үзэл бодолтой санал нэг байна.
2.Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 3-ыг “эсэргээр нь уншвал” Улсын дээд шүүх, бусад шүүх нь Үндсэн хуульд нийцсэн, албан ёсоор нийтлэгдсэн хуулийг хэрэглэх эрхтэй гэж бууж байна. Иймээс энэ заалт нь шүүх хууль хэрэглэх талаар заасан төдийгүй тэр нь ямар шалгууруудыг хангасан байхыг тодорхойлсон цорын ганц заалт юм.
Хэрэв шүүгч гагцхүү хуульд захирагдах зарчимтай холбоотойгоор шүүхээс хууль хэрэглэх зарчим урган гардаг юм бол Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1-ээс Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 3 урган гарсан байх ёстой гэсэн нэгдэх дүгнэлтийг хийж болно. Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1-д “Шүүгч ...гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн нь хуулиас өөр ямар нэгэн эрх зүйн актанд захирагдахгүй гэсэн санаа байгаа нь маргаангүй тул тэр нь Тавьдугаар зүйлийн 3-т заавал илрэх ёстой бөгөөд ийнхүү илрэхдээ мөн л өөр ямар нэг эрх зүйн акт хэрэглэхгүй гэсэн санаа тэнд гарсан байх ёстой гэсэн логик дүгнэлт хийхэд хүргэж байна. Тиймээс ч зөвхөн хууль хэрэглэх ёстойг бичиж үлдээгээгүй харин хэвшил болсон ойлголтон дээрээ үндэслэн түүний шалгууруудыг шууд тоочин нэрлэсэн байна.
Иймд шүүх маргааныг шийдвэрлэхдээ легитемт шинж чанартай Парламентаас баталсан эрх зүйн актыг баримталж шударга ёс, хүний эрх, эрх чөлөөний баталгаа болж байдаг гэсэн тэрхүү сонгодог ойлголтыг Үндсэн хуулийн цэц шийдвэрээрээ дахин нэг тунхаглах байхаа гэж найдаж байна.
Харин Иргэний хуулийн 3-ын 5-д тодорхойлсон этгээдүүдийн баталсан эрх зүйн актууд нь хууль зүйн үндэслэлээ тодорхойлсон хуулиа тухайн дэд актыг батлагч этгээд хэрхэн яаж ойлгож байгааг илэрхийлэх бөгөөд хууль хуулийн дэд актуудаар хэрэгжиж буйг, хуулиар ногдуулсан үүргээ албан тушаалтан биелүүлж байгааг л хэм хэмжээ тогтоох маягаар харуулдаг шинж чанартай. Үүнийг шүүхэд маргагч талууд нэхэмжлэлийн үндэслэл, татгалзлаа нотлох нотолгооны хэрэгсэл болгон ашигладаг. Шүүхийн хувьд хуулиа хэрэглэхийн тулд түүнээс иш татан ашиглаж нотлох баримтын түвшинд үнэлдэг зүй тогтолтой” гэжээ.
Дөрөв. Улсын Их Хурлын даргын 2002 оны 11 дүгээр сарын 7-ны өдрийн 175 дугаар захирамжаар томилогдсон Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Долгор Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан тайлбартаа:
“1. Хууль тогтоогч Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5, 6 дахь хэсгийг иргэний эрх зүйн аливаа хэрэг маргааныг шийдвэрлэхэд байнга тохиолддог асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор тусгасан.
Зарим маргааныг шийдвэрлэхэд уг асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар хуульд тодорхой заагаагүй, төсөөтэй хэрэглэх хуулийн заалт байхгүй байх тохиолдол олонтаа гардаг.
Нөгөө талаар иргэний эрх зүйн харилцааг бүхэлд нь хуулиар зохицуулах боломжгүй тул хуулиар шууд зохицуулаагүй харилцааг төрийн эрх бүхий байгууллагаас гаргасан актаар зохицуулах зайлшгүй шаардлагатай.
Тийм ч учраас Иргэний хуульд дээрх заалтуудыг тусгаснаас гадна 380 дугаар зүйлийн 2-т “Зорчигч буюу ачаа, тээшийг тээвэрлэх нөхцөл, тээвэрлэлтийн талаар талуудын хүлээх хариуцлага нь хууль, хуульд нийцсэн тодорхой төрлийн тээврийн дүрмээр тодорхойлогдоно” гэж заасан.
Эдгээр журам нь хуульд нийцсэн байх ёстой бөгөөд хэрэв хуульд нийцээгүй бол эрх зүйн актыг хэрэглэж болохгүй нь ойлгомжтой.
2.Иргэний хуулийн 3.5-д зөвхөн “нийтээр дагаж мөрдөх” эрх зүйн актыг хэрэглэж болохоор заасан бөгөөд энэ нь “хуульд нийцсэн байх” ёстой.
Засгийн газрын 1997 оны 178 дугаар тогтоолоор “Яам, тохируулагч агентлагаас нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан эрх зүйн баримт бичгийг хянаж бүртгэх журам”-ыг баталсан бөгөөд уг журмын Нэгийн 2-т “Нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан эрх зүйн баримт бичиг гэдэг нь яам, тохируулагч агентлагаас хуулиар олгогдсон бүрэн эрхэд хамаарах асуудлаар гаргасан тухайн салбарын болон улсын хэмжээнд байнга дагаж мөрдүүлэх заалт бүхий эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоосон баримт бичиг /тушаал, тогтоол/-ийг хэлнэ” гэж заасан байна.
Түүнчлэн яам, тохируулагч агентлаг нь зөвхөн хууль тогтоомжоор тусгайлан эрх олгосон нөхцөлд нийтээр дагаж мөрдүүлэх эрх зүйн баримт бичиг гаргах ба нийтээр дагаж мөрдүүлэх хэм хэмжээ тогтоосон эрх зүйн баримт бичигт тусгайлан эрх олгосон хууль тогтоомж болон Засгийн газрын тогтоолын заалтыг үндэслэл болгон заавал дурдаж байх юм.
Яам, тохируулагч агентлаг нь нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр гаргасан эрх зүйн баримт бичгийнхээ эх хувийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд ирүүлж хуульд нийцсэн эсэхийг хянуулах үүрэгтэй бөгөөд хэрэв уг акт бүхэлдээ буюу аль нэг заалт нь Үндсэн хууль, бусад хууль тогтоомжийн заалтыг зөрчсөн байвал Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны дүгнэлтийн дагуу уг баримт бичгийг хууль тогтоомжид нийцүүлэх арга хэмжээ авах ёстой.
Иймд хуулийн заалтыг үндэслэн, хуульд нийцүүлэн гаргасан эрх зүйн актыг шүүх хэрэглэснийг “хуульд захирагдсангүй” гэж үзэх үндэслэлгүй юм.
3.Д.Батболд гаргасан өргөдөлдөө: “...шүүгч хуульд захирагдана гэдэг нь хуулийг бүх нийтээр дээдлэх, хуулинд хэн боловч адилхан захирагдах ёстой гэсэн өргөн багтаамжтай ойлголтын хүрээнд юун түрүүн шүүгч өөрөө багтаж байгааг илэрхийлдэг төдийгүй шүүгчийн бүхий л үйл ажиллагаа, эдлэх эрх, гүйцэтгэх үүрэг хуулиар тодорхойлогдож “зөвхөн хууль буюу парламентын баталсан актыг баримтлана гэсэн үг юм...” гэжээ.
Юуны өмнө Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн дээр дурдсан заалтуудад “хуулинд хэн боловч адилхан захирагдах ёстой” гэсэн зарчмыг зөрчсөн агуулга байхгүй гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.
Иргэний хуулийн дурдсан заалтуудад шүүгч эрх зүйн актыг хэрэглэж болох тухай л заасан бөгөөд харин хуульд захирагдах эсэх тухай асуудлыг хөндөөгүй.
Нөгөө талаар “хуульд захирагдах”, “эрх зүйн актыг хэрэглэх” гэсэн ойлголтууд нэг утгыг агуулсан гэж үзэж болохгүй.
Хуульд захирагдана гэдэг бол хууль, түүнд нийцсэн эрх зүйн актыг дагаж мөрдөх, хууль зөрчсөн аливаа шийдвэр гаргахгүй байх, харин “эрх зүйн актыг хэрэглэх” гэдэг нь шүүгч маргааныг шийдвэрлэхдээ уг эрх зүйн актыг харгалзан үзэж, хуулийг баримтлан шийдвэрлэнэ гэсэн үг гэж ойлгож байна.
Эдгээрийг үндэслэн иргэн Д.Батболдын өргөдөлд дурдсан Иргэний хуулийн дээрх заалтууд Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэх үндэслэлгүй гэж үзэж байна. “ гэжээ.
Тав. Иргэн Д.Батболд Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны явцад: “Хуульд захирагдана гэсэн ойлголтод хууль хэрэглэх гэдэг нь багтсан явцуу ойлголт юм. Иймд шүүх, Засгийн газар холбогдох эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны актыг хэрэглэхээр тогтоосон нь Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэж байна” гэсэн тайлбар хийв.
Зургаа. Үндсэн хуулийн цэцийн дунд суудлын хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Долгор: “Хуульд захирагдах, хууль хэрэглэх гэсэн ойлголтуудыг ялгаатай авч үзэх ёстой. Иймд Иргэний хуулийн холбогдох заалт Үндсэн хууль зөрчөөгүй” гэсэн тайлбар хийв.
ҮНДЭСЛЭЛ:
Монгол Улсын Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн заалт нь иргэний эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоох эрхийг хэт хавтгайруулсан, шүүхээс хэрэглэх хэм хэмжээний хүрээ Үндсэн хуулийн агуулгатай зөрчилдсөн байна. Мөн заалтад хуульд заасан тохиолдолд Засгийн газар эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоох эрх олгогдсоныг Үндсэн хуулийн агуулгатай зөрчилдөөгүй гэж үзлээ. Үндсэн хуулиар тодорхойлогдсон хууль дээдлэх зарчмын агуулгад хууль хэрэглэх үйл ажиллагаа бүрнээ нийцэж байх ёстой. Эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтнаас гаргаж буй эрх зүйн акт шүүхэд маргаан шийдвэрлэх явцад нотолгооны ач холбогдолтой хэрэгсэл болно.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Жаран зургадугаар зүйл, Үндсэн хуулийн цэцэд Маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийг удирдлага болгон ДҮГНЭЛТ ГАРГАХ нь:
1.Монгол Улсын Иргэний хуулийн 3 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсгийн “...эрх бүхий төрийн байгууллага, албан тушаалтны...” гэсэн заалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Дөчин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Шүүгч... гагцхүү хуульд захирагдана” гэсэн заалтыг зөрчсөн байна.
2.Үндсэн хуулийн цэцийн энэхүү дүгнэлтийг хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор хэлэлцэн хариу ирүүлэхийг Улсын Их Хуралд уламжилсугай.
ДАРГА Ж.АМАРСАНАА
ГИШҮҮД Л.РЭНЧИН
Ч.ДАШНЯМ
Ц.САРАНТУЯА
Н.ЧИНБАТ