A

A

A

Бүлэг: 1979

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2020 оны 12 сарын 24 өдөр

Улаанбаатар хот

МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСАГ ЗАХИРГАА, НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН НЭГЖ, ТҮҮНИЙ УДИРДЛАГЫН ТУХАЙ

/Шинэчилсэн найруулга/

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

1 дүгээр зүйл.Хуулийн зорилт

Хэвлэх

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улс төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл байх зарчмыг хангах, иргэд орон нутгийн үйл хэрэгт шууд болон сонгож байгуулсан төлөөллийн байгууллагаараа уламжлан оролцох эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэхэд оршино.

2 дугаар зүйл.Хуулийн зохицуулах харилцаа

Хэвлэх

2.1.Энэ хуулиар Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн чиг үүрэг, эдийн засгийн үндэс, нэгжийг өөрчлөх үндэслэл журмыг тодорхойлж, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж дэх өөрийн болон төрийн удирдлагын тогтолцоо, үйл ажиллагааны зарчим, нутгийн өөрийн удирдлагын байгууллагын эрх хэмжээ, зохион байгуулалт, бүх шатны Засаг даргын бүрэн эрх, нутгийн удирдлагаас бусад байгууллагатай харилцах харилцааг зохицуулна.

2.2.Монгол Улсын нийслэл засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж болохтой холбогдсон нийтлэг харилцааг энэ хуулиар зохицуулна.

2.3.Хот, тосгоны өөрийн удирдлагад засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын зарим чиг үүргийг шилжүүлж, хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг энэ хуулиар зохицуулна.

3 дугаар зүйл.Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын хууль тогтоомж

Хэвлэх

3.1.Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хууль болон эдгээр хуультай нийцүүлэн гаргасан бусад хууль тогтоомжоос бүрдэнэ.

3.2.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагын чиг үүрэг, бүрэн эрхийг бусад хуулиар тодорхойлохдоо энэ хуульд заасан зарчим, нийтлэг зохицуулалтыг баримтална.

4 дүгээр зүйл.Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт

Хэвлэх

4.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог доор дурдсан утгаар ойлгоно:

4.1.1."нэгж" гэж аймаг, сум, баг, нийслэл, дүүрэг, хороог;

4.1.2."нэгжийн удирдлага" гэж нэгж дэх нутгийн өөрийн удирдлага болон төрийн удирдлагыг хэрэгжүүлж байгаа тогтолцоо,үйл ажиллагааг;

4.1.3."нутгийн өөрийн удирдлага" гэж иргэд шууд, эсхүл нутгийн өөрөө удирдах байгууллага энэ хуульд заасан орон нутгийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг;

4.1.4."нэгж дэх төрийн удирдлага" гэж бүх шатны Засаг дарга харьяа нутаг дэвсгэртээ хууль тогтоомж, Засгийн газар болон харьяалах дээд шатны байгууллагын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг;

4.1.5."нутгийн өөрөө удирдах байгууллага" гэж аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, баг, хороонд иргэдийн шууд оролцоо бүхий иргэдийн Нийтийн Хурлыг;

4.1.6."орон нутгийн чиг үүрэг" гэж хуульд заасны дагуу нутгийн өөрийн удирдлагад тусгайлан олгосон, нутгийн өөрөө удирдах байгууллага хариуцан шийдвэрлэх эдийн засаг, нийгмийн шинжтэй асуудлыг;

4.1.7."орон нутгийн эрх хэмжээ" гэж нэгжийн удирдлагад хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүрэг, нутгийн өөрийн удирдлага болон нэгжийн гүйцэтгэх удирдлагын бүрэн эрхийг;

4.1.8."төлөөлөн гүйцэтгүүлэх төрийн чиг үүрэг" гэж нэгжийн удирдлагад төрөөс шилжүүлсний дагуу түүний нэрийн өмнөөс хэрэгжүүлэх эдийн засаг, нийгмийн шинжтэй асуудлыг;

4.1.9."орон нутгийн өмч" гэж орон нутгийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх зорилгоор хууль тогтоомжид заасны дагуу эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах хөрөнгийг.

5 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж эрх зүйн харилцаанд оролцох

Хэвлэх

5.1.Аймаг, сум, баг, нийслэл, дүүрэг, хороо нь нийтийн эрх зүйн этгээд байна.

5.2.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавин наймдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасныг баримтлан аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг эрх зүйн харилцаанд хуулийн этгээдийн нэгэн адил оролцоно.

5.3.Эрх зүйн харилцаанд аймаг, сум, нийслэл, дүүргийг иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, түүний эрх олгосноор Засаг дарга төлөөлнө.

6 дугаар зүйл.Аймаг

Хэвлэх

6.1.Аймаг нь хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүргийн хүрээнд эдийн засаг, нийгмийн асуудлаар бие даан шийдвэр гаргах, сумдын үйл ажиллагааг зохицуулах, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангах, хяналтыг хэрэгжүүлэх нэгж мөн.

7 дугаар зүйл.Сум

Хэвлэх

7.1.Сум нь хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүргийн хүрээнд эдийн засаг, нийгмийн асуудлаар бие даан шийдвэр гаргах, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангах, иргэдэд хуульд заасан үйлчилгээг үзүүлэх, зохион байгуулах үндсэн нэгж мөн.

8 дугаар зүйл.Баг

Хэвлэх

8.1.Баг нь нутгийн өөрийн удирдлагад иргэдийн оролцоог хангах, иргэдэд хуульд заасан үйлчилгээ хүргэх анхан шатны нэгж мөн.

8.2.Багийн оноосон нэрийг холбогдох эрх бүхий байгууллагаас зөвшөөрөл авсны үндсэн дээр аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтооно.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 8 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

9 дүгээр зүйл.Нийслэл

Хэвлэх

9.1.Нийслэл нь төрийн дээд байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг хангах, хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүргийн хүрээнд эдийн засаг, нийгмийн асуудлаар бие даан шийдвэр гаргах, дүүргүүдийн үйл ажиллагааг зохицуулах, иргэдэд хуульд заасан үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг зохион байгуулах, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангах, хяналтыг хэрэгжүүлэх нэгж мөн.

9.2.Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын эрх зүйн байдлыг хуулиар тогтооно.

10 дугаар зүйл.Дүүрэг

Хэвлэх

10.1.Дүүрэг нь хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүргийн хүрээнд эдийн засаг, нийгмийн асуудлаар бие даан шийдвэр гаргах, иргэдэд хуульд заасан үйлчилгээг үзүүлэх, хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангах, хороодын нэгдсэн удирдлагыг хэрэгжүүлэх нэгж мөн.

11 дүгээр зүйл.Хороо

Хэвлэх

11.1.Хороо нь иргэдэд хуульд заасан үйлчилгээ хүргэх, нутгийн өөрийн удирдлагад иргэдийн оролцоог хангах чиг үүрэг бүхий анхан шатны нэгж мөн.

11.2.Хороо нь хэсгийн зохион байгуулалттай байна. Хэсгийн хуваарийг хүн амын суурьшил, өрхийн тоог харгалзан дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтооно.

12 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагын зарчим

Хэвлэх

12.1.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагыг хэрэгжүүлэхэд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчмыг мөрдөхийн зэрэгцээ доор дурдсан зарчмыг баримтална:

12.1.1.төрийн байгууламжийн нэгдмэл байдлыг хангах;

12.1.2.улсын болон орон нутгийн ашиг сонирхлыг хослуулах;

12.1.3.нутгийн өөрийн удирдлагыг төрийн удирдлагатай хослуулах зарчмыг хэрэгжүүлэхэд төрийн болон орон нутгийн чиг үүргийг зааглах;

12.1.4.нутгийн өөрөө удирдах байгууллага нь нутаг дэвсгэрийн хэмжээний эдийн засаг, нийгмийн амьдралын асуудлыг бие дааж шийдвэрлэх, үүний төлөө хариуцлага хүлээх;

12.1.5.нутгийн өөрийн удирдлагыг хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс оролцохгүй байх;

12.1.6.нутгийн өөрийн удирдлага нь тухайн нэгжид оршин суугаа иргэдийн хүсэл зоригийг илэрхийлж, иргэдийн саналыг харгалзан үздэг байх;

12.1.7.ил тод байх, иргэдийг мэдээллээр хангах;

12.1.8.асуудлыг шийдвэрлэхдээ хамтын зарчмыг баримтлах.

13 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг өөрчлөх

Хэвлэх

13.1.Аймаг, сум, дүүргийг өөрчлөх асуудлыг тухайн орон нутгийн эдийн засгийн бүтэц, чадавх, хүн амын болон газар зүйн байршил, тэдгээртэй холбогдох бусад нөхцөлийг харгалзан тухайн нутаг дэвсгэрт оршин суугаа иргэдийн саналыг үндэслэн Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээр Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.

13.2.Аймаг, сум, дүүргийг өөрчлөх асуудлыг Засгийн газар санаачилна.

13.3.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг өөрчлөх асуудлыг шийдвэрлэхдээ тухайн нэгжийн иргэдийн саналыг авсан байна. Санал авах ажлыг харьяалах иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал хариуцан зохион байгуулах бөгөөд санал авах журмыг Улсын Их Хурал тогтооно. Санал хураалтад сонгуулийн эрх бүхий иргэдийн олонх оролцсон бол уг санал авах ажлын дүнг хүчинтэйд тооцно.

13.4.Багийг өөрчлөх асуудлыг тухайн нутаг дэвсгэрийн хүн амын байршил, өрхийн тоо, уламжлал, эрхлэх аж ахуй, зам харилцааны онцлогийг харгалзан аймгийн Засаг даргын өргөн мэдүүлснээр аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал шийдвэрлэнэ.

13.5.Хороог өөрчлөх асуудлыг тухайн нутаг дэвсгэрийн хүн амын тоо, иргэдэд хуульд заасан үйлчилгээг хүргэх боломжийг харгалзан нийслэлийн Засаг даргын өргөн мэдүүлснээр нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал шийдвэрлэнэ.

13.6.Баг, хороог өөрчлөхдөө тухайн баг, хорооны иргэдийн саналыг авах болон санал авах ажлыг сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал зохион байгуулна.

13.7.Аймаг, сум, дүүргийг өөрчлөх асуудлыг санаачлахдаа иргэдэд өмнө нь үзүүлж байсан үйлчилгээг дордуулахгүй байх зарчмыг баримтална.

13.8.Ээлжит сонгууль явуулахаас өмнөх нэг жилийн дотор засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг өөрчлөх асуудлыг шийдвэрлэхгүй.

14 дүгээр зүйл.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн хилийн цэс, баг, хорооны нутаг дэвсгэрийн зааг

Хэвлэх

14.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн хилийн цэсийг Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээр Улсын Их Хурал батална.

14.2.Баг, хорооны нутаг дэвсгэрийн заагийг аймаг, нийслэлийн Засаг даргын өргөн мэдүүлснээр аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтооно.

14.3.Монгол Улсын засаг захиргааны нэгжийн оноосон болон нэгж дэх газар зүйн нэр, гудамж, зам, талбайг төрийн албан ёсны хэлээр нэрлэнэ.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

ЗАСАГ ЗАХИРГАА, НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН НЭГЖИЙН ЭДИЙН ЗАСАГ, САНХҮҮ

15 дугаар зүйл.Нэгжийн эдийн засгийн үндсийг бүрдүүлэх төр, орон нутгийн үүрэг

Хэвлэх

15.1.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн эдийн засаг, санхүүгийн үндсийг бүрдүүлэх нь төрийн үүрэг мөн. Төр энэ үүргээ хэрэгжүүлэхдээ засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн дараах эрхийн баталгааг хангана:

15.1.1.тухайн нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг, нийгмийн амьдралын асуудлыг бие дааж шийдвэрлэх;

15.1.2.хуулиар тогтоосон хязгаарын хүрээнд өмчийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх, татварын хувь хэмжээг тогтоох;

15.1.3.хуульд заасан чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд шаардагдах санхүүгийн эх үүсвэрийг улсын төсвөөс хуваарилуулах;

15.1.4.байгалийн баялгийн үр өгөөж, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт болон бусад боломжид түшиглэн хөгжих;

15.1.5.орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сангаас тухайн нэгжийн хүн ам, нутаг дэвсгэрийн хэмжээ, эдийн засгийн чадавхыг харгалзан хөрөнгө хуваарилах;

15.1.6 хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн төслийн саналыг хэлэлцэх, үнэт цаас гаргах асуудлыг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал шийдвэрлэх.

/Энэ заалтад 2022 оны 12 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2023 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

15.2.Энэ хуулийн 15.1-д заасан төрийн үүргийг хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээ, санхүүгийн эх үүсвэрийг Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд заасны дагуу хөгжлийн төлөвлөгөө болон улсын төсөвт тусгана.

15.3.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн эдийн засаг, санхүүгийн үндсийг бүрдүүлэхэд тухайн нэгж өөрийн нөөц бололцоог дайчлан ажиллах үүрэгтэй.

16 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн төсөв

Хэвлэх

16.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг нь бие даасан төсөвтэй байна.

16.2.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн төсвийн эх үүсвэр нь татварын болон татварын бус орлого, улсын төсвийн санхүүжилт, хуулиар зөвшөөрөгдсөн бусад эх үүсвэрээс бүрдэнэ.

16.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн төсвийн хөрөнгийг энэ хуулиар олгосон чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд зарцуулна.

16.4.Сум, дүүргийн төсвийг боловсруулж, батлахдаа харьяалах баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлаас гаргасан саналыг авч тусгана.Баг, хорооны үйл ажиллагааны зардлыг харьяалах сум, дүүргийн төсөвт тусгайлан батална.

16.5.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн төсвийн орлогын нэр төрөл, зарлагын ангилал, санхүүжилтийн зориулалт болон төсөв зохиох, батлах, гүйцэтгэлийг зохион байгуулах, тайлагнах, хяналт тавих үйл ажиллагааг энэ хуульд заасан зарчимд нийцүүлэн Төсвийн тухай хууль болон холбогдох бусад хууль тогтоомжоор зохицуулна.

17 дугаар зүйл.Орон нутгийн сан

Хэвлэх

17.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг нь энэ хуульд заасан өөрийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжих зориулалт бүхий Төсвийн тухай хуульд зааснаас өөр бусад сантай байж болно. Уг санг бүрдүүлэх эх үүсвэр нь төсвийн бус хөрөнгө байна.

17.2.Энэ хуулийн 17.1-д заасан санг бүрдүүлэх, захиран зарцуулах, түүнд хяналт тавих журмыг тухайн шатны Хурал тогтоож, түүний хэрэгжилтэд хяналт тавина.

17.3.Энэ хуулийн 17.2-т заасны дагуу тогтоосон журмыг Захиргааны ерөнхий хуульд заасны дагуу бүртгүүлнэ.

18 дугаар зүйл.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн өмч

Хэвлэх

18.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг нь өмчтэй байна.

18.2.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн өмчийн хувьд өмчлөгчийн эрхийг хуульд заасан хязгаарын хүрээнд тухайн нэгжийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, өмчийн удирдлагыг тухайн нэгжийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас олгосон эрх хэмжээний хүрээнд Засаг дарга хэрэгжүүлнэ.

18.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг нь хуулиар олгосон чиг үүргээ хэрэгжүүлэх зорилгоор орон нутгийн өмчит хуулийн этгээд байгуулж болно.

18.4.Орон нутгийн өмчийн харилцааг хуулиар зохицуулна.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

ЗАСАГ ЗАХИРГАА, НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН НЭГЖИЙН УДИРДЛАГА

НЭГДҮГЭЭР ДЭД БҮЛЭГ

ОРОН НУТГИЙН ЧИГ ҮҮРЭГ

19 дүгээр зүйл.Орон нутгийн чиг үүргийг тогтоох зарчим

Хэвлэх

19.1.Орон нутгийн чиг үүргийг тогтооход дараах зарчмыг баримтална:

19.1.1.чиг үүргийг иргэдэд хамгийн ойр нэгжид болон зохих түвшинд оновчтой хуваарилах;

19.1.2.чиг үүрэг хэрэгжүүлэх санхүүжилтийг хамтад нь шийдвэрлэдэг байх;

19.1.3.чиг үүргийг давхардуулахгүй байх;

19.1.4.нэгжийн удирдлагад бүрэн эрх олгохдоо энэ хуулиар тогтоосон нэгж тус бүрийн чиг үүрэгт нийцүүлэн ялгаатай хуваарилах;

19.1.5.тухайн нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг, нийгмийн амьдралын тодорхой онцлогт нийцүүлэх.

20 дугаар зүйл.Орон нутгийн чиг үүрэг

Хэвлэх

20.1.Орон нутгийн чиг үүрэгт дараах асуудал хамаарна:

20.1.1.орон нутгийн хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт;

20.1.2.орон нутгийн өмчийн удирдлага;

20.1.3.орон нутгийн төсөв, албан татвар, төлбөр, хураамж;

20.1.4.орон нутгийн сан;

20.1.5.орон нутгийн хүний нөөцийн бодлогын төлөвлөлт, хөтөлбөр;

20.1.6.орон нутгийн үйлдвэрлэл, хүнс, хөдөө аж ахуй;

20.1.7.хүн амын ундны болон ахуйн хэрэгцээний усан хангамж;

20.1.8.худалдаа, үйлчилгээний зохицуулалт;

20.1.9.орон сууц, нийтийн аж ахуй;

20.1.10.орон нутаг дахь нийтийн тээвэр;

20.1.11.суурин газрын замын хөдөлгөөн, авто зогсоол;

20.1.12.гудамж, талбайн нэр, хаягжуулалт;

20.1.13.хөшөө дурсгалын зохицуулалт;

20.1.14.нийтийн эзэмшлийн зам, талбай, олон нийтийн соёл амралтын хүрээлэн, ногоон байгууламж;

20.1.15.орон нутгийн аялал жуулчлалын бодлого, менежмент;

20.1.16.хог хаягдлын менежмент;

20.1.17.оршуулгын газрын зохицуулалт;

20.1.18.төрийн болон орон нутгийн өмчийн боловсрол, эрүүл мэнд, нийгэм, соёлын байгууллагын барилга байгууламж, хөдлөх хөрөнгийн ашиглалт, засвар;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

20.1.19.гал түймэр, үерийн хамгаалалтын байгууламж, суваг шуудуу;

20.1.20.орон нутгийн цэвэрлэх байгууламж;

20.1.21.орон нутгийн зам, гүүр;

20.1.22.суурин газрын гэрэлтүүлэг;

20.1.23.бэлчээрийн ашиглалт, хамгаалалт.

20.2.Энэ зүйлд хуулиар зохих нэмэлт оруулсны үндсэн дээр орон нутгийн чиг үүргийг нэмэгдүүлж болно.

20.3.Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага энэ хуулийн 20.1-д заасан чиг үүргээс гадна Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Жаран хоёрдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасныг баримтлан нутаг дэвсгэрийнхээ тодорхой асуудлыг бие даан шийдвэрлэж болно.

20.4.Харьяа нутаг дэвсгэрт хамаарах нийтийн эзэмшлийн гудамж, талбайд худалдаа, үйлчилгээний зориулалтаар талбай ашиглуулах зөвшөөрлийг Зөвшөөрлийн тухай хуулийн 8.2 дугаар зүйлийн 10.13-т заасны дагуу аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга олгоно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 01 дүгээр сарын 06-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

20.5.Энэ хуулийн 20.4-т заасан зөвшөөрлийг дуудлага худалдааны журмаар олгох бөгөөд дуудлага худалдаа зохион байгуулах журмыг төрийн өмчийн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага батална.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 01 дүгээр сарын 06-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

20.6.Энэ хуулийн 20.4-т заасан зөвшөөрлийн хугацааг сунгах, түдгэлзүүлэх, сэргээх, хүчингүй болгохтой холбогдсон харилцааг Зөвшөөрлийн тухай хуулиар зохицуулна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 01 дүгээр сарын 06-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

21 дүгээр зүйл.Аймгийн чиг үүрэг

Хэвлэх

21.1.Аймгийн чиг үүрэгт дараах асуудал хамаарна:

21.1.1.аймгийн дунд хугацааны хөгжлийн үндсэн чиглэл, бодлого, төлөвлөлт;

21.1.2.аймгийн өмчийн ашиглалт, эзэмшилт, захиран зарцуулалт, түүнд тавих хяналт;

21.1.3.аймгийн төсөв, түүний төлөвлөлт, гүйцэтгэл, тайлан, хяналт;

21.1.4.хууль тогтоомжид заасан хүрээнд албан татвар, төлбөр, хураамжийн хувь хэмжээг тогтоох асуудал;

21.1.5.аймгийн орон нутгийн хөгжлийн сангийн төлөвлөлт, хуваарилалт болон бусад сангийн бүрдүүлэлт, зарцуулалт, тайлан, хяналт;

21.1.6.аймгийн хүний нөөцийн бодлогын төлөвлөлт, хөтөлбөр;

21.1.7.аймгийн хүнс, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн хөтөлбөр, хэрэгжилтэд тавих хяналт;

21.1.8.аймгийн жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангийн менежмент;

21.1.9.худалдаа, үйлчилгээний нийтлэг зохицуулалт, хяналт;

21.1.10.сум хоорондын нийтийн тээврийн зохицуулалт;

21.1.11.гудамж, талбайн нэр, хаягжилтын нийтлэг зохицуулалт;

21.1.12.хөшөө дурсгалын нийтлэг зохицуулалт;

21.1.13.аймгийн аялал жуулчлалын бодлого, менежмент;

21.1.14.аюултай болон үйлдвэрлэлийн хог хаягдлын менежмент;

21.1.15.харилцаа холбоо, цахилгаан, дулаан түгээх сүлжээ, цэвэр ус, бохир усны шугам болон хаягдал ус зайлуулах байгууламж, үерийн далан, суваг тэдгээрт хамааралтай барилга байгууламжийн төлөвлөлт, ашиглалт, хяналт;

21.1.16.мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв, нэгдсэн эмнэлэг, аймгийн музей, театр, номын сан, соёлын ордон, биеийн тамир, спортын цогцолборын барилга байгууламж, хөдлөх хөрөнгийн ашиглалт, засвар.

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

22 дугаар зүйл.Сумын чиг үүрэг

Хэвлэх

22.1.Сумын чиг үүрэгт дараах асуудал хамаарна:

22.1.1.сумын хөгжлийн үндсэн чиглэл, бодлого, төлөвлөлт;

22.1.2.сумын өмчийн ашиглалт, эзэмшилт, захиран зарцуулалт, түүнд тавих хяналт;

22.1.3.сумын төсөв, түүний төлөвлөлт, гүйцэтгэл, тайлан, хяналт;

22.1.4.хууль тогтоомжид заасан хүрээнд албан татвар, төлбөр хураамжийн хувь хэмжээг тогтоох асуудал;

22.1.5.сумын орон нутгийн хөгжлийн сангийн төлөвлөлт, хуваарилалт болон бусад сангийн бүрдүүлэлт, зарцуулалт, тайлан, хяналт;

22.1.6.аймгийн хүний нөөцийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт, ажиллах нөхцөл;

22.1.7.аймгийн хүнс, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт;

22.1.8.сумын хүн амын ундны болон ахуйн хэрэгцээний уст цэгийн төлөвлөлт, байршил, ашиглалт, хамгаалалт;

22.1.9.худалдаа, үйлчилгээний зохион байгуулалт, хяналт;

22.1.10.орон сууц, нийтийн аж ахуйн удирдлага;

22.1.11.суурин газрын замын хөдөлгөөн, авто зогсоолын зохицуулалт;

22.1.12.хөшөө дурсгалын байршил, хамгаалалт;

22.1.13.нийтийн эзэмшлийн зам, талбай, олон нийтийн соёл амралтын хүрээлэн, ногоон байгууламжийн ашиглалт, хамгаалалт;

22.1.14.аялал жуулчлалын үйл ажиллагааны зохицуулалт;

22.1.15.хог хаягдлын цэгийн байршил, энгийн хог хаягдлын менежмент;

22.1.16.оршуулгын газрын үйл ажиллагааны зохицуулалт;

22.1.17.сумын сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв, номын сан, биеийн тамир, спортын барилга байгууламж, хөдлөх хөрөнгийн ашиглалт, засвар;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

22.1.18.гал түймэр, үерийн хамгаалалтын байгууламж, суваг шуудуу, арчлалт;

22.1.19.орон нутгийн цэвэрлэх байгууламжийн арчлалт;

22.1.20.орон нутгийн зам, гүүр, тэмдэг, тэмдэглэгээ, арчлалт, хамгаалалт;

22.1.21.суурин газрын гэрэлтүүлэг, арчлалт.

23 дугаар зүйл.Багийн чиг үүрэг

Хэвлэх

23.1.Багийн чиг үүрэгт дараах асуудал хамаарна:

23.1.1.нутаг дэвсгэрийнхээ иргэдэд хуульд заасны дагуу хүргэх үйлчилгээ;

23.1.2.хууль тогтоомжид заасан болон өөрийн санаачилсан асуудлаар нутаг дэвсгэрийнхээ иргэдийн нийтлэг санал, хүсэлтийг зохих шатны байгууллага, албан тушаалтанд уламжлах ажлын зохион байгуулалт;

23.1.3.хууль, зохих дээд байгууллагын шийдвэрт тухайлан заагаагүй тохиолдолд багийн бие даан шийдвэрлэх нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг, нийгмийн амьдралын тодорхой асуудал;

23.1.4.улс, аймаг, сумын чанартай асуудлаар хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагаанд багийн иргэдийг зохион байгуулж оролцуулах ажил;

23.1.5.бусдын эзэмшил, ашиглалтад олгоогүй хадлан, тариалан, бэлчээр, уст цэгийн хамгаалалт, ашиглалт, зохицуулалт;

23.1.6.тухайн нутаг дэвсгэрийн байгаль орчны тэнцвэрт байдалд тавих хяналтад иргэдийн оролцоог хангах ажил.

24 дүгээр зүйл.Нийслэлийн чиг үүрэг

Хэвлэх

24.1.Нийслэлийн чиг үүрэгт дараах асуудал хамаарна:

24.1.1.нийслэлийн хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт;

24.1.2.нийслэлийн өмчийн ашиглалт, эзэмшилт, захиран зарцуулалт, түүнд тавих хяналт;

24.1.3.нийслэлийн төсөв, түүний төлөвлөлт, гүйцэтгэл, тайлан, хяналт;

24.1.4.хууль тогтоомжид заасан хүрээнд албан татвар, төлбөр, хураамжийн хувь хэмжээг тогтоох асуудал;

24.1.5.нийслэлийн орон нутгийн хөгжлийн сангийн төлөвлөлт, хуваарилалт болон бусад сангийн бүрдүүлэлт, зарцуулалт, тайлан, хяналт;

24.1.6.нийслэлийн жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангийн менежмент;

24.1.7.нийслэлийн хүн амын ундны болон ахуйн хэрэгцээний уст цэгийн төлөвлөлт, хяналт;

24.1.8.нийслэлийн музей, театр, номын сан, соёлын ордон, биеийн тамир, спортын цогцолборын барилга байгууламж, хөдлөх хөрөнгийн ашиглалт, засвар;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

24.1.9.худалдаа, үйлчилгээний нийтлэг зохицуулалт, хяналт;

24.1.10.орон сууц, нийтийн аж ахуйн удирдлага, үйлчилгээ;

24.1.11.нийслэлийн нийтийн тээвэр, такси үйлчилгээний зохицуулалт;

24.1.12.нийслэлийн замын хөдөлгөөний зохицуулалт;

24.1.13.нийслэлийн авто зам, зогсоолын төлөвлөлт, байршил;

24.1.14.харилцаа холбоо, цахилгаан, дулаан түгээх сүлжээ, цэвэр ус, бохир усны шугам болон хаягдал ус зайлуулах байгууламж, үерийн далан, суваг тэдгээрт хамааралтай барилга байгууламжийн төлөвлөлт, ашиглалт, хяналт;

24.1.15.хот байгуулалт, барилга, стандарт, хяналт, зохицуулалт;

24.1.16.цэвэрлэх байгууламж, үерийн далан, суваг шуудуу;

24.1.17.гудамж, зам, талбай, барилга байгууламжийн нэр, хаягжуулалтын зохицуулалт;

24.1.18.хөшөө дурсгалын нийтлэг зохицуулалт;

24.1.19.нийтийн эзэмшлийн зам, талбай, олон нийтийн соёл амралтын хүрээлэн, ногоон байгууламж, төлөвлөлт, хяналт;

24.1.20.нийслэлийн аялал жуулчлалын бодлого, менежмент;

24.1.21.хог хаягдлын нэгдсэн төлөвлөлт, удирдлага, зохицуулалт;

24.1.22.оршуулгын газрын нийтлэг зохицуулалт, менежмент.

24.2.Энэ хуулийн 24.1-д зааснаас бусад Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын чиг үүргийг хуулиар тогтооно.

25 дугаар зүйл.Дүүргийн чиг үүрэг

Хэвлэх

25.1.Дүүргийн чиг үүрэгт дараах асуудал хамаарна:

25.1.1.дүүргийн хөгжлийн үндсэн чиглэл, бодлого, төлөвлөлт, ерөнхий ба хэсэгчилсэн төлөвлөгөө;

25.1.2.дүүргийн өмчийн ашиглалт, эзэмшилт, захиран зарцуулалт, түүнд тавих хяналт;

25.1.3.дүүргийн төсөв, түүний төлөвлөлт, гүйцэтгэл, тайлан, хяналт;

25.1.4.хууль тогтоомжид заасан хүрээнд албан татвар, төлбөр, хураамжийн хувь хэмжээг тогтоох асуудал;

25.1.5.дүүргийн орон нутгийн хөгжлийн сангийн төлөвлөлт, хуваарилалт болон бусад сангийн бүрдүүлэлт, зарцуулалт, тайлан, хяналт;

25.1.6.худалдаа, үйлчилгээний зөвшөөрөл, хяналт;

25.1.7.нийслэлийн үйлдвэрлэлийн хөтөлбөрийн хүнс, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт;

25.1.8.дүүргийн сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв, номын сан, биеийн тамир, спортын цогцолборын барилга байгууламж, хөдлөх хөрөнгийн ашиглалт, засвар;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

25.1.9.дүүрэг дэх авто зогсоолын арчилгаа;

25.1.10.нийтийн эзэмшлийн зам, талбай,олон нийтийн соёл амралтын хүрээлэн,ногоон байгууламжийн арчилгаа, хамгаалалт;

25.1.11.оршуулгын газрын үйл ажиллагааны зохицуулалт;

25.1.12.дүүргийн гэрэлтүүлэг, арчлалт;

25.1.13.дүүргийн төвлөрсөн бус хүн амын ундны болон ахуйн хэрэгцээний уст цэгийн төлөвлөлт, байршил, ашиглалт, хамгаалалт;

25.1.14.хог хаягдлын менежмент.

26 дугаар зүйл.Хорооны чиг үүрэг

Хэвлэх

26.1.Хорооны чиг үүрэгт дараах асуудал хамаарна:

26.1.1.нутаг дэвсгэрийнхээ иргэдэд хуульд заасны дагуу хүргэх үйлчилгээ;

26.1.2.хууль тогтоомжид заасан болон өөрийн санаачилсан асуудлаар нутаг дэвсгэрийнхээ иргэдийн нийтлэг санал, хүсэлтийг зохих шатны байгууллага, албан тушаалтанд уламжлах ажлын зохион байгуулалт;

26.1.3.хууль, зохих дээд байгууллагын шийдвэрт тухайлан заагаагүй тохиолдолд хорооны бие даан шийдвэрлэх нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг, нийгмийн амьдралын тодорхой асуудал;

26.1.4.улс, нийслэл, дүүргийн чанартай асуудлаар хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагаанд хорооны иргэдийг зохион байгуулж оролцуулах ажил;

26.1.5.хуульд заасны дагуу тухайн нутаг дэвсгэрийнхээ нийтийн эзэмшлийн газар, зам талбайн газар зохион байгуулалт, орчны эрүүл ахуй, ариун цэврийн байдалд тавих хяналтад иргэдийн оролцоог хангах ажил.

27 дугаар зүйл.Нэгжийн удирдлагаар төлөөлөн гүйцэтгүүлэх төрийн чиг үүрэг

Хэвлэх

27.1.Энэ хуулийн 27.5-д заасан төрийн зарим чиг үүргийг хууль, нийтийн эрх зүйн гэрээний үндсэн дээр засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагаар төлөөлөн гүйцэтгүүлэхээр шилжүүлж болно.

27.2.Энэ хуулийн 27.1-д заасан нэгжийн удирдлагад төрийн зарим чиг үүргийг төлөөлөн гүйцэтгүүлэхээр шилжүүлэхдээ тухайн чиг үүргийг гүйцэтгэхэд шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг хамтад нь шийдвэрлэнэ.

27.3.Өөр өөр шатны засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжид төрийн зарим чиг үүргийг төлөөлөн гүйцэтгүүлэхээр шилжүүлэхдээ түүний хүрээ, хязгаарлалтыг нэгж тус бүрээр тодорхойлж, тайлагнах, хяналт тавих журмыг хууль, гэрээнд тодорхой заана.

27.4.Энэ хуулийн 27.1-д заасны дагуу төрийн зарим чиг үүргийг төлөөлөн гүйцэтгүүлэхээр шилжүүлэхдээ нэгж тус бүрийн чиг үүрэг, онцлогийг харгалзана.

27.5.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагаар дараах төрийн чиг үүргийг төлөөлөн гүйцэтгүүлнэ:

27.5.1.улсын бүртгэл;

27.5.2.сургуулийн өмнөх боловсрол;

27.5.3.ерөнхий боловсрол;

27.5.4.эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж үйлчилгээ;

27.5.5.хүн амын хөгжил, хамгааллын үйлчилгээ;

27.5.6.нийгмийн халамжийн үйлчилгээг үзүүлэх, зохион байгуулах;

27.5.7.хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр, түүний хэрэгжилт;

27.5.8.соёлын үйлчилгээ;

27.5.9.нийтийн биеийн тамир;

27.5.10.байгаль орчныг хамгаалах, орчны бохирдол, нөхөн сэргээлт;

27.5.11.бэлчээрийн менежмент;

27.5.12.малын тэжээлийн нөөц бүрдүүлэлт;

27.5.13.үйлдвэрлэлийн зориулалттай усан хангамж;

27.5.14.мал, амьтны халдварт, шимэгчлэх өвчинтэй тэмцэх, хортон шавжийн устгал, хяналт, түүний гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, хор хохирлыг арилгах, мал эмнэлгийн үйлчилгээ;

27.5.15.шинээр байгуулах дэд бүтэц;

27.5.16.эрчим хүч, өндөр хүчдэлийн болон цахилгаан, дулааны шугам, дэд өртөөний ашиглалт, засвар үйлчилгээ, хэвийн үйл ажиллагааг хангах бусад үйл ажиллагаа;

27.5.17.газрын харилцаа, газар зохион байгуулалт, төлөвлөлт, хяналт;

27.5.18.мэргэжлийн хяналт;

27.5.19.түүхэн дурсгалт зүйлийн хамгаалалт;

27.5.20.онцгой байдлын болон гамшгаас урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа;

27.5.21.гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, нийгмийн хэв журам сахиулах үйл ажиллагаа;

27.5.22.хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах үйл ажиллагаа;

27.5.23.нийслэлийн ерөнхий болон хэсэгчилсэн төлөвлөгөө, хэрэгжилт, хяналт;

27.5.24.орон нутгийн хамгаалалт;

27.5.25.архивын ажил үйлчилгээ, төрийн архивын баримтын хадгалалт, хамгаалалт, бүрдүүлэлт, ашиглалт;

27.5.26.хууль тогтоомжид заасан бусад чиг үүрэг.

ХОЁРДУГААР ДЭД БҮЛЭГ

НУТГИЙН ӨӨРИЙН УДИРДЛАГА

28 дугаар зүйл.Нутгийн өөрөө удирдах ёс

Хэвлэх

28.1.Нутгийн өөрөө удирдах ёс гэж иргэд нийтлэг ашиг сонирхолдоо нийцүүлэн шууд буюу энэ хуульд заасан өөрийн төлөөллийн байгууллага, түүнд тайлагнадаг гүйцэтгэх удирдлагаар уламжлан тухайн нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийгмийн асуудлыг хуулийн хүрээнд хариуцаж бие даан шийдвэрлэх эрх, бодит чадвартай байхыг ойлгоно.

29 дүгээр зүйл.Нутгийн өөрийн удирдлагыг хэрэгжүүлэх иргэний эрх

Хэвлэх

29.1.Иргэн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, Арван дөрөвдүгээр зүйл, Арван зургадугаар зүйлийн 9 дэх хэсэгт заасны дагуу шууд болон төлөөллийн байгууллагаараа уламжлан нутгийн өөрийн удирдлагыг хэрэгжүүлэхэд оролцох эрхтэй.

29.2.Иргэн аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд сонгогдох, төлөөлөгчийг сонгох, баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хуралд өөрөө оролцох, нутгийн өөрийн удирдлагын байгууллагад өргөдөл, гомдол гаргаж шийдвэрлүүлэх, хууль тогтоомжид заасан журмын дагуу мэдээлэл авах эрхтэй.

30 дугаар зүйл.Нутгийн өөрөө удирдах ёсыг хэрэгжүүлэх хэлбэр

Хэвлэх

30.1.Иргэдийн төлөөллийн байгууллагын чиг үүргийг аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал хэрэгжүүлнэ.

30.2.Нутгийн өөрийн удирдлагад иргэн дараах хэлбэрээр шууд оролцоно:

30.2.1.баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хуралд саналын эрхтэй оролцох;

30.2.2.тухайн нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг, нийгмийн тодорхой асуудлыг иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал болон иргэдийн Нийтийн Хуралд хэлэлцүүлж шийдвэрлүүлэхээр санал гаргах;

30.2.3.энэ хуулийн 31 дүгээр зүйлд заасны дагуу иргэд сайн дураараа үзэл бодол, хүсэл зоригоо илэрхийлэх, нэг удаагийн, эсхүл хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэр гаргахыг санаачлах.

31 дүгээр зүйл.Нутгийн өөрийн удирдлага дахь иргэний оролцоо

Хэвлэх

31.1.Сум, баг, дүүрэг, хорооны тулгамдсан асуудлыг хэлэлцэх, зөвлөмж гаргах зорилгоор сонгуулийн эрх бүхий иргэд сайн дураараа хамтарч үзэл бодол, хүсэл зоригоо илэрхийлэх эрхтэй.

31.2.Энэ хуулийн 31.1-д заасны дагуу гаргасан санал, зөвлөмжийг сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал хэлэлцэх үүрэгтэй.

31.3.Иргэн сум, дүүргийн эдийн засаг, нийгмийн тулгамдсан асуудлаар нэг удаагийн, эсхүл хэм хэмжээ тогтоосон шийдвэр гаргахыг санаачлах эрхтэй. Энэ санаачилгыг сумын сонгуулийн эрх бүхий иргэдийн 10-аас доошгүй, дүүргийн сонгуулийн эрх бүхий иргэдийн таваас доошгүй хувь нь дэмжиж, гарын үсэг зурсан тохиолдолд сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал хэлэлцэх үүрэгтэй.

31.4.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал шаардлагатай гэж үзвэл нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийгмийн тулгамдсан асуудлаар гаргах шийдвэрийн талаар хуульд заасны дагуу зөвлөлдөх санал асуулга явуулж болно.

32 дугаар зүйл.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал

Хэвлэх

32.1.Иргэдийн Нийтийн Хурал нь шууд ардчиллын зарчмын үндсэн дээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг, хуулиар олгогдсон бүрэн эрхийг хамтын удирдлагын зарчмын үндсэн дээр хэрэгжүүлдэг, иргэдийн өөрийн удирдлагын байгууллага мөн.

32.2.Иргэдийн Нийтийн Хурлын үйл ажиллагааны зохион байгуулалтын үндсэн хэлбэр нь хуралдаан байна.

32.3.Иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдаанд тухайн баг, хорооны сонгуулийн эрх бүхий иргэн бүр оролцох эрхтэй.

32.4.Иргэн баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдаанд биеэр хүрэлцэн ирснээр баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын оролцогч болно.

32.5.Иргэдийн Нийтийн Хурлын оролцогч дараах эрх, үүрэгтэй байна:

32.5.1.хэлэлцэх асуудал санаачлах;

32.5.2.асуудал шийдвэрлэхэд таслах эрхтэй оролцох;

32.5.3.Хурлын шийдвэрийг тайлбарлан таниулах;

32.5.4.Хурлын хуралдааны даргыг сонгох, түүнд сонгогдох;

32.5.5.хуралдааны дэгийг сахих.

32.6.Тухайн нутаг дэвсгэрийн иргэдийн болон хорооны хэсэг тус бүрийн төлөөллийг хангах зарчмаар багийн иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдаанд гурван өрх тутмаас, 400-аас дээш өрхтэй багт таван өрх тутмаас, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдаанд хорооны хэсэг тус бүрийн 20 өрх тутмаас тус бүр нэгээс доошгүй хүн хүрэлцэн ирсэн тохиолдолд хуралдааныг хүчинтэйд тооцно. Иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдааны товыг хуралдаан болохоос ажлын таваас доошгүй өдрийн өмнө тухайн баг, хорооны оршин суугчдад мэдээлэх бөгөөд хуралдах байршил, цагийг тусгасан байна.

32.7.Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын ээлжит сонгуулийн дараах баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдааныг сум, дүүргийн Засаг дарга шинээр томилогдсоны дараа зохион байгуулна.

32.8.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал дараах нийтлэг бүрэн эрхтэй:

32.8.1.баг, хорооны чиг үүрэгт хамаарах асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх;

32.8.2.Хурлын хуралдааны дэг, зохион байгуулалтын бусад асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх;

32.8.3.Хурлын хуралдааны даргыг сонгох;

32.8.4.баг, хорооны Засаг даргад нэр дэвшүүлэх;

32.8.5.тухайн Хурлын шийдвэрийн хэрэгжилтийн талаар Засаг даргын тайланг хэлэлцэж, ажилд нь үнэлэлт, дүгнэлт өгөх;

32.8.6.Засаг даргыг хууль тогтоомжид заасан үндэслэлээр огцруулах санал гаргах;

32.8.7.хуулиар тусгайлан эрх олгогдсон тохиолдолд захиргааны хэм хэмжээний актыг хууль тогтоомжид нийцүүлэн баталж, Захиргааны ерөнхий хуульд заасан журмын дагуу улсын бүртгэлд бүртгүүлэн мөрдүүлэх;

32.8.8.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.

32.9.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын Зөвлөл нь иргэдийн төлөөллөөс гадна баг, хорооны Засаг дарга болон Хуралдааны дарга, хорооны хэсгийн ахлагч нараас бүрдэх бөгөөд гагцхүү иргэдийн Нийтийн Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах, дараагийн хуралдаанд бэлтгэх, хуралдааныг товлон зарлах үүрэгтэй. Зөвлөлийн хурлыг Хуралдааны дарга тэргүүлнэ.

32.10.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдааныг тухайн хуралдаанаас сонгосон дарга удирдаж явуулна.

32.11.Иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдааны даргад ажилласан хугацааны урамшууллыг сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төсвөөс олгож болно.

32.12.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын хуралдааны даргыг улируулан сонгож болно.

33 дугаар зүйл.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал

Хэвлэх

33.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь тухайн засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжид байнга оршин суугаа сонгуулийн эрх бүхий иргэдээс сонгогддог, хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүрэг, бүрэн эрхийг хамтын удирдлагын зарчмын үндсэн дээр хэрэгжүүлдэг нутгийн өөрөө удирдах байгууллага мөн.

33.2.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын бүрэн эрхийн хугацаа дөрвөн жил байна.

33.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь энэ хуулийн 37 дугаар зүйлд заасан тооны төлөөлөгчдөөс бүрдэх бөгөөд уг бүрэлдэхүүнийг иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын нийт төлөөлөгч гэж ойлгоно.

33.4.Орон нутгийн сонгуулийн дүнгээр энэ хуулийн 37 дугаар зүйлд заасан тооны төлөөлөгчдийн дөрөвний гурваас доошгүй төлөөлөгч сонгогдож, бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрсөн тогтоол гарсан бол тухайн Хурлыг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх бүрэлдэхүүнтэйд тооцно.

34 дүгээр зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын сонгууль

Хэвлэх

34.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийг тухайн орон нутагт байнга оршин суугаа сонгуулийн эрх бүхий иргэд нийтээрээ, чөлөөтэй, шууд сонгох эрхийн үндсэн дээр саналаа нууцаар гаргаж сонгоно.

34.2.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын сонгуулийн журмыг хуулиар тогтооно.

35 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын бүрэн эрх

Хэвлэх

35.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

35.1.1.Хурлын төлөөлөгчдийн бүрэн эрхийн тухай асуудал;

35.1.2.Хурлын даргыг сонгох, чөлөөлөх, огцруулах;

35.1.3.тухайн Хурлын хороог байгуулах, хорооны бүрэлдэхүүн, даргыг сонгох, өөрчлөх;

35.1.4.тухайн шатны Засаг даргыг томилуулахаар нэр дэвшүүлэх;

35.1.5.Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг батлах, тайланг хэлэлцэж, үйл ажиллагаанд нь үнэлэлт, дүгнэлт өгөх;

35.1.6.тухайн Хурлын шийдвэрийн хэрэгжилтийн талаарх Засаг даргын тайланг хэлэлцэж, ажилд нь үнэлэлт, дүгнэлт өгөх;

35.1.7.хуульд заасан үндэслэлээр тухайн шатны Засаг даргыг огцруулах талаар дээд шатны Засаг дарга, эсхүл Ерөнхий сайдад санал тавих;

35.1.8.нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн дунд хугацааны бодлого, жилийн эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийг батлах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах;

35.1.9.Засаг даргын өргөн мэдүүлснээр тухайн аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн төсвийг хэлэлцэж батлах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, гүйцэтгэлийг батлах;

35.1.10.хуулиар тогтоосон хязгаарын хүрээнд албан татвар, төлбөр, хураамжийн хувь хэмжээг тогтоох;

35.1.11.орон нутгийн өмчийн зүйлсийн өмчлөгчийн эрхийг хэрэгжүүлэх;

35.1.12.орон нутгийн өмчит хуулийн этгээд байгуулах, өөрчлөн байгуулах, татан буулгах шийдвэр гаргах, дүрмийг батлах, хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг хэрэгжүүлэх;

35.1.13.энэ хуулиар тогтоосон тухайн нэгжийн чиг үүрэгт хамаарах асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх, холбогдох журам батлах;

35.1.14.хуулиар тусгайлан эрх олгогдсон тохиолдолд захиргааны хэм хэмжээний актыг хууль тогтоомжид нийцүүлэн баталж, Захиргааны ерөнхий хуульд заасан журмын дагуу улсын бүртгэлд бүртгүүлэн мөрдүүлэх;

35.1.15.Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх Засаг даргын үйл ажиллагаанд хяналт тавих;

35.1.16.худалдаа, үйлчилгээний төрөл, ангилал, худалдаа үйлчилгээ эрхлэхэд тавих шаардлага, бүрдүүлэх баримт бичиг, худалдаа, үйлчилгээ эрхлэгчийн эрх, үүргийг тодорхойлсон нийтлэг журам батлах;

35.1.17.хуульд заасан бусад бүрэн эрх.

35.2.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал дараах журмыг батална:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

35.2.1.амьтны хүрээлэн ажиллуулах журам;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

35.2.2.мал аж ахуй эрхлэхийг хориглох бүсийн хил хязгаарыг тогтоох, хориглосон бүсэд нэвтэрсэн малыг түр хадгалах, түүнтэй холбогдон гарсан зардлыг нөхөн төлүүлэх журам;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

35.2.3.оршуулгын үйл ажиллагаа эрхлэх, зохион байгуулах, зөвшөөрөлтэй оршуулгын газар болон  зөвшөөрөлгүй газар оршуулсан шарилыг шилжүүлэх журам;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

35.2.4.нийтийн эзэмшлийн гудамж, талбайн гэрэлтүүлэг, кабелийн шугамын ашиглалт, үйлчилгээний журам;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

35.2.5.инженерийн бэлтгэл ажлын төлөвлөлт, ашиглалт, хамгаалалтын журам.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

35.3.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын, сум дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын хуулиар олгогдсон бүрэн эрхийнхээ асуудлыг шийдвэрлэхэд оролцохыг хориглоно.

/Энэ хэсгийн дугаарт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

36 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын бүрэн эрх хугацаанаас өмнө дуусгавар болох

Хэвлэх

36.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын бүрэн эрхийн хугацаа дараах тохиолдолд хугацаанаас өмнө дуусгавар болно:

36.1.1.иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын нийт төлөөлөгчдийн олонх нь тухайн Хурал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй гэж үзэж санал оруулсан бол Хурлын нийт төлөөлөгчийн гуравны хоёроос доошгүйн саналаар тухайн Хурал өөрөө тарах шийдвэр гаргасан бол;

36.1.2.анхдугаар хуралдааныг товлон зарласнаас хойш 50 хоногийн дотор анхдугаар хуралдааныг хуралдуулж Засаг даргад нэр дэвшүүлэх асуудлыг шийдвэрлэж чадаагүй, хуульд заасан хугацаанд төсвөө батлаагүй, түүнчлэн хуралдаан зарлаж товлосон хугацаанаас хойш хуралдахгүй 60-аас дээш хоног өнгөрсөн бол тухайн Хурлыг аймаг, нийслэлийн Засаг даргын санал оруулснаар Засгийн газар тараах шийдвэр гаргасан бол.

36.2.Хурлын бүрэн эрх хугацаанаас өмнө дуусгавар болсон тохиолдолд сонгуулийг 30 хоногийн дотор холбогдох хуульд заасны дагуу товлон зарлана.

37 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчдийн тоо

Хэвлэх

37.1.Аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн тоог доор дурдсанаар тогтооно:

37.1.1.аймгийн хүн амын тоо нь 50 000 хүртэл бол 25;

37.1.2.аймгийн хүн амын тоо нь 50 001-70 000 хүртэл бол 29;

37.1.3.аймгийн хүн амын тоо нь 70 001-90 000 хүртэл бол 35;

37.1.4.аймгийн хүн амын тоо нь 90 001-ээс дээш бол 41.

Тайлбар:-Энэ хэсгийг 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулиас эхлэн дагаж мөрдөнө.

37.2.Сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн тоог доор дурдсанаар тогтооно:

37.2.1.сумын хүн амын тоо нь 2 000 хүртэл бол 15;

37.2.2.сумын хүн амын тоо нь 2 001-5 000 хүртэл бол 21;

37.2.3.сумын хүн амын тоо нь 5 001-9 000 хүртэл бол 25;

37.2.4.сумын хүн амын тоо нь 9 001 ба түүнээс дээш бол 29.

Тайлбар:-Энэ хэсгийг 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулиас эхлэн дагаж мөрдөнө.

37.3.Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн тоо 45 байна.

37.4.Дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн тоог доор дурдсанаар тогтооно:

37.4.1.дүүргийн хүн амын тоо нь 100 000 хүртэл бол 25;

37.4.2.дүүргийн хүн амын тоо нь 100 001-200 000 хүртэл бол 35;

37.4.3.дүүргийн хүн амын тоо нь 200 001-300 000 хүртэл бол 41;

37.4.4.дүүргийн хүн амын тоо нь 300 001 ба түүнээс дээш бол 43.

Тайлбар:-Энэ хэсгийг 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулиас эхлэн дагаж мөрдөнө.

38 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч

Хэвлэх

38.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч нь улс төр, өөрийн болон өөрт хамаарал бүхий этгээдийн эрх, ашиг сонирхлыг илэрхийлэхгүй бөгөөд тухайн нутаг дэвсгэрийн иргэдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг эрхэмлэн баримтлагч мөн.

38.2.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа дөрвөн жил байна.

38.3.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа төлөөлөгчийн бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрсөн тогтоол батлагдсанаар эхэлж, шинээр сонгогдсон төлөөлөгчийн бүрэн эрх эхэлснээр дуусгавар болно.

38.4.Нөхөн сонгогдсон иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа орон гарсан төлөөлөгчийн бүрэн эрхийн үлдсэн хугацаатай адил байна.

38.5.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч нь үйл ажиллагаандаа баримтлах ёс зүйн дүрэмтэй байх бөгөөд ёс зүйн дүрмийг Хурал батална.

38.6.Сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчдийн гуравны нэг хүртэлх хувь нь төрийн захиргааны албан хаагч байж болно.

Тайлбар: -Энэ хэсгийг 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулиас эхлэн дагаж мөрдөх бөгөөд 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулийн дүн гарах хүртэл аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Хурлын Төлөөлөгчдийн гуравны нэг хүртэлх хувь нь төрийн захиргааны албан тушаал эрхэлж болно.

/Энэ хэсгийн тайлбарыг 2021 оны 12 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

39 дүгээр зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн эрх, үүрэг

Хэвлэх

39.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч дараах эрх, үүрэгтэй байна:

39.1.1.асуудал хэлэлцэн шийдвэрлэхэд таслах эрхтэй оролцох;

39.1.2.Хурлын хороонд харьяалагдах;

39.1.3.хэлэлцэж байгаа асуудлын талаар асуулт асууж хариулт авах, санал, дүгнэлт гаргах, санал хураалгах;

39.1.4.Хуралд тодорхой асуудал хэлэлцүүлэхээр санаачлах, санал оруулах;

39.1.5.Хурлаас байгуулсан байгууллага, сонгосон буюу томилсон албан тушаалтны илтгэл, сонсголыг хэлэлцэх, санал гаргах;

39.1.6.Хурлын шийдвэрийг сонгогчдодоо тайлбарлан таниулах;

39.1.7.Хурлын шийдвэрийн биелэлтийг хангах, иргэдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, нутаг дэвсгэрийн амьдралын тодорхой асуудлыг шийдвэрлэхтэй холбогдуулан Засаг даргад асуулт, асуулга тавих;

39.1.8.сонгогчидтой тогтмол холбоотой ажиллаж, тэднээс тавьсан өргөдөл, санал, гомдлыг зохих журмын дагуу шийдвэрлэх буюу эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтанд уламжлан хариуг хуульд заасан хугацаанд авах;

39.1.9.үйл ажиллагаагаа жилд нэг удаа сонгогчдод тайлагнах.

39.2.Хурлын төлөөлөгч эрх, үүргээ хэрэгжүүлэхэд ашиг сонирхлын зөрчил үүсэхээр бол тухайн асуудлыг хэлэлцэхэд оролцохоос татгалзана.

39.3.Хурлын төлөөлөгч нь хуралдааны чөлөөт цагт Хурлын хорооны үйл ажиллагаанд оролцож, төлөөлөгчийн хувьд хийсэн ажлынхаа талаарх мэдээллийг Хурлын цахим хуудсаар болон бусад хэлбэрээр сонгогчдод мэдээлнэ.

40 дүгээр зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн үйл ажиллагаанд хориглох зүйл

Хэвлэх

40.1.Хурлын төлөөлөгчийн үйл ажиллагаанд дараах зүйлийг хориглоно:

40.1.1.төлөөлөгчийн эрх, үүргээ хэрэгжүүлэх явцад олж мэдсэн төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлд хамаарах мэдээллийг задруулах, хувьдаа ашиглах;

/Энэ заалтад 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

40.1.2.өөр шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч байх.

Тайлбар:-Энэ заалтыг 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулиас эхлэн дагаж мөрдөнө.

41 дүгээр зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн бүрэн эрх дуусгавар болох

Хэвлэх

41.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийн бүрэн эрх дараах үндэслэлээр хугацаанаас өмнө дуусгавар болно:

41.1.1.нас барсан;

41.1.2.хүндэтгэн үзэх бусад шалтгаанаар чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өөрөө гаргасан;

41.1.3.гэмт хэрэг үйлдсэн болох нь шүүхийн хүчин төгөлдөр шийтгэх тогтоолоор батлагдсан;

41.1.4.тухайн орон нутгаас шилжсэн;

41.1.5.энэ хуульд өөрөөр заагаагүй бол төрийн жинхэнэ албан тушаалд томилогдсон;

41.1.6.энэ хуулийн 40.1-д заасныг зөрчсөн;

41.1.7.Хурлын төлөөлөгчийн ёс зүйн дүрмийг удаа дараа, эсхүл ноцтой зөрчсөн;

41.1.8.Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын сонгуулийн тухай хуульд заасан үндэслэлээр төлөөлөгчөөр сонгогдсонд тооцсон тухай шийдвэр хүчингүй болсон.

41.2.Хурлын төлөөлөгчийг энэ хуулийн 41.1.2, 41.1.4, 41.1.5-д заасан тохиолдолд чөлөөлөх, 41.1.3, 41.1.6, 41.1.7-д заасан тохиолдолд огцруулах тухай асуудлыг иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар хэлэлцэж шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийн “ ... 41.1.3, ...” гэж заасныг Үндсэн хуулийн цэцийн 2023 оны 04 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 01 дүгээр дүгнэлтээр 2023 оны 04 дүгээр сарын 05-ны өдрөөс эхлэн түдгэлзүүлсэн./

/Монгол Улсын Их Хурлын 2023 оны 04 дүгээр сарын 13-ны 22 дугаар тогтоолоор Үндсэн хуулийн цэцийн 2023 оны 04 дугаар сарын 05-ны өдрийн 01 дүгээр дүгнэлтийг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзсэн./

/Энэ хэсгийн “... 41.1.3, ...” гэсгийн Үндсэн хуулийн цэцийн 2023 оны 06 дугаар сарын 09-ний өдрийн 2 дугаар тогтоолоор хүчингүй болгосон./

42 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчийг сонгогчдын саналаар эгүүлэн татах

Хэвлэх

42.1.Төлөөлөгчийн үүргээ биелүүлэхгүй байгаа бол тухайн тойргийн сонгогчдын олонхын саналаар төлөөлөгчийг эгүүлэн татна.

42.2.Энэ хуулийн 42.1-д заасны дагуу эгүүлэн татах журмыг Улсын Их Хурал батална.

43 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгчид хүлээлгэх хариуцлага

Хэвлэх

43.1.Хурлын төлөөлөгч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр хуралдаанд оролцоогүй, Хурлын дэг зөрчсөн, эсхүл үйл ажиллагаагаа хуульд заасны дагуу тайлагнаагүй бол Хурлаас дараах хариуцлага хүлээлгэнэ:

43.1.1.сануулах;

43.1.2.хэлэлцэж байгаа асуудлаар асуулт асуух, үг хэлэх эрхийг тухайн хуралдааны хугацаанд хасах;

43.1.3.санал хураалтаас бусад үйл ажиллагаанд оролцох эрхийг тухайн хуралдааны хугацаанд хасах;

43.1.4.асуудал оруулах эрхийг тухайн хуралдааны хугацаанд хасах.

44 дүгээр зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Төлөөлөгчийн үйл ажиллагааны баталгаа

Хэвлэх

44.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч бүрэн эрхийнхээ хугацаанд үнэмлэх, албан бичгийн хэвлэмэл хуудас хэрэглэх бөгөөд тэдгээрийн загвар, хэрэглэх журмыг тухайн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал батална.

44.2.Хурлын төсөвт төлөөлөгчийн үйл ажиллагаа, тэдгээрийг чадавхжуулах арга хэмжээний зардлыг тусгана. Зардлын нийтлэг жишиг, зарцуулах, тайлагнах журмыг Засгийн газар батална.

44.3.Хурлын төлөөлөгчийг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхэд нь төрийн захиргааны байгууллага, албан тушаалтан дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй.

44.4.Улс төрийн нам, бусад байгууллага төлөөлөгчийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох, үүрэг хүлээлгэхийг хориглоно.

45 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын хороо

Хэвлэх

45.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь хуралдаанаар хэлэлцэх асуудлыг урьдчилан бэлтгэх, санал, дүгнэлт гаргах, Хурлын тогтоол, шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах чиг үүрэг бүхий Хурлын хороо байгуулан ажиллуулж Хурлын тасралтгүй, байнгын үйл ажиллагааг хангана.

45.2.Хороог Хурлын бүрэн эрхийн хугацаанд төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнтэйгээр байгуулах бөгөөд Хорооны даргыг тухайн хорооны төлөөлөгчдийн дотроос сонгоно.

45.3.Хороо тухайн Хуралд ажлаа хариуцан тайлагнана.

45.4.Хурал нь судалгаа, санал, дүгнэлт боловсруулах чиг үүрэг бүхий бусад хороо, ажлын хэсэг байгуулан ажиллуулж болно.

45.5.Хорооны үйл ажиллагааны чиглэл, тоо, бүрэлдэхүүн, түүнчлэн хороо, ажлын хэсэг байгуулах, хороог татан буулгах, тэдгээрийн ажиллах журмыг Хурал өөрөө тогтооно.

45.6.Улсын хэмжээний бодлого дэвшүүлж ажиллах үүрэг бүхий улс төрийн нам, эвсэл сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын бүтцэд аливаа хэлбэрээр зохион байгуулалтын нэгж байгуулахгүй.

Тайлбар:-Энэ хэсгийг 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулиас эхлэн дагаж мөрдөнө.

46 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын хуралдаан

Хэвлэх

46.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын үйл ажиллагааны зохион байгуулалтын үндсэн хэлбэр нь хуралдаан байна.

46.2.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн болон Нийтийн Хурлын ээлжит хуралдааныг улиралд нэг удаа хуралдуулна.

46.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын ээлжит бус хуралдааныг нийт төлөөлөгчдийн гуравны нэгээс доошгүйн саналаар, эсхүл Хурлын Зөвлөл, Хурлын даргын санаачилгаар хуралдуулна.

46.4.Иргэдийн Нийтийн Хурлын ээлжит бус хуралдааныг Хурлын Зөвлөл, Засаг даргын санаачилгаар, эсхүл баг, хорооны сонгуулийн эрх бүхий иргэдийн арваас доошгүй хувь нь санал болгосноор хуралдуулна. Иргэд саналаа гарын үсэг зурах хэлбэрээр илэрхийлнэ.

46.5.Ээлжит сонгуулийн дүнг өргөн мэдүүлсэн өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор тухайн шатны сонгуулийн хороо иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын анхдугаар хуралдааныг зарлан хуралдуулна. Анхдугаар хуралдааныг хуралдаанд хүрэлцэн ирсэн насаар хамгийн ахмад төлөөлөгч даргална.

46.6.Анхдугаар хуралдаанаас бусад хуралдааныг тухайн Хурлын дарга хуралдаан эхлэхээс долоогоос доошгүй хоногийн өмнө зарлан хуралдуулна. Хуралдааныг Хурлын дарга, түүний эзгүйд Хурлын даргын санал болгосноор төлөөлөгчдийн аль нэг нь удирдана.

46.7.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын хуралдаанд тухайн Хурлын нийт төлөөлөгчийн олонх нь хүрэлцэн ирсэн бол хуралдааныг хүчинтэйд тооцно.

46.8.Хүндэтгэн үзэхээс бусад шалтгаанаар Хурлын төлөөлөгч хуралдаанд оролцохгүй байх, түүнийг орхиж гарахыг хориглоно.

46.9.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын хуралдааны дэгийг тухайн Хурал өөрөө тогтоож, тогтоолоор батална.

47 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд асуудал оруулах эрх

Хэвлэх

47.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын хороо, төлөөлөгч, тухайн нэгжийн Засаг дарга асуудал санаачлан Хуралд хэлэлцүүлэхээр оруулах эрхтэй.

47.2.Энэ хуулийн 47.1-д заасан саналд холбогдох тооцоо, судалгаа, лавлагаа, гарах шийдвэрийн төслийг хавсаргаж хуралдаан болохоос ажлын хоёр өдрийн өмнө Хурлын төлөөлөгчдөд тараах бөгөөд энэ шаардлагыг хангаагүй асуудлыг хуралдаанаар хэлэлцэхгүй.

48 дугаар зүйл.Хурлын шийдвэр

Хэвлэх

48.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал хэлэлцсэн асуудлаар тогтоол гаргах бөгөөд түүнийг тухайн Хурлын хуралдаанд оролцсон төлөөлөгчдийн, баг, хорооны Хурлын хуралдаанд оролцсон иргэдийн олонхын саналаар батална.

48.2.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын тогтоолд Хурлын дарга, баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын тогтоолд Хуралдааны дарга, Хурлын даргыг сонгох, чөлөөлөх тухай тогтоолд тухайн Хуралдаан даргалагч гарын үсэг зурж баталгаажуулна.

48.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын үйл ажиллагааны зохион байгуулалтын асуудлаар Хурлын дарга захирамж гаргана.

49 дүгээр зүйл.Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх

Хэвлэх

49.1.Бүх шатны Засаг дарга тухайн Хурлаас гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй.

49.2.Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэхээс өмнө энэ хуулийн 50 дугаар зүйлд зааснаар тухайн шийдвэрт хориг тавих эсэх асуудлыг шийдвэрлэнэ.

49.3.Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ажлыг тамгын газар, нутгийн захиргааны агентлагийг оролцуулан зохион байгуулна.

49.4.Засаг дарга Хурлын шийдвэрийн хэрэгжилтийн талаар жил бүр тухайн Хуралд тайлагнана.

50 дугаар зүйл.Хурлын шийдвэрт хориг тавих

Хэвлэх

50.1.Тухайн Хурал өөрийнх нь чиг үүрэг, бүрэн эрхэд үл хамаарах, түүнчлэн санхүүгийн болон бусад эх үүсвэргүй шийдвэр гаргасан бол Засаг дарга өөрийн санаачилгаар, эсхүл дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайдын даалгаснаар холбогдох шийдвэрт бүхэлд нь буюу түүний зарим хэсэгт хориг тавих эрхтэй.

50.2.Хоригийг тухайн шийдвэр батлагдсан өдрөөс хойш ажлын 10 өдөрт багтаан бичгээр тавих бөгөөд хориг тавих болсон үндэслэлийг тодорхой заана.

50.3.Хурал хоригийг хүлээж авснаас хойш 15 хоногийн дотор хуралдаанаар хэлэлцэх бөгөөд түүнийг нийт төлөөлөгчийн олонх нь хүлээн зөвшөөрөөгүй бол тухайн шийдвэр, тэдгээрийн холбогдох хэсгийн заалтыг хүчин төгөлдөр хэвээр үлдээнэ.

50.4.Хурлын шийдвэрт бүхэлд нь хориг тавьсан бол үйлчлэлийг бүрэн хэмжээгээр, хэсэгчлэн хориг тавьсан бол холбогдох зүйл, заалтын үйлчлэлийг уг шийдвэрийг Хурлын дарга хүлээн авснаас хойш хэлэлцэж шийдвэрлэх хүртэлх хугацаанд түдгэлзсэнд тооцно.

50.5.Засаг даргыг огцруулах санал гаргасан тухайн Хурлын шийдвэрт Засаг дарга хориг тавих эрхгүй.

50.6.Тавьсан хоригийг Хурал төлөөлөгчдийн, эсхүл иргэдийн Нийтийн Хуралд оролцогчдын олонхын саналаар няцаасан нөхцөлд Засаг дарга уул шийдвэрийг биелүүлэх боломжгүй гэж үзвэл огцрох хүсэлтээ зохих Хурал, Ерөнхий сайд буюу харьяалах дээд шатны Засаг даргад гаргаж болно.

51 дүгээр зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Зөвлөл

Хэвлэх

51.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь хуралдааны шийдвэрийн биелэлтийг хангуулах арга хэмжээг зохион байгуулах, хуралдааны бэлтгэл хангах, хуралдаан хоорондын хугацаанд Хурлын хороо, ажлын хэсгийн үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах үүрэг бүхий таваас долоо хүртэл төлөөлөгчийн бүрэлдэхүүнтэй иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Зөвлөл байгуулна. Зөвлөлийг Хурлын дарга тэргүүлнэ.

51.2.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Зөвлөл нь Хурлын бүрэн эрхэд хамаарах асуудлаар бие даан шийдвэр гаргахгүй.

51.3.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Зөвлөлийн ажиллах журмыг Улсын Их Хурал батална.

52 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

52.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын дарга дараах нийтлэг бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

52.1.1.тухайн Хурлын ээлжит болон ээлжит бус хуралдааныг товлон зарлах, бэлтгэлийг хангах;

52.1.2.тухайн Хурлын хуралдааныг даргалах, гарсан шийдвэрийг ёсчилж баталгаажуулах, хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

52.1.3.Хурлын хороо, төлөөлөгчдийг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх нөхцөл бололцоогоор хангах ажлыг зохион байгуулалтын удирдлагаар хангах;

52.1.4.эрх бүхий этгээдээс Хурлаар хэлэлцүүлэхээр тавьсан саналыг хүлээн авах, гарах шийдвэрийн төслийг боловсруулах, хуралдаанаар хэлэлцүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

52.1.5.Хурлын шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах ажлыг зохион байгуулах;

52.1.6.Хурлын нарийн бичгийн даргыг хуульд заасан журмын дагуу томилох, чөлөөлөх;

52.1.7.Хурлын өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдах;

52.1.8.Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн үндсэн чиглэлийн биелэлтэд хяналт тавих ажлыг зохион байгуулан биелэлтийг хангуулах арга хэмжээ авах;

52.1.9.иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас тухайн Хуралд ирүүлсэн өргөдөл, санал, гомдлыг шийдвэрлэх ажлыг зохион байгуулах;

52.1.10.тухайн Хурлыг дотоод, гадаадад төлөөлөх;

52.1.11.Хуралд ажлаа жил бүр тайлагнах;

52.1.12.хууль тогтоомжид заасан бусад бүрэн эрх.

53 дугаар зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын даргыг сонгох

Хэвлэх

53.1.Сонгуулийн дүнгээр байгуулагдсан иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын анхдугаар хуралдаанаар Хурлын даргыг дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгоно.

53.2.Тухайн Хурлын төлөөлөгч Хурлын даргад өөрийн болон бусад төлөөлөгчийн нэрийг дэвшүүлэх эрхтэй. Аймаг, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын даргад нам, эвслийн бүлэг нэр дэвшүүлж болно.

53.3.Хурлын даргыг сонгох асуудлаар нууц санал хураалт явуулж, хуралдаанд оролцсон төлөөлөгчдийн олонхын санал авсан хүнийг Хурлын даргаар сонгогдсонд тооцно.

53.4.Нэр дэвшигчдийн аль нь ч олонхын санал аваагүй бол хамгийн олон санал авсан хоёр нэр дэвшигчийг хоёр дахь санал хураалтад оруулах бөгөөд тэдгээрийн хэн нь ч олонхын санал аваагүй бол энэ хуулийн 53.2-т зааснаар дахин нэр дэвшүүлнэ.

53.5.Хурлын төлөөлөгчид санал хураалтад оролцохдоо зөвхөн нэг хүний төлөө санал өгөх бөгөөд нэр дэвшигч өөрөө санал хураалтад оролцох эрхтэй.

53.6.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын дарга орон тооны байна.

53.7.Хурлын даргыг нөхөн сонгоход энэ хуулийн 53 дугаар зүйлийг баримтална.

54 дүгээр зүйл.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын ажлын алба

Хэвлэх

54.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал ажлын албатай байна.

54.2.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын ажлын албаны бүтэц, орон тоо, цалингийн санг Засгийн газраас тогтоосон хязгаарын хүрээнд Хурал өөрөө тогтооно.

54.3.Ажлын албаны дарга нь тухайн Хурлын нарийн бичгийн дарга байх бөгөөд орон тооны байна.

54.4.Ажлын албаны үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлаар Хурлын нарийн бичгийн дарга тушаал гаргана.

55 дугаар зүйл.Хурлын төсөв, тамга, тэмдэг

Хэвлэх

55.1.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал төсөвтэй байх бөгөөд төсвийг Хурлын нарийн бичгийн дарга захиран зарцуулна.

55.2.Энэ хуулийн 55.1-д заасан төсөв нь Хурлын үйл ажиллагааны болон ажлын албаны төсвөөс бүрдэнэ.

55.3.Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтоосон журмаар үйлдсэн тамга, тэмдэг, албан бичгийн хэвлэмэл хуудас хэрэглэнэ.

ГУРАВДУГААР ДЭД БҮЛЭГ

ЗАСАГ ЗАХИРГАА, НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН НЭГЖ ДЭХ ТӨРИЙН УДИРДЛАГА

56 дугаар зүйл.Засаг дарга, түүнийг томилох

Хэвлэх

56.1.Засаг дарга нь харьяалах нутаг дэвсгэртээ хууль тогтоомж, Засгийн газрын шийдвэр, харьяалах дээд шатны Засаг даргын шийдвэрийн гүйцэтгэлийг хангах, түүнчлэн тухайн Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх чиг үүрэг бүхий төрийн төлөөлөгч мөн.

56.2.Засаг даргыг томилуулахаар тухайн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал болон иргэдийн Нийтийн Хурал нэр дэвшүүлнэ.

56.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг даргад нэр дэвшигч дараах шаардлагыг хангасан байна:

56.3.1.дээд боловсролтой;

56.3.2.төрийн албанд гурваас доошгүй жил ажилласан;

56.3.3.шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон зээл, батлан даалтын болон бусад гэрээгээр хүлээсэн хугацаа хэтэрсэн өргүй байх;

56.3.4.шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон татварын өр төлбөргүй байх;

56.3.5.ялгүй байх.

56.4.Баг, хорооны Засаг даргад нэр дэвшигч дараах шаардлагыг хангасан байна:

56.4.1.дээд боловсролтой;

Тайлбар:-Энэ заалтыг 2024 оны орон нутгийн ээлжит сонгуулиас эхлэн дагаж мөрдөнө.

56.4.2.шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон зээл, батлан даалтын болон бусад гэрээгээр хүлээсэн хугацаа хэтэрсэн өргүй байх;

56.4.3.шүүхийн шийдвэрээр тогтоогдсон татварын өр төлбөргүй байх;

56.4.4.ялгүй байх.

56.5.Засаг даргад нэр дэвшүүлэх ажиллагааг дараах журмаар явуулна:

56.5.1.иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын төлөөлөгч болон аймаг, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал дахь нам, эвслийн бүлэг, түүнчлэн иргэдийн Нийтийн Хуралд оролцогч дангаараа буюу хамтарч энэ хуулийн 56.3, 56.4-т заасан шаардлага хангасан хүнийг Засаг даргад нэр дэвшүүлэхээр санал гаргана;

/Энэ заалтад 2021 оны 12 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

56.5.2.энэ хуулийн 56.5.1-д заасан хүний талаар санал хураалт явуулж, Хуралд оролцсон иргэдийн, түүнчлэн нийт төлөөлөгчдийн олонхын санал авсан хүнийг Засаг даргад нэр дэвшүүлэх;

56.5.3.хэрэв санал хураалтаар хэн ч олонхын санал аваагүй бол хамгийн олон санал авсан хоёр хүний талаар дахин санал хураалт явуулж олонхын санал авсан хүнийг Засаг даргад нэр дэвшүүлэх;

56.5.4.нэр дэвшигч нь энэ хуульд заасан шаардлагыг хангасан байх.

56.6.Энэ зүйлийн 56.5-д заасны дагуу нэр дэвшүүлсэн хүнийг баг, хорооны Засаг даргаар сум, дүүргийн Засаг дарга, сум, дүүргийн Засаг даргаар аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, аймаг, нийслэлийн Засаг даргаар Ерөнхий сайд томилно.

56.7.Дээд шатны Засаг дарга, эсхүл Ерөнхий сайд тухайн нэр дэвшигчийг томилохоос татгалзаж болно.

56.8.Энэ хуулийн 56.7-д зааснаар томилохоос татгалзсан тохиолдолд зохих шатны Хурал энэ хуулийн 56.5-д заасан журмаар дахин нэр дэвшүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 12 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

56.9.Энэ хуулийн 56.8-д заасны дагуу дахин нэр дэвшүүлсэн хүнийг ажлын таван өдрийн дотор дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайд томилох үүрэгтэй.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 12 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

57 дугаар зүйл.Засаг даргын бүрэн эрхийн хугацаа

Хэвлэх

57.1.Засаг даргын бүрэн эрхийн хугацаа дөрвөн жил байна.

57.2.Энэ хуулийн 57.1-д заасан хугацаа нөхөн томилогдсон Засаг даргад хамаарахгүй.

58 дугаар зүйл.Багийн Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

58.1.Багийн Засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

58.1.1.хууль тогтоомж, Засгийн газар, харьяалах дээд шатны Засаг даргын шийдвэрийн гүйцэтгэлийг хангах ажлыг хариуцах;

58.1.2.багийн иргэдийн Нийтийн Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

58.1.3.сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг бүртгэж тухайн жилд сургуульд оруулах, сургууль завсардсан хүүхдийг сургалтад хамруулах арга хэмжээ авах;

58.1.4.асрамж, халамж шаардлагатай иргэнийг асрамж, халамжийн үйлчилгээнд хамруулах саналыг хууль тогтоомжийн дагуу сумын Засаг даргад тавьж шийдвэрлүүлэх;

58.1.5.нутаг дэвсгэрийн хүн амын амьжиргааны түвшинг судалж, хууль тогтоомжид заасны дагуу нийгмийн халамж, үйлчилгээг зохион байгуулах;

58.1.6.гамшиг, аюулт үзэгдэл, осол тохиолдсон үед айл өрх, хүн, малыг нүүлгэн шилжүүлэх, тэдгээрийг зохих үйлчилгээгээр хангах, хуульд заасан тохиолдолд хүн хүч, тээвэр, холбооны хэрэгсэл, эд хөрөнгийг дайчлах ажлыг нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд зохион байгуулах;

58.1.7.хүн ам, өрхийн болон иргэний түр оршин суух бүртгэлийг зохих журмын дагуу бүртгэх;

58.1.8.гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх ажлыг холбогдох байгууллагатай хамтран зохион байгуулах, энэ ажилд иргэдийг татан оролцуулах, санал, санаачилгыг нь дэмжих;

58.1.9.байгалийн баялгийг ашиглах, хууль тогтоомжийн биелэлтэд хуулиар олгогдсон эрх хэмжээний хүрээнд хяналт тавих;

58.1.10.гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохион байгуулах;

58.1.11.иргэнийг шагнаж урамшуулах, иргэнд дэмжлэг, тусламж үзүүлэх тухай саналыг сумын Засаг даргад тавьж шийдвэрлүүлэх;

58.1.12.сумын Засаг даргатай байгуулсан гэрээний дагуу энэ хуулийн 27 дугаар зүйлд заасан төрийн зарим чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

58.1.13.бусдын эзэмшил, ашиглалтад олгоогүй хадлангийн болон тариалангийн талбай, бэлчээр, уст цэгийн хамгаалалт, ашиглалтын ажлыг зохион байгуулах.

59 дүгээр зүйл.Сумын Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

59.1.Сумын Засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

59.1.1.хууль тогтоомж, Засгийн газар болон харьяалах дээд шатны Засаг даргын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

59.1.2.иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

59.1.3.сумын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн асуудлаар төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн төсөл боловсруулж сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулан хэлэлцүүлэх, гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

59.1.4.сумын төсвийн төсөл, түүний тодотголын төслийг боловсруулах, хэлэлцүүлэх, батлуулах, төсвийн гүйцэтгэлийг зохион байгуулж, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд тайлагнах;

59.1.5.сумын төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн чиг үүргийг хууль тогтоомжид заасны дагуу хэрэгжүүлэх;

59.1.6.сумын өмчийн эзэмшил, ашиглалтыг зохион байгуулж, сумын өмчийг бусдад эзэмшүүлэх, түрээслэх, худалдах, хувьчлах зэргээр захиран зарцуулах санал боловсруулан сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж шийдвэрлүүлэх;

59.1.7.хууль тогтоомж, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас энэ хуулийн 22.1-д заасан асуудлаар гаргасан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

59.1.8.аймгийн Засаг даргатай байгуулсан гэрээний дагуу энэ хуулийн 27 дугаар зүйлд заасан төрийн зарим чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

59.1.9.энэ хуулийн 22 дугаар зүйлд заасан асуудлаар сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийн төслийг боловсруулж, холбогдох тооцоо, үндэслэл бүхий саналыг сумын иргэдийн төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж хэлэлцүүлэх;

59.1.10.гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, нийгмийн хэв журмыг сахиулах чиглэлээр холбогдох хуулиар олгогдсон бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх;

59.1.11.хүн амын хүнсний аюулгүй байдлыг хангах, мал сүргийг өсгөн үржүүлэх, малын удмын сан, эрүүл мэндийг хамгаалах, мал эмнэлэг, үржлийн ажлыг зохион байгуулах;

59.1.12.байгалийн гэнэтийн аюул, мал, амьтан, ургамлын халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг бүрэн эрхийнхээ хүрээнд авч хэрэгжүүлэх;

59.1.13.нутаг дэвсгэрийнхээ газрыг зүй зохистой ашиглах, бэлчээр, газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг дэмжих, үржил шимийг нь дээшлүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах бусад арга хэмжээний хөтөлбөрийг боловсруулж Хуралд өргөн мэдүүлэх, батлагдсан хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

59.1.14.Хурлын шийдвэрийг үндэслэн тухайн нутаг дэвсгэрийн тусгай хэрэгцээний газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад ашиглуулах тухай шийдвэр гаргах;

59.1.15.сумын Засаг даргын олгосон газар эзэмших, ашиглах эрхийн талаарх иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага хооронд үүссэн маргааныг Газрын тухай хуульд заасан журмын дагуу шийдвэрлэх;

59.1.16.холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу газар олгох;

59.1.17.нутаг дэвсгэрийнхээ байгалийн баялгийг хамгаалах, зүй зохистой ашиглах, эзэмших тухай иргэдийн нөхөрлөл, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хүсэлтийн талаар гарсан сумын Хурлын шийдвэрийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

59.1.18.нутаг дэвсгэрт нь газар ашиглах, эзэмших, ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглах үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх талаар хууль тогтоомжид заасан үүргээ хэрхэн биелүүлж байгаад хяналт тавих ажлыг зохион байгуулж, гарсан зөрчлийг таслан зогсоох арга хэмжээ авах;

59.1.19.нутаг дэвсгэрийнхээ татварын албыг удирдлагаар хангах, татварын орлогыг хууль тогтоомж, Хурлын шийдвэрийн дагуу төвлөрүүлэх, шилжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

59.1.20.хуульд өөрөөр заагаагүй бол нутаг дэвсгэрийн боловсрол, соёл, эрүүл мэнд, биеийн тамир, спортын байгууллагууд эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон стандарт, норм, нормативыг сахин мөрдөж байгаа эсэхэд тэдгээрийн харьяалал, өмчийн төрөл, хэлбэрийг харгалзахгүйгээр хяналт тавих;

59.1.21.гамшиг, осол, аюулт үзэгдлийн үед эрэн хайх, аврах, нүүлгэн шилжүүлэх, гамшгийн хор уршгийг арилгахтай холбогдуулан тухайн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд буюу түүний тодорхой хэсэгт түр хугацаанд дагаж мөрдөх журмыг холбогдох хууль тогтоомжид нийцүүлэн тогтоох, хүн хүч дайчлах, төрийн болон орон нутгийн өмчийн үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, байгууллагын тээвэр, холбооны хэрэгсэл, хүнс тэжээлийн нөөцийг дайчлах;

59.1.22.сумын Засаг даргын орлогч, тамгын газрын даргыг томилох, чөлөөлөх, огцруулах;

59.1.23.хууль тогтоомжид заасан бусад бүрэн эрх.

60 дугаар зүйл.Аймгийн Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

60.1.Аймгийн Засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

60.1.1.хууль тогтоомж, Засгийн газрын шийдвэрийн биелэлтийг хангах ажлыг хариуцан зохион байгуулж, үр дүнг хариуцах;

60.1.2.аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас гаргасан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулж, үр дүнг хариуцах;

60.1.3.аймгийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн асуудлаар төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн төсөл боловсруулан аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж, гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

60.1.4.аймгийн төсвийн төсөл, түүний тодотголын төслийг боловсруулах, хэлэлцүүлэх, батлуулах, төсвийн гүйцэтгэлийг зохион байгуулж, аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд тайлагнах;

60.1.5.аймгийн төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн чиг үүргийг хууль тогтоомжид заасны дагуу хэрэгжүүлэх;

60.1.6.аймгийн өмчийн эзэмшил, ашиглалтыг зохион байгуулж, аймгийн өмчийг бусдад эзэмшүүлэх, түрээслэх, худалдах, хувьчлах зэрэг асуудлаар захиран зарцуулах санал боловсруулж аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулан шийдвэрлүүлэх;

60.1.7.Монгол Улсын Ерөнхий сайдтай байгуулсан гэрээний дагуу энэ хуулийн 27 дугаар зүйлд заасан төрийн зарим чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

60.1.8.энэ хуулийн 21 дүгээр зүйлд заасан асуудлаар аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийн төслийг боловсруулж, холбогдох тооцоо, үндэслэл бүхий саналыг аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж хэлэлцүүлэх;

60.1.9.хууль тогтоомжид заасан журмын дагуу гадаад улсын зохих шатны нэгжтэй харилцаж, хамтран ажиллах;

60.1.10.нутаг дэвсгэрийнхээ татварын албыг удирдлагаар хангах, татварын орлогыг хууль тогтоомж, Хурлын шийдвэрийн дагуу төвлөрүүлэх, шилжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

60.1.11.газар эзэмших, ашиглахтай холбогдсон маргааныг Газрын тухай хуульд заасан журмын дагуу шийдвэрлэх;

60.1.12.газар нутгийнхаа тодорхой хэсгийг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах санал боловсруулан Хуралд оруулж шийдвэрлүүлэх, гарсан шийдвэрийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

60.1.13.гамшиг, осол, аюулт үзэгдлийн үед эрэн хайх, аврах, нүүлгэн шилжүүлэх, гамшгийн хор уршгийг арилгахтай холбогдуулан тухайн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд буюу түүний тодорхой хэсэгт түр хугацаанд дагаж мөрдөх журмыг холбогдох хууль тогтоомжид нийцүүлэн тогтоох, хүн хүч дайчлах, төрийн болон орон нутгийн өмчийн үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, байгууллагын тээвэр, холбооны хэрэгсэл, хүнс тэжээлийн нөөцийг дайчлах;

60.1.14.дотоод, гадаадад тухайн засаг, захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг төлөөлөх;

60.1.15.тухайн нутаг дэвсгэр дэх шүүх, прокурорын байгууллагад шаардлагатай дэмжлэг үзүүлэх;

60.1.16.аймгийн хэмжээний томоохон төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулах арга хэмжээ авах;

60.1.17.сумдын үйл ажиллагаа хууль тогтоомжид нийцэж байгаа эсэхэд хяналт тавих;

60.1.18.энэ хуульд заасан үндэслэлээр аймаг, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлыг тараах саналыг Засгийн газарт оруулах;

60.1.19.төрийн дээд шагналд тодорхойлох;

60.1.20.аймгийн Засаг даргын орлогч, тамгын газрын даргыг томилох, чөлөөлөх, огцруулах;

60.1.21.хууль тогтоомжид заасан бусад бүрэн эрх.

61 дүгээр зүйл.Хорооны Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

61.1.Хорооны Засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

61.1.1.хууль тогтоомж, Засгийн газар болон харьяалах дээд шатны Засаг даргын шийдвэрийн гүйцэтгэлийг хангах ажлыг хариуцах;

61.1.2.хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

61.1.3.хорооны эдийн засаг, нийгмийн амьдралын тодорхой асуудлаар хорооны иргэдийн саналыг авах арга хэмжээг зохион байгуулах, дүнг нэгтгэн гаргах;

61.1.4.энэ хуулийн 26.1.3-т заасан асуудлаар хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлаас гарах шийдвэрийн төслийг боловсруулж, холбогдох тооцоо, судалгаа, саналаа иргэдийн Нийтийн Хуралд оруулан шийдвэрлүүлэх;

61.1.5.энэ хуулийн 26.1.5-д заасан асуудлаар иргэдийн Нийтийн Хурлаас зохион байгуулж байгаа үйл ажиллагаанд хорооны иргэдийг оролцуулах арга хэмжээг зохион байгуулах;

61.1.6.улс, нийслэл, дүүргийн чанартай асуудлаар хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагаанд хорооны иргэдийг зохион байгуулж оролцуулах;

61.1.7.хууль тогтоомж, Засгийн газрын болон дээд шатны Засаг даргын шийдвэр, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын шийдвэрийг тайлбарлан таниулах;

61.1.8.байгууллага, аж ахуйн нэгж, албан тушаалтан, иргэнд холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу шаардлага тавих, биелүүлээгүй этгээдэд хариуцлага хүлээлгэх асуудлыг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу зохих байгууллага, албан тушаалтанд тавьж шийдвэрлүүлэх;

61.1.9.нутаг дэвсгэрийн хүн амын амьжиргааны түвшинг судалж, хууль тогтоомжид заасан нийгмийн халамж, үйлчилгээг зохион байгуулах;

61.1.10.хүн амын хүнс, худалдаа, үйлчилгээ, цахилгаан, дулаан хангамжийн зохион байгуулалт, хүртээмжид хяналт тавьж, түүнийг сайжруулах талаар иргэдээс гарсан санал, хүсэлтийг холбогдох байгууллагад уламжлах;

61.1.11.сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг бүртгэж тухайн жилд сургуульд элсүүлэх, сургууль завсардсан хүүхдийг сургалтад хамруулах арга хэмжээ авах;

61.1.12.гамшиг, аюулт үзэгдэл, осол тохиолдсон үед айл өрх, хүн, малыг нүүлгэн шилжүүлэх, тэдгээрийг зохих үйлчилгээгээр хангах, хууль тогтоомжид заасан тохиолдолд хүн хүч, тээвэр, холбооны хэрэгсэл, эд хөрөнгийг дайчлах ажлыг нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд зохион байгуулах;

61.1.13.хууль тогтоомжид заасны дагуу статистикийн мэдээллийг гаргах;

61.1.14.хууль тогтоомжид заасны дагуу иргэний бүртгэл, мэдээллийн ажлыг зохион байгуулах, цэргийн бүртгэлийг зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх;

61.1.15.иргэдийн өргөдөл, санал, гомдлыг хүлээн авч эрх хэмжээнийхээ хүрээнд шийдвэрлэх, холбогдох байгууллагад уламжлах;

61.1.16.иргэнийг шагнаж урамшуулах, иргэнд дэмжлэг, тусламж үзүүлэх асуудлыг дүүргийн Засаг даргад тавьж шийдвэрлүүлэх;

61.1.17.гэмт хэрэг, зөрчилтэй тэмцэх ажлыг холбогдох байгууллагатай хамтран зохион байгуулах, энэ ажилд иргэдийг татан оролцуулах, санал, санаачилгыг нь дэмжих;

61.1.18.нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээний газар зохион байгуулалтын үйл ажиллагаанд хуульд заасан чиг үүргийн дагуу оролцох;

61.1.19.дүүргийн төсөв боловсруулахад хорооны нийгмийн хөгжлийн асуудлаар санал гаргах;

61.1.20.харьяалах хэсгийн ахлагч нарыг томилж, үйл ажиллагааг нь удирдах;

61.1.21.дүүргийн Засаг даргатай байгуулсан гэрээний дагуу энэ хуулийн 27 дугаар зүйлд заасан төрийн зарим чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

61.1.22.хууль тогтоомжид заасан бусад бүрэн эрх.

62 дугаар зүйл.Дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

62.1.Дүүргийн Засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

62.1.1.хууль тогтоомж, Засгийн газар болон харьяалах дээд шатны Засаг даргын шийдвэрийн гүйцэтгэлийг хангах ажлыг хариуцах;

62.1.2.дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

62.1.3.дүүргийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн асуудлаар төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн төсөл боловсруулан дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж, гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

62.1.4.дүүргийн төсвийн төсөл, түүний тодотголын төслийг боловсруулах, хэлэлцүүлэх, батлуулах, төсвийн гүйцэтгэлийг зохион байгуулж, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд тайлагнах;

62.1.5.дүүргийн төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн чиг үүргийг хууль тогтоомжид заасны дагуу хэрэгжүүлэх;

62.1.6.дүүргийн өмчийн эзэмшил, ашиглалтыг зохион байгуулж, дүүргийн өмчийг бусдад эзэмшүүлэх, түрээслэх, худалдах, хувьчлах захиран зарцуулах зэрэг асуудлаар захиран зарцуулах санал боловсруулан дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж шийдвэрлүүлэх;

62.1.7.нийслэлийн Засаг даргатай байгуулсан гэрээний дагуу энэ хуулийн 27 дугаар зүйлд заасан төрийн зарим чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

62.1.8.энэ хуулийн 25 дугаар зүйлд заасан асуудлаар дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийн төслийг боловсруулж, холбогдох тооцоо, үндэслэл бүхий саналыг дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулан хэлэлцүүлэх;

62.1.9.гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, нийгмийн хэв журмыг сахиулах чиглэлээр холбогдох хуулиар олгосон бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэх;

62.1.10.дүүргийн татварын албаны үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлж, татварын тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

62.1.11.дүүргийн Засаг даргаас олгосон газар эзэмших, ашиглах эрхийн талаарх иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүссэн маргааныг хууль тогтоомжийн дагуу шийдвэрлэх;

62.1.12.дүүргийн Засаг даргын орлогч, тамгын газрын даргыг томилох, чөлөөлөх, огцруулах;

62.1.13.хууль тогтоомжид заасан бусад бүрэн эрх.

63 дугаар зүйл.Нийслэлийн Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

63.1.Нийслэлийн Засаг дарга харьяалах нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд дараах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

63.1.1.хууль тогтоомж болон Засгийн газрын шийдвэрийн гүйцэтгэлийг хангах ажлыг хариуцан зохион байгуулах;

63.1.2.нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулж, үр дүнг хариуцах;

63.1.3.нийслэлийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн асуудлаар төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн төсөл боловсруулан нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж, гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх;

63.1.4.нийслэлийн төсвийн төсөл, түүний тодотголын төслийг боловсруулах, хэлэлцүүлэх, батлуулах, төсвийн гүйцэтгэлийг зохион байгуулж, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд тайлагнах;

63.1.5.нийслэлийн төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн чиг үүргийг хууль тогтоомжид заасны дагуу хэрэгжүүлэх;

63.1.6.нийслэлийн өмчийн эзэмшил, ашиглалтыг зохион байгуулж, нийслэлийн өмчийг бусдад эзэмшүүлэх, түрээслэх, худалдах, хувьчлах зэрэг асуудлаар захиран зарцуулах санал боловсруулан нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулж шийдвэрлүүлэх;

63.1.7.Монгол Улсын Ерөнхий сайдтай байгуулсан гэрээний дагуу энэ хуулийн 27 дугаар зүйлд заасан төрийн зарим чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах;

63.1.8.энэ хуулийн 24 дүгээр зүйлд заасан асуудлаар нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийн төслийг боловсруулж, холбогдох тооцоо, үндэслэл бүхий саналыг нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулан хэлэлцүүлэх;

63.1.9.хууль тогтоомжид заасан журмын дагуу гадаад улсын зохих шатны нэгжтэй харилцаж, хамтран ажиллах;

63.1.10.нийслэлийн татварын албаны үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлж, татварын тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

63.1.11.нийслэлийн Засаг даргаас олгосон газар эзэмших, ашиглах эрхийн талаарх иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүссэн маргааныг хууль тогтоомжийн дагуу шийдвэрлэх;

63.1.12.нийслэлийн Засаг даргын орлогч, тамгын газрын даргыг томилох, чөлөөлөх, огцруулах;

63.1.13.энэ хуульд заасан үндэслэлээр нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлыг тараах саналыг Засгийн газарт оруулах;

63.1.14.төрийн дээд шагналд тодорхойлох;

63.1.15.хууль тогтоомжид заасан бусад бүрэн эрх.

64 дүгээр зүйл.Засаг даргыг чөлөөлөх, огцруулах, Засаг дарга огцрох

Хэвлэх

64.1.Аймаг, сум, баг, нийслэл, дүүрэг, хорооны Засаг дарга эрүүл мэндийн байдал, хүндэтгэн үзэх бусад шалтгаанаар чөлөөлөгдөх хүсэлт гаргасан бол дээд шатны Засаг дарга буюу Ерөнхий сайд түүнийг бүрэн эрхийнх нь хугацаа дуусахаас өмнө үүрэгт ажлаас нь чөлөөлнө.

64.2.Дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайд дараах үндэслэлээр доод шатны Засаг даргыг огцруулна:

64.2.1.Засаг дарга гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхийн хүчин төгөлдөр шийтгэх тогтоолоор нотлогдсон;

64.2.2.хууль тогтоомж удаа дараа, эсхүл ноцтой зөрчсөн;

64.2.3.энэ хуулийн 65.1.1, 65.1.2-т заасан үндэслэлээр Хурал түүнийг огцруулах санал гаргасан;

64.2.4.Засаг дарга өөрөө огцрох хүсэлтээ гаргасан;

64.2.5.энэ хуулийн 65.1.3-т заасан үндэслэлээр.

64.3.Дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайд энэ хуулийн 64.2-т заасан тохиолдолд зохих шатны Хурлын санал, эсхүл өөрийн санаачилгаар огцруулах шийдвэр гаргана. Энэ шийдвэрээ тухайн Хуралд нэн даруй мэдэгдэх бөгөөд Хурал 15 хоногийн дотор Засаг даргад шинээр нэр дэвшүүлнэ.

64.4.Дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайд энэ хуулийн 64.2.3-т заасныг баримтлан гаргасан тухайн Хурлын саналын дагуу Засаг даргыг огцруулах шийдвэрийг 14 хоногийн дотор гаргана. Хэрэв тухайн саналыг хүлээж аваагүй бол Хурал Засаг даргыг огцруулах саналыг нэг жилийн хугацаанд дахин тавихгүй.

64.5.Засаг даргыг хугацаанаас нь өмнө чөлөөлсөн, огцруулсан бол Засаг даргыг шинээр томилох хүртэлх хугацаанд түүний бүрэн эрхийг Засаг даргын орлогч хэрэгжүүлж хариуцлагыг бүрэн хүлээнэ.

65 дугаар зүйл.Бүх шатны Засаг даргад хариуцлага тооцох

Хэвлэх

65.1.Засаг даргад дараах үндэслэлээр хариуцлага тооцно:

65.1.1.Хурлын шийдвэрийг хангалтгүй биелүүлсэн гэж тухайн Хурал дүгнэсэн;

65.1.2.нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийгмийн хүн амын амьдралын асуудалтай холбогдох хуулиар хүлээсэн үүргээ хангалтгүй биелүүлсэн гэж тухайн Хурал дүгнэсэн;

65.1.3.хууль тогтоомж, Засгийн газрын шийдвэр болон Ерөнхий сайд, дээд шатны Засаг даргын өгсөн үүрэг даалгаврыг хангалтгүй биелүүлсэн гэж дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайд үзсэн.

65.2.Энэ хуулийн 65.1.1, 65.1.2-т заасан үндэслэл бий болсон гэж Хурлын төлөөлөгчдийн гуравны нэгээс доошгүй нь үзэж гарын үсэг зурсан бол Хурал 15 хоногийн дотор хуралдаанаараа хэлэлцэж, Засаг даргыг огцруулах, эсхүл түүнд сахилгын шийтгэл ногдуулах асуудлыг дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайдад нийт төлөөлөгчдийн олонхын саналаар тавьж шийдвэрлүүлнэ.

65.3.Ерөнхий сайд, дээд шатны Засаг дарга доод шатны Засаг даргад энэ хуулийн 65.1-д заасныг үндэслэн тухайн шатны Хурлын санал, эсхүл өөрийн санаачилгаар дараах сахилгын шийтгэлийн аль нэгийг ногдуулна:

65.3.1.сануулах;

65.3.2.үндсэн цалинг 20 хүртэлх хувиар гурван сар хүртэлх хугацаагаар хасах.

65.4.Энэхүү хуулийн 65.3-т заасны дагуу ногдуулсан хариуцлагыг шат дараалан хэрэглэнэ.

66 дугаар зүйл.Засаг даргын шийдвэр

Хэвлэх

66.1.Засаг дарга энэ хууль болон бусад хууль тогтоомжид заасан бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ өөрийн эрх хэмжээний хүрээнд хууль тогтоомжид нийцүүлэн захирамж гаргана.

66.2.Засаг дарга харьяа нутаг дэвсгэртээ нийтээр дагаж мөрдөх, хэм хэмжээ тогтоосон акт гаргасан бол Захиргааны ерөнхий хуульд заасан журмын дагуу улсын бүртгэлд бүртгүүлнэ.

66.3.Засаг даргын захирамж хууль тогтоомжид нийцээгүй бол өөрөө, эсхүл дээд шатны Засаг дарга, Ерөнхий сайд хүчингүй болгоно.

67 дугаар зүйл.Засаг даргын ажлын алба

Хэвлэх

67.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг даргын ажлын алба нь тамгын газар байх бөгөөд доор дурдсан чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:

67.1.1.харьяалах нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн стратеги төлөвлөлт, хөтөлбөр, төслийг боловсруулах;

67.1.2.Засаг даргын үйл ажиллагаанд мэргэжил, арга зүй, техник, зохион байгуулалтын туслалцаа үзүүлэх, ажиллах нөхцөлөөр хангах;

67.1.3.Хурал, Засаг дарга, доод шатны нутгийн захиргааны байгууллагыг шаардлагатай мэдээллээр хангах;

67.1.4.хууль тогтоомж, Засгийн газар, Хурал, Засаг даргын шийдвэрийг холбогдох байгууллага, албан тушаалтанд хүргүүлэх, хэрэгжилтийг зохион байгуулах, гүйцэтгэлд нь хяналт тавьж үр дүнг тооцох;

67.1.5.тамгын газрын бичиг хэргийг хөтлөх, байгууллага, иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, санал, гомдлыг шийдвэрлэх ажлыг зохион байгуулах;

67.1.6.төрийн захиргааны ажилтныг бэлтгэх, давтан сургах, мэргэшүүлэх, тэдний ажиллах нөхцөл, нийгмийн баталгааг хангах ажлыг хууль тогтоомжийн хүрээнд зохион байгуулах;

67.1.7.тухайн шатны Хурлын хэвийн үйл ажиллагааг ханган үйлчлэх;

67.1.8.татварын алба хуульд заасан чиг үүргээ хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан шаардсан мэдээллийг гаргаж өгөх.

67.2.Засаг даргын тамгын газрын бүтэц, орон тооны хязгаарыг Засгийн газраас нэг бүрчлэн буюу нэг маягаар тогтоох бөгөөд нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар нь газар, хэлтэс, тасагтай, аймаг, сум, дүүргийн Засаг даргын тамгын газар нь хэлтэс, тасагтай байна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

67.3.Тамгын газрын даргыг Төрийн албаны тухай хуульд заасны дагуу сонгон шалгаруулж, Засаг дарга зургаан жилийн хугацаагаар томилж, чөлөөлнө.

67.4.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн тамгын газрын дарга Засгийн газраас тогтоосон бүтэц, орон тооны хязгаарт багтаан тамгын газрын орон тоо, цалингийн санг тогтоож, ажилтнуудыг томилж, чөлөөлнө.

67.5.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг даргын тамгын газрын дарга, Засаг даргын дэргэдэх газар, хэлтэс, албаны дарга эрх хэмжээнийхээ хүрээнд тушаал гаргаж, тогтоосон журмаар үйлдсэн тамга, тэмдэг, албан бичгийн хэвлэмэл хуудас хэрэглэнэ.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ЗАСАГ ЗАХИРГАА, НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН НЭГЖИЙН УДИРДЛАГЫН ЗАРИМ ЧИГ ҮҮРГИЙГ ХОТ, ТОСГОНД ШИЛЖҮҮЛЭХ

68 дугаар зүйл.Хот, тосгонд засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын зарим чиг үүргийг шилжүүлэх

Хэвлэх

68.1.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавин долдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасны дагуу хот, тосгонд засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын зарим чиг үүргийг шилжүүлэх асуудлыг шийдвэрлэхдээ орон нутгийн эдийн засгийн бүтэц, чадавх, хүн амын болон газар зүйн байршил, дэд бүтэц, тэдгээртэй холбогдох бусад нөхцөлийг харгалзан Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээр Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.

68.2.Хот, тосгонд шилжүүлсэн засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай санхүүжилт олгох үүргийг төр хүлээнэ.

68.3.Хотын зэрэглэл, тосгоны онцлогийг харгалзан засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагын зарим чиг үүргийг шилжүүлж болох бөгөөд шаардлагатай гэж үзвэл шилжүүлсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд хязгаарлалт тогтоож болно.

69 дүгээр зүйл.Хот, тосгонд шилжүүлэх засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн чиг үүрэг

Хэвлэх

69.1.Улсын зэрэглэлтэй хот, түүний үндсэн нэгжид энэ хуулийн 21, 22, 23 дугаар зүйлд заасан аймаг, сум, багийн зарим чиг үүргийг шилжүүлнэ.

69.2.Орон нутгийн зэрэглэлтэй хот, түүний үндсэн нэгжид энэ хуулийн 22, 23 дугаар зүйлд заасан сум, багийн зарим чиг үүргийг шилжүүлнэ.

69.3.Тосгонд энэ хуулийн 22, 23 дугаар зүйлд заасан сум, багийн хэрэгжүүлэхээр заасан зарим чиг үүргийг шилжүүлнэ.

69.4.Хууль тогтоомжид тусгайлан заасан бол энэ зүйлд зааснаас өөр чиг үүргийг хот, тосгонд нэг бүрчлэн олгож болно.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ

НЭГЖИЙН УДИРДЛАГА БУСАД БАЙГУУЛЛАГАТАЙ ХАРИЛЦАХ

70 дугаар зүйл.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал Засгийн газар, яам агентлагтай харилцах

Хэвлэх

70.1.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал энэ хууль, бусад хууль тогтоомжоор өөрт нь ногдуулсан орон нутгийн эрх хэмжээний асуудлыг шийдвэрлэхдээ улсын ашиг сонирхлыг харгалзаж, бодлого, шийдвэрээ төрийн бодлоготой уялдуулна.

70.2.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал төрөөс шилжүүлсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлсэн талаар Засгийн газар, холбогдох яам, агентлагийг мэдээллээр хангаж, хууль, гэрээнд заасан хугацаанд тайлагнана.

71 дүгээр зүйл.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга Засгийн газартай харилцах

Хэвлэх

71.1.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга Засгийн газартай доор дурдсан журмаар харилцана:

71.1.1.жил бүр үйл ажиллагааныхаа тайланг Засгийн газарт хүргүүлэх бөгөөд Засгийн газар уг тайланг хуралдаанаараа хэлэлцэж үнэлэлт, дүгнэлт өгөх;

71.1.2.нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх талаар санал, шийдвэрийн төсөл боловсруулж тухайн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүнд хүргүүлэх, эс дэмжвэл саналаа Ерөнхий сайдад уламжлах;

71.1.3.нутаг дэвсгэрийнх нь эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн асуудлыг хэлэлцэхэд Засгийн газрын хуралдаанд оролцож санал, байр сууриа илэрхийлэх.

72 дугаар зүйл.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга яам, агентлагтай харилцах

Хэвлэх

72.1.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга яам, агентлагтай доор дурдсан журмаар харилцана:

72.1.1.хууль тогтоомжийг биелүүлэх ажлыг зохион байгуулахдаа яам, агентлагтай хамтран ажиллах, үйл ажиллагаагаа уялдуулан зохицуулах;

72.1.2.шаардлагатай гэж үзвэл Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд заасан журмын дагуу харьяалах нутаг дэвсгэрийн салбарын болон салбар хоорондын бодлогыг боловсруулах, хэрэгжүүлэхдээ тухайн орон нутгийн хэрэгцээ шаардлагыг тусган хамтарсан шийдвэр гаргаж, биелэлтийг зохион байгуулах;

72.1.3.нутаг дэвсгэрийнхээ хөгжлийн асуудлаар яамтай хамтран хэрэгжүүлэх нэгдсэн бодлогын талаар Ерөнхий сайдтай шууд харилцах;

72.1.4.орон нутгийн хөрөнгөөр шийдвэрлэх боломжгүй нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлүүлэхээр Улсын Их Хурал, Засгийн газар, төрийн захиргааны төв байгууллагад саналаа уламжлах;

72.1.5.эдийн засаг, нийгмийн хөгжил, хот байгуулалт, хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах, төрөөс хүн амд үзүүлэх үйлчилгээтэй холбогдсон асуудлаар яам, агентлагт санал тавьж шийдвэрлүүлэх.

72.1.6.харьяалах нутаг дэвсгэртээ үнэ төлбөргүй хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон асуудлаар төрийн захиргааны төв байгууллагатай гэрээ байгуулж хамтран ажиллах, хэрэгжилтийг дүгнүүлэх.

/Энэ заалтыг 2022 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

72.2.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, яам, агентлагийн хооронд үүссэн маргааныг хууль тогтоомжид өөрөөр заагаагүй бол Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

72.3.Орон нутгийн хөгжил, засаг захиргааны шинэтгэлийн бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх асуудлыг эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага Засгийн газрын бүтцэд байна.

/Энэ хэсгийг 2022 оны 8 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон./

73 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж хоорондын харилцаа

Хэвлэх

73.1.Хуульд заасан чиг үүргээ хэрэгжүүлэх зорилгоор нэгж хоорондоо дараах хэлбэрээр харилцана:

73.1.1.бодлого, үйл ажиллагаагаа уялдуулах, мэдээлэл солилцох;

73.1.2.нийтийн эрх зүйн гэрээ байгуулах;

73.1.3.харилцан туслалцаа үзүүлэх;

73.1.4.бүсчилсэн хөгжлийг дэмжих төсөл, хөтөлбөр хамтран хэрэгжүүлэх;

73.1.5.харилцан туршлага солилцох;

73.1.6.хууль тогтоомжид заасан бусад хэлбэрээр харилцах.

73.2.Энэ хуулийн 73.1-д заасан хамтын ажиллагааг хэрэгжүүлэх явцад Засаг дарга нарын хооронд үүссэн маргааныг хууль тогтоомжид өөрөөр заагаагүй бол дээд шатны Засаг дарга, эсхүл Ерөнхий сайд шийдвэрлэнэ.

74 дүгээр зүйл.Засаг дарга иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай харилцах

Хэвлэх

74.1.Засаг дарга өөрөө, эсхүл эрх бүхий байгууллагаар дамжуулан харьяа нутаг дэвсгэрийн аж ахуйн нэгж, байгууллагад хууль тогтоомжийг биелүүлэх талаар үүрэг даалгавар өгч, биелэлтийг шалгаж болно.

74.2.Засаг дарга хууль тогтоомжийг биелүүлэх зорилгоор харьяа нутаг дэвсгэрийн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай нийтийн эрх зүйн гэрээ байгуулж болно.

ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

БУСАД

75 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн гадаад хамтын ажиллагаа

Хэвлэх

75.1.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн гадаад хамтын ажиллагаа нь Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын болон гадаад бодлогын үзэл баримтлалд нийцсэн, гадаад бодлогын нэгдмэл байдлыг баримтална.

75.2.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж нь өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээнд гадаад улсын адил түвшний, эсхүл олон улсын байгууллагатай гэрээ байгуулж болох бөгөөд гэрээг байгуулахдаа гадаад харилцааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас зөвшөөрөл авна.

76 дугаар зүйл.Нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын чиг үүрэг, төсвийн харилцааг хуулиар тусгайлан зохицуулах

Хэвлэх

76.1.Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавин есдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасны дагуу засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн өөрийнудирдлагынчиг үүрэг, төсвийн харилцааны үндсийг тухайн нэгжийн газар зүйн байршил, хүн амын тоо, суурьшил, иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээний хүртээмж, хил хамгаалалт, улсын эдийн засагт үзүүлэх нөлөө зэрэг тухайн нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг, нийгмийн амьдралын тодорхой онцлогт нийцүүлэн хуулиар тусгайлан зохицуулж болно.

76.2.Үндэсний болон бүс нутаг, олон улсын эдийн засаг, байгалийн тэнцэл, хүрээлэн байгаа орчинд үзүүлэх нөлөө зэрэг нь засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тодорхой онцлогийг илэрхийлэх нөхцөл болно.

76.3.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн өөрийнудирдлагынчиг үүрэг, төсвийн харилцааны үндсийг тухайн нутаг дэвсгэрийн эдийн засаг, нийгмийн амьдралын тодорхой онцлогт нийцүүлэн зохицуулах хуулийг зөвхөн Засгийн газар санаачилна.

77 дугаар зүйл.Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагын шийдвэрийг биелүүлэх

Хэвлэх

77.1.Хурал, Засаг даргаас хууль тогтоомжид заасан эрх хэмжээнийхээ хүрээнд гаргасан шийдвэр тухайн нутаг дэвсгэрт хүчин төгөлдөр дагаж мөрдөгдөх бөгөөд түүнийг холбогдох байгууллага, аж ахуйн нэгж, албан тушаалтан, иргэд заавал биелүүлнэ.

77.2.Хууль тогтоомжид заасан эрх хэмжээнийхээ хүрээнд Хурал, Засаг даргаас гаргасан шийдвэрийг биелүүлээгүйгээс учирсан хохирлыг гэм буруутай этгээд бүрэн хэмжээгээр нөхөн төлнө.

78 дугаар зүйл.Нэгжийн удирдлагын нийгмийн баталгаа

Хэвлэх

78.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Хурлын дарга болон бүх шатны Засаг дарга ээлжит сонгуулийн дүнд албан тушаалаасаа чөлөөлөгдсөн бол тэдгээрт урьд нь эрхэлж байсан албан тушаалын зургаан сарын цалинтай тэнцэх хэмжээний нэг удаагийн тэтгэмж олгоно.

78.2.Төрийн албанд 25-аас дээш жил ажилласан аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Хурлын дарга болон бүх шатны Засаг дарга тэтгэвэр тогтоолгох бол тэдгээрт урьд нь эрхэлж байсан албан тушаалын 12 сарын цалинтай тэнцэх хэмжээний нэг удаагийн мөнгөн тусламж олгоно.

79 дүгээр зүйл.Нутгийн удирдлагын төлөөлөл

Хэвлэх

79.1.Нутгийн өөрийн удирдлагын байгууллагуудын нийтлэг ашиг сонирхлыг илэрхийлэх, хууль тогтоомжийн төсөл болон орон нутгийн төсөв боловсруулах, нутгийн удирдлагад чиг үүрэг шилжүүлэх, Засгийн газраас нутгийн удирдлагатай холбоотой асуудлаар шийдвэр гаргах ажиллагаанд Засгийн газартай хэлэлцээр хийх, нутгийн удирдлагын байгууллагын өмнөөс шүүхэд төлөөлөн нэхэмжлэл гаргах чиг үүрэг бүхий нийтийн эрх зүйн этгээдийн эрх эдлэх төлөөллийн байгууллага байна.

79.2.Энэ хуулийн 79.1-д заасан төлөөллийн байгууллагад сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тус бүрээс нэг, аймаг, нийслэлийн Төлөөлөгчдийн Хурал тус бүрээс хоёр төлөөлөгчийг сонгоно.

79.3.Энэ хуулийн 79.1-д заасан төлөөллийн байгууллагын дүрмийг Засгийн газар батална.

80 дугаар зүйл.Нэгжид тавих төрийн хяналт

Хэвлэх

80.1.Төрөөс нэгжид тавих хяналт дараах хэлбэртэй байна:

80.1.1.хууль тогтоомжоор нутгийн өөрийн удирдлагын эрх хэмжээг тогтоох;

80.1.2.нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын хэм хэмжээ тогтоосон актыг бүртгэх;

80.1.3.Хурлын шийдвэрт хориг тавих;

80.1.4.нутгийн өөрөө удирдах байгууллагыг хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу тараах;

80.1.5.нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын хооронд үүссэн маргааныг шийдвэрлэх;

80.1.6.хуульд заасан бусад хяналт.

80.2.Төрөөс тавих хяналтыг энэ хууль болон бусад хуулиар зохицуулна.

81 дүгээр зүйл.Хууль хүчин төгөлдөр болох

Хэвлэх

81.1.Энэ хуулийг 2022 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Г.ЗАНДАНШАТАР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Unofficial translation

LAW OF MONGOLIA

December 24, 2020          Ulaanbaatar

ON ADMINISTRATIVE AND TERRITORIAL UNITS AND THEIR GOVERNANCE

/Revised edition/

 

CHAPTER ONE

GENERAL PROVISIONS

Article 1.Purpose of the law

1.1.The purpose of this law is to ensure adherence to the principle of unitary statehood in terms of state structure and create a legal basis for citizens to participate in local affairs either directly or through their elected representative bodies.

Article 2.Relations to be regulated by the law

2.1.This law regulates relations concerning administrative and territorial units of Mongolia, their functions, economic basis, reasons and procedures for change, self-governing and state administration systems in the administrative and territorial units and principles of their operation, powers and organizational arrangements of local self-governing bodies, powers of Governors at all levels, and relationship/interaction of local governing bodies with other organizations.

2.2.General relations related to the capital city of Mongolia, as the designated administrative and territorial unit, shall be regulated by this law.

2.3.Relations related to the delegation and exercise of certain functions of administrative and territorial units to self-governing cities and villages shall be regulated by this law.

Article 3.Legislation on administrative and territorial units of Mongolia and their governance

3.1.Legislation on administrative and territorial units and their governance shall consist of the Constitution of Mongolia, this law, and other legislative acts enacted in conformity with the aforementioned.

3.2.Principles and general regulations set forth in this law shall be followed in defining functions and powers of administrative and territorial unit governance by other laws.

Article 4.Definitions of legal terms

4.1.The following terms used in this law shall have the following meanings:

4.1.1."Unit" means aimag, soum, bagh, the capital city, district, or khoroo;

4.1.2."Unit governance/management" means the system and actions in which the local self-government and state administration are implemented in the unit;

4.1.3."Local self-government/governance" means the activities by citizens either directly or through their local self-governing representative bodies to exercise local functions specified in this law;

4.1.4."State administration in units" means the activities of Governors of all levels to enforce legislation, decisions of the Government and higher-level organizations in their respective territories;

4.1.5."Local self-governing body" means a Citizens Representatives Khural (Hereinafter referred to as "CRK") of an aimag, a soum, the capital city, or a district and Citizens General Khural (Hereinafter referred to as "CGK") with direct participation of citizens in baghs and khoroos;

4.1.6."Local functions" means economic and social issues specifically assigned to local self-government in accordance with the law and resolved by local self-governing bodies; 

4.1.7."Local authority/competence" means the functions specifically assigned to the unit management by law, the powers of the local self-government and the executive management of the unit;

4.1.8."State functions to be delegated" means economic and social issues to be implemented on behalf of the unit in accordance with the transfer from the state to the unit management;

4.1.9."Local property" means property subject to possession, use, and disposal in accordance with the legislation for the purpose of exercising local functions.

Article 5.Participation of administrative and territorial units in legal relations

5.1.Aimags, soums, baghs, the capital city, districts, and khoroos are public legal entities.

5.2.Pursuant to paragraph 1 of Article 58 of the Constitution of Mongolia, aimags, soums, the capital city, and districts shall participate in legal relations as legal entities.

5.3.Aimags, soums, the capital city, and districts shall be represented in legal relations by the CRK and its Governor as authorized by the CRK.

Article 6.Aimags

6.1.An aimag is a unit that makes independent decisions on economic and social issues, coordinates inter-soum activities, ensures implementation of legislation, and exercises oversight/monitoring within functions specifically provided by law.

Article 7.Soums

7.1.A soum is the main unit for making independent decisions on economic and social issues, ensuring the implementation of legislation, organizing and providing services to citizens within functions specifically provided by law.

Article 8.Baghs

8.1.A bagh is a primary unit for ensuring citizen's participation in local self-government and providing services to citizens specified in the law.

8.2.The aimag CRK shall determine the name of the bagh after obtaining permission from the state central administrative body in charge of local affairs.

Article 9.Capital city

9.1.The capital city is a unit that ensures the regular operation of the highest state body, makes independent decisions on economic and social issues, coordinates the activities of districts, organizes activities to provide services to citizens specified in the law, enforces legislation and executes oversight within functions specifically provided by law.

9.2.The legal status of Ulaanbaatar city, the capital city of Mongolia, shall be determined by a separate law.

Article 10.Districts

10.1.A district is a unit that makes independent decisions on economic and social issues, delivers services to citizens specified in the law, implements legislation, and exercises unified management for khoroos within functions specifically provided by law.

Article 11.Khoroos

11.1.A khoroo is a primary unit responsible for providing services to citizens specified in the law and ensuring citizen participation and engagement in local self-government.

11.2.A khoroo shall be organized in khesegs (sub-khoroos). Kheseg schedule shall be determined by the district CRK, taking into consideration the population settlement and the number of households.

Article 12.Principles of administrative and territorial unit governance

12.1.During implementation of administrative and territorial unit governance, the core principles of state activities set forth in paragraph 2 of Article 1 of the Constitution of Mongolia shall be observed along with the following principles:

12.1.1.to ensure unitary nature of state structure;

12.1.2.to align state and local interests;

12.1.3.to separate functions between state and local self-governing bodies in implementing the principle of alignment of local self-government with state administration;

12.1.4.the local self-governing bodies shall independently resolve issues of economic and social life for the respective territory and shall be held accountable for it;

12.1.5.to not interfere in the exercise of local self-governance;

12.1.6.the local self-government shall be an expression of the will of citizens residing in the unit and take into account their opinions;

12.1.7.to be transparent and provide information to citizens;

12.1.8.to follow collective principles in the resolution of issues.

Article 13.Change of administrative and territorial units

13.1.The State Great Khural shall decide on the issue of changing aimags, soums, and districts upon submission by the Government based on the proposals of citizens residing in the respective territory, taking into account the local economic structure, capacity, population, geographical location, and other related aspects.

13.2.The Government shall initiate the issue of changing aimags, soums, and districts.

13.3.Citizens' opinions shall be obtained when deciding on the issue of changing the administrative and territorial unit. Opinion polling shall be organized by the respective CRK, and the procedure for opinion polling shall be established by the State Great Khural. The results of the opinion polling shall be considered valid if a majority of citizens as eligible voters has participated.

13.4.The aimag CRK shall decide on the issue of changing a bagh upon submission by the aimag Governor, taking into account the population settlement, number of households, traditions, economic activities, and specifics of the transport infrastructure and communication systems.

13.5.The CRK of the capital city shall decide on the issue of changing a khoroo upon submission by the Governor of the capital city, taking into account the size of the population and the conditions for providing services to citizens specified in the law.

13.6.When changing a bagh or a khoroo, the respective citizens of bagh or khoroo shall be consulted for their opinion, and the soum and district CRKs shall organize the opinion polling.

13.7.Initiating the change of aimags, soums, and districts shall be based on the principle of not degrading the services provided to citizens in the past.

13.8.The issue of changing administrative and territorial units shall not be resolved within one year prior to the conduct of a regular election.

Article 14.Boundaries of aimags, soums, baghs, the capital city, districts, and khoroos

14.1.The State Great Khural shall approve the boundaries of aimags, the capital city, soums, and districts upon submission by the Government.

14.2.Aimag and capital city CRKs shall determine the boundaries of baghs and khoroos upon submission by aimag and capital city Governors.

14.3.The proper names of the administrative units of Mongolia and the geographical names, streets, roads, and squares within units shall be named in the official language of the state.

CHAPTER TWO

ECONOMY AND FINANCE OF ADMINISTRATIVE AND TERRITORIAL UNITS

Article 15.State and local government obligations regarding establishing the economic foundation of a unit

15.1.The state has a duty to establish an economic and financial foundation of an administrative and territorial unit. In fulfilling this duty, the state shall ensure the following rights of administrative and territorial units

15.1.1.to independently resolve issues of economic and social life within its respective territory;

15.1.2.to exercise property management and set tax rates within limits set by law;

15.1.3.to have resources from the state budget allocated to them as required to exercise functions specified in the law;

15.1.4.to develop based on the benefits of natural resources, state budget investment, and other opportunities;

15.1.5.to allocate funds from the unified local development fund, taking into account the population, territory size, and economic capacity of the unit;

15.1.6.aimag and capital city CRKs shall decide on the issuance of concessions and securities in accordance with the grounds and procedures specified in the law.

15.2.Projects, measures, and financial sources to implement the state duties specified in Article 15.1 of this law shall be reflected in the development plan and the state budget in accordance with the Law on Development Policy, Planning and its Management.

15.3.The unit shall have a duty to mobilize its own resources to establish an economic and financial foundation of the administrative and territorial unit.

Article 16.Budget of administrative and territorial units

16.1.Aimags, the capital city, soums, and districts shall have a separate budget.

16.2.Budget sources of administrative and territorial units shall consist of tax and non-tax revenues, state budget financing, and other sources permitted by law.

16.3.Aimag, the capital city, soum, and district budget funds shall be spent on implementation of functions provided by this law.

16.4.Soum and district budgets shall be prepared and approved, taking into account the proposals made by the CGKs of respective baghs and khoroos. Operating expenses of baghs and khoroos shall be approved separately in the respective soum and district budgets.

16.5.Aimag, the capital city, soum, and district budget revenue types, expenditure categories, financing purposes, and activities related to budget preparation, approval, organization of implementation, reporting, and monitoring shall be regulated by the Budget Law and other relevant legislation in accordance with the principles set forth in this law.

Article 17.Local funds

17.1.Aimags, the capital city, soums, and districts may have funds other than those specified in the Budget Law to support activities towards implementation of their functions specified in this law. The sources of this fund shall be non-budgetary property.

17.2.CRKs of the respective level shall establish the procedure for the formation, disposal, and oversight of the fund specified in this law Article 17.1 and monitor its implementation.

17.3.The procedure established in accordance with this law Article 17.2 shall be registered in accordance with the General Administrative Law.

Article 18.Properties of aimags, the capital city, soums, and districts

18.1.Aimags, the capital city, soums, and districts shall have a property.

18.2.In the case of the property of an administrative and territorial unit, the ownership rights shall be exercised by the respective CRK within limits specified by law, and the property management shall be exercised by the Governor within the authority assigned by the respective unit's CRK.

18.3.Aimags, the capital city, soums, and districts may establish locally owned legal entities for the purpose of implementing their functions provided by law.

18.4.Local property relations shall be regulated by a separate law.

CHAPTER THREE

GOVERNANCE OF ADMINISTRATIVE AND TERRITORIAL UNITSSUB-CHAPTER ONE LOCAL FUNCTIONS

Article 19.Principles of determining local functions

19.1.The following principles shall be observed in determining local functions:

19.1.1.to properly allocate the functions to units closest to citizens at an appropriate level;

19.1.2.to resolve the issue of funding when assigning functions;

19.1.3.not to duplicate functions;

19.1.4.to allocate powers to unit management differently in accordance with functions of each unit established by this law;

19.1.5.to adapt to the specifics of the economic and social life of the respective territory.

Article 20.Local functions

20.1.Local functions shall include the following issues:

20.1.1.policies on local development and planning;

20.1.2.local property management;

20.1.3.local budget, taxes, fees, and charges;

20.1.4.local fund;

20.1.5.local staffing/personnel planning and programs;

20.1.6.local production, food, and agriculture;

20.1.7.water supply for drinking and household needs;

20.1.8.trade and service regulation;

20.1.9.housing and public utilities;

20.1.10.local public transportation;

20.1.11.traffic and parking of local settlements;

20.1.12.naming and addressing arrangements of streets and squares;

20.1.13.arrangement of monuments;

20.1.14.public roads, squares, public cultural and recreation centers, and green spaces;

20.1.15.local tourism policy and management;

20.1.16.waste management;

20.1.17.cemetery regulation;

20.1.18.use and maintenance of buildings and movable properties of state and locally owned education, health, social and cultural organizations;

/This subparagraph was amended by the law as of April 29, 2022/

20.1.19.fire, flood protection facilities, and ditches;

20.1.20.local treatment facilities;

20.1.21.local roads and bridges;

20.1.22.illuminating in local settlements;

20.1.23.pastureland uses and protection.

20.2.Local functions may be increased on the basis of appropriate amendments to this law.

20.3.In addition to the functions specified in Article 20.1 of this law, local self-governing bodies may independently resolve certain issues within their respective territory in accordance with paragraph 2 of Article 62 of the Constitution of Mongolia.

Article 21.Functions of the aimag

21.1.Aimag shall exercise functions on the following issues:

21.1.1.aimag's main medium-term development guidelines, policies, and planning;

21.1.2.use, possession, disposal, and oversight of aimag property;

21.1.3.aimag budget, its planning, execution, reporting, and oversight;

21.1.4.the issue of setting tax rates, fees, and charges within the limits specified in the legislation;

21.1.5.planning, distribution of aimag local development fund, and the formation, spending, reporting, and oversight of other funds;

21.1.6.aimag staffing/personnel policy planning and program;

21.1.7.aimag food, agriculture, and production programs, and oversight in their implementation;

21.1.8.aimag small and medium enterprise development fund management;

21.1.9.general regulation and oversight of trade and services;

21.1.10.regulation of inter-soum public transportation;

21.1.11.the general arrangement of street and square names and addresses;

21.1.12.the general arrangement of monuments;

21.1.13.aimag tourism policy and management;

21.1.14.hazardous and industrial waste management;

21.1.15.planning, operation, and oversight of communication, electricity, and heat distribution networks, fresh water, sewage lines, and sewage drainage facilities, flood dams, canals, and related facilities;

21.1.16.use and  maintenance  of buildings and movable properties of vocational training and production centers, general hospital, aimag museum, theater, library, cultural center, physical education and sports complexes.

/This subparagraph was amended by the law as of April 29, 2022/

Article 22.Functions of the soum

22.1.Soum shall perform the functions on the following issues:

22.1.1.soum's main development guidelines, policy, and planning;

22.1.2.use, possession, disposal, and oversight of soum property;

22.1.3.soum budget, its planning, execution, reporting, and monitoring;

22.1.4.the issue of setting tax rates, fees, and charges within limits specified in the legislation;

22.1.5.planning, distribution of soum local development fund, and the formation, spending, reporting,      and oversight of other funds;

22.1.6.implementation and working conditions of aimag's staffing/personnel programs;

22.1.7.implementation of aimag's food, agriculture, and production programs;

22.1.8.planning, location, use, and protection of soum population's water points for drinking and household needs;

22.1.9.organization and oversight of trade and services;

22.1.10.housing and public utility management;

22.1.11.regulation of traffic and parking of local settlements;

22.1.12.location and protection of monuments;

22.1.13.use and protection of public roads, squares, public cultural and recreation centers, and green spaces;

22.1.14.regulation of tourism activities;

22.1.15.location of waste dumps and simple waste management;

22.1.16.regulation of cemetery activities;

22.1.17.use and maintenance of soum buildings and movable properties of pre-school, primary and secondary education institutions, hospitals, cultural centers, libraries, physical education and sports facilities;

/This subparagraph was amended by the law as of April 29, 2022/

22.1.18.fire, flood protection facilities and ditches, and maintenance;

22.1.19.maintenance of local treatment facilities;

22.1.20.local roads, bridges, signs, markings, maintenance, and protection;

22.1.21.illuminating in local settlements and maintenance.

Article 23.Functions of the bagh

23.1.Bagh shall exercise functions on the following issues:

23.1.1.delivery of services specified in law to the citizens of its territory;

23.1.2.organization of activities to collect general opinions and requests of its citizens within the respective territory on the issues specified in the legislation and proposed on its own initiative and conveying them to organizations and officials at relevant levels;

23.1.3.resolution of specific economic and social issues of bagh territory independently unless otherwise provided by law or decision of a relevant higher authority;

23.1.4.organization and engagement of bagh citizens in activities on issues implemented at national, aimag and soum levels;

23.1.5.protection, use and regulation of hayfields, crops, pastures, and water points not allocated for possession and use by others;

23.1.6.ensuring engagement and participation of citizens in monitoring and oversight over the environmental sustainability of the bagh territory.

Article 24.Functions of the capital city

24.1.The capital city shall exercise functions on the following issues:

24.1.1.capital city development policy and planning;

24.1.2.use, possession, disposal, and oversight of the capital city property;

24.1.3.the capital city budget, its planning, execution, reporting, and oversight;

24.1.4.the issues on setting tax rates, fees, and charges within limits specified in the legislation;

24.1.5.planning, allocation of the capital city local development fund and the formation, expenditure, reporting and oversight of other funds;

24.1.6.management of the capital city's small and medium enterprise development fund;

24.1.7.planning and oversight of capital city population's drinking water points for drinking and household needs;

24.1.8.use and maintenance of capital city buildings and movable properties of museums, theaters, libraries, cultural centers, physical education and sports complexes;

/This subparagraph was amended by the law as of April 29, 2022/

24.1.9.general regulation and oversight of trade and services;

24.1.10.housing and public utility management and service;

24.1.11.regulation of public transportation and taxi services in the capital city;

24.1.12.traffic regulation of the capital city;

24.1.13.planning and location of roads and parking lots in the capital city;

24.1.14.planning, operation, and oversight of communication, electricity, and heat distribution networks, fresh water, sewage lines, and sewage drainage facilities, flood dams, canals, and related facilities;

24.1.15.urban development, construction, standards, oversight, and regulation;

24.1.16.treatment facilities, flood dams, and ditches;

24.1.17.names and addressing arrangements of streets, roads, squares, and buildings;

24.1.18.the general arrangement of monuments;

24.1.19.public roads, squares, public cultural and recreation centers, green spaces, planning, and oversight;

24.1.20.tourism policy and management of the capital city;

24.1.21.integrated waste planning, management, and regulation;

24.1.22.general cemetery regulation and management.

24.2.The functions of Ulaanbaatar city, the capital city of Mongolia, other than those specified in Article 24.1 of this law shall be determined by a separate law.

Article 25.Functions of the district

25.1.District shall exercise functions on the following issues:

25.1.1.district's main development guidelines, policies, planning, general and partial plans;

25.1.2.use, possession, disposal, and oversight of district property;

25.1.3.district budget, its planning, execution, reporting, and oversight;

25.1.4.the issue of setting tax rates, fees, and charges within limits specified in the legislation;

25.1.5.planning and allocation of district local development fund and formation, expenditure, reporting, and oversight of other funds;

25.1.6.trade and service licensing and oversight;

25.1.7.implementation of food, agriculture, and production programs of the capital city production program;

25.1.8.use and maintenance of buildings and movable properties of district pre-school, primary and secondary education institutions, hospital, cultural center, library, physical education and sports complexes;

/This subparagraph was amended by the law as of April 29, 2022/

25.1.9.maintenance of district parking lots;

25.1.10.maintenance and protection of public roads, squares, public cultural and recreation centers, and green spaces;

25.1.11.regulation of cemetery activities;

25.1.12.district lighting and maintenance;

25.1.13.planning, location, use, and protection of district decentralized population's water points for drinking and household needs;

25.1.14.waste management.

Article 26.Functions of the khoroo

26.1.Khoroo shall exercise functions on the following issues:

26.1.1.delivery of services specified in law to the citizens of its territory;

26.1.2.organization of activities to collect general opinions and requests of its citizens within the respective territory on the issues specified in the legislation and proposed on its own initiative and conveying them to organizations and officials at relevant levels;

26.1.3.resolution of specific economic and social issues of khoroo territory independently unless otherwise provided by law or decision of a relevant higher authority;

26.1.4.organization and engagement of khoroo citizens in activities on issues implemented at national, the capital city, and district levels;

26.1.5.ensuring participation of citizens in monitoring the organization of public lands, roads, and squares, environmental hygiene, and sanitation in accordance with the law.

Article 27.Delegation of state functions to unit management

27.1.Some state functions specified in Article 27.5 of this law may be delegated to administrative and territorial unit management on the basis of laws and public legal agreements.

27.2.When delegating some state functions to unit management specified in Article 27.1 of this law, the source of funds required for its implementation shall be decided concurrently.

27.3.When delegating some state functions to different levels of administrative and territorial units, its scope and limits shall be determined for each unit, and the procedure for reporting and monitoring shall be clearly specified in laws and agreements.

27.4.When transferring some state functions to be delegated in accordance with Article 27.1 of this law, the functions and features of each unit shall be taken into consideration.

27.5.The following state functions shall be delegated to administrative and territorial unit management:

27.5.1.state registration;

27.5.2.pre-school education;

27.5.3.primary and secondary education;

27.5.4.primary health care services;

27.5.5.population development and protection services;

27.5.6.organization and provision of social welfare services;

27.5.7.employment promotion and poverty reduction program and its implementation;

27.5.8.cultural services;

27.5.9.public physical education;

27.5.10.environmental protection, environmental pollution, and rehabilitation;

27.5.11.pastureland management;

27.5.12.stockpiling of livestock fodder;

27.5.13.water supply for industrial purposes;

27.5.14.fight against infectious and parasitic diseases of livestock and animals, extermination and control of pests, prevention of pest disasters, damage elimination, veterinary services;

27.5.15.infrastructure to be newly established;

27.5.16.the operation, maintenance, and other activities to ensure regular operation of energy, high voltage, and other electricity, heating lines, and substations;

27.5.17.land relations, land management, planning, and oversight;

27.5.18.professional inspection;

27.5.19.protection of historical monuments;

27.5.20.emergency and disaster prevention activities;

27.5.21.activities on preventing crime and maintaining public order;

27.5.22.consumer protection activities;

27.5.23.general and partial urban plans of the capital city, its implementation, and oversight;

27.5.24.local protection;

27.5.25.archival works and services, storage, protection, compilation, and use of state archival documents;

27.5.26.other functions specified in the legislation.

SUB-CHAPTER TWO

LOCAL SELF-GOVERNANCE

Article 28.Local self-governance

28.1.Local self-governance shall mean citizens' right and actual capacity to independently resolve economic and social issues in their respective territories in compliance with their common interests, either directly or through their representative bodies specified in this law and the executive management that reports to the representative bodies.

Article 29.Citizens' rights to exercise local self-governance

29.1.A citizen shall have a right to participate in the implementation of local self-governance directly or through a representative body based on paragraph 1 of Article 3, Article 14, and paragraph 9 of Article 16 of the Constitution of Mongolia.

29.2.A citizen is entitled to be elected or to elect a CRK representative of an aimag, the capital city, a soum, and a district, participate in CGK of his/her bagh or khoroo, submit petitions and complaints to local self-government bodies for resolution and receive information in accordance with the procedures specified in the legislation.

Article 30.Forms of implementing local self-governance

30.1.Aimag, the capital city, soum, and district CRKs shall exercise the functions of citizens representative bodies.

30.2.Citizens shall directly participate in local self-governance in the following ways:

30.2.1.to participate in bagh and khoroo CGKs with the right to vote;

30.2.2.to propose specific economic and social issues for the respective territory to the CRK and the CGK for discussion and decision-making;

30.2.3.to voluntarily express their views and opinions in accordance with Article 31 of this law and initiate a one-time or a normative decision.

Article 31.Citizen participation in local self-governance

31.1.Citizens as eligible voters are entitled to join together voluntarily to express their views and opinions to discuss pressing issues of soums, baghs, districts, and khoroos, and make recommendations.

31.2.Soum and district CRKs, and bagh and khoroo CGKs shall have a duty to discuss proposals and recommendations made in accordance with Article 31.1 of this law.

31.3.A citizen is entitled to initiate a one-time or a normative decision on pressing economic and social issues of a soum or district. Soum and district CRKs have a duty to discuss this initiative if at least 10 percent of soum's eligible voters and at least 5 percent of district's eligible voters have supported and signed it.

31.4.Aimag, the capital city, soum, and district CRKs may conduct a consultative poll if they deem it necessary regarding decision-making on economic and social issues for the respective territory in accordance with the law.

Article 32.Citizens General Khural of bagh and khoroo

32.1.CGK shall be a self-governing body of citizens that operates based on principles of direct democracy and exercises powers granted by law based on the principle of collective management.

32.2.The main form of operation of the CGK shall be a session.

32.3.Every citizen of bagh or khoroo, as eligible voters, shall have a right to participate in the session of the respective CGK.

32.4.A citizen shall become a participant of bagh and khoroo CGK by attending in person.

32.5.Participants of the CGK shall have the following rights and responsibilities:

32.5.1.to suggest issues for discussion;

32.5.2.to participate in the decision-making process with voting rights;

32.5.3.being introduced to and receiving explanations regarding decisions of the CGK;

32.5.4.to elect and be elected as the chairperson of the CGK's session;

32.5.5.to observe the session procedure.

32.6.Sessions of bagh and khoroo CGKs shall be considered valid if one person from every three households in a bagh or every five households in a bagh with more than 400 households, and one person from every 20 households from each kheseg of a khoroo attends the meeting in accordance with the principle of representation of citizens within the respective territories and each kheseg of a khoroo. The date of the CGK's session shall be notified to the residents of bagh or khoroo at least five working days before the session, and the location and time of the session shall be indicated.

32.7.After the regular election of the soum and district CRKs, the sessions of bagh and khoroo CGKs shall be organized after the new soum and district Governor is appointed.

32.8.Bagh and khoroo CGKs shall have the following common powers:

32.8.1.to discuss and resolve issues related to the functions of the baghs or khoroos;

32.8.2.to discuss and resolve other issues related to the rules of procedure and organization of CGK's sessions;

32.8.3.to elect the chairperson of the CGK's session;

32.8.4.to nominate candidates for bagh or khoroo Governor;

32.8.5.to discuss Governor's report on the implementation of the respective CGK's decision, review and evaluate his/her work;

32.8.6.to propose the dismissal of the Governor on the grounds specified in the legislation;

32.8.7.if granted with special powers by law, to approve administrative normative acts in conformity with the legislation and have them registered in state registration under procedures specified in the General Administrative Law and require its enforcement;

32.8.8.other powers provided by law.

32.9.The Council of bagh and khoroo CGK shall consist of citizens' representatives as well as the Governor of bagh and khoroo, the chairperson of the CGK's session and the heads of khoroo's khesegs, and shall be responsible solely for organizing the implementation of decisions of the CGK, preparing for the subsequent sessions and announcing the date of the sessions. The chairperson of the session shall chair the meeting of the Council.

32.10.The session of bagh and khoroo CGK shall be chaired by the chairperson elected in the respective session.

32.11.Remuneration for the chairperson's term of office of the CGK's session may be compensated from the budget of the soum or district CRK.

32.12.The chairperson of the sessions of bagh and khoroo CGK may be re-elected.

Article 33.Citizens Representative Khural of aimag, soum, the capital city, and district

33.1.CRK is a local self-governing body elected by citizens as eligible voters and permanently residing in the respective administrative and territorial unit, and exercising functions and powers specifically granted by law based on the principle of collective management.

33.2.The term of office of the CRK shall be four years.

33.3.Aimag, soum, the capital city, and district CRKs shall consist of the number of representatives specified in this law Article 37 and shall be understood as the total number of representatives of the CRK.

33.4.If at least three-fourths of the number of representatives specified in Article 37 of this law has been elected due to local elections, and a resolution recognizing their powers has been issued, the CRK shall be deemed to have a mandate.

Article 34.Election of the Citizens Representative Khural

34.1.Representatives of the aimag, soum, the capital city, and district CRKs shall be elected by a secret ballot based on universal, free and direct suffrage by citizens as eligible voters and permanently residing in the respective locality.

34.2.The procedures for the election of the aimag, soum, the capital city, and district CRKs shall be determined by a separate law.

Article 35.Powers of the Citizens Representative Khural

35.1.CRKs shall exercise the following powers:

35.1.1.issues regarding powers of the CRK representatives;

35.1.2.to elect, release and dismiss the chairperson of the CRK;

35.1.3.to establish the CRK committee, elect or change the composition and chairperson of the committee;

35.1.4.to nominate a Governor of the respective level for appointment;

35.1.5.to approve the Governor's activity program, discuss the report, review and evaluate his/her activities;

35.1.6.to discuss the Governor's report on the implementation of the decisions of the respective CRK, review and evaluate his/her work;

35.1.7.to propose to a higher-level Governor or the Prime Minister to dismiss the Governor of the respective level on grounds specified in the law;

35.1.8.to approve medium-term policies of territorial development and main annual guidelines for economic and social development, and make amendments to them;

35.1.9.to discuss and approve the budget of the respective aimag, soum, the capital city, and district upon submission of the Governor, make adjustments and approve its execution;

35.1.10.to set tax rates, fees, and charges within limits established by law;

35.1.11.to exercise ownership rights of local property items;

35.1.12.to make decisions on the establishment, reorganization, and liquidation of locally owned legal entities, approve their charters, and exercise the rights of shareholders;

35.1.13.to discuss and resolve issues related to functions of the unit established by this law and approve relevant procedures;

35.1.14.if granted with special powers by the law, to approve administrative normative acts in conformity with the legislation and have them registered in state registration under procedures specified in the General Administrative Law and require its enforcement;

35.1.15.to monitor the activities of the Governor to implement the decisions of the CRK;

35.1.16.to approve the general procedures on defining the types and classification of trade and services, requirements for conducting trade and services, documents to be submitted, and the rights and obligations of trade and service providers;

35.1.17.other powers provided by law.

35.2.Aimag and the capital city CRKs shall be prohibited from interfering in resolving issues within the jurisdiction of CRKs of soum and district power granted by law, whilst soum and district CRKs shall be prohibited from interfering in resolving issues within the jurisdiction of CGKs of bagh and khoroo power provided by law.

Article 36.Early termination of the terms of office/mandate of the Citizens Representative Khural

36.1.The term of office of the CRKs shall expire prematurely in the following cases:

36.1.1.if the majority of the total number of representatives of the CRK considers and submits a proposal that the respective CRK is unable to exercise its powers, and the CRK makes a decision to dissolve itself by at least two-thirds of the total number of representatives of the CRK;

36.1.2.if the first session has not been convened within 50 days from the announcement of its date and the issue of nominating the Governor has not been resolved, the budget has not been approved within the timeframe specified in the law, the session has not been convened within more than 60 days from the announcement of the date of the session, and the Government makes a decision to dissolve the CRK based on the proposal of the aimag or the capital city Governor.

36.2.In case of early termination of the CRK's mandate, the election shall be scheduled and announced within 30 days in accordance with the relevant law.

Article 37.Number of representatives of the Citizens Representative Khural

37.1.The number of representatives of the aimag CRK shall be determined as follows:

37.1.1. 25 representatives if the population of the aimag is up to 50,000;

37.1.2. 29 representatives if the population of the aimag is between 50,001-70,000;

37.1.3. 35 representatives if the population of the aimag is between 70,001-90,000;

37.1.4. 41 presentative if the population of the aimag is more than 90,001

Note: This paragraph shall enter into force after 2024 regular local election.

37.2.The number of representatives of the soum CRK shall be determined as follows:

37.2.1. 15 representatives if the soum population is up to 2,000.

37.2.2. 21 representatives if the soum population is between 2,001-5,000.

37.2.3. 25 representatives if the soum population is between 5,001-9,000.

37.2.4. 29 representatives if the soum population is 9,001 or more.

Note: This paragraph shall enter into force after 2024 regular local election.

37.3.The number of representatives of the capital city CRK shall be 45.

37.4.The number of representatives of the district CRK shall be determined as follows:

37.4.1. 25 representatives if the population of the district is up to 100,000;

37.4.2. 35 representatives if the population of the district is between 100.001-200.000

37.4.3. 41 representatives if the population of the district is between 200.001-300.000

37.4.4. 43 representatives if the population of the district is 300.001 or more.

Note: This paragraph shall enter into force after 2024 regular local election.

Article 38.Representative of the Citizens Representative Khural

38.1.A representative of a CRK shall not represent politics, rights, and interests of his/her own or his/her affiliates and shall uphold the rights and legitimate interests of the citizens of the respective territory.

38.2.The term of office of a CRK representative shall be four years.

38.3.The term of office of a CRK representative shall commence with the adoption of a resolution recognizing the mandate of the representative and shall end with the commencement of the term of office of the newly elected representative.

38.4.The term of office of a by-elected CRK representative shall be the same as the remaining term of office of the outgoing representative.

38.5.CRK representative shall have a code of conduct to be followed in his/her activities, and the code of conduct shall be approved by the CRK.

38.6.Up to one-third of the CRK representatives in soum may be state administrative civil servants.

Note: This paragraph shall enter into force after 2024 regular local election and until the results of the 2024 regular local elections, up to one-third of the representatives of the citizens of aimags, capital city, soums and districts may hold state administrative official positions.

/The note in this paragraph was modified by the law as of December 16, 2021/

Article 39.Rights and responsibilities of a representative of the Citizens Representative Khural

39.1.A CRK representative shall have the following rights and responsibilities:

39.1.1.to participate in the discussion and decision-making of issues with voting rights;

39.1.2.to belong to a CRK committee;

39.1.3.to question issues under discussion, receive answers, submit proposals and recommendations, and cast votes;

39.1.4.to initiate and submit proposals for discussion of specific issues to the CRK;

39.1.5.to discuss reports and hearings of the organization established by the CRK and officials elected or appointed by the CRK, and make proposals;

39.1.6.to introduce and explain the decision of the CRK to the voters;

39.1.7.to question the Governors in connection with ensuring the implementation of decisions of the CRK, protecting rights and legitimate interests of the citizens, and resolving certain social issues for the respective territory;

39.1.8.to cooperate with constituencies regularly, receive their petitions, proposals, and complaints to resolve them according to relevant procedures, or to forward and receive a response from competent authorities within a timeframe stipulated by the law;

39.1.9.to report to citizens of their constituencies on activities once a year.

39.2.CRK representative shall refuse to participate in the discussion of an issue if a conflict of interest arises by exercising his/her rights and obligations.

39.3.CRK representative shall participate in activities of the CRK committee in between the sessions and inform the citizens of their constituencies about his/her work as a CRK representative on the CRK website and other channels.

Article 40.Prohibitions on activities of a representative of the Citizens Representative Khural

40.1.The following activities shall be prohibited for a CRK representative:

40.1.1.to disclose and personally use information related to state and official secrets, organization secrets, and information belongs to individual sensitive information discovered in the course of exercising the rights and duties of the representative;

/This subparagraph was amended by the law as of December 17, 2021/

40.1.2.to be a representative of the CRK of another level.

Note: This paragraph shall enter into force after 2024 regular local election.

Article 41.Termination of the mandate of a representative of the Citizens Representative Khural

41.1.The powers of a CRK representative shall terminate prematurely on the following grounds:

41.1.1.has deceased;

41.1.2.has submitted his/her request for release based on other reasonable grounds;

41.1.3.has been convicted by an official court decision for committing a crime;

41.1.4.has relocated away from the territorial unit;

41.1.5.has been appointed to a civil service position, unless otherwise provided by this law;

41.1.6.breached Article 40.1 of this law;

41.1.7.committed a repeated or serious breach of the CRK code of conduct;

41.1.8.the decision to consider him/her elected as a representative on the grounds specified in the Law on Elections of CRKs of aimags, the capital city, soums, and districts has been revoked.

41.2.The CRK shall discuss and make a decision to release a CRK representative in accordance with Articles 41.1.2, 41.1.4, and 41.1.5 of this law and to dismiss him/her in cases specified in Articles 41.1.3, 41.1.6, and 41.1.7 of this law.

Article 42.The recall of a representative of the Citizens Representative Khural by voters

42.1.A representative shall be recalled by a majority of votes of the citizens of their constituencies on the rationale that he/she is not fulfilling his/her obligations as a representative.

42.2.The State Great Khural shall approve the procedure for recalling a CRK representative under Article 42.1 of this law.

Article 43.Liabilities imposed on a representative of the Citizens Representative Khural

43.1.If a CRK representative fails to attend a session without a valid reason, violates the rules of procedure of the session, or fails to report his/her activities in accordance with the law, the CRK shall impose the following liabilities:

43.1.1.to issue a warning;

43.1.2.to suspend his/her right to ask a question or speak on issues under discussion during the session;

43.1.3.to suspend his/her right to participate in activities other than voting during the session;

43.1.4.to suspend his/her right to submit an issue for discussion during the session.

Article 44.Guarantees of the activities of a representative of the Citizens Representative Khural

44.1.A CRK representative shall use identity card and official letterheads during his/her term of office, and the respective CRK shall approve their design and rules of utilization.

44.2.Expenses for activities of the representative and the costs of their capacity building shall be included in the CRK's budget. The Government shall approve the common standards and procedure for spending and reporting of the expenses.

44.3.State administrative organizations and their competent officials shall provide all the necessary support and assistance to the CRK representative to exercise their powers.

44.4.It shall be prohibited for a political party or other organizations to interfere in the activities of a representative or assign duties to him/her.

Article 45.Committee of the Citizens Representative Khural

45.1.The aimag, the capital city, soum, or district CRK shall establish a CRK committee that ensures preparation of CRK sessions' agenda, proposals and recommendations as well as monitoring the implementation of CRK resolutions and decisions, thus administering the CRK's continuing and permanent activities.

45.2.The committee shall be established from the CRK representatives for the mandate term of the CRK, and the chairperson of the committee shall be elected from amongst its representatives.

45.3.The committee shall report to the respective CRK.

45.4.The CRKs may establish other committees or working groups charged with doing research and developing proposals and recommendations.

45.5.A CRK shall determine direction of operations, number and composition of the committee, procedures for establishing a committee or a working group, dissolving a committee, and their operational procedures.

45.6.Political parties and coalitions responsible for formulating national policies shall not establish organizational units in any form within the structure of a soum CRK.

Note: This paragraph shall enter into force after 2024 regular local election.

Article 46.Sessions of a Citizens Representative Khural

46.1.The main organizational form of the CRK's operations shall be a session.

46.2.Regular sessions of CRKs and CGKs shall be convened quarterly.

46.3.Extraordinary sessions of the aimag, the capital city, soum, or district CRK shall be convened at the request of at least one-third of the CRK representatives or the initiative of the Council or the chairperson of the CRK.

46.4.Extraordinary sessions of the CGK shall be convened at the initiative of the Council of the CGK or the Governor or the request of at least 10% of eligible voters of the bagh or khoroo. Citizens shall express their views via their signatures.

46.5.Within 14 days from the date of submission of the results of the regular election, the election committee of the respective level shall announce and convene the first session of the CRK. The first session shall be chaired by the most senior CRK delegate in attendance.

46.6.Sessions other than the first session shall be announced and convened by the chairperson of the CRK at least seven days before the beginning of the session. The sessions shall be convened by the chairperson of the CRK, or in his/her absence, by one of the representatives at the suggestion of the chairperson.

46.7.The session of the CRK shall be considered valid with a majority quorum of the representatives.

46.8.Deliberate absence or leave of a CRK representative from the session without reasonable excuse shall be prohibited.

46.9.The CRK shall set up its rules of procedure of a session and ratify them with a resolution.

Article 47.Rights for the submission of a proposal to the Citizens Representative Khural

47.1.CRK committees, representatives, and the Governor of the respective unit shall enjoy the rights to initiate and submit a proposal for discussion at the CRK session.

47.2.Relevant estimation, researches, inquiries, and draft decisions of proposals specified in this law Article 47.1 shall be distributed to CRK representatives two working days before the session. Proposals that do not meet this requirement shall not be discussed in the session.

Article 48.Decisions of a Khural

48.1.The CRK shall adopt a resolution on discussed issues, and resolutions shall be approved by the majority votes of the CRK representatives attending the respective session and the citizens who have participated in the session of bagh and khoroo CGK.

48.2.A resolution of the CRK shall be signed by the CRK chairperson, and a resolution of bagh or khoroo CGK shall be signed by the session's chairperson, and the resolution on the election and discharge of a Khural's chairperson shall be signed and validated by the chairperson of the respective session.

48.3.Chairperson of the CRK shall issue a decree on the organization of the activities of the aimag, the capital city, soum, and district CRK.

Article 49.Implementation of a Khural decision

49.1.Governors of all levels shall have a duty to implement decisions taken by the respective Khural.

49.2.Before implementing the decision of a Khural, the issue on whether to veto the decision shall be decided as specified in Article 50 of this law.

49.3.Implementation of the decision of a Khural shall be organized with the participation of a secretariat and local administrative agencies.

49.4.The Governor shall report annually to the respective Khural on the implementation of Khural's decisions.

Article 50.Veto on the decision of a Khural

50.1.A Governor shall have a right to impose a complete or partial veto on decisions of the respective Khural that does not apply to their functions or authority, as well as having no financial or other resources to be implemented at his/her own initiative or as assigned by the higher-level Governor or the Prime Minister.

50.2.A veto shall be made in the written form within ten working days after the decision was approved, and the grounds for such veto shall be clearly stated.

50.3.The Khural shall discuss a veto in a session within 15 days after receiving it, and if the majority of representatives did not accept it, the decision and the relevant items thereof shall enter into force.

50.4.In case the Khural's decision is vetoed in entirety, its enforcement shall be entirely suspended, and for a partial veto, the enforcement of the relevant articles and provisions shall be suspended until it is discussed and decided after its receipt by the chairperson of the Khural.

50.5.The Governor shall not have a veto power against a decision of the respective Khural on the proposal to dismiss the Governor.

50.6.In case the Governor's veto is rejected by the majority of the CRK representatives or participants taking part at the CGK and the Governor considers himself/herself incapable of implementing the decision, he/she may submit a request for resignation to the respective Khural, the Prime Minister or the Governor of higher level.

Article 51.Council of the Citizens Representative Khural

51.1.The CRK shall establish a CRK Council consisting of five to seven representatives responsible for organizing the implementation of decisions of the sessions, preparing for the next session, and coordinating activities of the CRK committees and working groups in between sessions. The chairperson of the CRK shall chair the Council.

51.2.The CRK Council shall not make independent decisions on issues within the powers of the CRK.

51.3.The State Great Khural shall approve the rules of procedure of the CRK Council.

Article 52.Powers of the chairperson of the Citizens Representative Khural

52.1.The CRK chairperson shall exercise the following common powers:

52.1.1.to announce the convention of and ensure the preparation for regular and extraordinary sessions of the CRK;

52.1.2.to chair sessions of the CRK, ratify CRK's decisions, and organize their implementation;

52.1.3.to provide organizational management to ensure the conditions and opportunities for CRK committee and representatives to employ and implement their powers;

52.1.4.to accept a proposal for consideration by the CRK from competent individuals or entities, draft CRK decisions and organize discussion of the proposal at the session;

52.1.5.to organize monitoring of the implementation of CRK decisions;

52.1.6.to appoint and release a CRK secretary in accordance with the procedures provided by law;

52.1.7.to manage CRK's daily activities;

52.1.8.to take measures to monitor and ensure the implementation of the Governor's activity program, as well as the main guidelines for economic and social development;

52.1.9.to organize activities to resolve petitions, proposals, and complaints addressed by citizens, economic entities, and organizations to the CRK;

       52.1.10.to represent the CRK both domestically and internationally;

       52.1.11.to report to the CRK annually;

       52.1.12.other powers provided by legislation.

Article 53.Election of a chairperson of the Citizens Representative Khural

53.1.The first session of the CRK established as a result of the regular election shall elect the CRK chairperson for a term of four years.

53.2.A representative of the respective CRK shall have a right to propose his/her or another representative's candidature for the CRK chairperson. Parties and coalition groups may nominate candidates for the chairpersons of aimag, the capital city, and district CRKs.

53.3.An anonymous ballot shall be completed for the election of a chairperson, and the chairperson shall be elected with a majority vote of the representatives of the CRK taking part in the elections.

53.4.If none of the candidates receives a majority vote, the two candidates with the most votes shall take part in the second polling for a run-off election. In case none of them received majority votes, a new candidate for the CRK chairperson shall be nominated in accordance with Article 53.2 of this law.

53.5.The CRK representatives shall vote for only one candidate, and the candidates shall have a right to cast their votes.

53.6.The CRK chairperson shall be a full-time employee.

53.7. The Article 53 of this law shall apply to the by-election of the CRK chairperson.

Article 54.Office of the Citizens Representative Khural

54.1.A CRK shall have an office.

54.2.The CRK shall determine the structure, staffing, and salary fund of the office of the CRK within limits set by the Government.

54.3.The head of the office shall be the secretary of the respective CRK and shall be a full-time employee.

54.4.The CRK secretary shall issue an order on issues related to the activities of the office.

Article 55.Budget, stamp, and seal of the Citizens Representative Khural

55.1.The CRK shall have a budget that shall be administered by the CRK secretary.

55.2.The budget specified in Article 55.1 of this law shall consist of the budget for the CRK's operations and running its office.

55.3.The CRK shall use a stamp, seal, and an official letterhead issued in accordance with the established procedure.

SUB-CHAPTER THREE

STATE ADMINISTRATION IN THE ADMINISTRATIVE AND TERRITORIAL UNITS

Article 56.Governor and his/her appointment

56.1.The Governor is a state representative responsible for ensuring compliance with the legislation, decisions of the Government, higher-level Governors, and implementing decisions of the relevant Khural within their territory.

56.2.The CRK and the CGK shall nominate the Governor for an appointment.

56.3.The candidates for the Governors of aimag, the capital city, soum, and district shall meet the following requirements:

56.3.1.has higher education;

56.3.2.has at least three years of professional experience in the civil service;

56.3.3.has no outstanding debts, loans, and warranty debts ruled by court decision or any other loans under contract;

56.3.4.has no outstanding tax debts ruled by a court decision;

56.3.5.has no criminal record.

56.4.The candidate for the Governors of bagh and khoroo shall meet the following requirements:

56.4.1.has higher education;

Note: This paragraph shall enter into force after 2024 regular local election.

56.4.2.has no outstanding debts, loans, and warranty debts ruled by court decision or any other loans under contract;

56.4.3.has no outstanding tax debts ruled by a court decision;

56.4.4.has no criminal record.

56.5.The Governor shall be nominated under the following procedures:

56.5.1.CRK representatives, parties, and coalition groups in aimag, the capital city and district CRKs, as well as the participants of CGKs, shall propose to nominate individually or jointly a person who meets the requirements set forth in Articles 56.3 and 56.4 this law to the Governor.;

/This subparagraph was amended by the law as of December 16, 2021/

56.5.2.a vote shall be held on the nominee specified in Article 56.5.1 of this law, and the person who received the majority of votes of the citizens, and all representatives present at the Khural shall be nominated as the Governor;

56.5.3.if none of the candidates receives a majority vote, two candidates with the most votes shall take part in the second polling, and the one with majority of votes shall be nominated as the Governor.

56.5.4.a candidate shall meet the requirements set forth in this law.

56.6.The person nominated in accordance with Article 56.5 of this law shall be appointed as a bagh and a khoroo Governor by soum and district Governor; as soum and district Governor by aimag and the capital city Governor; as aimag and the capital city Governor by the Prime Minister.

56.7.The higher-level Governor or the Prime Minister may refuse to nominate the candidate.

56.8.In case of refusal for appointment as specified in Article 56.7 of this law, the Khural shall nominate another person in accordance with the procedure outlined in Article 56.9 of this law.

/This paragraph was modified by the law as of December 16, 2021/

56.9.A person re-nominated in accordance with the procedure set forth in Article 56.8 of this law shall be appointed by the Governor of the higher level and/or the Prime Minister within five working days.

/This paragraph was modified by the law as of December 16, 2021/

Article 57.Term of office of a Governor

57.1.The term of office for a Governor shall be four years.

57.2.The term specified in Article 57.1 of this law shall not apply to the Governor who is by-elected.

Article 58.Powers of the bagh Governor

58.1.Bagh Governors shall exercise the following powers for the respective territory:

58.1.1.to be responsible for ensuring compliance with legislation, decisions of the Government and higher-level Governor;

58.1.2.to implement the decision of bagh CGK;

58.1.3.to register and enroll children of pre-school age in schools, and take measures on bringing dropouts back to school;

58.1.4.to submit proposals to the soum Governor for decision to include citizens in need in medical and social care services in accordance with the legislation;

58.1.5.to conduct a study on the standard of living of citizens in their territories and organize social welfare services in accordance with the legislation;

58.1.6.in case of disasters, catastrophes, or accidents, to organize resettlement of households and livestock and provide adequate services. In situations stipulated in the law, organize the mobilization of the labor force, transport, communication tools, and properties within the respective territory;

58.1.7.to register temporary residential status of population, household, and citizens in accordance with relevant procedures;

58.1.8.to organize measures to combat crimes and misdemeanors jointly with competent institutions, engage citizens in this work and support their proposals and initiatives;

58.1.9.to monitor implementation of legislation on utilization of natural resources within the powers provided by law;

58.1.10.to organize preventive measures against fire;

58.1.11.to submit a proposal for approval to soum Governor on bestowing awards and benefits to citizens, and providing support and assistance to citizens in need;

58.1.12.to be responsible for organizing the implementation of some state functions delegated to the local government specified in Article 27 of this law in accordance with the agreement concluded with the Governor of the soum;

58.1.13.to organize the protection and use of hayfields and agricultural lands, pastures, and water points that have not been allocated for possession or use by others.

Article 59.Powers of the soum Governor

59.1.Soum Governor shall exercise the following powers for the respective territory:

59.1.1.to be responsible for ensuring compliance with legislation, decisions of the Government and higher-level Governors;

59.1.2.to implement decisions made by the CRK;

59.1.3.to develop draft plans and programs on the economic and social development of the soum, submit them to the soum CRK for discussion and implement the decisions taken;

59.1.4.to develop draft proposals and relevant adjustments to the soum budget and have them discussed and approved, organize budget execution and report to the soum CRK;

59.1.5.to implement the functions of the soum's general budget governor in accordance with the legislation;

59.1.6.to organize possession and use of soum property, develop a proposal on issues concerning the disposal of soum property for possession, lease, sale, and privatization, and submit it to the soum CRK for decision;

59.1.7.to be responsible for organizing the implementation of legislation and decisions taken by the soum CRK on issues specified in Article 22.1 of this law;

59.1.8.to be responsible for organizing the implementation of some state functions delegated to the local government specified in Article 27 of this law in accordance with the agreement concluded with the Governor of the aimag;

59.1.9.to develop a draft decision of the soum CRK on issues specified in Article 22 of this law and submit relevant estimates and proposals with justifications to the soum CRK for discussion;

59.1.10.to exercise powers specified in the law on preventing crime and maintaining public order;

59.1.11.to organize activities for ensuring the population's food security, increasing livestock, protecting gene pool and health of livestock, encouraging reproduction and veterinary activities;

59.1.12.to undertake activities to prevent natural disasters, contagious animal and plant diseases, and infestations within the scope of their powers;

59.1.13.to develop a program for sustainable land use within its territory, promote pastoral and crop production, improvement of its fertility, and other measures for environmental protection and submit it to the CRK, and administer the implementation of approved programs;

59.1.14.on the basis of CRK decisions, make a decision to permit citizens, economic entities, and organizations to use the land for special needs of that territory;

59.1.15.to settle disputes arising between citizens, economic entities, and organizations regarding rights to land possession and use issued by the soum Governor as specified in the procedures set forth in the Law on Land;

59.1.16.to allocate land in accordance with relevant legislation;

59.1.17.to organize the implementation of the soum CRK's decision on proposals of citizens' cooperatives, economic entities, and organizations on protection, sustainable use, and possession of natural resources on their territory;

59.1.18.to monitor the implementation of economic entities and organizations that possess and exploit local land and operate exploration and mining activities, of their duties for environment protection and rehabilitation stipulated by legislation, and redress the breach thereof;

59.1.19.to provide management to the tax bureau within the respective territory and organize collection and transfer of tax revenues in accordance with the legislation and decision of the CRK;

59.1.20.unless otherwise specified in the law, to monitor compliance of local educational, cultural, health, physical education and sports institutions with standards and norms set by competent authorities regardless of their subordination, types and forms of ownership;

59.1.21.to formulate an interim regulation in accordance with the legislation for total or partial territorial units concerning search, rescue, evacuation, and elimination of post-disaster impacts in case of disasters, accidents, and catastrophes, mobilize labor forces, transportation, communication tools, and food supply of state and locally owned enterprises, economic entities and organizations;

59.1.22.to appoint, release and dismiss the soum deputy Governor and the head of the secretariat;

59.1.23.other powers specified in the legislation.

Article 60.Powers of the aimag Governor

60.1.Aimag Governor shall exercise the following powers for the respective territory:

60.1.1.to be responsible for ensuring the implementation of legislation and Government decisions, and be held accountable for the results;

60.1.2.to organize activities for the implementation of the decisions made by the aimag CRK and be held accountable for the results;

60.1.3.to develop draft plans and programs on the economic and social development of the aimag, submit them to the aimag CRK, and implement the decisions taken;

60.1.4.to develop draft proposals and relevant adjustments to the aimag budget and have them discussed and approved, organize budget execution and report to the aimag CRK;

60.1.5.to implement functions of the aimag's general budget manager in accordance with the legislation;

60.1.6.to organize possession and use of aimag property, develop a proposal on issues concerning the disposal of aimag property for possession, lease, sale, and privatization, and submit it to the aimag CRK for decision;

60.1.7.to be responsible for organizing activities under some state functions delegated to the local government specified in Article 27 of this law in accordance with the agreement concluded with the Prime Minister of Mongolia;

60.1.8.to develop a draft decision of the aimag CRK on issues specified in Article 21 of this law and submit the relevant estimates and proposals with justifications to the aimag CRK for discussion;

60.1.9.to communicate and cooperate with relevant level units of a foreign country in accordance with the procedures specified in the legislation;

60.1.10.to provide management to the tax bureau within the respective territory and organize collection and transfer of tax revenue in accordance with legislation and decisions of the CRK;

60.1.11.to settle disputes regarding land possession and use as specified in the procedures set forth in the Law on Land;

60.1.12.to develop a proposal on a certain part of the local territory to come under special protection and submit it to the CRK for approval and undertake measures for its implementation;

60.1.13.to formulate an interim regulation in accordance with legislation for total or partial territorial units concerning search, rescue, evacuation, and elimination of post-disaster impacts in case of disasters, accidents, and catastrophes, and mobilize labor forces, transportation, communication tools, and food supply of state and locally owned enterprises, economic entities and organizations;

60.1.14.to represent respective administrative and territorial unit domestically and internationally;

60.1.15.to provide the necessary support for judicial and prosecutorial organizations in the respective territory;

60.1.16.to undertake measures to implement large-scale projects and programs at the aimag level and attract investors;

60.1.17.to monitor the compliance of soum activities with the legislation;

60.1.18.to submit to the Government a proposal to dissolve the CRK of the aimag and soum under the grounds specified in this law;

60.1.19.to propose a nominee for high state awards;

60.1.20.to appoint, release and dismiss the aimag deputy Governor and the head of the secretariat;

60.1.21.other powers specified in the legislation.

Article 61.Powers of the khoroo Governor

61.1.Khoroo Governor shall exercise the following powers for the respective territory:

61.1.1.to be responsible for ensuring compliance with the legislation, the decisions of the Government and higher-level Governor;

61.1.2.to implement the decision of khoroo CGK;

61.1.3.to organize measures to collect citizens' opinion polling on specific issues of the economic and social life of khoroo and issue the summary of the results;

61.1.4.to prepare a draft decision to be taken by khoroo CGK on issues specified in Article 26.1.3 of this law, and submit relevant estimates, research, and proposals to the CGK for decision-making;

61.1.5.to organize measures to engage khoroo citizens in activities organized by the CGKs on issues specified in Article 26.1.5 of this law;

61.1.6.to organize and engage khoroo citizens in activities on issues implemented at national, the capital city, and district levels;

61.1.7.to introduce and explain legislation, decisions of the Government, higher-level Governors, and khoroo CGK;

61.1.8.to require organizations, economic entities, officials, and citizens to fulfill the obligation in accordance with relevant legislation, and submit the issue of imposing penalties on those who fail to comply with applicable legislation to relevant institutions and officials for resolution;

61.1.9.to conduct a study on living standards of citizens in the respective territory and organize social welfare services specified in the legislation;

61.1.10.to monitor management and delivery of food, trade, services, electricity, and heating supply to the population and convey citizens' proposals and requests on improvement to relevant institutions;

61.1.11.to register and enroll children of pre-school age in schools, and take measures on bringing dropouts back to school;

61.1.12.in case of disasters, catastrophes, or accidents, to organize resettlement of people, households, and livestock and provide adequate services. In situations stipulated in the legislation, organize the mobilization of the labor force, transport, communication tools, and properties within the respective territory;

61.1.13.to prepare statistical data in accordance with the legislation;

61.1.14.to organize civil registration and information services, and provide support in organizing military draft in accordance with the legislation;

61.1.15.to receive petitions, opinions, and complaints of citizens and respond to their inquiries within their authority or convey to other competent authorities;

61.1.16.to submit proposals for approval to the district Governor on rewarding citizens and providing support and assistance to citizens;

61.1.17.to organize measures to combat crimes and misdemeanors jointly with competent institutions, engage citizens in this work and support their proposals and initiatives;

61.1.18.to participate in land management activities within the territory in accordance with functions specified in the law;

61.1.19.to develop proposals on social development issues of the khoroo when preparing for the district budget;

61.1.20.to appoint leaders of respective khesegs (sub-khoroos) and manage their activities;

61.1.21.to be responsible for organizing the implementation of some state functions delegated to the local government specified in Article 27 of this law in accordance with the agreement concluded with the Governor of the district;

61.1.22.other powers specified in the legislation.

Article 62.Powers of the district Governor

62.1.District Governor shall exercise the following powers for the respective territory:

62.1.1.to be responsible for ensuring compliance with the legislation, decisions of the Government and the relevant higher-level Governor;

62.1.2.to organize activities to implement the decisions of the district CRK;

62.1.3.to develop a draft plan and program on the economic and social development of the district, submit it to the district CRK, and implement the decisions taken;

62.1.4.to develop draft proposals and relevant adjustments to the district budget and have them discussed and approved, organize budget execution and report to the district CRK;

62.1.5.to implement functions of the district general budget manager in accordance with the legislation;

62.1.6.to organize possession and use of district property, develop a proposal on issues concerning the disposal of district property for possession, lease, sale, and privatization, and submit it to the district CRK for decision-making;

62.1.7.to be responsible for organizing the implementation of some state functions delegated to the local government specified in Article 27 of this law in accordance with the agreement concluded with the Governor of the capital city;

62.1.8.to develop a draft decision for the district CRK on issues specified in Article 25 of this law and submit relevant estimates and proposals with justifications to the district CRK for discussion;

62.1.9.to exercise powers specified in the law on preventing crime and maintaining public order;

62.1.10.to manage activities of district tax bureau and organize the implementation of legislation on tax;

62.1.11.to settle disputes between citizens, economic entities, and organizations regarding rights to land possession and use issued by the district Governor in accordance with the legislation;

62.1.12.to appoint, release and dismiss deputy district Governor and the head of the secretariat;

62.1.13.other powers specified in the legislation.

Article 63.Powers of the capital city Governor

63.1.The Governor of the capital city shall exercise the following powers for the respective territory:

63.1.1.to be responsible for ensuring compliance with the legislation and Government decisions;

63.1.2.to organize activities to implement decisions of the capital city CRK and to be held accountable for the results;

63.1.3.to develop draft plans and programs on the economic and social development of the capital city, and submit them to the capital city CRK and implement the decisions taken;

63.1.4.to develop draft proposals and relevant adjustments to the capital city budget and have them discussed and approved, organize budget execution and report to the CRK of the capital city;

63.1.5.to implement functions of the capital city general budget governor in accordance with the legislation;

63.1.6.to organize possession and use of capital city property, develop a proposal on issues concerning the disposal of the capital city property for possession, lease, sale, and privatization, and submit it to the CRK of the capital city for decision-making;

63.1.7.to be responsible for organizing the implementation of some state functions delegated to the local government specified in Article 27 of this law in accordance with the agreement concluded with the Prime Minister of Mongolia;

63.1.8.to develop a draft decision for the capital city CRK on issues specified in Article 24 of this law and submit relevant estimates and proposals with justifications to the capital city CRK for discussion;

63.1.9.to interact and cooperate with relevant level units of a foreign country in accordance with procedures specified in the legislation;

63.1.10.to manage activities of the capital city tax bureau and organize the implementation of legislation on tax;

63.1.11.to settle disputes between citizens, economic entities, and organizations regarding rights to land possession and use issued by the capital city Governor in accordance with the legislation;

63.1.12.to appoint, release and dismiss the deputy Governor of the capital city and the head of the secretariat;

63.1.13.to submit to the Government a proposal to dissolve the CRK of the capital city and districts under the grounds specified in this law;

63.1.14.to propose candidates for high state awards;

63.1.15.other powers specified in the legislation.

Article 64.Release, dismissal, and resignation of the Governor

64.1.If the Governor of aimag, soum, bagh, the capital city, district, and khoroo requests a resignation due to health reasons or other valid reasons, the higher-level Governor or the Prime Minister shall release the Governor from the duty before the expiration of his/her term of office.

64.2.Higher-level Governor or the Prime Minister shall dismiss the lower-level Governor on the following grounds:

64.2.1.Governor has been convicted by an official court decision for committing a crime;

64.2.2.committed a repeated or serious breach of the legislation;

64.2.3.Khural has submitted a proposal to dismiss him/her on the grounds stipulated in Articles 65.1.1 and 65.1.2 of this law;

64.2.4.the Governor, himself/herself, has submitted a request for resignation;

64.2.5.on the grounds specified in Article 65.1.3 of this law.

64.3.Higher-level Governor or the Prime Minister shall make a decision to dismiss the Governor in cases specified in Article 64.2 of this law as proposed by the relevant Khural or on his/her own initiative. The relevant Khural shall be notified of this decision immediately, and the Khural shall nominate a new Governor within 15 days.

64.4.Higher-level Governor or the Prime Minister shall make a decision to dismiss the Governor within 14 days based on the proposal of the relevant Khural made in accordance with Article 64.2.3 of this law. If the proposal is not accepted, the Khural shall not propose the resignation of the Governor again within one year.

64.5.If the Governor is dismissed or released before the expiration of his/her mandate, the deputy Governor shall execute the Governor's duties and hold full responsibility until a new Governor is appointed.

Article 65.Imposing liabilities upon the Governors of all levels

65.1.A Governor shall be held liable on the following grounds:

65.1.1.the relevant Khural concludes that implementation of Khural's decision has been insufficient;

65.1.2.the respective Khural concludes that he/she has not sufficiently fulfilled obligations under the law related to economic and social life of the population in the territory;

65.1.3.the higher-level Governor or the Prime Minister considers that the legislation, Government decision, and duties, and obligations assigned by the Prime Minister or higher-level Governor have not been fulfilled sufficiently.

65.2.If at least one-third of Khural representatives believe and put their signatures that the grounds specified in Articles 65.1.1 and 65.1.2 of this law have occurred, the Khural shall discuss the issue within 15 days in its session and submit the issue of dismissal or imposition of a disciplinary sanction on a Governor to the higher-level Governor or the Prime Minister by a majority vote of all representatives for decision-making.

65.3.The Prime Minister or the higher-level Governor shall impose one of the following disciplinary punishment on the lower-level Governors on the proposal of the respective level Khural or his/her own initiative in accordance with Article 65.1 of this law:

65.3.1.to issue warning;

65.3.2.to withhold up to 20 percent of compensation for a period of up to three months.

65.4.Liabilities imposed in accordance with Article 65.3 of this law shall be applied in the relevant sequence.

Article 66.The decision of the Governor

66.1.In exercising his/her powers specified in this law and other legislation, the Governor shall issue a decree within the scope of his/her authority in accordance with the legislation.

66.2.If the Governor has issued an act setting universal norms in his/her jurisdiction, he/she shall have them registered in state registration in accordance with procedures specified in the General Administrative Law.

66.3.If the Governor's decree does not comply with legislation, he/she or higher-level Governor or the Prime Minister shall revoke it.

Article 67.Governor's office

67.1.Office of a Governor of aimag, the capital city, soum, and district shall be the secretariat, which shall perform the following functions:

67.1.1.to develop strategic planning, program, and project on economic and social development for the respective territory;

67.1.2.to provide professional, methodological, technical, and organizational assistance to the Governor's activities and provide favorable working conditions;

67.1.3.to supply Khural, Governor, and lower-level administrative organizations with requisite information;

67.1.4.to deliver legislation, decisions of the Government, Khural, and Governor to the relevant organizations and officials, organize and monitor their implementation, and calculate the outcome;

67.1.5.to maintain documents and correspondence of a secretariat and administer addressing petitions, proposals, and complaints from citizen;

67.1.6.to organize training, retraining, and professional development for state administrative staff, supplement their working environment and social security within the legislative framework;

67.1.7.to ensure regular operation of the relevant level Khural, and provide requisite services;

67.1.8.to provide the information required by the tax bureau in connection with the implementation of their functions specified in the law.

67.2.The Government shall determine the organizational structure of the Governor's secretariat and personnel limits individually or similarly, and the secretariat of aimag, the capital city, soum or district Governor shall have departments and units;

67.3.Head of a secretariat shall be selected in accordance with the Law on Civil Service; and the Governor shall appoint and release him/her for a term of six years.

67.4.Head of a secretariat of aimag, the capital city, soum or district shall determine vacancies and salary funds, appoint and dismiss staff within the framework of composition and staff limits set by the Government.

67.5.Head of a secretariat of aimag, the capital city, soum, and district Governors and heads of departments, units, and offices under the Governor shall issue an order within their competence and use stamp, seal, and official letterheads in accordance with set procedures.

CHAPTER FOUR

DELEGATION OF SOME FUNCTIONS OF THE ADMINISTRATIVE AND TERRITORIAL UNITS AND THEIR GOVERNANCE TO CITIES OR VILLAGES

Article 68.Delegation of some functions of administrative and territorial units and their governance to cities and villages

68.1.Upon resolving the issue of delegating some functions of administrative and territorial units and their governance to cities and villages in accordance with paragraph 2 of Article 57 of the Constitution of Mongolia, the State Great Khural shall make a decision upon submission of a proposal by the Government taking into consideration the local economic structure, capacity, population and geographical location, infrastructure and other conditions related to them.

68.2.The state shall have a duty to provide necessary funding for the implementation of functions of administrative and territorial units delegated to cities and villages.

68.3.Depending on the rank of a city or specifics of a village, some functions of administrative and territorial units and their governance may be delegated to them, and, if necessary, restrictions may be imposed on the implementation of the delegated functions.

Article 69.Functions of administrative and territorial units to be delegated to cities and villages

69.1.Some functions of aimags, soums, and baghs specified in Articles 21, 22, and 23 of this law shall be delegated to a state-ranked city and its main unit.

69.2.Some functions of soums and baghs specified in Articles 22 and 23 of this law shall be delegated to a city of local rank and its main unit.

69.3.Some functions of soums and baghs specified in Articles 22 and 23 of this law shall be delegated to a village.

69.4.If specifically provided by the legislation, functions other than those specified in this article may be assigned to individual cities and villages.

CHAPTER FIVE

RELATIONS OF UNIT GOVERNANCE WITH OTHER ORGANIZATIONS

Article 70.Relations of aimag and the capital city Citizens Representative Khurals with the Government, the ministries, and agencies

70.1.Aimags and the capital city CRK, upon resolving issues of local competencies assigned to them by this law and other legislation, shall take into account the interests of the state and coordinate their policies and decisions with state policy.

70.2.Aimags and the capital city CRK shall provide information to the Government, relevant ministries, and agencies on the implementation of functions delegated by the state and report within timeframe specified by applicable laws and agreements.

Article 71.Relations of Governor of aimag or capital city with the Government

71.1.Governor of aimag or capital city shall interact with the Government according to the following procedures:

71.1.1.to submit their annual report to the Government, which shall discuss it and provide an evaluation in its session;

71.1.2.to deliver proposals or draft decisions for the social and economic development of the respective territory to relevant Government member in charge of such issues; upon its disapproval, convey to the Prime Minister;

71.1.3.to participate in Government sessions on issues pertaining to the economic and social development of a respective territory and convey their proposals and positions.

Article 72.Relations of Governor of aimag or capital city with the ministries and agencies

72.1.Governor of aimag or capital city shall interact with the state ministries and agencies according to the following procedures:

72.1.1.to cooperate and coordinate their activities with the ministries and agencies in organizing the implementation of legislation;

72.1.2.if necessary, make joint decisions and organize their implementation in accordance with the procedures set forth in the Law on Development Policy, Planning and its Management, reflecting the needs of the respective territory in developing and implementing sectoral and inter-sectoral policies;

72.1.3.to communicate directly with the Prime Minister on the unified policy to be implemented jointly with the ministry on the development of their territory;

72.1.4.to convey the proposal on economic and social issues of a respective territory that is beyond their local financial capacity to the State Great Khural, Government and state central administrative body for resolution;

72.1.5.to submit proposals and have the ministries and agencies address the economic and social development issues, city development, environmental protection, and services rendered to the public by the state;

72.1.6. to conclude a contract and cooperate with state central administrative body in regards with matters related to implement activities to provide free legal assistance in the territory under jurisdiction, and to be assessed the implementation.

/This subparagraph was added by the law as of July 1, 2022/

72.2.Unless otherwise provided by the legislation, disputes between the Governor of aimag or a capital city and ministries or agencies shall be settled by the Government.

72.3.The Government shall have a state central administrative body in charge of developing and implementing local development and administrative reform policy in its structure.

Article 73.Cooperation between the administrative and territorial units

73.1.In order to implement the functions specified in the law, the units shall communicate with each other in the following ways:

73.1.1.to coordinate policies and activities and exchange information;

73.1.2.to conclude a public legal agreement;

73.1.3.to provide mutual assistance;

73.1.4.to jointly implement projects and programs to support regional development;

73.1.5.to exchange experiences;

73.1.6.to communicate in other forms specified in the legislation.

73.2.Disputes arising between Governors during the implementation of cooperation specified in Article 73.1 of this law shall be resolved by a higher-level Governor or the Prime Minister unless otherwise provided by the legislation.

Article 74.Relations of Governor with citizens, economic entities, and organizations

74.1.A Governor may, on his/her own or through an authorized organization, assign duty on the economic entities or organizations in their respective territory to comply with the legislation and supervise their implementation.

74.2.A Governor may enter into a public legal agreement with a citizen, economic entity, or organization in their respective territory for the purpose of complying with the legislation.

CHAPTER SIX

MISCELLANEOUS

Article 75.Foreign cooperation of administrative and territorial units

75.1.Foreign cooperation of administrative and territorial units shall be consistent with the national security and foreign policy concepts of Mongolia and shall adhere to the unity of foreign policy.

75.2.Administrative and territorial units may enter into an agreement with a foreign entity of the same level or international organization within the scope of its competence and shall obtain permission from the state central administrative body in charge of foreign affairs when concluding the agreement.

Article 76.Specific regulation of functions and budget relations of local self-governing bodies by law

76.1.In accordance with paragraph 2 of Article 59 of the Constitution of Mongolia, self-governance functions and foundation of budget relations of administrative and territorial units may be determined by a specific law in conformity with the socio-economic specifics of the territory, such as the geographical location of the unit, size and settlement of the population, access to services rendered to citizens, border protection and impact on the state economy.

76.2.Specifics of administrative and territorial units shall be exhibited in their impact on national, regional, international economy, and sustainability of the environment.

76.3.The Government shall exclusively initiate legislation regulating functions and budget foundations of self-governance of administrative and territorial units in accordance with specifics of the economic and social life of the respective territory.

Article 77.Implementation of the decisions of the administrative and territorial unit management

77.1.Decisions taken by the Khural and Governor within their competence specified in the legislation shall be enforced on the respective territory, and relevant organizations, economic entities, officials, and citizens have to implement thereof.

77.2.The guilty person shall pay full damage for the harms arisen due to the failure to implement decisions of the Khural or the Governor made within the scope of their authority specified in the legislation.

Article 78.Social guarantee of unit management

78.1.In case of aimag, the capital city, soum, and district CRK chairpersons and Governors of all levels discharged in the process of regular elections they shall receive a one-time allowance equal to the amount of six months' salary of their previous posts.

78.2.In case of aimag, the capital city, soum and district CRK chairpersons and Governors of all levels who have worked in civil service for more than 25 years receive a pension, they shall receive one-time cash benefit equal to the amount of 12 months' salary of their previous posts.

Article 79.Representation of local governments

79.1.A representative body that exercises the right of a public legal entity shall exist with functions to represent common interests of local self-governing bodies, draft legislation, prepare local budgets, transfer functions to local governments, negotiate with the central Government in the decision-making process on issues related to local government and file a lawsuit on behalf of local governing bodies.

79.2.One representative from each soum and district CRK and two representatives from each aimag and the capital city CRK shall be elected for the representative body specified in Article 79.1 of this law.

79.3.The Government shall approve the charter of the representative body specified in Article 79.1 of this law.

Article 80.State oversight over units

80.1.State oversight over units shall take the following forms:

80.1.1.to determine the authority of local self-government by legislation;

80.1.2 to register the act of setting the norms of the local self-governing body;

80.1.3.to veto the decision of the Khural;

80.1.4.to dissolve the local self-governing body in accordance with the grounds and procedures specified in the law;

80.1.5.to resolve disputes between local self-governing bodies;

80.1.6.other oversight specified in the law.

80.2.State oversight shall be regulated by this law and other laws.

Article 81.Entry into force of the law

81.1.This law shall be entry into force from January 1, 2022.

 

 

CHAIRMAN OF THE STATE GREAT KHURAL OF MONGOLIA ZANDANSHATAR.G