- Нүүр
- Монгол Улсын хууль
- МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ТУХАЙ
МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ
2015 оны 2 дугаар сарын 12-ны өдөр
Улаанбаатар хот
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ТУХАЙ
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ
1 дүгээр зүйл.Хуулийн зорилт
1.1.Энэ хуулийн зорилт нь монгол хэл, бичиг үсгээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
2 дугаар зүйл.Монгол хэлний тухай хууль тогтоомж
2.1.Монгол хэлний тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, энэ хууль болон эдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.
2.2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол уг гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.
3 дугаар зүйл.Хуулийн үйлчлэх хүрээ
3.1.Энэ хууль Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд, төрийн байгууллага, Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр байнга оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн, Монгол Улсад суугаа дипломат төлөөлөгчийн газар, бусад хуулийн этгээдэд хамаарна.
4 дүгээр зүйл.Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт
4.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог доор дурдсан утгаар ойлгоно:
4.1.1."төрийн албан ёсны хэл" гэж төрийн байгууллага, хуулийн этгээдийн аливаа үйл ажиллагаа явуулах, албан хэрэг хөтлөх орчин цагийн утга зохиолын монгол хэлийг;
4.1.2."монгол хэлний хэм хэмжээ" гэж орчин цагийн утга зохиолын монгол хэлний найруулан бичих, зөв дуудах ёс, зүй тогтол, зөв бичих дүрмийг;
4.1.3."үндэсний бичиг" гэж уламжлалт монгол бичгийг;
4.1.4."монгол хэл, бичиг" гэж монгол хэл, кирил болон үндэсний бичгийг.
5 дугаар зүйл.Хуулийн үндсэн зарчим
5.1.Монгол хэл нь монгол үндэстний оюуны соёлын үнэт өв, үндэсний соёл иргэншлийн язгуур үндэс, улс орны нэгдмэл байдал, үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын нэгэн баталгаа мөн.
5.2.Монгол хэл, бичиг үсгийг эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх бодлого боловсруулах, түүний хэрэгжилтийг хангах нь төрийн үүрэг мөн.
5.3.Монгол Улсын иргэн бүр монгол хэл, бичиг үсгээ сурах, монгол хэлээр мэдээлэл авах, өвлөх, өвлүүлэх, хамгаалах, хөгжүүлэх боломж, нөхцөлөөр хангагдах эрхтэй.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
МОНГОЛ ХЭЛИЙГ ХЭРЭГЛЭХ
6 дугаар зүйл.Монгол хэлийг хэрэглэх
6.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт дараах үйл ажиллагаа, албан хэргийг монгол хэлээр хөтлөн явуулна:
6.1.1.төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаа, албан хэрэг хөтлөлт;
6.1.2.төрөөс олгосон зөвшөөрлийн дагуу гадаад хэлээр сургалт явуулдаг байгууллагаас бусад бүх шатны боловсролын байгууллагын сургалт;
6.1.3.бүх шатны шүүн таслах ажиллагааны тэмдэглэл, архивын холбогдох баримт бичиг;
6.1.4.Монгол Улсын олон улсын гэрээ;
6.1.5.Монгол Улсаас гадаад улс, дипломат төлөөлөгчийн газарт илгээх албан ёсны ноот бичиг;
6.1.6.Монгол Улсын иргэний үнэмлэх, төрсний болон гэрлэлтийн гэрчилгээ, үндэсний гадаад паспорт, боловсролын баримт бичиг;
6.1.7.газар нутаг, засаг захиргааны нэгж, гудамж, зам, талбай, хуулийн этгээдийн нэр, хаяг;
6.1.8.Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээрх бичиг, захидал хүлээн авагч, илгээгчийн хаяг;
6.1.9.төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагаас хэвлэн гаргах мэдээлэл, товхимол;
6.1.10.олон нийтэд зориулсан зар;
6.1.11.албан байгууллага, барилга, байгууламж, нийтийн тээврийн хэрэгсэлд байрлуулах зааварчилгаа, мэдээлэл, аюулгүй ажиллагааны санамж.
6.2.Энэ хуулийн 6.1.4-6.1.6, 6.1.9-6.1.11-т заасан үйл ажиллагаа явуулах, албан хэрэг хөтлөхөд олон улсын харилцааны хэрэгцээ, шаардлагыг харгалзан гадаад хэл давхар хэрэглэж болно.
6.3.Төрөөс олгосон зөвшөөрлийн дагуу гадаад хэлээр сургалт явуулдаг болон гадаад хэл заах тусгай зөвшөөрөл бүхий ерөнхий боловсролын сургуулиас бусад ерөнхий боловсролын сургуульд гадаад хэлийг тавдугаар ангиас эхлэн зааж болно.
6.4.Газар нутаг, гудамж, зам, талбайд гадаад нэр оноох асуудлыг нутгийн өөрөө удирдах байгууллага энэ хуулийн 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллагатай зөвшилцөн шийдвэрлэнэ.
6.5.Бүх шатны сургалт, эрдэм шинжилгээний ажилд шинжлэх ухааны нэр томьёог монгол хэлнээ орчуулан хэрэглэхийг эрхэмлэнэ.
6.6.Монгол Улсад суугаа гадаад улсын дипломат төлөөлөгчийн газар болон олон улсын байгууллага Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээдэд гадаад хэлээр хандах бол монгол орчуулгыг хавсаргана.
6.7.Монгол Улсад аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа гадаадын хуулийн этгээд, төрийн бус байгууллага Монгол Улсын төрийн байгууллага, иргэнтэй монгол хэлээр харилцаж, санхүү, татвар, хөдөлмөр, ажлын байрны аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн холбогдолтой баримт бичиг, мэдээллийг монгол хэлээр үйлдэнэ.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ
БИЧИГ ҮСЭГ СОНГОН ХЭРЭГЛЭХ
7 дугаар зүйл.Бичиг үсэг сонгон хэрэглэх
7.1.Төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага, хуулийн этгээд албан хэргээ кирил бичгээр хөтлөн явуулна.
7.2.Энэ хуулийн 11.1.2-т заасан үндэсний бичгийн хөтөлбөрийг үе шаттай хэрэгжүүлж, зохих бэлтгэл хангасны үндсэн дээр төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага албан хэргээ кирил болон үндэсний хос бичгээр хөтлөн явуулна.
7.3.Өмчийн бүх хэлбэрийн ерөнхий боловсролын сургуулийн суралцагчдад үндэсний бичгийг зургаадугаар ангиас эхлэн төгстөл тусгайлсан хөтөлбөрөөр заана.
7.4.Их, дээд сургуульд элсэгчдээс авах элсэлтийн ерөнхий шалгалт болон төрийн албанд анх орох иргэнээс авах монгол хэлний шалгалтын агуулгын дөрөвний нэгээс доошгүй хувь нь үндэсний бичгийн мэдлэгийг үнэлэхэд чиглэнэ.
7.5.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, Ерөнхий сайдаас гадаад улсын адил төвшний албан тушаалтанд илгээх албан бичиг, захидлыг үндэсний бичгээр үйлдэж гадаад хэлээрх орчуулгыг хавсаргана.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ
МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ЗӨВ БИЧИХ ДҮРЭМ, ТОЛЬ БИЧИГ
8 дугаар зүйл.Монгол хэлний зөв бичих дүрэм, толь бичиг
8.1.Монгол Улсын хэмжээнд кирил болон үндэсний бичгийн зөв бичих тус тусын нэгдмэл дүрэмтэй байх бөгөөд иргэн, хуулийн этгээд уг дүрмийг дагаж мөрдөнө.
8.2.Кирил болон үндэсний бичгийн зөв бичих дүрэм, түүний өөрчлөлтийг энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллага хариуцан боловсруулж, 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллага баталснаар хүчин төгөлдөр болно.
8.3.Кирил болон үндэсний бичгийн зөв бичих дүрмийг баримтлан зохиосон толь бичгийг энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллага хянаж, 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллага хэлэлцэн батална.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ
ТӨРИЙН БОЛОН НУТГИЙН ӨӨРӨӨ УДИРДАХ БАЙГУУЛЛАГА, ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙН ҮҮРЭГ
9 дүгээр зүйл.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч
9.1.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч монгол хэл, бичиг үсгээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх талаар дараах үүрэг хүлээнэ:
9.1.1.монгол хэл, бичиг үсгээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэхтэй холбоотой төрийн бодлогын талаарх саналыг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;
9.1.2.монгол хэл, бичиг үсгээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа ажил, анхаарах асуудлын талаар хоёр жил тутам Улсын Их Хуралд мэдээлэл хийх;
9.1.3.монгол хэл, бичиг үсгээ хэрэглэх, эзэмших, хамгаалах, хөгжүүлэх чиглэлээр зарлиг гаргах, төрийн холбогдох байгууллагад чиглэл өгөх;
9.1.4.энэ хуулийн 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллагын бүрэлдэхүүнийг томилж, чөлөөлөх;
9.1.5.монгол хэл, бичиг үсгээ хамгаалах, хөгжүүлэх талаар идэвх санаачилга гаргасан иргэн, хуулийн этгээдэд дөрвөн жил тутамд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит шагнал олгох;
9.1.6.хуульд заасан бусад үүрэг.
10 дугаар зүйл.Монгол Улсын Их Хурал
10.1.Монгол Улсын Их Хурал монгол хэл, бичиг үсгээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх талаар дараах үүрэг хүлээнэ:
10.1.1.монгол хэл, бичиг үсгээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх талаар төрөөс баримтлах бодлогыг тодорхойлох;
10.1.2.монгол хэл, бичиг үсгийг хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх улс төр, эдийн засгийн баталгааг бүрдүүлэх;
10.1.3.монгол хэл, бичиг үсгийг хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэхтэй холбогдсон хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих;
10.1.4.хуульд заасан бусад үүрэг.
11 дүгээр зүйл.Монгол Улсын Засгийн газар
11.1.Монгол Улсын Засгийн газар монгол хэл, бичиг үсгээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх талаар дараах үүрэг хүлээнэ:
11.1.1.монгол хэлний талаарх төрийн бодлого, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион байгуулж, хангах;
11.1.2.монгол хэл, бичиг үсгийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх, хамгаалах, хөгжүүлэх, үндэсний бичгийн хэрэглээнд албан ёсоор шилжих дунд болон урт хугацааны үндэсний хөтөлбөр, дүрэм, журам, үндсэн чиглэл боловсруулж хэрэгжүүлэх;
11.1.3.гадаад улсад оршин суугаа Монгол Улсын иргэн, түүний гэр бүлд монгол хэл, бичиг үсэг, уламжлалт зан заншил, түүх соёлын мэдлэг эзэмшихэд нь дэмжлэг үзүүлэх ажлыг зохион байгуулах;
11.1.4.төрийн захиргааны бүх шатны байгууллагын төрийн албан хэрэгт кирил болон үндэсний бичгийн хэлний хэм хэмжээг мөрдүүлж хэвшүүлэх ажлыг зохион байгуулах;
11.1.5.хуульд заасан бусад үүрэг.
12 дугаар зүйл.Төрийн албаны төв байгууллага
12.1.Төрийн албаны төв байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
12.1.1.төрийн албанд анх орох иргэнээс авах монгол хэлний шалгалтыг энэ хуулийн 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллагаас баталсан агуулгын дагуу зохион байгуулж, холбогдох мэдээллийн сан бүрдүүлэх;
12.1.2.хуульд заасан бусад үүрэг.
13 дугаар зүйл.Боловсрол, шинжлэх ухааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага
13.1.Боловсрол, шинжлэх ухааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
13.1.1.бүх шатны боловсролын сургалтын байгууллагын монгол хэл, үндэсний бичиг, уран зохиолын хичээлийн агуулга, хөтөлбөр, сургалтын төлөвлөгөөг энэ хуулийн 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллагын саналыг тусган батлах;
13.1.2.их, дээд сургуульд элсэгчдээс авах элсэлтийн ерөнхий шалгалтын монгол хэлний шалгалтын агуулгыг энэ хуулийн 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллагын саналыг тусган батлах;
13.1.3.сурган хүмүүжүүлэх ухаан, хэл шинжлэл, уран зохиол, сэтгүүл зүйн чиглэлээр их, дээд сургуульд элсэгчдээс авах монгол хэл, бичгийн шалгалтын тусгайлсан журам боловсруулах;
13.1.4.суралцагчдын дийлэнх олонх хүн амын өөр хэл бүхий үндэстний цөөнх байвал сургалтыг хос хэлний хөтөлбөрөөр явуулах бөгөөд хос хэлний хөтөлбөрийн агуулгыг батлах;
13.1.5.үндэстний цөөнх монгол хэл болон эх хэл дээр боловсрол эзэмших, соёл, зан заншлаа өвлөх, шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа явуулах нөхцөлийг бүрдүүлэх ажлыг зохион байгуулах;
13.1.6.хуульд заасан бусад үүрэг.
14 дүгээр зүйл.Соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага
14.1.Соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
14.1.1.монгол хэл, бичгийн соёлын өвийг хамгаалах, үндэсний монгол бичгээрх оюуны өв сан, ардын аман зохиол болон монгол утга зохиолын судалгаа, сургалтыг өргөжүүлэх ажлыг боловсролын байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлэх;
14.1.2.хуульд заасан бусад үүрэг.
15 дугаар зүйл.Мэдээлэл, харилцаа холбооны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага
/Энэ зүйлийн гарчигт 2022 оны 8 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./
15.1.Мэдээлэл, харилцаа холбооны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
/Энэ хэсэгт 2022 оны 8 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./
15.1.1.цахим орчинд монгол хэл, бичгийн хэрэглээг нэмэгдүүлэх;
15.1.2.латин үсэг хэрэглэх загварчилсан дүрэм, журмыг мөрдүүлэх ажлыг энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллага, холбогдох бусад байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлэх;
15.1.3.энэ хуулийн 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллагын баталсан кирил болон үндэсний бичгийн хооронд харилцан хөрвүүлэг хийх, зөв бичих дүрмийн алдаа хянах болон бусад холбогдох программын хэрэглээг нэмэгдүүлэх, цахим орчинд нэвтрүүлэх ажлыг зохион байгуулах;
15.1.4.хуульд заасан бусад үүрэг.
16 дугаар зүйл.Ерөнхий боловсролын сургууль
16.1.Ерөнхий боловсролын сургууль дараах үүрэг хүлээнэ:
16.1.1.суралцагчдад монгол хэл, үндэсний бичиг, уран зохиолын хичээлийг эрх бүхий байгууллагаас баталсан хөтөлбөр, агуулга, стандартын дагуу тасалдалгүй явуулах;
16.1.2.хуульд заасан бусад үүрэг.
16.2.Энэ хуулийн 16.1.1 дэх заалт эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрлөөр гадаад хэлээр сургалт явуулдаг ерөнхий боловсролын сургуульд нэгэн адил хамаарна.
17 дугаар зүйл.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга
/Энэ зүйлийн гарчигт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./
17.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга дараах үүрэг хүлээнэ:
/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./
17.1.1.харьяа нутаг дэвсгэрийн хүрээнд энэ хуулийн хэрэгжилтийг хангах, түүнтэй холбоотой үйл ажиллагааг уялдуулан зохион байгуулах, хэрэгжилтэд хяналт тавих;
17.1.2.харьяа нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд албан байгууллага, гудамж, талбайн нэр хаягийг кирил болон үндэсний бичгээр хослуулан, эсхүл дангаар нь бичиж хэвших ажлыг зохион байгуулах;
17.1.3.үндэсний бичгийн хэрэглээг түгээн дэлгэрүүлэхэд идэвх санаачилга гарган ажиллаж байгаа иргэн, хуулийн этгээдийг урамшуулах ажлыг зохион байгуулах;
17.1.4.хуульд заасан бусад үүрэг.
18 дугаар зүйл.Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах төрийн захиргааны байгууллага
18.1.Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах төрийн захиргааны байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
18.1.1.энэ хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, зөрчлийг холбогдох байгууллагад хандан шийдвэрлүүлэх, үр дүнг шуурхай мэдээлэх;
18.1.2.хуульд заасан бусад үүрэг.
19 дүгээр зүйл.Олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, хэвлэн нийтлэх үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллага
19.1.Олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, хэвлэн нийтлэх үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
19.1.1.монгол хэлний зөв бичих дүрэм, орчин цагийн утга зохиолын монгол хэлний хэм хэмжээг чанд баримтлах;
19.1.2.сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтны мэргэжлийн ур чадварын шалгалтад монгол хэл, бичгийн мэдлэгийн шалгуур тогтоосон байх;
19.1.3.хуульд заасан бусад үүрэг.
20 дугаар зүйл.Монгол Улсын иргэн
20.1.Монгол Улсын иргэн дараах эрх эдэлнэ:
20.1.1.монгол хэл, бичиг үсгээ сурч судлах, өвлөх, өвлүүлэх, монгол хэлээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх талаар санаачилга гаргах;
20.1.2.хуульд заасан бусад эрх.
20.2.Монгол Улсын иргэн дараах журамт үүрэг хүлээнэ:
20.2.1.монгол хэлний хэм хэмжээг дагаж мөрдөх;
20.2.2.хуульд заасан бусад үүрэг.
ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ
ХЭЛНИЙ БОДЛОГЫН ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛ
21 дүгээр зүйл.Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл
21.1.Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэд монгол хэлийг хамгаалах, хөгжүүлэх үндсэн үүрэг бүхий Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл /цаашид "Зөвлөл" гэх/ ажиллана.
21.2.Зөвлөл есөн гишүүнтэй байна. Гишүүдийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч монгол хэл, утга зохиолын эрдэмтэн, хэвлэл мэдээлэл, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны салбарын мэргэжлийн төлөөллөөс сонгож, зургаан жилийн хугацаагаар томилно. Зөвлөлийн дарга, гишүүн хүндэтгэх шалтгаанаар ажлаа үргэлжлүүлэх боломжгүй болсон нөхцөлд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нөхөн томилно.
21.3.Зөвлөлийн даргыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Зөвлөлийн гишүүдийн дотроос сонгож, гурван жилийн хугацаатай томилно. Зөвлөлийн даргыг хоёроос дээшгүй удаа улируулан томилж болно.
21.4.Зөвлөл жилд хоёр удаа тогтсон хугацаанд хуралдах бөгөөд зайлшгүй шаардлага үүссэн нөхцөлд ээлжит бус хурлыг Зөвлөлийн даргын шийдвэрээр зарлан хуралдуулна.
21.5.Зөвлөл орон тооны ажлын албатай байх ба түүний өдөр тутмын үйл ажиллагааг ажлын албаны дарга удирдан явуулна.
21.6.Зөвлөлийн үйл ажиллагааны дүрмийг Зөвлөлийн бүх гишүүдийн хурлаар батална.
21.7.Зөвлөл дараах үүрэг хүлээнэ:
21.7.1.монгол хэл, бичиг үсгийг хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэхтэй холбоотой бодлого боловсруулж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлэх;
21.7.2.үндэстний цөөнхийн хэл, монгол угсаатны аман аялгууг судлах, хамгаалах, хөгжүүлэх, гадаад оронд суугаа монгол үндэстнүүд, олон улсын хэмжээнд монгол хэл, бичиг үсгийн хэрэглээ, сургалт судалгааг өргөжүүлэх, дэмжих чиглэлээр бодлого боловсруулж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлэх;
21.7.3.энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллагаас боловсруулсан, дүгнэлт гаргасан кирил болон үндэсний бичгийн зөв бичих дүрэм, түүний өөрчлөлтийг хэлэлцэн батлах;
21.7.4.энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллагын дүгнэлтэд үндэслэн кирил болон үндэсний бичгийн зөв бичих дүрмийн толь, үгийн сангийн толь болон бусад холбогдох толь бичгийг хэлэлцэн батлах;
21.7.5.энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллагаас боловсруулсан гадаад нэр томьёоны орчуулга, монгол хэлний үгийн санд оруулах шинэ нэр томьёог хэлэлцэн батлах;
21.7.6.газар нутаг, гудамж, зам, талбайд гадаад нэр оноох эсэх асуудлаар санал, дүгнэлт гаргаж нутгийн өөрөө удирдах байгууллагад илгээх;
21.7.7.төрийн албанд анх орох иргэнээс авах монгол хэлний төвшин тогтоох шалгалтын агуулгыг энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан эрх бүхий байгууллагаас ирүүлсний дагуу хэлэлцэн батлах;
21.7.8.энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллагын дүгнэлтэд үндэслэн кирил болон үндэсний бичиг рүү харилцан хөрвүүлэх, зөв бичих дүрмийн алдаа хянах программыг хэлэлцэн батлах;
21.7.9.төрийн байгууллага, хэвлэл мэдээллийн байгууллага монгол хэлний хэм хэмжээг баримталж байгаа эсэхэд хяналт тавьж, дүгнэлт гаргах;
21.7.10.энэ хуулийн хэрэгжилтэд жил бүр үнэлгээ хийж, үр дүнг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид тайлагнах;
21.7.11.энэ хуулийн хэрэгжилт, зөрчлийн талаар мэдээлэл хүлээн авч, холбогдох эрх бүхий байгууллагад хандан шийдвэрлүүлэх;
21.7.12.энэ хуулийн 22.1-д заасан эрх бүхий судалгааны байгууллагатай хамтран монгол хэл, бичиг үсгийн хэрэглээг олон нийтэд сурталчлах, түгээн дэлгэрүүлэх ажлыг хэрэгжүүлэх.
ДОЛООДУГААР БҮЛЭГ
ЭРХ БҮХИЙ СУДАЛГААНЫ БАЙГУУЛЛАГА
22 дугаар зүйл.Эрх бүхий судалгааны байгууллага
22.1.Монгол Улсын Шинжлэх ухааны академийн бүтцэд монгол хэл, түүний хэрэглээ, хөгжлийг судлах, монгол хэлний хэм хэмжээ, үгийн сангийн өөрчлөлттэй холбоотой санал, дүгнэлт боловсруулах үүрэг бүхий монгол хэл шинжлэлийн хүрээлэн /цаашид "эрх бүхий судалгааны байгууллага" гэх/ ажиллана.
22.2.Эрх бүхий судалгааны байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
22.2.1.монгол хэлний зөв бичих дүрэм боловсруулж, түүнд өөрчлөлт оруулах асуудлаар санал дэвшүүлэх;
22.2.2.эрдэмтэн судлаачид, эрдэм шинжилгээний бусад байгууллагаас боловсруулсан бичиг үсгийн дүрмийн гарын авлага, монгол хэлний үгийн сангийн болон мэргэжлийн хэлний толь бичиг, бусад холбогдох толь бичиг монгол хэлний зөв бичих дүрэмд нийцэж байгаа эсэхийг хянаж, дүгнэлт гаргах;
22.2.3.холбогдох мэргэжлийн байгууллагын туслалцаатайгаар гадаад нэр томьёог монгол хэлнээ орчуулах;
22.2.4.газар нутгийн оноосон нэрийг толь бичигт оруулах, жигдлэх, олон улсын газар зүйн нэрийн тольд бүртгүүлэх талаар энэ хуулийн 21.1-д заасан эрх бүхий байгууллагад санал гаргах;
22.2.5.төрийн албанд анх орох иргэнээс болон гадаадын иргэнээс авах монгол хэлний төвшин тогтоох шалгалтын агуулга боловсруулах ажлыг зохион байгуулах;
22.2.6.монгол хэл, бичгийн зөв бичих дүрэм, хэрэглээтэй холбоотой стандартыг боловсруулж, Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай хуулийн 9.1-д заасны дагуу батлуулах;
/Энэ заалтад 2017 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./
22.2.7.нэр томьёоны талаар иргэн, хуулийн этгээдийн санал, хүсэлтийг хүлээн авч шийдвэрлэх.
НАЙМДУГААР БҮЛЭГ
БУСАД
23 дугаар зүйл.Хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага
23.1.Энэ хуулийг зөрчсөн албан тушаалтны үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.
23.2.Энэ хуулийг зөрчсөн хүн, хуулийн этгээдэд Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.
/Энэ зүйлийг 2015 оны 12 дугаар сарын 4-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/
24 дүгээр зүйл.Хууль хүчин төгөлдөр болох
24.1.Энэ хуулийг 2015 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.
24.2.Энэ хуулийн 7.2 дахь хэсгийг 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.
МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА З.ЭНХБОЛД
Текст томруулах
A
A
A
Монгол Улсын хууль, тогтоомжийн албан бус англи орчуулгыг зөвхөн судалгаа шинжилгээ болон мэдээллийн зорилгоор ашиглах боломжтой. Үүнээс үүдэх хууль зүйн аливаа үр дагаврыг ХЗДХЯ, ХЗҮХ хариуцахгүй болно.
(2023.06.27-ны өдрийн орчуулга) Unofficial translation
February 12, 2015 Ulaanbaatar city
ON mongolian language
GENERAL PROVISIONS
Article 1.Purpose of the law
1.1.The purpose of this Law is to regulate relations in connection with the acquisition, use, protection and development of the Mongolian language and script.
Article 2.Legislation on the Mongolian language
2.1.The legislation on the Mongolian language shall consist of the Constitution of Mongolia, the concept of national security of Mongolia, this Law, and other legislative acts enacted in conformity with them.
2.2.If an international treaty to which Mongolia is a party, stipulates otherwise than this Law, the provision of the international treaty shall prevail.
Article 3.Scope of the application of the Law
3.1.This Law shall apply to Mongolian citizens, legal entities, state bodies, foreign citizens and stateless persons permanently residing on the territory of Mongolia, and diplomatic missions and other legal entities in Mongolia.
Article 4.Definition of terms of the Law
4.1.The following terms used in this Law shall be understood as follows:
4.1.1."official language of the State" shall mean modern literary Mongolian language for conducting any activities and keeping record management of the state bodies and legal entities;
4.1.2."norms of the Mongolian language" shall mean modern literary Mongolian language composition writing, correct pronunciation, patterns/regularity, and spelling and grammar rules;
4.1.3."National script" shall mean Mongolian traditional script;
4.1.4."Mongolian language and script" shall mean Mongolian language, Cyrillic and national script.
Article 5.Common principles of the Law
5.1.Mongolian language is the intellectual cultural heritage of the Mongolian nation, the fundamental root of national civilization, and guarantee of the country's unity, national security and independence.
5.2.The development of a policy on the acquisition, use, protection and development of Mongolian language and script, and ensuring its implementation shall be under the duty of the State.
5.3.Every Mongolian citizen shall have a right to be provided with opportunities and conditions to learn Mongolian language and script, to receive information in Mongolian language, to inherit, to be inherited, protect and develop the Mongolian language.
chapter two
USE OF MONGOLIAN LANGUAGE
Article 6.Usage of Mongolian language
6.1.The following activities and records shall be conducted in the Mongolian language in the territory of Mongolia:
6.1.1.activities and record management of state and local self-governing organizations and legal entities;
6.1.2.training at all levels of educational institutions, except for institutions that provide training in foreign languages according to the permits granted by States;
6.1.3.records/minutes of meeting of all judicial proceedings and relevant archival documents;
6.1.4.international treaties of Mongolia;
6.1.5.the official letter/notes to be delivered from Mongolia to the foreign countries and diplomatic missions;
6.1.6.Mongolian citizen's identification card, birth and marriage certificates, national foreign passport and educational documents;
6.1.7.name and address of territory, administrative unit, street, road, square, and legal entity;
6.1.8.addresses of recipients and senders of official letters and letters on the territory of Mongolia;
6.1.9.information and brochures to be published by State and local self-governing organizations;
6.1.10.public announcement;
6.1.11.instructions, information, and safety reminders to be placed in the offices, buildings, facilities, and public transportation.
6.2.By taking into account of the needs and demands of international relations, a foreign language may be used concurrently in conducting activities and keeping record management specified in sub-paragraphs 6.1.4-6.1.6, and 6.1.9-6.1.11 of this Law.
6.3.Foreign languages can be taught starting from the fifth grade in the Secondary schools other than those which have a special permit to teach foreign languages and provide educational trainings in foreign languages according to the permission granted by the State.
6.4.The local self-governing body shall resolve the issue of choosing foreign names to territory, streets, roads, and squares in consultation with the competent organization specified in paragraph 21.1 of this Law.
6.5.It shall be preferred to the scientific terms translated into Mongolian language for all levels of teaching and research.
6.6.If the foreign diplomatic missions and international organizations locating in Mongolia will address to Mongolian citizens and legal entity in foreign languages, a Mongolian translation shall be attached thereto.
6.7.Foreign legal entities and non-governmental organizations being engaged in business activities in Mongolia shall communicate in Mongolian with state organizations and citizens of Mongolia, shall prepare documents and information related with finance, taxation, labor, workplace safety and hygiene in Mongolian language.
chapter three
USE OF SCRIPTS BY SELECTING
Article 7.Use of scripts by selecting
7.1.State and local self-governing organizations and legal entities shall conduct their official affairs in Cyrillic scripts.
7.2.State and local self-governing organizations shall conduct their official affairs in dual scripts of Cyrillic and national on the basis of fulfillment of adequate preparation upon implementing the national script writing program specified in sub-paragraph 11.1.2 of this Law step by step.
7.3.National scripts shall be taught to students of the secondary schools of the all types of ownership starting from sixth grade until the graduation through a special program.
7.4.At least one-fourth of content of the general enrolment examination for university applicants and the Mongolian language examination for the first-time civil servants shall be aimed at assessing knowledge of the national scripts.
7.5.Official letters and letters to be delivered by the President of Mongolia, the Chairman of the State Great Khural, and the Prime Minister to officials of the same level in foreign countries shall be prepared in National script and attached a foreign language translation.
chapter four
SPELLING AND GRAMMAR RULES AND DICTIONARY OF THE MONGOLIAN LANGUAGE
Article 8.Spelling and grammar rules and dictionary of the Mongolian language
8.1.There shall be unified spelling and grammar rules respectively for both Cyrillic and national scripts within an entire territory in Mongolia and these rules shall be adhered to by the citizens and the legal entities.
8.2.The spelling and grammar rules for Cyrillic and national scripts and their amendments shall be developed by the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law and it shall become effective upon approval by the competent authority specified in paragraph 21.1 of this Law.
8.3.The dictionary compiled in accordance with the spelling and grammar rules for Cyrillic and national scripts shall be reviewed by the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law and approved by the competent authority specified in paragraph 21.1 of this Law.
chapter five
OBLIGATIONS OF THE STATE AND LOCAL SELF-GOVERNING ORGANIZATIONS AND LEGAL ENTITIES
Article 9.The President of Mongolia
9.1.The President of Mongolia shall have the following obligations regarding the acquisition, use, protection and development of the Mongolian language and script:
9.1.1.to submit proposals to the State Great Khural on state policies related to the acquisition, use, protection and development of the Mongolian language and script;
9.1.2.to report to the State Great Khural every two years about the work being carried out in the field of the acquisition, use, protection and development of the Mongolian language and script and issues to be considered;
9.1.3.to issue decrees on the acquisition, use, protection and development of the Mongolian language and script and give directions to relevant government agencies;
9.1.4.to appoint and to dismiss the composition of the competent organization specified in paragraph 21.1 of this Law;
9.1.5.to grant an award in honor of the President of Mongolia to citizens and legal entities who took initiatives and effort to protect and develop Mongolian language and script every four years;
9.1.6.other obligations specified in the law.
Article 10.The State Great Khural of Mongolia
10.1.The State Great Khural of Mongolia shall have the following obligations regarding the acquisition, use, protection and development of the Mongolian language and script:
10.1.1.to determine the state policy on the acquisition, use, protection, and development of the Mongolian language and script;
10.1.2.to create political and economic guarantees for the use, protection, development of the Mongolian language and script;
10.1.3.to monitor the implementation of legislation related to the use, protection, and development of the Mongolian language and script;
10.1.4.other obligations specified in the law.
Article 11.The Government of Mongolia
11.1.The Government of Mongolia shall have the following obligations regarding the acquisition, use, protection and development of the Mongolian language and script:
11.1.1.to organize and ensure the implementation of State policies and legislation regarding the Mongolian language;
11.1.2.to develop and implement medium and long-term national programs, rules, procedures, and main directions to increase, protect, develop the use of the Mongolian language and script and official transition to use of the national script;
11.1.3.to organize activities to support Mongolian citizens and their families who are residing abroad regarding the acquisition of knowledge on the Mongolian language and script, traditional custom, history and culture;
11.1.4.to organize activities on the implementation of language norms of Cyrillic and national script in public/state record management of all level of State administrative organizations;
11.1.5.other obligations specified in the law.
Article 12.Central organization of public service
12.1.Central organization of public service shall have the following obligations:
12.1.1.to organize Mongolian language examination for citizens who entering the public service at the first in accordance with the content approved by the competent authority specified in paragraph 21.1 of this Law and to create relevant database;
12.1.2.other obligations specified in the law.
Article 13.State central administrative body in charge of educational and science matters
13.1.State central administrative body in charge of educational and science matters shall have the following obligations:
13.1.1.to approve content, curriculum and plan for lesson of Mongolian language, National script and Literature of educational institutions of all levels based on the opinion of the competent organization specified in paragraph 21.1 of this Law;
13.1.2.to approve the content of Mongolian language examination of the general enrollment examination to be taken from the applicants of university based on opinion of the competent organization specified in paragraph 21.1 of this Law;
13.1.3.to develop a special procedure for Mongolian language and script examination for university applicants who are planning to major in pedagogy, linguistics, literature and journalism;
13.1.4.to be conducted a training in a bilingual curriculum if the overwhelming majority of the students are ethnic minorities with a different language, and to approve the content of the bilingual curriculum;
13.1.5.to organize activities to create conditions for the ethnic minority to acquire education in Mongolian language and their mother tongue, to inherit their culture and custom, and conduct scientific researches;
13.1.6.other obligations specified in the law.
Article 14.State central administrative body in charge of culture matters
14.1.State central administrative body in charge of culture matters shall have the following obligations:
14.1.1.to implement activities on protection of cultural heritage of Mongolian language and script, and expansion of the research and training of the intellectual heritage fund written in National Mongolian Script, folklore and Mongolian literature in cooperation with Education institutions;
14.1.2.other obligations specified in the law.
Article 15.State central administrative body in charge of information and communication matters
/The title of this article was amended by the law as of August 29, 2022/
15.1.State central administrative body in charge of information and communication matters shall have the following obligations:
/This paragraph was amended by the law as of August 29, 2022/
15.1.1.to increase use of Mongolian language and script in digital environment;
15.1.2.to implement activities of modelled rules and procedures for the use of Latin letters in cooperation with the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law and other relevant organizations;
15.1.3.to organize activities on increasing the usage of programs for cross-conversion between the Cyrillic and National scripts and checking the spelling and grammar mistakes approved by the competent organization specified in paragraph 21.1 of this Law, as well as other related programs, and introducing them to the digital environment;
15.1.4.other obligations specified in the law.
Article 16.Secondary school
16.1.Secondary school shall have the following obligations:
16.1.1.to conduct lessons of Mongolian language, National script, and Mongolian Literature to students without any interruption in accordance the curriculum, content and standard which approved by competent authorities;
16.1.2.other obligations specified in the law.
16.2.The sub-paragraph 16.1.1 of this Law shall apply also to the secondary schools providing training in foreign languages under the permits issued by the competent authority.
Article 17.Governors of aimag, soums, capital city and districts
/The title of this article was amended by the law as of April 22, 2022/
17.1.Governors of aimag, soums, capital city and districts shall have the following obligations:
/This paragraph was amended by the law as of April 22, 2022/
17.1.1.to ensure the implementation of this Law within territory under their jurisdiction, to coordinate activities related to it, and monitor the implementation;
17.1.2.to organize the practice of writing the names and addresses of organizations, streets, and squares in combination with Cyrillic and National Scripts or individually within territory under their jurisdiction;
17.1.3.to organize activities to encourage citizens and legal entities who take efforts and initiatives to spread the use of National scripts;
17.1.4.other obligations specified in the law.
Article 18.State administrative authority in charge of consumer rights protection
18.1.State administrative authority in charge of consumer rights protection shall have the following obligations:
18.1.1.to monitor the implementation of this Law, to submit the violation to the relevant authorities to be resolved, and report the results promptly;
18.1.2.other obligations specified in the law.
Article 19.Organizations engaging in mass media, press, and publishing activities
19.1.Organizations engaging in mass media, press and publishing activities shall have the following obligations:
19.1.1.to adhere to the norms of Mongolian spelling and grammar rules and modern literature Mongolian language strictly;
19.1.2.to have determined the criteria of knowledge on the Mongolia language and scripts within the examination of professional skills of journalist and media workers;
19.1.3.other obligations specified in the law.
Article 20.Citizens of Mongolia
20.1.The citizens of Mongolia shall exercise the following rights:
20.1.1.to take initiatives to learn, study, inherit and to be inherited the Mongolian language and script, and to acquire, use, protect, and develop the Mongolian language;
20.1.2.other rights specified in the law.
20.2.Mongolian citizens undertakes the following sacred duties:
20.2.1.to follow the norms of the Mongolian language;
20.2.2.other duties specified in the law.
chapter SIX
NATIONAL COUNCIL FOR LANGUAGE POLICY
Article 21.National Council for Language Policy
21.1.The National Council for Language Policy /hereinafter referred to as "Council"/, which has the main function to protect and develop Mongolian language, shall work next to the President of Mongolia.
21.2.The Council shall have nine members. The members shall be selected by the President of Mongolia from among the scientists of Mongolian language and literature, and representatives of media, press, education, culture and science, and appointed for six years of terms. In the event that the chairman or member is unable to continue his/her work due to justifiable reasons, the President of Mongolia shall re-appoint.
21.3.The chairman of the Council shall be selected by the President of Mongolia from among the members of the Council and appointed for three years of terms. The chairman of the Council can be appointed for at least two times.
21.4.The Council shall have a meeting twice a year at scheduled period and in case of necessity, an extraordinary meeting shall be convened by the decision of the chairman of the Council.
21.5.The Council shall have a full-time office, and its day-to-day operations shall be managed by a chief of office.
21.6.The rule for operation of the Council shall be approved by meeting of all members of the Council.
21.7.The Council shall have the following obligations:
21.7.1.to develop a policy related to the use, protection and development of the Mongolian language and script, and to submit it to the President of Mongolia;
21.7.2.to develop policies in the fields of research, protection, development of language of ethnic minorities and oral dialect of the Mongolian ethnicity, and expanding and supporting the use, training and research of Mongolian language and script for the Mongolian nationals residing abroad and at the international level, and to submit it to the President of Mongolia;
21.7.3.to discuss and approve the spelling and grammar rules of Cyrillic and National scripts, as well as their amendments, which developed and concluded by the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law;
21.7.4.to discuss and approve the dictionary of Cyrillic and National Spelling and Grammar rules, Dictionary of vocabulary and other related dictionaries based on the conclusion of the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law;
21.7.5.to discuss and approve the translation of foreign terms and new terms to be added to in the Mongolian vocabulary which were developed by the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law;
21.7.6.to make opinions and conclusions on whether or not to use foreign names in the territory, streets, roads, and squares, and submit them to local self-governing authorities;
21.7.7.to discuss and approve the content of Mongolian language level test for citizens entering into public service at the fist time in accordance with the submission by competent organization specified in Article 13 of this Law;
21.7.8.to discuss and approve the programs for cross-conversion between Cyrillic and National scripts and checking the spelling and grammar mistakes based on the conclusion of the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law;
21.7.9.to monitor and make conclusions on whether state bodies and media organizations are adhering to norms of the Mongolian language;
21.7.10.to evaluate the implementation of this Law every year and report the results to the President of Mongolia;
21.7.11.to receive information about the implementation and violation of this Law and to submit it to the relevant authorities for resolution;
21.7.12.to implement activities to promote and spread the use of Mongolian language and script to the public in cooperation with the competent research organization specified in paragraph 22.1 of this Law.
chapter seven
THE COMPETENT RESEARCH ORGANIZATION
Article 22.The competent research organization
22.1.The Institute of Mongolian Linguistics /hereinafter referred to as the "the competent research organization"/, which has a responsibility for the researching the Mongolian language, its usage and development, and developing proposals and conclusions related to amendments in norms and vocabulary of the Mongolian language, shall work under the structure of the Academy of Sciences of Mongolia.
22.2.The competent research organization shall have the following obligations:
22.2.1.to develop a spelling and grammar rule of Mongolian language, and to propose the suggestions on the matter to make amendments to it;
22.2.2.to review and make a conclusion whether the Grammar handbook, dictionaries for Mongolian vocabulary and professional language, and other related dictionaries developed by scientists, researchers and other academic organization whether in conformity with the Spelling and grammar rules of the Mongolian language;
22.2.3.to translate foreign terms into Mongolian language with the help of relevant professional organizations;
22.2.4.to submit a proposal to the competent organization specified in paragraph 21.1 of this Law in regards with entering the proper names of the places/territories, standardizing them, and registering them with the international geographical name dictionary;
22.2.5.to organize the development of the content of the Mongolian language level examination from Mongolian citizen who is entering into the public service at the first time and from foreign citizens;
22.2.6.to develop standards related to the spelling and grammar rules and usage of Mongolian language and scripts and to get its approval in accordance with paragraph 9.1 of the Law on Standardization, Technical Regulation and Conformity Assessment Accreditation;
/This sub-paragraph was modified by the law as of December 21, 2017/
22.2.7.to accept and resolve suggestions and requests of citizens and legal entities about the terms.
chapter EIGHT
MISCELLANEOUS
Article 23.Liability for Violators of the Law
23.1.If any action of officials breaching this Law does not constitute grounds for criminal liability, the official shall bear liability stated in the Law on Public Service.
23.2.Person or legal entity who has breached this Law shall be liable according to the Criminal Code or Law on Violation.
/This article was modified by the law as of December 4, 2015/
Article 24.Entry into force of the Law
24.1.This Law shall enter into force on July 1, 2015.
24.2.The paragraph 7.2 of this Law shall enter into force on January 1, 2025.
THE CHAIRMAN OF THE STATE GREAT KHURAL OF MONGOLIA ENKHBOLD.Z