/Энэ хуулийг 2002 оны 1 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

1994 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдөр

Улаанбаатар хот

МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭНИЙ ХУУЛЬ

/Шинэчилсэн найруулга/

I хэсэг

ЕРӨНХИЙ ҮНДЭСЛЭЛ

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Үндсэн зүйл

1.Иргэний хууль нь иргэний гүйлгээнд оролцогчдын эрх зүйн байдлыг тодорхойлж, эд хөрөнгийн болон түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бус амины харилцааг уг харилцаанд оролцогчдын эрх тэгш байдал, хүсэл зоригийн болон эд хөрөнгийн бие даасан байдлыг үндэслэн зохицуулна.

2.Захиргааны талаар нэг этгээд нь нөгөөдөө захирагдахтай холбогдсон эд хөрөнгийн харилцаа, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бус амины харилцаанд Иргэний хууль үйлчлэхгүй.

1.Иргэний хууль тогтоомж нь Үндсэн хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан бусад хууль тогтоомжоос бүрдэнэ.

2.Үндсэн хууль, энэ хуулийн ерөнхий үндэслэлийг зөрчсөн бусад хуулийг шүүх хэрэглэхгүй.

3.Энэ хуульд заасан эрх, үүрэгтэй холбогдсон маргааныг шийдвэрлэхэд шүүх нь төрийн захиргааны байгууллагын хэм хэмжээ тогтоосон аливаа шийдвэрийг хэрэглэхгүй.

4.Хуульд шууд зааснаас бусад тохиолдолд иргэний хууль тогтоомжийг буцаан хэрэглэхгүй.

5.Иргэний хууль хүчин төгөлдөр болохоос өмнө байгуулсан гэрээнээс үүсэх харилцааг энэ хуулийн 165 дугаар зүйлд зааснаар зохицуулна.

Иргэний эрх зүйн харилцаа дараахь үндэслэлээр үүснэ:

1/хуульд заасан, хуульд заагдаагүй боловч агуулгын хувьд хуульд үл харшлах хэлцэл;

2/иргэний эрх зүйн харилцаа үүсгэхэд чиглэсэн шүүхийн шийдвэр;

3/хуульд заасан бол иргэний эрх зүйн харилцаа үүсгэхэд чиглэсэн захиргааны шийдвэр;

4/оюуны үнэт зүйл бүтээх;

5/гэм хор учруулах, үндэслэлгүйгээр эд юмс олж авах, эзэмших;

6/иргэний эрх зүйн харилцаа үүсгэхээр хуульд заасан бусад үндэслэл.

1.Иргэн, хуулийн этгээд нь энэ хуульд заасан эрхээ гагцхүү хууль тогтоомжийн шаардлагад нийцүүлэн өөрийн хүсэл зоригийн дагуу хэрэгжүүлнэ.

2.Иргэн, хуулийн этгээд бусдад гэм хор учруулах болон бусад хэлбэрээр эрхээ хууль бусаар ашиглаж болохгүй.

3.Хуулийн этгээд өрсөлдөөнийг хязгаарлах үйл ажиллагаа явуулах буюу хууль ёсны давуу байдлаа хууль бусаар ашиглаж болохгүй.

4.Энэ зүйлийн 1, 2, 3 дахь хэсэгт заасан шаардлагыг зөрчсөн тохиолдолд шүүх, арбитр нь ийнхүү зөрчил гаргасан этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалахаас татгалзаж болно.

1.Иргэний эрх зүйн хамгаалалт нь зөрчигдсөн эрхийг сэргээх зорилготой.

2.Талууд эрхээ хамгаалуулах этгээдийг хуульд заасны дагуу өөрсдөө сонгон тодорхойлох эрхтэй.

3.Иргэний эрх зүйн хамгаалалтыг шүүх гагцхүү хуулиар тогтоосон журам, аргаар хэрэгжүүлнэ.

4.Гадаад улсын иргэн, хуулийн этгээд оролцсон гэрээ, эд хөрөнгийн шинжтэй харилцаанаас үүссэн эрхийг арбитр хамгаалах журам, аргыг хуулиар тогтооно.

5.Шүүх, арбитр нь иргэний эрхийг дараахь аргаар хамгаална:

1/эрхийг хүлээн зөвшөөрөх;

2/эрх зөрчсөн үйлдлийг таслан зогсоож, зөрчигдөхийн өмнөх байдлыг сэргээх;

3/хүлээсэн үүргийг гүйцэтгүүлэх;

4/учруулсан хохирлыг арилгуулах;

5/эд хөрөнгийн бус гэм хорыг арилгуулах;

6/хууль болон гэрээнд заасан анз төлүүлэх;

7/бусдын эрх зөрчсөн төрийн захиргааны байгууллагын болон захиргааны аливаа шийдвэрийг хүчингүй болгох;

8/иргэний эрх зүйн харилцааг өөрчлөх ба дуусгавар болгох;

9/хуулиар тогтоосон бусад арга.

Шүүх, арбитр нь тухайн маргаантай харилцааг зохицуулсан хууль байхгүй бол түүнтэй төсөөтэй харилцааг зохицуулж байгаа хуулийг хэрэглэнэ. Тийм хууль байхгүй бол иргэний эрх зүйн агуулга, зарчимд нийцүүлэн маргааныг шийдвэрлэж болно.

1.Иргэн, хуулийн этгээд өөрийн нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндээ гутаагдсан гэж үзвэл уг мэдээг няцаалгах, ийнхүү гутаагдсанаас учирсан гэм хорыг арилгуулах, гэрлэгч өөрийн эрх, ашиг сонирхлоо зөрчигдсөн гэж үзвэл түүнээс учирсан эд хөрөнгийн бус гэм хорыг арилгуулахыг тус тус шаардах эрхтэй.

2.Иргэн, хуулийн этгээдийн нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндийг гутаасан мэдээ тараасан этгээд түүнийхээ үнэн зөвийг, гэрлэгчийн эрх, ашиг сонирхлыг зөрчсөн этгээд буруугүй болохоо нотолж чадахгүй бол учирсан гэм хорыг арилгах үүрэгтэй.

3.Иргэн, хуулийн этгээдийн нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндийг гутааснаас болон гэрлэгчийн эрх, ашиг сонирхлыг зөрчсөнөөс учирсан учирсан гэм хорын хэмжээ, арилгах аргыг энэ хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу шүүх тодорхойлно.

/Энэ зүйлийг 1999 оны 6 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Иргэд ба хуулийн этгээд

1.Монгол Улсын иргэд нь хуульд зааснаар эд юмс, оюуны үнэт зүйлийг өмчлөх, хэлцэл хийх, зохиогчийн эрх эдлэх, эд хөрөнгө, эрх өвлөх, гэрээслэх, хуулийн этгээд байгуулах, хуулийн этгээд байгуулахгүйгээр аж ахуй эрхлэх, оршин суух газар, эрхлэн хийх ажил,мэргэжлээ сонгон авах, хуулиар хориглоогүй бусад үйл ажиллагаа явуулах, эд хөрөнгийн болон эд хөрөнгийн бус амины бусад эрх эдэлнэ.

2.Иргэний эрх зүйн эрхийн чадвар буюу иргэний эрх эдлэх, үүрэгтэй байх чадварыг Монгол Улсын иргэд тэгш эдэлнэ.

3.Иргэний эрх зүйн эрхийн чадвар нь хүний төрсөн цагаас бий болж нас барснаар дуусгавар болно.

4.Иргэн хуулийн этгээд байгуулахгүйгээр аж ахуй эрхлэх нөхцөл, журмыг хуулиар тогтооно.

Иргэний эрх зүйн эрхийн чадамж буюу иргэн өөрийн үйлдлээр өөртөө эрх олж авах, үүрэг бий болгох чадвар арван найман наснаас бүрэн үүснэ.

1.Бага насны буюу арван дөрвөн насанд хүрээгүй хүмүүсийн хийх хэлцлийг түүний нэрийн өмнөөс хууль ёсны төлөөлөгч-эцэг эх, асран хамгаалагч хийнэ.

2.Бага насны хүмүүс өөртөө хохиролгүй бөгөөд хиймэгц биелэх, ахуйн чанартай жижиг хэлцэл хийж болно.

3.Бага насны хүмүүсийн бусдад учруулсан гэм хорыг энэ хуулийн 381 дүгээр зүйлд заасан журмаар арилгана.

1.Насанд хүрээгүй буюу арван дөрвөөс арван найм хүртэлх насны хүмүүс хууль ёсны төлөөлөгч-эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийн зөвшөөрлөөр хэлцэл хийнэ.

2.Насанд хүрээгүй хүмүүс хууль ёсны төлөөлөгчийн зөвшөөрөлгүйгээр дараахь эрхээ бие даан хэрэгжүүлж болно:

1/өөрийн хөдөлмөрийн хөлс, оюутны тэтгэлэг, тэдгээртэй адилтгах бусад орлого, тэдэнд өөрийн үзэмжээр захиран зарцуулахад нь зориулж шилжүүлсэн эд хөрөнгийг захиран зарцуулах;

2/өөртөө хохиролгүй бөгөөд хиймэгц биелэх, ахуйн чанартай жижиг хэлцэл хийх;

3/энэ зүйлийн 2 дахь хэсгийн 1-д заасан орлогыг банк, зээлийн байгууллагад оруулах, түүнийг захиран зарцуулах.

3.Арван зургаагаас арван найм хүртэлх насны хүмүүс хоршооны гишүүн байж болно.

4.Насанд хүрээгүй хүмүүсээс бусдад учруулсан гэм хорыг энэ хуулийн 383 дугаар зүйлд заасан журмаар арилгана.

1.Шүүх хүндэтгэн үзэх шалтгаан байвал арван зургаагаас арван найм хүртэлх насны хүмүүсийг түүний хүсэлтээр эрхийн бүрэн чадамжтай гэж зарлаж болно.

2.Эрхийн бүрэн чадамжтай гэж зарлагдсан хүмүүсийн хүлээх үүргийн талаар түүний эцэг, эх, харгалзан дэмжигч нөхөх хариуцлага хүлээхгүй.

3.Эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийн хүсэлтээр шүүх эрхийн бүрэн чадамжтай гэж зарласныг хүчингүй болгож болно.

1.Мансууруулах бодис, согтууруулах ундааны зүйл байнга хэрэглэдэг этгээдийн эрхийн чадамжийг шүүх хязгаарлаж, харгалзан дэмжигчийг томилж болно.

2.Эрхийн чадамж нь хязгаарлагдсан этгээд хязгаарлагдсан чадамжийнхаа хүрээнд харгалзан дэмжигчийн зөвшөөрлөөр аливаа хэлцэл хийнэ.

3.Эрхийн чадамжийг хязгаарлах үндэслэл болсон нөхцөл байдал арилбал тухайн этгээдэд тогтоосон хязгаарлалтыг шүүхийн шийдвэрээр хүчингүй болгож, харгалзан дэмжигчийг үүргээс нь чөлөөлнө.

4.Эрхийн чадамж нь хязгаарлагдсан этгээд бусдад гэм хор учруулбал эрхийн бүрэн чадамжтай иргэний адил үзэж гэм хорыг арилгуулна.

1.Эрүүл мэндийн байдлаас шалтгаалан эрх, үүргээ биечлэн хэрэгжүүлэх боломжгүй эрхийн бүрэн чадамжтай иргэнд өөрийнх нь хүсэлтээр хуульд заасан журмын дагуу харгалзан туслагч томилж болно.

2.Харгалзан туслагчийг тусламж авч байгаа иргэний зөвшөөрлөөр асран хамгаалах, харгалзан дэмжих байгууллага томилно.

3.Харгалзан туслагч нь тусламж авч байгаа иргэний эд хөрөнгийг ашиглах, захиран зарцуулахтай холбогдсон хэлцлийг гагцхүү түүний зөвшөөрлөөр хийнэ.

1.Сэтгэцийн өвчний улмаас өөрийн үйлдлийн учир холбогдлыг ойлгохгүй, өөрийгөө зөв удирдаж чадахгүй болсон иргэнийг шүүх эрхийн бүрэн чадамжгүй гэж тооцож,түүнд асран хамгаалалт тогтооно.

2.Эрхийн бүрэн чадамжгүй гэж тооцогдсон иргэний нэрийн өмнөөс асран хамгаалагч хэлцэл хийнэ.

3.Эрхийн бүрэн чадамжгүй гэж тооцогдсон иргэний бусдад учруулсан гэм хорыг энэ хуулийн 382 дугаар зүйлд заасан журмаар арилгана.

4.Эрхийн бүрэн чадамжгүйд тооцох үндэслэл болсон нөхцөл байдал арилбал шүүх урьд гаргасан шийдвэрээ хүчингүй болгож, асран хамгаалагчийг үүргээс нь чөлөөлнө.

1.Эрхийн чадвар, чадамжийг хуулиар тогтоосон журмаас гадуур хязгаарлах буюу хасаж болохгүй.

2.Эрхийн чадвар, чадамжийг хязгаарлах буюу хасахад чиглэсэн хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна.

1.Иргэний оршин суугаа газрыг хуулийн дагуу түүний харьяалагдан бүртгүүлсэн засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжээр тодорхойлно.

2.Бага насны хүмүүс буюу бусдын асран хамгаалалтанд байгаа иргэний оршин суугаа газрыг тэдгээрийн эцэг, эх, асран хамгаалагчийн оршин суугаа газраар тодорхойлно.

1.Оршин суугаа газраасаа алга болсноос хойш хоёр жилийн хугацаанд хаана байгаа нь мэдэгдэхгүй, сураг чимээгүй болсон иргэнийг сонирхогч этгээдийн хүсэлтээр шүүх сураггүй алга болсонд тооцож болно.

2.Сураггүй алга болсон иргэний тухай сүүлийн удаа мэдээ авсан өдөр нь тодорхойгүй бол дараа сарын нэгнийг алга болсон өдөр гэж тооцно. Мэдээ авсан сар нь тодорхойгүй бол дараа жилийн нэгдүгээр сарын нэгнийг алга болсон өдөр гэж тооцно.

3.Сураггүй алга болсон иргэний эд хөрөнгөд эрхлэн хамгаалалт тогтоох бөгөөд түүний бусдыг тэжээн тэтгэх, татвар төлөх зэрэг хууль ёсоор гүйцэтгэвэл зохих үүргийг уг эд хөрөнгөөр гүйцэтгэнэ.

4.Сураггүй алга болсонд тооцогдсон иргэн эргэж ирэх буюу байгаа газар нь тогтоогдвол урьд гаргасан шийдвэрээ шүүх хүчингүй болгоно.

5.Иргэн сураггүй алга болсонд тооцогдсоноос хойш энэ зүйлийн 3 дахь хэсэгт зааснаас өөр үндэслэлээр бусдад үнэ төлбөргүй шилжсэн бөгөөд бэлэн байгаа эд хөрөнгөө буцаан авахыг уг иргэн эргэж ирсэн үедээ шаардах эрхтэй.

6.Сураггүй алга болсонд тооцогдсон иргэний эд хөрөнгийг эрхлэн хамгаалагч үрэгдүүлсэн бол шүүх тухайн нөхцөл байдлыг харгалзан уг эд хөрөнгийн үнийг бүрэн буюу хэсэгчлэн төлүүлэхээр шийдвэрлэж болно.

1.Сураггүй алга болсонд тооцогдсоноос хойш, эсхүл амь үрэгдэж болох аюултай нөхцөл байдалд алга болсноос хойш нэг жилийн турш амьд байгаа эсэх нь мэдэгдэхгүй байгаа иргэнийг сонирхогч этгээдийн хүсэлтээр шүүх нас барсан гэж зарлаж болно.

2.Иргэнийг нас барсан гэж зарласан шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн түүнийг нас барсан тухай иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд тэмдэглэнэ.

3.Иргэнийг нас барсан гэж зарласан шүүхийн шийдвэр хуулийн хүчин төгөлдөр болсон өдрийг түүний нас барсан өдөр гэж үзнэ.

4.Амь үрэгдэж болох аюултай нөхцөл байдалд буюу тодорхой аюул, ослын улмаас нас барсан гэж үзэх үндэстэй үед алга болсон иргэнийг нас барсан гэж зарласан бол шүүх түүний нас барсан байж болох өдрийг уг иргэний нас барсан өдөр гэж тооцож болно.

5.Нас барсан гэж зарлагдсан иргэний эд хөрөнгийг өв залгамжлалын журмаар бусдад шилжүүлнэ.

6.Нас барсан гэж зарлагдсан иргэний нөхөр буюу эхнэр нь гэрлэлтээ цуцлуулах тухай хүсэлтээ хуульд заасан журмын дагуу гаргаж болно.

1.Нас барсан гэж зарлагдсан иргэн эргэж ирэх буюу байгаа газар нь тогтоогдвол шүүх урьд гаргасан шийдвэрээ хүчингүй болгох ба түүнийг үндэслэн иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд хийсэн тэмдэглэлийг өөрчилнө.

2.Нас барсан гэж зарлагдсан байсан иргэн өв залгамжлалын журмаар бусдад шилжсэн эд хөрөнгөө буцаан авахаар шаардах эрхтэй.

3.Нас барсан гэж зарлагдсан байсан иргэний эд хөрөнгө төрийн өмчлөлд шилжсэн бол шүүхийн шийдвэр хүчингүй болсны дараа уг эд хөрөнгийг өмчлөгчид буцааж олгох буюу боломжгүй бол үнийг нөхөн төлнө.

4.Нас барсан гэж зарласан шүүхийн шийдвэр хүчингүй болсон нь гэрлэлт цуцалсан шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгох үндэслэл болохгүй.

1.Өмчлөх буюу эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхдээ тусгайлcан эд хөрөнгөтэй; өөрийн үйл ажиллагаагаараа эрх олж, үүрэг бий болгох чадвартай; үйл ажиллагаанаасаа үүсэн гарах үүргийг эд хөрөнгөөрөө хариуцдаг; шүүх, арбитрт өөрийн нэрийн өмнөөс оролцдог байгууллагыг хуулийн этгээд гэнэ.

2.Хуулийн этгээд нь ашиг олох үндсэн зорилготой ба ашгийн төлөө, хууль буюу дүрэмд заасан өөр зорилготой ба ашгийн төлөө бус байж болно.

3.Хуулийн этгээдийн тусгайлсан эд хөрөнгийн хувьд түүний үүсгэн байгуулагч буюу оролцогч нь эд хөрөнгийн эрх, үүргээ хадгалдаг буюу хадгалдаггүй байхаар хуулиар тогтоож болно.

4.Үүсгэн байгуулагч буюу оролцогч нь тусгайлсан эд хөрөнгийн тухайд эрх, үүргээ хадгалдаг хуулийн этгээдэд компани, нөхөрлөл, хоршоо, түүнчлэн өмчлөгчөөс санхүүждэг байгууллага хамаарна.

5.Үүсгэн байгуулагч буюу оролцогч нь тухайн хуулийн этгээдийн тусгайлсан эд хөрөнгийн хувьд эд хөрөнгийн эрхээ хадгалдаггүй хуулийн этгээдэд олон нийтийн, шашны байгууллага, буяны болон бусад зорилгоор байгуулагдсан сан хамаарна.

1.Хуулийн этгээд нь үүсгэн байгуулах баримт бичигт заасан үйл ажиллагааныхаа зорилгод нийцсэн эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ.

2.Хуулийн этгээд нь үйл ажиллагааныхаа зорилгод харшлаагүй бөгөөд хууль тогтоомжоор хориглоогүй аливаа үйл ажиллагааг явуулж болно.

3.Хуулийн этгээд нь хуульд заасан зарим үйл ажиллагааг гагцхүү эрх бүхий байгууллагын тусгай зөвшөөрлийн үндсэн дээр явуулна.

4.Хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу хуулийн этгээдийн эрхийг хязгаарлаж болно.

1.Хуулийн этгээдийг иргэн, төр, түүнээс эрх олгосон байгууллага, түүнчлэн хуульд заасан бол бусад хуулийн этгээд, гадаад улсын иргэн, байгууллага, харьяалалгүй хүн хуульд заасан журмын дагуу үүсгэн байгуулж болно.

2.Хуулийн этгээдийг байгуулахад үүсгэн байгуулах баримт бичгийг бүрдүүлэх ба түүний төрөл, хэлбэр, бүрдүүлэх журмыг хуулиар тодорхойлно.

3.Хуулийн этгээдийг үүсгэн байгуулах баримт бичиг нь эрх бүхий байгууллагын шийдвэр, дүрэм, үүсгэн байгуулах тухай гэрээ байж болно.

4.Хуулийн этгээдийн дүрмийг түүний үүсгэн байгуулагч /оролцогч/, эсхүл түүнээс эрх олгогдсон байгууллага батална.

5.Дүрэмд хуулийн этгээдийн нэр, оршин байгаа газар, үйл ажиллагааны зорилго, хуулийн этгээдийн байгууллага, түүний бүрэн эрх, түүнчлэн хууль тогтоомжийн дагуу тухайн төрлийн хуулийн этгээдийн хувьд зайлшгүй шаардлагатай бусад зүйлийг заана.

6.Хуульд заасан бол хуулийн этгээдийг үүсгэн байгуулах тухай гэрээ байгуулна.

7.Хуулийн этгээдийг үүсгэн байгуулах гэрээгээр гишүүд буюу оролцогч нь үүсгэн байгуулах талаар хамтран ажиллах журам, өөрийн эд хөрөнгийг уг хуулийн этгээдийн өмчлөл буюу өмчлөгч биш этгээдийн хувьд энэ хуулийн 88 дугаар зүйлд заасны дагуу эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхэд шилжүүлэх болон үйл ажиллагаанд нь оролцох нөхцөлийг тодорхойлно. Түүнчлэн хуулийн этгээдийн үйл ажиллагааг удирдах, хуулийн этгээдийн бүрэлдэхүүнээс гарах нөхцөл, журам, үүсгэн байгуулагчдын хамтын ажиллагаа, ашиг, алдагдал хуваарилах зарчим болон бусад зүйлийг тусгана.

8.Хуульд заасан бол хуулийн этгээдийг улсын бүртгэлд бүртгэнэ.

9.Хууль тогтоомжийн шаардлага хангаагүй бол бүртгэх байгууллага хуулийн этгээдийг улсын бүртгэлд бүртгэхээс татгалзана. Ийнхүү татгалзсан тухай шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шүүхэд гомдол гаргаж болно.

10.Хуульд заасан журмын дагуу бүртгэгдвэл зохих хуулийн этгээдийг улсын бүртгэлд бүртгүүлснээр, хуульд өөрөөр заагаагүй бол бусад хуулийн этгээдийг эрх бүхий байгууллагын шийдвэр гарч, дүрэм нь батлагдсанаар тус тус байгуулагдсанд тооцно.

11.Хуулийн этгээд байгуулагдахаас өмнөх үйл ажиллагаанаас үүсэх үүргийг үүсгэн байгуулагч хууль тогтоомжийн дагуу хариуцна.

1.Хуулийн этгээд оноосон нэртэй байна. Хуулийн этгээдийн нэр нь урьд улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн хуулийн этгээдийн нэртэй ижил байж болохгүй.

2.Хуулийн этгээдийн нэрийн улсын нэгдсэн бүртгэлийг бүртгэх байгууллага хөтөлнө.

3.Хуулийн этгээд нь өөрийн бэлгэдэл, барааны тэмдэгтэй байж болно.

4.Хуулийн этгээдийн нэр, барааны тэмдэг, бэлгэдлийн талаар гарсан маргааныг шүүх шийдвэрлэнэ.

5.Хуулийн этгээдийн оршин байгаа газар нь түүний байгууллагын оршин байгаа газраар тодорхойлогдоно.

1.Хуулийн этгээд нь байгууллагаараа дамжуулан иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцоно.

2.Хуулийн этгээдийн байгууллагын эрх зүйн байдлыг хууль буюу үүсгэн байгуулах баримт бичгээр тодорхойлно.

1.Хууль болон үүсгэн байгуулах баримт бичигт заасан бол хуулийн этгээд нь тогтоосон журмын дагуу өөрийн салбар, төлөөлөгчийн газар байгуулж болно.

2.Хуулийн этгээдийн оршин байгаа газраас өөр газар байрлаж түүний үндсэн чиг үүргийг бүхэлд нь буюу заримыг нь гүйцэтгэдэг тусгай нэгжийг салбар гэнэ.

3.Хуулийн этгээдийн оршин байгаа газраас өөр газар байрлаж, түүний хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах буюу түүний нэрийн өмнөөс хэлцэл хийх зэрэг бусад эрх зүйн үйлдэл хийдэг нэгжийг төлөөлөгчийн газар гэнэ.

4.Салбар, төлөөлөгчийн газрын эрх, үүргийг тэдгээрийн дүрэмд заана.

5.Салбар, төлөөлөгчийн газрын эрх баригчид нь хуулийн этгээдээс олгосон итгэмжлэлийн үндсэн дээр үйл ажиллагаагаа явуулна.

6.Хуулийн этгээдийн салбар нь хуулийн этгээдийн эрхтэй байж болно.

1.Хуулийн этгээд нь өөртөө байгаа бүх эд хөрөнгөөр үүрэг хүлээж болно.

2.Хууль буюу үүсгэн байгуулах баримт бичигт өөрөөр заагаагүй бол хуулийн этгээдийг үүсгэн байгуулагч буюу түүний эд хөрөнгийг өмчлөгч нь хуулийн этгээдийн хүлээх үүргийг хариуцахгүй бөгөөд өмчлөгч буюу үүсгэн байгуулагчийн хүлээх үүргийг хуулийн этгээд хариуцахгүй.

3.Эд хөрөнгийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхтэйгээр өмчлөгчөөс санхүүждэг хуулийн этгээд нь өөрт байгаа мөнгөн хөрөнгөөрөө үүрэг хүлээнэ. Тэр нь үүргийг биелүүлэхэд хүрэлцэхгүй бол өмчлөгч хариуцна.

4.Өмчлөгчийн хууль бус үйл ажиллагааны улмаас хуулийн этгээд дампуурахад хүрсэн бөгөөд хуулийн этгээдийн эд хөрөнгө нь нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангахад хүрэлцэхгүй бол өмчлөгч хариуцна.

1.Хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаа нь энэ хуульд зааснаар өөрчлөн байгуулагдсан буюу татан буугдсанаар дуусгавар болно.

2.Хуулийн этгээдийг хуульд заагаагүй үндэслэл, журмаар өөрчлөн байгуулах, татан буулгах талаар бусад этгээдтэй хийсэн хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна.

1.Хуулийн этгээдийн эд хөрөнгийг өмчлөгч буюу түүнээс эрх олгосон байгууллага, түүнчлэн үүсгэн байгуулах баримт бичгээр эрх олгосон байгууллагын шийдвэрээр хуулийн этгээдийг өөрчлөн байгуулж /нэгдэх, нийлэх, хуваах, тусгаарлах, өөрчлөх/ болно.

2.Хуулийн этгээдийг өөрчлөн байгуулахад энэ хуулийн 31 дүгээр зүйлийн зохих заалтад заасан журмыг баримтлана.

1.Хуулийн этгээдийг нийлүүлэх, тусгаарлах буюу өөрчлөхөд түүний эрх, үүрэг ийнхүү нийлүүлсэн, тусгаарласан, өөрчилсний эцэст бий болсон хуулийн этгээдэд шилжинэ.

2.Хуулийн этгээд өөр хуулийн этгээдтэй нэгдвэл эрх, үүрэг нь ийнхүү нэгдэж бий болсон хуулийн этгээдэд шилжинэ.

3.Хуулийн этгээд хуваагдвал эрх, үүрэг нь хуульд өөрөөр заагаагүй бол шинээр бий болсон хуулийн этгээдүүдэд хувь тэнцэн шилжинэ.

1.Хуулийн этгээд нь дараахь үндэслэлээр татан буугдана:

1/өмчлөгч буюу түүний эрх олгосон байгууллагын шийдвэр, түүнчлэн хуулийн этгээдийн үүсгэн байгуулах баримт бичгээр эрх олгосон байгууллагын шийдвэр гарсан;

2/дампуурлыг зарласан, хуулийг удаа дараа буюу ноцтойгоор зөрчсөнөөс татан буулгах тухай шүүхийн шийдвэр гарсан;

3/үйл ажиллагаагаа явуулах хугацаа дууссан буюу байгуулагдсан зорилгодоо хүрсэн учраас цаашид үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх шаардлагагүй гэсэн өөрийнх нь шийдвэр гарсан;

4/хуульд заасан бусад үндэслэл.

2.Татан буулгах тухай шийдвэр гаргасан байгууллагаас томилсон татан буулгах комисс татан буулгах ажлыг эрхлэн гүйцэтгэнэ.

3.Татан буулгах комисс нь хуулийн этгээд татан буугдсан тухай нийтэд мэдээлнэ.

4.Татан буулгах комиссоос нэхэмжлэгчдийн өргөдөл хүлээн авах хугацаа нь хуулийн этгээдийг татан буугдсан тухай нийтэд мэдээлснээс хойш хоёр сараас багагүй, зургаан сараас ихгүй байна.

5.Татан буугдаж байгаа хуулийн этгээдэд холбогдох нэхэмжлэлийг хуульд өөрөөр заагаагүй бол дараахь дарааллаар хангана:

/Энэ хэсэгт 1997 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдрийн хуулиар нэмэлт орсон/

1/бусдын амь нас, эрүүл мэндэд учруулсан гэм хорыг арилгуулахаар уг хуулийн этгээдээс гаргуулж байсан төлбөрийг гаргуулах;

2/хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагсдад хөдөлмөрийн хөлсийг төлөх;

3/татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх;

4/хууль тогтоомжид заасны дагуу бусад нэхэмжлэгчтэй тооцоо хийх.

6.Татан буугдаж байгаа хуулийн этгээдийн эд хөрөнгө төлбөр төлөхөд хүрэлцэхгүй бол түүний байгаа эд хөрөнгийг төлбөл зохих төлбөрийн хэмжээнд хувь тэнцүүлэн зохих дарааллын дагуу нэхэмжлэгчдэд хуваарилна.

7.Хуулийн этгээдэд байгаа мөнгөн хөрөнгө нь нэхэмжлэгчдийн шаардлагыг хангахад хүрэлцэхгүй бол татан буулгах комисс түүний бусад эд хөрөнгийг хуульд заасан журмын дагуу худалдаж, төлбөрийг барагдуулж болно.

8.Нэхэмжлэгчдийн шаардлагыг хангасны дараа үлдсэн эд хөрөнгийг хууль ёсны өмчлөгч /үүсгэн байгуулагч/-ид, хуульд тусгайлан заасан бол эрх бүхий этгээдэд шилжүүлнэ.

9.Татан буугдаж байгаа хуулийн этгээдийн эд хөрөнгийг хүлээж авах этгээд байхгүй бол төрийн өмчлөлд шилжүүлнэ.

10.Хуульд зааснаар улсын бүртгэлд бүртгэгдвэл зохих хуулийн этгээдийг татан буугдсан тухай улсын бүртгэлд бүртгэснээр, бусад хуулийн этгээдийг татан буулгах тухай шийдвэр гарснаар түүний үйл ажиллагаа дуусгавар болсонд тооцогдоно.

1.Гишүүд /хувьцаа эзэмшигчид/-ийн оруулсан хувь хөрөнгөөс бүрдэх дүрмийн сантай, хүлээсэн үүргээ өөрийн хөрөнгөөр хариуцдаг, гишүүн нь гагцхүү дүрмийн санд оруулсан хөрөнгийнхөө хэмжээгээр хариуцлага хүлээдэг хуулийн этгээдийг компани гэнэ.

/Энэ хэсэгт 1995 оны 6 дугаар сарын 27-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт орсон/.

2.Компани нь ганц гишүүнтэй байж болно.

3.Дүрмийн сан нь үүсгэн байгуулах баримт бичигт дурдсан хэмжээний ногдол хувьд хуваагддаг, гишүүн нь бусад гишүүний ногдол хувь эзэмших эрхийг тэргүүн ээлжинд худалдан авах давуу эрхтэй компанийг хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани гэнэ. Гишүүнд ногдол хувь эзэмших эрхийн гэрчилгээ олгоно.

4.Дүрмийн сан нь нэг бүрийн нэрлэсэн үнэ бүхий тодорхой тооны хувьцаанд хуваагддаг, хувьцаа эзэмшигчид нь хувьцаагаа нийтэд чөлөөтэй худалддаг, эсхүл хувьцаа эзэмшигч нь бусад хувьцаа эзэмшигчдийн хувьцааг тэргүүн ээлжинд худалдан авах давуу эрхтэй компанийг хувьцаат компани гэнэ.

/Энэ хэсэгт 1995 оны 6 дугаар сарын 27-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт орсон/.

5.Компанийн эрх зүйн байдлыг хуулиар тогтооно.

1.Гишүүдийн оруулсан хувь хөрөнгөөс бүрдэх эд хөрөнгөтэй, хүлээсэн үүргээ энэхүү эд хөрөнгө болон гишүүдийн хувийн өмчийн эд хөрөнгөөр хуульд заасны дагуу хариуцдаг хуулийн этгээдийг нөхөрлөл гэнэ.

2.Нөхөрлөлийн эд хөрөнгө хүрэлцэхгүй тохиолдолд бүх гишүүд нь хувийн өмчийн эд хөрөнгөөр нөхөрлөлийн хүлээсэн үүргийг хамтран хариуцдаг нөхөрлөлийг бүрэн хариуцлагатай нөхөрлөл гэнэ.

3.Нөхөрлөлийн эд хөрөнгө хүрэлцэхгүй тохиолдолд наад зах нь нэг гишүүн хувийн өмчийн эд хөрөнгөөр нөхөрлөлийн хүлээсэн үүргийг бүрэн /бүрэн хариуцлагатай гишүүн/ хариуцдаг нөхөрлөлийг бүрэн бус хариуцлагатай нөхөрлөл гэнэ. Нөхөрлөлийн бусад гишүүд нь бүрэн бус хариуцлагатай байна.

4.Нөхөрлөлийн өөр хэлбэрийг хуулиар тодорхойлж болно.

5.Нөхөрлөлийн эрх зүйн байдлыг хуулиар тогтооно.

1.Материаллаг болон нийгэм, соёлын нийтлэг хэрэгцээгээ хангах зорилгоор хувь хүмүүс сайн дураараа нэгдсэн, ардчилсан удирдлага, хяналт бүхий, хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө дээр үндэслэн аж ахуй эрхлэх хуулийн этгээдийг хоршоо гэнэ.

Хоршоод аж ахуйн үйл ажиллагаа хамтран эрхлэх зорилгоор дундын хоршоо байгуулж болно.

/Энэ хэсгийг 1998 оны 7 дугаар сарын 31-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

2.Хариуцлагын хэмжээ болон олсон орлогыг гишүүдэд хуваарилах журмыг үүсгэн байгуулах баримт бичигт заана.

3.Хоршооны эрх зүйн байдлыг хуулиар тогтооно.

1.Хуульд өөрөөр заагаагүй бол компани, нөхөрлөл, хоршоо нь үйл ажиллагаагаа зохицуулах зорилгоор нэгдэж болно.

2.Нэгдлийг ашгийн төлөө, эсхүл ашгийн төлөө бус байгууллагын хэлбэрээр байгуулна.

3.Олон нийтийн болон шашны байгууллага, сан нь гагцхүү ашгийн төлөө бус байгууллагын хэлбэрээр нэгдэл байгуулж болно.

4.Нэгдлийн оролцогчид хуулийн этгээдийн эрхээ хадгална.

1.Оюуны, материаллаг болон материаллаг бус бусад ашиг сонирхлоо хамгаалах зорилгоор сайн дурын үндсэн дээр нэгдсэн иргэд, хуулийн этгээдийн нэгдлийг олон нийтийн байгууллага гэнэ.

2.Сүсэгтэн олны шашны зан үйл, хурал ном, боловсролын хэрэгцээг хангах зорилго бүхий байгууллагыг шашны байгууллага гэнэ.

3.Нийгэм, соёл, боловсрол, буяны болон нийтэд тустай бусад зорилгоор сайн дурын хандив, тусламж төвлөрүүлж, гагцхүү дүрэмдээ заасан зориулалтын дагуу захиран зарцуулах эрх бүхий сайн дурын, гишүүнчлэлгүй байгууллагыг сан гэнэ.

4.Олон нийтийн болон шашны байгууллага, сан нь ашгийн төлөө бус байна.

5.Олон нийтийн болон шашны байгууллага, сангийн эрх зүйн байдлыг хуулиар тодорхойлно.

Төрийн хувьд төрийн эрх барих дээд байгууллага; аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн хувьд тэдгээрийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь энэ хуульд заасан иргэний эрх, үүргийг хэрэгжүүлнэ. Хууль буюу гэрээнд зааснаар тэдгээр нь иргэний эрх, үүргээ хэрэгжүүлэх эрхийг бусдад шилжүүлж болно.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

Хэлцэл

1.Иргэний эрх, үүргийг бий болгох, өөрчлөх, шилжүүлэх, дуусгавар болгоход чиглэсэн иргэн, хуулийн этгээдийн үйлдлийг хэлцэл гэнэ.

2.Хэлцэл нэг талын буюу хоёр, эсхүл олон талын байж болно.

3.Хуульд зааснаар буюу талуудын тохиролцсоноор нэг тал хүсэл зоригоо илэрхийлснээр хийгдэх хэлцлийг нэг талын хэлцэл гэнэ.

4.Хууль буюу хэлцлийн шинж чанарт харшлахгүй бол нэг талын хэлцэлд үүргийн болон гэрээний тухай нийтлэг үндэслэл хамаарна.

5.Хоёр, эсхүл түүнээс дээш тал хүсэл зоригоо илэрхийлснээр хийгдэх хэлцлийг хоёр талын буюу олон талын хэлцэл гэнэ.

1.Хуульд бичгээр хийхээр зааснаас бусад хэлцлийг амаар хийж болно.

2.Талууд гол нөхцөлийн хувьд өөрийн хүслээ илэрхийлэх бодит үйлдлээр хэлцэл хийж болно.

3.Хууль буюу гэрээнд заасан тохиолдолд хэлцэл хийх тухай саналд хариу өгөхгүй байгааг хэлцэл хийхээр зөвшөөрсөн гэж үзэж болно.

4.Хэлцлийг бичгээр хийхдээ талууд баримт бичигт гарын үсгээ зурна. Өвчний болон хүндэтгэн үзэх бусад шалтгааны улмаас ийнхүү гарын үсэг зурж чадахгүй бол түүний даалгавраар өөр этгээд төлөөлөн зурж болох ба энэ тухай баримт бичигт тусгайлан тэмдэглэнэ.

5.Иргэд хоорондын хиймэгц биелэх хэлцлээс бусад хэлцлийг хуульд өөрөөр заагаагүй бол бичгээр хийнэ.

6.Хуульд өөрөөр заагаагүй бол хуулийн этгээдийн хийх хэлцлийг бичгээр хийнэ.

7.Бичгээр хийх хуулийн шаардлагыг биелүүлээгүй хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байхаар хуульд заасан бол уг хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна. Энэ тохиолдолд талууд нь хэлцлээр авсан бүх зүйлээ харилцан буцааж өгнө.

8.Бичгээр хийх хуулийн шаардлагыг зөрчсөн хэлцлийн талаар талууд маргасан тохиолдолд энэ хуульд өөрөөр заагаагүй бол тэдгээр нь гэрчээр нотлох эрхээ алдах боловч нотолгооны бусад хэрэгслээр нотолж болно.

1.Амаар хийх хэлцлийг дор дурдсанаар хийгдсэн гэж үзнэ:

1/хэлцлийн гол нөхцөлийн талаар талууд хэлэлцэн тохиролцсон;

2/хэлцэл хийснийг нотолсон пайз, тасалбар зэрэг хэрэглэж заншсан зүйлийг олгосон;

3/хууль буюу гэрээнд зааснаар хэлцэл хийх тухай саналд хариу өгөөгүй бөгөөд ийнхүү хариу өгөх тогтоосон хугацаа буюу ердийн боломжит хугацаа өнгөрсөн.

2.Бичгээр хийх хэлцлийг дор дурдсанаар хийгдсэн гэж үзнэ:

1/талууд хүсэл зоригоо илэрхийлсэн баримт бичиг үйлдэж, гарын үсэг зурсан;

2/хэлцэл хийх тухай санал /гэрээний төсөл/-ыг зөвшөөрсөн талын хүсэл зоригийг илэрхийлсэн захидал, цахилгаан, албан бичиг /телекс, телефакс зэрэг/ тэдгээртэй адилтгах бусад баримт бичгийг нөгөө тал хүлээн авсан;

3/хуульд зааснаар бүртгүүлэх буюу нотариатаар гэрчлүүлбэл зохих хэлцлийг ийнхүү бүртгүүлсэн буюу гэрчлүүлсэн.

3.Нэг талын хүсэл зоригийн илэрхийлэл болсон нөхцөлийг нөгөө тал хүлээн авснаа өөрийн тодорхой үйлдлээр илэрхийлсэн бол уг хэлцлийг бодит үйлдлээр хийгдсэн гэж үзнэ.

1.Хуульд тусгайлан заасан бол талууд хэлцэл хийхдээ эрх бүхий байгууллагаас зөвшөөрөл авах буюу бүртгүүлэх үүрэгтэй.

2.Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан шаардлагыг биелүүлээгүй хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна. Энэ тохиолдолд энэ хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 7 дахь хэсэгт заасан үр дагавар бий болно.

1.Талуудын аль нэг нь хүсвэл хэлцлийг нотариат заавал гэрчлэнэ.

2.Хэлцлийг нотариатаар гэрчлүүлэхээр хуульд заасан бол талууд уг шаардлагыг биелүүлэх үүрэгтэй. Энэхүү үүргээ биелүүлээгүй бол хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна. Энэ тохиолдолд энэ хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 7 дахь хэсэгт заасан үр дагавар бий болно.

3.Нотариатаар гэрчлүүлбэл зохих хэлцлийг гэрчлээгүй байхад талуудын аль нэг нь үүргээ бүрэн буюу ихэнхийг биелүүлсний дараа нөгөө тал биелэлтийг зөвшөөрөн хүлээсэн боловч хэлцлийг нотариатаар гэрчлүүлэхээс татгалзвал үүргээ гүйцэтгэсэн талын нэхэмжлэлээр шүүх уг хэлцлийг хийгдсэнд тооцож болно.

/Энэ хэсгийн өгүүлбэрийг 1997 оны 5 дугаар сарын 2-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/.

1.Дор дурдсан хэлцлийг хүчин төгөлдөр бус гэж үзнэ:

1/утга агуулгаараа хууль зөрчсөн буюу төр, нийгмийн ашиг сонирхолд илтэд харшилсан хэлцэл;

2/хуулийн этгээдээс дүрэмд заасан үйл ажиллагааныхаа зорилгыг зөрчиж хийсэн хэлцэл;

3/бага насны хүмүүсийн хийсэн хэлцэл;

4/эрхийн бүрэн чадамжгүй иргэний хийсэн хэлцэл;

5/хууль ёсны үр дүн гаргахын тулд биш, зөвхөн дүр үзүүлэн хийсэн /хуурамч/ хэлцэл;

6/хүчин төгөлдөр бус өөр хэлцлийг халхавчлах зорилгоор хийсэн хэлцэл.

2.Энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн 3-т заасан заалт нь бага насны хүмүүст хохиролгүй, хиймэгц биелэх, ахуйн шинжтэй жижиг хэлцэлд хамаарахгүй.

3.Хүчин төгөлдөр бус хэлцлээс үүссэн үр дагаврыг арилгуулахыг аливаа сонирхогч этгээд шаардаж болно. Түүнчлэн шүүх өөрийн санаачлагаар тэрхүү үр дагаврыг арилгах тухай шийдвэр гаргах эрхтэй.

1.Шүүх дор дурдсан хэлцлийг сонирхогч этгээдийн нэхэмжлэлээр хүчин төгөлдөр бус гэж тооцож болно:

1/ноцтой төөрөгдлийн улмаас хийсэн хэлцэл;

2/хууран мэхлэх, хүч хэрэглэх, айлган сүрдүүлэх аргаар хийсэн хэлцэл, түүнчлэн аргагүй гачигдсанаас буюу нөлөөнд автсанаас болж өөртөө үзтэл хохиролтойгоор хийсэн хэлцэл;

3/иргэн, хуулийн этгээдийг төлөөлсөн этгээд төлөөлж байгаа этгээддээ санаатайгаар хохирол учруулан хийсэн хэлцэл, түүнчлэн бүрэн эрх олгогдоогүй этгээдийн хийсэн буюу бүрэн эрхээ хэтрүүлж хийсэн хэлцлийг төлөөлүүлэгч нь зөвшөөрөөгүй бол уг хэлцэл;

4/насанд хүрээгүй хүмүүсээс эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийн зөвшөөрөлгүй хийсэн бөгөөд зөвшөөрөл шаардагдахгүйгээс бусад хэлцэл;

5/эрхийн бүрэн чадамжтай боловч хэлцэл хийх үед өөрийн үйлдлийн учир холбогдлыг ойлгохгүй, өөрийгөө зөв удирдаж чадахгүй байсан иргэний хийсэн хэлцэл.

2.Энэ зүйлд заасан үндэслэлээр хэлцлийг хүчин төгөлдөр бус гэж тооцуулах тухай нэхэмжлэлийг гагцхүү өөрт хохирол учирсан гэж үзэж байгаа этгээд, эсхүл түүний хууль ёсны төлөөлөгч гаргаж болно.

1.Утга агуулгаараа хууль зөрчсөн болон хуулийн этгээдээс дүрэмд заасан үйл ажиллагааныхаа зорилгыг зөрчиж хийсэн хэлцэл /43 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, 2/ энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан шинжгүй бол талууд нь уг хэлцлээр авсан бүх зүйлийг харилцан буцааж өгнө. Буцааж өгөх боломжгүй бол үнийг төлнө.

2.Төр, нийгмийн ашиг сонирхолд илтэд харшилсан хэлцлийг санаатай хийсэн бол уг хэлцлээр авсан бүх зүйлийг, эсхүл үнийг улсын орлогод хураана. Энэ хэлцлээр хүлээсэн үүргээ талуудын аль нэг нь биелүүлсэн байвал хэлцэл ёсоор нөгөө этгээдийн авсан болон түүний хариу шилжүүлбэл зохих зүйлийг улсын орлогод хураана. Нэг тал нь уг хэлцлийг санаатай хийсэн бол түүний авсан бүх зүйлийг, боломжгүй бол үнийг нөгөө этгээдэд буцаан өгч, буруугүй этгээдийн авсан бүх зүйлийг улсын орлогод хураана.

1.Бага насны хүмүүстэй хиймэгц биелэх, уг этгээдэд хохиролгүй, ахуйн шинжтэй жижиг хэлцлээс бусад хэлцэл /43 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн З/ хийсэн бол талууд уг хэлцлээр авсан бүх зүйлээ харилцан буцааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүрэгтэй.

2.Эрхийн бүрэн чадамжтай иргэн нь нөгөө этгээдийн бага насны болохыг мэдэж байсан буюу мэдэх ёстой байсан бол түүнд учирсан хохирлыг төлөх үүрэгтэй.

1.Эрхийн бүрэн чадамжгүй иргэнтэй хэлцэл /43 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 4/ хийвэл талууд уг хэлцлээр авсан бүх зүйлээ харилцан буцааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүрэгтэй.

2.Эрхийн бүрэн чадамжтай иргэн нь нөгөө этгээдийн эрхийн бүрэн чадамжгүй болохыг мэдэж байсан буюу мэдэх ёстой байсан бол түүнд учирсан хохирлыг төлөх үүрэгтэй.

1.Талууд хүчин төгөлдөр бус хэлцлийг халхавчилж санаатайгаар хэлцэл /4З дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 6/ хийсэн бол тэдгээрийн хэлцэл ёсоор авсан бүх зүйлийг улсын орлогод хураана.

2.Талуудын аль нэг нь уг хэлцлийг санаатайгаар хийсэн бол түүний авсан бүх зүйлийг, боломжгүй бол үнийг нөгөө этгээдэд буцаан өгч, буруугүй этгээдийн авсан бүх зүйлийг улсын орлогод хураана.

Ноцтой төөрөгдлөөс болж хийсэн хэлцэл /44 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1/ хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогдвол талууд авсан бүх зүйлээ харилцан буцааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүрэгтэй.

1.Хууран мэхлэх, хүч хэрэглэх, айлган сүрдүүлэх аргаар хийсэн, аргагүй гачигдсанаас буюу нөлөөнд автсанаас болж өөртөө үзтэл хохиролтойгоор хийсэн, төлөөлж байгаа этгээд төлөөлүүлж байгаа этгээддээ санаатайгаар хохирол учруулан хийсэн хэлцэл, бүрэн эрх олгогдоогүй этгээд хийсэн буюу бүрэн эрхээ хэтрүүлж хийснийг төлөөлүүлэгч нь зөвшөөрөөгүй хэлцэл /44 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 2, 3/ хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогдвол хохирогч нь дор дурдсан шаардлагыг нөгөө этгээдэд тавих эрхтэй:

1/хэлцэл ёсоор авсан бүх зүйлийг буцаан өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх;

2/хохирлыг төлүүлэх.

2.Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар хэлцэл хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогдсон бол буруутай этгээдээс хохирогчийн авсан бүх зүйлийг улсын орлогод хураана.

1.Насанд хүрээгүй хүмүүс эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийн зөвшөөрөлгүй хийсэн хэлцэл /44 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 4/ хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогдвол талууд нь авсан бүх зүйлээ харилцан буцааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүрэгтэй.

2.Насанд хүрээгүй хүмүүстэй хэлцэл хийсэн этгээд уг хэлцлийг эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийн зөвшөөрөлгүй хийж болохгүй гэдгийг мэдсэн буюу мэдэх ёстой байсан бол учирсан хохирлыг уг этгээдэд төлөх үүрэгтэй.

3.Энэ зүйлийн заалт нь эрхийн бүрэн чадамжтай гэж зарлагдсан этгээдэд хамаарахгүй.

1.Эрхийн бүрэн чадамжтай боловч хэлцэл хийх үед өөрийн үйлдлийн учир холбогдлыг ойлгохгүй, өөрийгөө зөв удирдаж чадахгүй байсан иргэний хийсэн хэлцэл /44 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 5/ хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогдвол талууд авсан бүх зүйлээ харилцан буцааж өгөх, боломжгүй бол үнийг төлөх үүрэгтэй.

2.Хэлцэл хийсэн этгээд нь нөгөө этгээд өөрийн үйлдлийн учир холбогдлыг ойлгохгүй, өөрийгөө зөв удирдаж чадахгүй байгааг мэдэж байсан буюу мэдэх ёстой байсан бол түүнд учирсан хохирлыг төлөх үүрэгтэй.

Хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогдсон хэлцлийг хийсэн цагаас нь эхлэн хүчин төгөлдөр бус гэж үзнэ.

Хэлцлийн зарим хэсэг хүчин төгөлдөр бус гэж тооцогдсон боловч үлдсэн хэсэг нь уг хэлцлийн зорилтыг хангаж чадахуйц байвал хэлцэл хүчин төгөлдөр хэвээр үлдэнэ.

1.Болох эсэх нь мэдэгдээгүй байгаа ямар нэгэн үйл явдлаас шалтгаалан эрх, үүрэг үүсгэхээр хэлцэлд заасан бол хойшлуулах болзлоор хийсэн хэлцэл гэнэ.

2.Болох эсэх нь мэдэгдээгүй байгаа ямар нэгэн үйл явдлаас шалтгаалан эрх, үүргийг дуусгавар болгохоор хэлцэлд заасан бол өөрчлөгдөх болзлоор хийсэн хэлцэл гэнэ.

3.Тогтоосон болзол бий болохыг санаатайгаар саатуулбал уг болзол бий болсонд тооцно. Тогтоосон болзол бий болохыг санаатайгаар түргэтгэвэл уг болзол бий болоогүйд тооцно.

1.Биржийн гүйлгээнд оруулах эд хөрөнгө буюу эд хөрөнгийн эрх /эд хөрөнгө, үнэт цаас гэх мэт/-ээ харилцан шилжүүлэх тухай хэлцлийг хууль тогтоомжид заасан журмын дагуу байгуулж, биржид бүртгүүлнэ.

2.Хууль, тухайн төрлийн хэлцлийн шинж байдалд харшлахгүй бол биржийн хэлцэлд түүний агуулгад нийцүүлж зохих гэрээ /худалдах-худалдан авах, комиссийн зэрэг/-ний журмыг хэрэглэж болно.

3.Талуудын худалдааны нууцыг агуулсан бөгөөд тэдний зөвшөөрөлгүйгээр мэдээлж болохгүй нөхцөлүүдийг биржийн тухай хууль тогтоомжоор тодорхойлж болно.

4.Биржийн хэлцлийг байгуулахтай холбогдсон маргааныг биржийн эрх бүхий байгууллага хянан хэлэлцэж болох бөгөөд тэрхүү шийдвэрийн талаар талууд шүүхэд гомдол гаргаж болно.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Төлөөлөл ба итгэмжлэл

Иргэн ба хуулийн этгээд нь өөрийн эрх, үүргийг бусад этгээдээр төлөөлүүлэн хэрэгжүүлж болно. Ийнхүү хэрэгжүүлэх журмыг хууль буюу гэрээгээр тодорхойлно.

1.Иргэн ба хуулийн этгээд өөрөө биечлэн хийхээр хуульд зааснаас бусад хэлцлийг төлөөлөгчөөр дамжуулан хийж болно.

2.Эрхийн бүрэн чадамжгүй, зарим болон хэсэгчилсэн чадамжтай иргэний нэрийн өмнөөс тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгч-эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч хэлцэл хийнэ.

3.Бусдын ашиг сонирхлын үүднээс боловч өөрийн нэрийн өмнөөс ажиллаж байгаа этгээд /үнэ хаялцуулах ажиллагааны хөтлөгч, дампуурлын үе дэх хэрэг гүйцэтгэгч, зуучлагч, гэрээслэл биелүүлэгч зэрэг/, түүнчлэн ирээдүйд хийгдэх хэлцлийн талаар хэлэлцээ хийх эрх олгогдсон этгээдийг төлөөлөгч гэж үзэхгүй.

1.Төлөөлөгчийн бүрэн эрх нь хууль, захиргааны шийдвэр буюу итгэмжлэлд үндэслэсэн байна.

2.Төлөөлөгч нь төлөөлүүлэгчээс олгосон бүрэн эрхийг хэтрүүлж болохгүй.

3.Төлөөлүүлэгчийн нэрийн өмнөөс төлөөлөгч бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хийсэн хэлцэл нь төлөөлүүлэгчийн эрх, үүргийг бий болгох, өөрчлөх буюу дуусгавар болгоно.

4.Төлөөлөх эрхгүй этгээдээс хийсэн буюу төлөөлөгч бүрэн эрхээ хэтрүүлэн хийсэн хэлцлийг төлөөлүүлэгч хүлээн зөвшөөрвөл хүчин төгөлдөр байна. Энэхүү хэлцлийг ийнхүү хүлээн зөвшөөрсөн үеэс эхлэн хүчин төгөлдөр гэж үзнэ.

Нэг этгээд /итгэмжлэгч/ өөрийн нэрийн өмнөөс хууль ёсны тодорхой үйл ажиллагаа гүйцэтгүүлэх бүрэн эрхийг нөгөө этгээд /итгэмжлэгдэгч/-эд олгосноо бичгээр тодорхойлсныг итгэмжлэл гэнэ.

1.Нотариатаар гэрчлүүлэхээр хуульд заасан хэлцэлтэй холбогдсон итгэмжлэлийг нотариатаар гэрчлүүлнэ.

2.Хөдөлмөрийн хөлс, оюуны үнэт зүйлийн үнэ, тэтгэвэр, тусламж, мөнгө шилжүүлэх, илгээлт, үнэ бүхий захидал, банкны хадгаламжаас мөнгө авах эрх олгох тухай итгэмжлэлийг итгэмжлэгчийн оршин суугаа нутгийн захиргааны болон ажиллаж, суралцаж, эмчлүүлж байгаа байгууллагын захиргаагаар гэрчлүүлж болно.

3.Цэргийн албан хаагчийн итгэмжлэлийг түүний алба хааж байгаа анги, байгууллагын захирагч /дарга/, улсын асрамжийн буюу хорих газар байгаа иргэний итгэмжлэлийг эдгээр байгууллагын захиргаа гэрчилж болно.

4.Энэ зүйлд заасан шаардлагыг хангаагүй итгэмжлэл хүчин төгөлдөр бус байна.

1.Хуулийн этгээдийн итгэмжлэл уг байгууллагын эрх баригчдын гарын үсэг, тамга /тэмдэг/-тай байна.

2.Хуулийн этгээдийн эд хөрөнгийг хүлээн авах, бусдад шилжүүлэх, захиран зарцуулах эрх олгох тухай итгэмжлэлд уг байгууллагын эрх баригчаас гадна нягтлан бодогч буюу түүний үүрэг гүйцэтгэгч гарын үсэг зурна.

3.Банкны гүйлгээ, гадаад худалдааны гэрээ хийх эрх олгох тухай итгэмжлэлийн хэлбэр, түүнийг олгох журмыг хуулиар тогтооно.

1.Итгэмжлэлийг гурван жилээс дээшгүй хугацаагаар олгоно.

2.Хугацаа заагаагүй итгэмжлэл олгосон өдрөөс хойш нэг жилийн дотор хүчин төгөлдөр байна.

3.Олгосон он, сар, өдрийг заагаагүй итгэмжлэл хүчин төгөлдөр бус байна.