д.д

Газрын нэр

Солбицол

талбай    

/га/

Тусгай хамгаалалтад авах үндэслэл

Мандалхайрхан 1 дүгээр багийн нутаг

1

Улаан толгойн хадны

сүг зураг

100 12 57.5      46 6 49.95

100 11 52.92    46 6 12.24

100 12 54.72    46  7  32.3

100 11 54.16    46 7  32.3

100 11 54.16     46 6 43.73

100 12   21        46 7  1.4

148

Тус сум нь байгалийн нөөц, баялаг ихтэй бөгөөд томоохон хот суурин, аймагт ойрхон тул ашигт малтмал олборлох, нээн илрүүлэх, түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлох, зэрэг уул уурхайд өртөгдөх магадлал их байдаг. Түүнийг дагаад хариуцлагагүй уул уурхай, хууль бус ашигт малтмал олборлогчид ихсэх, байгалийн сайхан төрх, газар нутгийг доройтуулах гол үндэс нь хүний буруутай үйл ажиллагаанаас болж байгаа тул уул уурхай, байгалийн баялгийн ашиглалтад өртүүлэхгүй байх гол үндэслэл юм. 

Олон төрлийн түүх соёлын хадны сүг зураг, бичээс бүхий хад, чулуу ихтэй газар нутаг юм. Мөн ойролцоох газруудад нь хэрэгсүүр, булш нэлээдгүй байдаг.

Орон нутгийн хамгаалалтад авахаар төлөвлөж буй энэ газрыг байгалийн нөөц газрын ангилалд хамруулах санал дэвшүүлж байна. Энэ газар нь Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумын 1 дүгээр багийн нутаг дэвсгэрт байдаг бөгөөд унаган төрх нь хадгалагдан үлдсэн цөөн газрын нэг бөгөөд улсын хэмжээнд хамгийн том бугын сүг зураг болох нь тогтоогдож тусгай хамгаалалтад авах шаардлагатай хэмээн судлаачид дүгнэсэн

2

Цагаан дэл

100 14 18.6     46 3 40.1

100 13 16.2     46 3  55.9

100 14 43.7      46 3 39.1

100 14 42.4      46 3 28.4

171

Геологийн судалгааны төв төрийн өмчит үйлдвэрийн газраас уг газарт сүүлийн жилүүдэд судалгаа хийж түүх соёлын палеонтологи геологийн олдвортой дурсгалт газар хэмээж 1914 онд судалж нээн илрүүлсэн, цаашид нарийвчлан судалсаар байна. Үүний хүрээнд дээрх газрыг уг газрыг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах, орон нутгийн иргэд,

1

2

3

4

5

100 14 15.9      46  3 27.3

100 13 45.2      46  3  45.2

100  13 24.4     46 2 45.5

гадны зорчигчид, малын хөлөөс хамгаалах асуудлыг орон нутагт дэвшүүлсэн тул энэхүү газрыг хамгаалалтад авах зайлшгүй шаардлагатай гэж үзсэн.

Уранхайрхан 2 дугаар баг

3

Уран

хайрхан уул

Уранхайрхан уул

1000 22" 45.5

  460 55" 51.0

Элсэн хад

1000 22" 48.8

  450 54" 41.2

100 21 41.4       45 58 44.1

100 28   6.3       45 56 4.7

100 27  27.4    45 54  0.5

100 22 26.4      45   53  51.5

4783

Тус сум нь байгалийн нөөц, баялаг ихтэй бөгөөд томоохон хот суурин, аймагт ойрхон тул ашигт малтмал олборлох, нээн илрүүлэх, түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлох, зэрэг уул уурхайд өртөгдөх магадлал их байдаг. Түүнийг дагаад хариуцлагагүй уул уурхай, хууль бус ашигт малтмал олборлогчид ихсэх, байгалийн сайхан төрх, газар нутгийг доройтуулах гол үндэс нь хүний буруутай үйл ажиллагаанаас болж байгаа тул уул уурхай, байгалийн баялгийн ашиглалтад өртүүлэхгүй байх гол үндэслэл юм.Олон төрлийн түүх соёлын хэрэгсүүр, булш нэлээдгүй байдаг бөгөөд Уранхайрхан уул нь МЭӨ 700-800 жилийн өмнө чулуун зэвсгийн үед дарханы газар ажиллаж байсан олдвор олдсон түүхэн уул юм.

      Тал дээр ганц гоёмсог хэлбэртэй уул байдаг нь энэхүү  хошууны хамгийн үзэсгэлэнтэй төрсөн эмэгтэй хүн байсан бөгөөд холын холоос нэг баян хүн хатнаа болгон авахыг завдсан ч үүнээс зугтан явж уул болон нутагтаа үлдсэн түүхтэй бөгөөд охин савдагтай уул юм. Үүнийг айлын ганц хүү шүтэж явах түүхээр нь тахилга шүтлэгт уул болсон.  

       Байгалийн өвөрмөц ховор тогтоц, ховор ан амьтан ургамал, бүхий экологийн хувьд ач холбогдолтой, ард иргэд олон түмний хайрлан хамгаалах, шүтэн бишрэх, түүх соёлын дурсгалт газрын нэг болсон.

       Орон нутгийн хамгаалалтад авахаар төлөвлөж буй энэ газрыг байгалийн нөөц газрын ангилалд хамруулах санал дэвшүүлж байна.

        Энэ газар нь Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумын 1 дүгээр багийн нутаг дэвсгэрт байдаг бөгөөд унаган төрх нь хадгалагдан үлдсэн цөөн газрын нэг бөгөөд улсын хэмжээнд хамгийн хүн анх үүссэн байх магадлалтай хэмээн үзэх ч улс цөөнгүй байдаг эртний түүхэн уул болох нь тогтоогдож тусгай хамгаалалтад авах 

1

2

3

4

5

шаардлагатай гэж үзсэн.

4

Майханы нуруу,

100 31 31       46   9   1

100 32 35.6   46  8  27.5

100 31  19.3  46  7  51.3

100 31 19.3   46  6  58.8

403

Уранхайрхан 2 дугаар багийн нутаг Майханы нуруу нэртэй газарт байрлах майхан хэлбэртэй томоохон уул нь нутгийн иргэд эртнээс шүтэж бишэрч ирсэн 2 ураг удмыхан жил бүр дахин шүтэж ирсэн уул юм. Тойрон бүрд газруудад нь алт болон түгээмэл тархацтай газруудаар хүрээлэгдсэн энэхүү уул тахилгат уул нь хуурийн зэрлэг ан амьтны үүр нутаглах газар бөгөөд махчин шувууд зэрэг хөхтөн амьтан ихээр нутаглах газрын нэг юм.

5

Хөхцав

"Мааньт уул"

100 27 33     45 56  26

100 27  52     45  56 38

100 28  10     45 56  06

100 28  31        45  56 23

63

Уранхайрхан 2 дугаар багийн нутаг "Уранхайрхан уул"-ын хаяад орших "Хөх цав уул" нь нохой хоридог хэмээх түүх домогтой  нутгийн иргэд эртнээс шүтэж бишэрч ирсэн  ураг удмыхан 4 жилд нэг удаа дахин шүтэж ирсэн уул юм. Тойрон бүрд газруудад нь алт болон түгээмэл тархацтай газруудаар хүрээлэгдсэн энэхүү уул тахилгат уул нь хээрийн зэрлэг ан амьтны үүр нутаглах газар бөгөөд махчин шувууд зэрэг хөхтөн амьтан ихээр нутаглах зэрлэг амьтадын коридор болсон нутаг  юм

Асгамба 3 дугаар баг

6.

Хуурай, Асгамба, Салаа, Уртын гол

626412,189   5134974,852

622306.594   5133998.508

617212.032   5133066.73

605594.515   5132327.25

603927.636   5134336.087

599492.627   5138201.011

595591.259   513674.764

596270.163   5144645.361

596929.409   5145277.399

598265.626   5145638.492

599104.756   5146216.032

599735.352   5147074.788

600605.333     5148826.95

600973.822     5149746.008

601217.411     5150729.909

Тус сум нь байгалийн нөөц, баялаг ихтэй бөгөөд томоохон хот суурин, аймагт ойрхон тул ашигт малтмал олборлох, нээн илрүүлэх, түгээмэл тархацтай ашигт малтмал олборлох, зэрэг уул уурхайд өртөгдөх магадлал их байдаг. Түүнийг дагаад хариуцлагагүй уул уурхай, хууль бус ашигт малтмал олборлогчид ихсэх, байгалийн сайхан төрх, газар нутгийг доройтуулах гол үндэс нь хүний буруутай үйл ажиллагаанаас болж байгаа тул уул уурхай, байгалийн баялагийн ашиглалтад өртөөгүй газар юм.

      Унаган төрхөө хадгалсан, байгалийн баялаг, байгалийн үзэсгэлэнт газар, гол усны сав газар, ойн сан бүхий газар, өндөр уулын бүс бүслүүр, ховор, нэн ховор ургамал, эмийн ургамал,  буга согоо, янгир зэрэг ховор цөөн тооны ан амьтан нутагладаг байгалийн үнэт зүйлүүд хадгалагдсан.

 Олон төрлийн соёлын өв түүх соёлын дурcгалт газартай. Үүнд  хэрэгсүүр, булш, эртний сүг зураг, агуй, усан хөтлийн уяа бүхий

1

2

3

    4

5

601804.071     5151325.692

602797.108     5151461.179

603708.887     5151597.383

605622.788     5152327.694

606146.331     5152517.462

606422.267     5152595.493

606868.661     5152570.25

607040.026     5152661.665

607238.613     5155248.609

607608.998     5153519.336

608881.892     5153853.318

609811.278     5154178.362

610416.187     5154512.465

611120.445     5154882.375

611499.306     5154774.011

612438.577     5154521.291

612808.709     5155072.195

613097.629     5155550.37

613548.647     5156679.084

614342.999     5157247.824

616133.927     5157997.846

617904.493     5159248.12

617876.081     5155604.692

618182.47       5150966.372

617755.252     5149477.228

618117.6         5148480.89

618990.642     5145882.118

619743.441     5144720.384

622921.039     5139954.545

623188.154     5138951.899

623357.725     5138151.912

624137.915    5137162.393

624221.247    5136530.584

хадны ангал,  хүн чулуун хөшөө зэрэг түүх соёлын дурсгалт газар хамрагдсан.

 Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалаас улаан зосийн нөөц, бор шорооны нөөц газрууд ихтэй.

Орон нутгийн хамгаалалтад авахаар төлөвлөж буй энэ газрыг байгалийн нөөц газрын ангилалд хамруулах санал дэвшүүлж байна. Энэ газар Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумын 3 дугаар багийн нутаг дэвсгэрийг хамрах бөгөөд өндөр уул нурууд, цэнгэг ус гол, горхиуд, өндөр уулын нуга, тал хээр хосолсон үзэсгэлэнт, байгалийн унаган төрх нь хадгалагдан үлдсэн цөөн газрын нэг болно. Ан амьтан, ойн дагалт нөөц, ховор эмийн эргэмэл ихтэй. Буга, согоо, зээр, тарвага зэрэг ховор ан амьтан ихтэйгээс гадна улаан номонд орсон Хойлог шувуутай газар нутаг юм

Тус газар нь далайн түвшнээс дээш 2200-3200 метрийн өндөрт орших Цагаан хайрхан уул, Ар хөвийн таг, Овоот, Тарвагатай, Өндөр хүүш, Үүдийн дэл уул зэрэг томоохон уулс байрлах ба тэдгээрээс эх авсан гол, горхи багтаж байна.

1

2

3

4

5

624265.165    5135551.882

624320.198    5135257.645

Мэргэн 4 дүгээр баг

7.

Хөхбүрд нуур

100 21 25 0.3   46 14 35.41

100 28 22. 86    46 15 10.75

100 26 41.73    46 17 6.8

100 24 59.91   46  18 59.64

100 21 5.47    46 16 57.80

4783

 Нарийн гол Хөхбүрд нуурыг  хамгаалалтад авахаар төлөвлөж буй энэ газрыг байгалийн үзэсгэлэнт, түүх соёлын  дурсгалт газрын ангилалд хамруулан санал дэвшүүлж байна Энэ газар нь Баянхонгор аймгийн Баян Овоо сумын нутгийн дунд хэсэгт  оршино.

        Тус газрын дэвсгэрт далайн түвшнээс 1600-2200  метрийн өндөрт орших Цахир уул, оорцог уул  Улаан толгой уул, Баян-Овоо уул зэрэг цөөн тооны уулс  байрлах ба эдгээрийн  дундуур Хөхбүрдний нуураас эх авч урсах Нарийн гол хойноос урагш дайран өнгөрөх ба  энэ орчиндоо ганц урсгал ус болдог.

 Хөхбүрд орчмыг хамрах Энэхүү нутаг дэвсгэр нь баруунаас зүүн  тийш  шулуунаар 25 гаруй  км хойноос урагшаа шулуунаар 20 орчим км  өргөн зурвас газрын хамрах ба нийт 40,203,3 талбайг эзэлнэ.

 Олон төрлийн соёлын өв түүх соёлын дурсгалт газартай. Үүнд  олон овоо, тойрон оргих олон булаг шандууд, ураг удмын овоонуудаар хүрээлүүлсэн газар нутаг юм.   Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалаас хүдэрийн нөөцтэй.  Загас, ногоон замагын их нөөц газартай. Хөхбүрд нуурыг тойрон нийт 16 булаг урсах бөгөөд олон төрлийн усны ховор шувууд, 3 төрлийн загастай байгалийн үзэсгэлэнтэй болон байгалийн баялаг, нөөц газрын нэг бол яахын аргагүй мөн юм.

       Сумын ард иргэд хаврын эхэн сард Хөхбүрд нуураа жил бүр дахин шүтэж арагдаж тэр жилийнхээ цаг агаар байгалийн хур бороо, зуншлагыг сайжруулах ард иргэдийнхээ сэтгэлийг тэтгэх томоохон зан үйлийг хийж ирснээрээ тухайн газар нутгийг хайрлан хамгаалах түшиж нутаглах ахуйг харуулж байна.

Говь хээрийн бүсийн малчдын зуншлагын газар болсон олон мянган мал ундаалан гардаг, Уранхайрхан 2 дугаар багийн нутаг уруу  нийт 75 км урсаж сумын нийт мал аж ахуйн 70-80 хувь гадаргын уснаас ундаалан ирсэн нь хүн малын амьдралыг тэтгэгч газрын нэг билээ.