Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2022 оны 02 дугаар сарын

07-ны өдрийн 25 дугаар тушаалын хавсралт

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ

БАРИЛГЫН ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН СУДАЛГААНЫ АЖИЛ

ENGINEERING-GEOLOGY AND GEOTECHNICAL SURVEY

Нэг. ЕРӨНХИЙ ЗҮЙЛ

1.1.           Энэхүү  барилгын норм ба дүрмээр Барилгын  тухай хуулийн 4.1.1-д заасан    орон  сууц, иргэн, үйлдвэр, эрчим хүч, харилцаа холбоо, нефтийн барилга, ус суваг, далан хаалт зэрэг байгууламж түүний инженерийн шугам сүлжээг мөн хуулийн 9.1-д заасан шинээр барих, өргөтгөх, шинэчлэх, засварлах, буулгалтын "зураг төсөл"  боловсруулахад зориулсан "Инженер-геологи, геотехникийн  судалгаа"-ны ажил гүйцэтгэх ерөнхий шаардлагыг тогтооно.

1.2.           Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын[M1]  зорилго нь  барилга байгууламжийн талбай, зурвасын дагуух геологи орчин, инженер-геологийн нөхцөл, газрын гадаргын тогтоц, гидрогеологийн нөхцөл, газар хөдлөл болон бусад геологи, инженер-геологи, геотехникийн үзэгдэл, үйл явцын үүсэл хөгжил түүний нөлөөлөл, хөрс чулуулгийн гарал үүсэл,  нэр төрөл болон  барилга байгууламжийн буурь хөрсний  геотехникийн шинж чанар, төлөв байдлыг  үнэн зөв тодорхойлох, зураг төсөл боловсруулахад шаардагдах инженер-геологи, геотехникийн норматив ба тооцооны  үзүүлэлтүүдийг  туршилт, хэмжилт судалгааны үр дүнгээр тогтоож  өгөх, геологи орчин, инженер-геологи, геотехникийн  нөхцөлийн цаашдын хувиралт, өөрчлөлтийн хэтийн төлөв байдалд үнэлэлт хийхэд оршино.

1.3.           "Геологи орчин, инженер-геологи, геотехникийн онцгой нөхцөл, үзэгдэл үйл явц"-д газрын доорх хөндийлж, цөмрөлт суулт, нуралт гулсалт, усанд авталт, намагжилт зэрэг байгалийн хүчин зүйл ба хиймэл нуур, цөөрөм,  усан сан, газар доорх уурхай, хонгил, суваг зэрэг хүний инженерийн үйл ажиллагаагаар үүссэн хүчин зүйлс, "онцгой шинж чанартай хөрс чулуулаг"-т цэвдэг ул хөрс , хөөлттэй, суулттай, овойлттой ул хөрс, давсархаг, хүлэржсэн ул хөрс, уян налархай шаварлаг ул хөрс, байран гаралтай ул хөрс, ycaap ханасан болон сүвэрхэг элсэн хөрс тус тус хамаарна.

1.4. Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлыг  холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу инженер-геологийн  мэргэжлийн ажил үйлчилгээ эрхлэх тусгай зөвшөөрөлтэй  хуулийн этгээд гүйцэтгэнэ.

1.5. Судалгааны ажлын тайлан дүгнэлт боловсруулах, бичих, зураг зүсэлт зохиох, хянаж баталгаажуулахад "Инженер-геологийн судалгааны ажлын тайлан, дүгнэлт бичих дүрэм" /БД-11-107-11/-ийг  мөрдөнө. 

1.6.  Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын тайлан, дүгнэлтийг холбогдох хавсралт материалууд (ажлын ба техникийн даалгавар, хөтөлбөр,  зураг зүсэлт, график, талбайн болон лабораторийн геотехникийн туршилт, шинжилгээний үр дүн)-ын хамт хэвлэмэлээр архивт, [M2]файл-аар мэдээллийн санд шилжүүлнэ.

1.7.  Инженер-геологи, геотехникийн судалгаа явуулахад хууль эрх зүйн ба техникийн баримт бичиг дараах  бүрдэл ба  шаардлагыг хангасан байна.

–     Инженер-геологийн  мэргэжлийн ажил үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрөл;

–     Энэ дүрмийн "А-2", "А-3", "А-4"  хавсралтын  дагуу бүрдүүлж  эрх бүхий албан тушаалтан буюу мэргэжилтэн баталсан Инженер-геологи ба геотехникийн судалгаа хийлгэх  тухай захиалагчийн  "Техникийн" ба "Ажлын" даалгавар;

–     Техникийн ба ажлын даалгаврын  шаардлага хангасан, эрх бүхий мэргэжлийн хүн боловсруулж, баталгаажуулсан "Инженер-геологийн судалгааны хөтөлбөр" /төсөл/ /цаашид "Ажлын хөтөлбөр" гэнэ/;

–     Захиалагч гүйцэтгэгчийн хооронд байгуулсан "Инженер-геологи болон  Геотехникийн  судалгаа хийх гэрээ" /цаашид "Ажлын гэрээ" гэнэ/ зэрэг болно.

1.8.  Эpx зүйн болон техникийн баримт бичгийн бүрдэл нь инженер-геологи, геотехникийн судалгаа хийх  үндэслэл болох  бөгөөд дээр заасан баримт бичгийн бүрдэлгүйгээр инженер-геологи, геотехникийн судалгаа  хийхийг хориглоно.

1.9.  Инженер-геологи, геотехникийн судалгаа шинжилгээний багаж, хэмжих хэрэгсэл, хэмжил зүйн үндэслэл, нэгж нь олон улсын болон өөрийн улсын стандартын дагуу баталгаажуулсан байна.

1.10.  Инженер-геологи, геотехникийн  судалгааны ажлын  нөхцөл, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал,  байгаль орчны хамгаалал зэрэг нь холбогдох хууль тогтоомжуудаар зохицуулагдана.

1. 11. Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын нэр төрөл, тоо хэмжээг тогтоох  Техникийн ба Ажлын даалгавар дараах шаардлага хангасан байна.

–       Зураг төсөл боловсруулахаар төлөвлөж буй барилга байгууламжийн байршил, урт өргөний  хэмжээг, газрын өндөржилт тусгасан ерөнхий төлөвлөгөөний зохих масштабын зурагтай байх;

–       Байршлын зурагт тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээнд  одоо байгаа барилга байгууламж, газрын доорх болон газрын дээрх инженерийн шугам сүлжээг тэмдэглэсэн байх;

–       Зураг төслийн үе шат, зориулалт, инженер-геологийн судалгаа буюу зураг төсөлд хамрагдах нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын урт өргөний хэмжээ,  барилга байгууламжийн төвөгшлийн ангилал, хүчин чадал, барилга байгууламжийн ашиглалтын технологийн онцлогийг тодорхой тусгах;

–       Төлөвлөж байгаа барилга байгууламжийн суурь суулгах гүн, суурийн үйлчлэлд мэдрэх чанар, суурьт ирэх ачаалал, суурийн тооцооны өгөгдлүүд болон суурийн хийцийн төрлийг  тодорхой тусгах;

–       Захиалагчийн зүгээс тусгайлан ирүүлэх "өндөр" болон "онцгой" төвөгшилтэй барилга байгууламжийн мөн гадаадын хөрөнгө оруулалттай барилга байгууламжийн  "Ажлын даалгавар"-т бусад нэмэлт шаардлага, мэдээ мэдээлэл тусгах.

–       Өргөтгөл шинэчлэл, буулгалт хийх барилга байгууламжийн  суурийн төрөл, ашиглалтын технологи, хугацаа,  хийц бүтээцийн өөрчлөлтийн тухай мэдээлэл тусгах;

–       Техникийн ба ажлын даалгаврыг барилгын буурь суурь төлөвлөлтийн  мэргэжлийн хүн гүйцэтгэж, эрх бүхий хуулийн этгээд  баталгаажуулж, инженер-геологийн ажил гүйцэтгэгчид хүлээлгэж өгсөн хүлээж авсан гарын үсэг, тэмдэгтэй байх.

1.12. Барилгын төвөгшлийн ангиллын дагуу онцгой төвөгшилтэй  болон цогцолбороор баригдах барилга байгууламжийн инженер-геологи, геотехникийн судалгааг "эх загвар зураг"-ийн, "ажлын зураг"-ийн гэсэн хоёр үе шатаар явуулна.

1.13. Инженер-геологийн судалгааны үе шат бүрд  захиалагчийн Ажлын болон Техникийн даалгавар, энэ дүрмийн бусад зохих заалт, шаардлагыг үндэслэн инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын "хөтөлбөр, төсөл" боловсруулж зохих эрх бүхий мэргэжлийн зэрэгтэй  албан тушаалтан  хянаж баталгаажуулна. 

1.14. Ажлын хөтөлбөр, төсөл дараах шаардлага хангасан байх.

–        Ажлын нэр төрөл тоо хэмжээ, үнэ өртөг, арга аргачлалыг тогтоохдоо хүчин төгөлдөр мөрдөж буй норматив баримт бичгийг үндэслэнэ.

–        Судалгааны арга аргачлал нь захиалагчийн техникийн ба ажлын даалгавар, тухайн барилга байгууламжийн техникийн нөхцөл, тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцөлтэй оновчтой уялдуулсан байна. 

1.15.  Инженер-геологи, геотехникийн судалгаанд захиалагчийн даалгавар, захиалгын дагуу олон улсын баталгаат норм дүрэм, стандарт, заавар журмыг хэрэглэж болно. 

Хоёр. ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН СУДАЛГААНЫ

   АЖЛЫН БҮРДЭЛ

2.1. Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын үндсэн бүрдэл, ерөнхий шаардлага нь "Барилга байгууламжийн инженер-хайгуулын судалгааны нийтлэг үндэслэл" БНбД-ийн холбогдох заалтуудыг бүрэн хангасан байна. Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын үндсэн бүрдэл:

–        Өмнөх судалгааны материалыг судалж боловсруулах;

–        Агаарын болон сансрын зурагт тайлал хийх, боловсруулах;

–        Тойм судалгаа;

–        Маршрутын судалгаа;

–        Өрөмдлөг, малталт;

–        Геофизикийн судалгаа;

–        Гидрогеологийн судалгаа;

–        Талбайн геотехникийн туршилт судалгаа;

–        Лабораторийн геотехникийн туршилт, шинжилгээ;

–        Барилгын буурь хөрсний геотехникийн судалгаа;

–        Инженер-геологи, геотехникийн байнгын ажиглалт хэмжилт;

–        Геологи, инженер-геологийн онцгой үзэгдэл, үйл явцад явуулах  судалгаа; 

–        Онцгой шинж чанартай ул хөрсөнд явуулах судалгаа;

–        Байгаль техникийн онцгой нөхцөлтэй талбайд явуулах судалгаа;

–        Судалгааны боловсруулалтын ажил.

2.2. Өмнөх судалгааны материалыг судалж боловсруулах: Зураг төсөл боловсруулахаар төлөвлөж буй нутаг дэвсгэр, талбай зурвасын орчинд хийгдсэн өмнөх судалгааны материалыг судалж боловсруулснаар  байгаль цаг yyp, усан сүлжээ, газрын гадаргын хотгор гүдгэрийн (геоморфологийн) хэв шинж, геологийн тогтоц, гидрогеологийн нөхцөл, геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц, ул хөрсний геотехникийн шинж чанар болон нутаг дэвсгэрийг эзэмших ашиглах явцад хүний үйл ажиллагаанаас үүсэх хүчин зүйлсийн нөлөөллийг тогтоож, үүний үндсэн дээр инженер-геологийн ажлыг бодитой төлөвлөх нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

2.3. Улсын болон байгууллага, аж ахуйн нэгжийн архив, сан хөмрөгт хадгалагдаж байгаа тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээнд байгаль, газарзүй болон геологи, гидрогеологи, инженер-геологийн чиглэлээр хийгдсэн өмнөх судалгааны материалтай танилцах, судлах, ашиглах боломжтой буюу шаардлага хангасан материалыг сонгох, нэгтгэн боловсруулах, үнэлэлт дүгнэлт өгөх ажлыг зураг төслийн болон инженер-геологийн бүх үе шатны ажилд гүйцэтгэх бөгөөд судалгааны материал нь дараах үндсэн бүрдэлтэй байна:

–       Бүх төрлийн барилга байгууламжийн зураг төслийн зориулалтаар хийгдсэн инженер-геологи, геотехникийн судалгааны тайлан, техникийн дүгнэлт холбогдох зураг материалууд;

–       Нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээ түүний орчинд хийгдсэн геологи, инженер-геологи, гидрогеологийн төрөл бүрийн масштабын зураглал судалгааны ажлын тайлан дүгнэлт, тайлбар бичиг, зураг хавсралтууд;

–       Агаарын болон сансрын тандан судалгааны материал, зурагнууд;

–       Гидрогеологи, инженер -геологийн зориулалтаар урьд өмнө нь хийсэн болон одоо хийж байгаа байнгын ба горимын ажиглалт судалгааны хэмжилт, туршилтын ажлуудын үр дүн;

–       Байгаль газарзүй болон геологи, гидрогеологи, инженер-геологи, геотехникийн чиглэлээр хийсэн эрдэм шинжилгээний ажлуудын тайлан материал, шинжлэх ухааны ном зохиолууд;

–       Инженер-геологи, геотехникийн судалгаа шинжилгээний ажлын хөтөлбөр болон шинэ арга аргачлал, техник технологийн мэдээ мэдээлэл;

–       Инженер-геологи, геотехникийн болон хүний инженерийн үйл ажиллагаагаар үүсэж хөгжиж байгаа инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явц, барилга байгууламжийн хэв гажилтыг судалсан материал, мэдээ мэдээлэл, техникийн баримт бичиг зэрэг болно.

2.4. Өмнөх судалгааны материалтай танилцах, судлах, нэгтгэж боловсруулах ажлын хүрээнд гүйцэтгэх ажил, шийдвэрлэх асуудал:

–        Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцөл, ул хөрсний шинж чанар төлөв байдлыг судалж үнэлэлт өгөх, тэдгээрийн нөлөөллөөс хамаарч хэв гажсан барилга байгууламж байгаа эсэх талаар судалгаа хийх, хэв гажсан барилга байгууламж байгаа бол түүний суурийн төлөвлөлт, одоогийн байдал, барилгын далд ажлын акт зэрэгтэй танилцаж, цаашдын судалгаанд анхаарвал зохих мэдээлэл авах;

–        Өмнөх судалгааны материалыг ашиглах боломжийг судалж тогтооно. Үүний тулд уг судалгаа явуулснаас хойш тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хэмжээнд газрын гадарга, инженер-геологи, гидрогеологийн нөхцөлд гарсан өөрчлөлт , хүний инженерийн үйл ажиллагааны нөлөөлөл зэргийг судалсны үндсэн дээр шинээр төлөвлөх судалгааны ажилд ашиглах шаардлага хангасан материалыг сонгож авна;

–        Өмнөх судалгааны материалыг нэгтгэн боловсруулсны үр дүнд судалгаа явуулахаар төлөвлөж байгаа нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцөлийг дүрмийн "Б-1" хавсралтын дагуу үнэлж инженер-геологийн нөхцөлийн төвөгшлийн зэрэглэл тогтооно;

–       Өмнөх судалгааны материалын үр дүнг үндэслэн шинээр хийх ажлын нэр төрөл, тоо хэмжээ, арга аргачлал, технологийг тогтоож ажлын хөтөлбөр боловсруулна.

2.5. Агаарын болон сансрын зургийн тайлал, боловсруулалт: Тухайн судалгаанд томоохон нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээнд түүний орчны инженер-геологийн нөхцөл болон геологи, инженер-геологийн төрөл бүрийн үзэгдэл үйл явцыг судлах, түүний хил хязгаарыг тогтоох, үйл явцын эрчмийг судлах, үнэлэлт дүгнэлт гаргахад ашиглана. Үүнд:

–       Дөрөвдөгчийн сэвсгэр хурдасны гарал үүслийн төрөл тэдгээрийн тархалтын хязгаарыг тодруулах;

–        Гүний хагарал болон чулуулгийн ан цавшилын бүсийг тогтоох;

–        Гүний болон ул хөрсний усны тархалт байршил түүний тэжээгдлийн бүс, шилжих хөдөлгөөн, хуримтлалын мужийг тодруулах;

–        Геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явцыг илрүүлэх түүний хамрах хүрээ, үүсэл хөгжлийн хөдөлгөөнийг тодруулах;

–        Ландшафтын төрөл, хязгаарыг тогтоох;

–        Геоморфологийн макро элементийг ялгах, хил хязгаарыг тодруулах;

–        Хүний инженерийн үйл ажиллагааны нөлөөллөөр газрын гадарга, геологийн биетэд үүсэж бий болох өөрчлөлтийг судлах зэрэгт ашиглана.

2.6. Агаарын ба сансрын зургийн тайллыг өмнөх судалгааны материалтай танилцах, судлах, боловсруулах болон тойм судалгаа, маршрутын судалгаа, тайлан дүгнэлтийн боловсруулалтын ажлын явцад тус тус хийнэ.

2.7. Тойм судалгаа: Тойм судалгааг зураг төслийн аль ч үе  шатанд явуулж болох бөгөөд үндсэн зорилго  нь тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээ, орчны инженер-геологийн нөхцөлийн талаар өмнөх судалгааны ямар нэг мэдээлэл байхгүй эсвэл хүнд нөхцөлтэйгөөс хамаарч төлөвлөж буй зураг төслийн техникийн ба ажлын  даалгаврын шаардлагаар газар дээр нь очиж үзсэний үндсэн дээр хөтөлбөр боловсруулах, судалгааны арга аргачлал, тоо хэмжээг тогтоох шаардлагатай нөхцөлд хөтөлбөрийн  дагуу явуулна.

2.8. Тойм судалгааны ажлын зорилт, шийдвэрлэх асуудал нь судалгаа явуулахаар төлөвлөж буй нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын геологи, геоморфологийн тогтоц, гадаргын усан сүлжээ,  инженер-геологийн  үзэгдэл, үйл явцыг газар дээр нь  үзэх, орон нутгийн хүмүүсээс мэдээлэл авах зэргээр инженер-геологийн нөхцөлийн бодит мэдээлэл авсны үндсэн дээр шинээр гүйцэтгэх судалгааны ажлыг үнэн зөв, оновчтой төлөвлөх үндэслэлийг бүрдүүлнэ.

2.9. Тойм судалгааны ажлын хүрээнд:

–        Судалгаа явуулахаар сонгож төлөвлөсөн газар нутгийн ерөнхий байдлыг  үзэж танилцах;

–        Газрын гадаргын байдалд ерөнхий үнэлгээ өгөх;

–        Газрын гадаргууд ил гарсан хадан гарш, төрөл бүрийн зориулалтаар ухсан нүх, сувагт илэрсэн хурдас чулуулагт бичиглэл хийх;

–        Уст цэг ба усны илэрцүүдэд бичиглэл тэмдэглэл хийх:

–        Гидрогеологийн болон экологийн нөхцөлийн геоботаникийн илрэлд бичиглэл хийх;

–        Геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явцын энгийн илрэлүүдэд бичиглэл тэмдэглэл хийх, мэдээлэл лавлагаа авах зэрэг ажлууд хамрагдана.

2.10. Маршрутын судалгаа: Маршрутын судалгааг  зураг төслийн болон инженер-геологийн бүх үе шатны ажилд явуулна.

2.11. Өмнөх судалгааны материал болон тойм судалгааны үр дүнг үндэслэн  маршрутын судалгаа хийх чиглэл, судалгааны цэг, объектын байршлыг  агаарын болон геодезийн байр зүйн зурагт урьдчилан тогтооно. Хэрэв дээрх судалгааны материалгүй бол өрөмдлөг, малталтын ажлын өмнө ба явцад тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцөлтэй нь уялдуулан геологич газар дээр нь тогтооно.

2.12. Маршрутын судалгаанд агаар, сансрын болон бусад бүх төрлийн геодезийн байр зүйн зургийг хэрэглэж болно. Масштаб нь төлөвлөж байгаа зураглалын ажил, барилга байгууламжийн дэвсгэр зургийн масштабаас багагүй байвал зохино.

2.13. Маршрутын судалгааны үндсэн зорилго нь судалгаа явуулж байгаа нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээ ба орчны геологи, геоморфологийн тогтоц, гадаргын усан сүлжээ, усны илэрц, геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явцын илэрц түүний үүсэл хөгжлийн нөхцөл байдал, одоо байгаа барилга байгууламжид гарсан хэв гажилтын байдал, хүний инженерийн үйл ажиллагаагаар үүсэж байгаа орчны нөхцөл байдал зэргийг нүдэн ажиглалт болон хэмжих хэрэгслээр судлан тогтоож, бичиглэл хийж фото, гар зураг болон бусад баримтаар баталгаажуулна.

2.14. Маршрутын судалгааны ажилд геофизикийн төрөл бүрийн хэмжилтийн арга,  бага гүнтэй малталт, хээрийн лабораторийн шинжилгээний ажлуудыг хамтатган явуулж болно.

2.15. Маршрутын судалгаагаар гүйцэтгэх ажлын хүрээнд:

–        Хадан хөрсний илэрцэд бичиглэл хийж, зураг, зүсэлт зохиох, дээж авах;

–        Гадаргын болон газрын доорх усны илэрц, булаг шанд, намаг, худаг цооног болон бусад хиймэл эх үүсвэрүүдэд гидрогеологи, гидрологийн бичиглэл тэмдэглэл хийх, усны ундарга, түвшин, температур хэмжих, дээж авах, зурагт тэмдэглэх, зүсэлт хийх;

–        Геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явцын илрэл, ландшафтын төрөл, геоморфологийн тогтцод бичиглэл хийх;

–        Онцгой шинж чанартай ул хөрс байгаа эсэх, хөрсний усны түвшин, хадан хөрсний дээд хил зааг газрын гадаргууд хир зэрэг ойр байгаа зэргийг тодруулах зориулалтаар бага гүнтэй малталт явуулах, тодруулалт шинжилгээний зориулалтаар дээж авах, богино хугацааны ажиглалт хэмжилт хийх;

–       Хэв гажсан барилга байгууламж байгаа эсэхийг судлах, мэдээлэл авах, хэв гажсан барилга байгаа бол түүний хэв гажилтын нөхцөл байдал түүнд нөлөөлсөн байж болох хүчин зүйлийн талаар мэдээллийг авах зэрэг ажлууд хамрагдана.

2.16. Маршрутын судалгаа явуулах чиглэл, цэгийн байршил нь тухайн геологи орчны байгалийн илрэлүүд (чулуулгийн унал, сунал, геоморфологийн элемент, голын хөндий, хадан илэрц гарш, уст цэг, геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц зэрэг) болон барилга байгууламжийн хэв гажсан хэсгийг бүрэн хамарсан, огтолж буюу дайран гарсан, барилга байгууламжийн хэв гажилтад нөлөөлсөн байгалийн болон хүний инженерийн үйл ажиллагааны нөхцөлийг нь оновчтой тогтоосон байх шаардлагатай. Үүнд:

–        Маршрутын чиглэлийг тогтооход агаарын болон сансрын зургийн тайллыг бүрэн дүүрэн ашигласан байх;

–        Өмнөх судалгааны материалын үр дүнг үндэслэн маршрутын судалгааны гол чиглэл, цэгийн байршлыг тогтоосон байх;

–        Маршрутын судалгааг инженер-геологийн хүнд нөхцөлтэй хэсгүүдэд (геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц үүсэж хөгжсөн, онцгой шинж чанартай хөрс чулуулаг тархсан, гадаргуугийн болон ул хөрсний усны нөлөөлөл бүхий үер буух нөхцөлтэй газрын гадаргын хэрчигдэл ихтэй хэсэг, хэв гажсан барилга байгууламж гэх мэт) чиглүүлэх;

–        Маршрутын шугам, цэгийн байршил нь хөрс чулуулгийн болон геологийн биет, геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явцын хил хязгаарыг нийтэд нь хамарсан, гүний хагарал, гадаргын усан сүлжээ, шугаман байгууламжийн зурвасын дагуу байрласан байх;

–        Тухайн судалгааны өрөмдлөг, малталтын ажлын нэр төрөл, тоо хэмжээ, зориулалт чиглэлийг оновчтой тогтоох үндэслэлийг бүрдүүлж өгөх зэрэг болно.

2.17. Өрөмдлөг, малталтын ажил: Өрөмдлөг малталтын ажлыг  зураг төслийн болон инженер-геологийн бүх үе шатны ажилд явуулна. Өрөмдлөг, малталтын ажлын зориулалт, аргачлал, нэр төрөл, тоо хэмжээг тухайн судалгааны ажил тус бүр дээр захиалагчийн техникийн ба ажлын даалгаврыг үндэслэн өмнөх судалгааны материал болон маршрутын судалгаанд тулгуурлан энэ дүрмийн холбогдох заалтыг мөрдлөг болгон инженер-геологийн ажлын хөтөлбөрөөр тогтооно.

2.18. Инженер-геологийн өрөмдлөг, малталтын ажлын үндсэн зориулалт:

–     Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын дагууд тархсан хурдас чулуулгийн буюу инженер-геологийн ул хөрсний үе давхаргын зузаан, гүний болон талбайн тархалтыг тогтоох;

–     Хурдас чулуулаг буюу барилгын  ул хөрсний  нэр төрөл, бүтэц бүрэлдэхүүн, геотехникийн  шинж чанарыг тодорхойлоход зориулан төрөл бүрийн дээж авах;

–     Ул хөрсний геотехникийн  шинж чанар, байгалийн тогтоц, төлөв байдлыг байгалийн нөхцөлд талбай дээр тодорхойлох геотехникийн төрөл бүрийн туршилт, хэмжилт хийх;

–     Газрын доорхи ба ул хөрсний усны илрэх ба тогтох түвшнийг тогтоох,  yc агуулагч үе давхаргын зузаан, гидрогеологийн нөхцөл байдал, гидрогеологийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох гидрогеологийн туршилт,  хэмжилт хийх;

–     Онцгой шинж чанартай ул хөрсний тархалт, зузаан, төлөв байдал, шинж чанарыг хээрийн судалгааны явцад нарийвчлан тодорхойлох;

–     Геологи орчин болон физик-геологи, геодинамикийн үзэгдэл үйл ажиллагаа, цэвдэгт тогтоц, гидрогеологийн нөхцөлийг судлах, зориулалттай төрөл бүрийн горимын болон байнгын ажиглалт, хэмжилт хийх;

–     Төрөл бүрийн барилга байгууламжийн хагарсан, хэв гажсан нөхцөл, шалтгааныг тодорхойлох,  хагарал хэв гажилтын явцыг хэмжих,  хэв гажилтад нөлөөлсөн инженер- геологи, геотехникийн  нөхцөлийг тогтоох зориулалттай горимын буюу байнгын ажиглалт хэмжилт хийхэд тус тус зориулагдана.

2.19. Өрөмдлөгийн арга, аргачлал, өрөмдлөгийн голч ба зориулалтын нөхцөлийг дүрмийн "Б-2" хавсралтыг, өрөмдлөг малталтын төрөл, гүн, үндсэн зориулалтыг  "Б-3" хавсралтыг үндэслэн сонгох ба төлөвлөнө. Өрөмдлөг малталтын ажилд инженер-геологийн зориулалтын технологийн өрмийн машин, техникийг  хэрэглэнэ.

2.20. Хэрэв захиалагчаас тусгайлан ирүүлсэн даалгаварт өрөмдлөгийн арга, технологи, өрөмдлөг, малталтын төрөл, гүн, хэмжээ  зориулалтыг тусгайлан заасан бол тухайн "Ажлын даалгавар"-ийг мөрдлөг болгоно. 

2.21. Өрөмдлөг, малталтын ажилд тавигдах үндсэн шаардлага:

–        Өрөмдлөг, малталтын явц, горим, голч, огтлол нь ул хөрсний шинж чанар, төлөв байдлын байгалийн нөхцөлийг алдагдуулахгүйгээр инженер-геологийн бичиглэл хийх, лабораторийн туршилт шинжилгээнд стандартын хэмжээ шаардлага хангасан дээж авах, талбайн төрөл бүрийн туршилт, горимын болон байнгын ажиглалт хэмжилт хийх шаардлагыг хангасан байна.

–        Өрөмдлөг, малталтын аль ч нөхцөлд ул хөрсийг  хатаах, халаах, шатаахыг хориглоно.

–        Үргэлжилсэн явалттай  шнекийн  өрөмдлөгийг  яндант өрөмдлөгийн хоорондох зайд ул хөрсний үе давхаргын хил заагийг  тодруулахад зориулан хэрэглэж болно.

–        Газар доорх болон онцгой нөхцөлд байгаа мөн хэв гажсан барилга байгууламжид зориулан явуулах судалгаанд өрөмдлөгийн зэрэгцээ төрөл бүрийн малталтыг хослуулан явуулна.

–       Өрөмдлөг, малталтын ажлыг дууссаны дараа цооног, шурф, нүх сувгийг буцаан дарж аюулгүй болгох ба орчныг нь цэвэрлэж байгалийнх нь  байдалд оруулсан байна.

2.22. Бүх төрлийн дээжлэлтийг маршрутын судалгаа, өрөмдлөг малталын үед, талбайн геотехникийн туршилтын явцад тус тус авах бөгөөд  дээж  авах, хадгалах, тээвэрлэх стандарт, зааврыг мөрдлөг болгоно.

2.23. Дээжийн нэр төрөл, тоо хэмжээ, дээжийн бүтэц,  авах арга аргачлал, зориулалтын багаж хэрэгслийг хөрс чулуулгийн нэр төрөл, шинж чанар төлөв байдал, геотехникийн туршилт шинжилгээний зориулалт, өмнөх судалгааны материал, ажлын үе шатыг үндэслэн стандартын шаардлагад нийцүүлэн инженер-геололгийн судалгааны ажлын хөтөлбөр, төсөлд нарийвчлан тусгаж өгнө.

2.24. Геофизикийн судалгааг дүрмийн хавсралт "Б-4"-д заасан чиглэл зориулалтаар инженер-геологийн судалгаанд бусад ажлуудтай хамтруулан хэрэглэж болно.

2.25. Геофизикийн судалгааны  нэр төрөл, арга аргачлал, тоо хэмжээг тухайн судалгааны ажлын үе шат, зориулалт, тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцөл ба үүнд геофизикийн судалгаагаар тодруулах баталгаажуулах шаардлагатай үзүүлэлтээс хамааруулан сонгоно.

2.26. Геофизикийн судалгааны ажил нь оновчтой төлөвлөгдсөн байхын зэрэгцээ үр дүн нь бусад судалгаа шинжилгээний ажлын үр дүнтэй харилцан уялдаж баталгаажсан байна.

2.27. Геофизикийн судалгааг тухайн улсын болон өөрийн улс, байгууллагын баталсан холбогдох стандарт, журам зааврын дагуу баталгаат багаж хэрэгслээр явуулна.

2.28. Гидрогеологийн судалгаа: Гидрогеологийн судалгаа нь "Барилга байгууламжийн буурь суурийн зураг төсөл зохиох норм ба дүрэм"-ийн Хоёр дугаар бүлгийн 2.4-т заасан барилгын буурь, суурийн төлөвлөлтөнд шаардагдах "Газар доорх ус"-ны гидрогеологийн нөхцөл ба зураг төслийн  тооцооны үзүүлэлтийг иж бүрэн судалгаа, туршилт хэмжилтийн үр дүнгээр тогтоох заалтыг хангасан байна.   Гидрогеологийн судалгаанд энэхүү дүрмийн ерөнхий заалтуудыг мөрдөхийн хамт энэ дүрмийн Хавсралт "А-1" болон "Б-5", "Б-6"-д заасан заавар, арга аргачлал, стандартыг хамтатган мөрдөнө. Инженерийн зориулалттай гидрогеологийн судалгааг  дараах нөхцөлүүдэд явуулна. Үүнд:

–        Сонгосон талбай ба түүний орчинд, төлөвлөж байгаа барилга байгууламжийн суурьт нөлөөлөх гүнд  ул хөрсний болон газрын доорх ус илэрсэн  нөхцөлд;

–        Ул хөрсний болон гүний усны нөлөөгөөр хөндийлж, суулт, овойлт зэрэг геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явц үүсэх нөхцөлтэй тохиолдолд;

–        Зураг төслийн болон инженер-геологийн ажлын үе шат, барилга байгууламжийн төлөвлөлт ашиглалтын онцлог, тухайн нутаг дэвсгэр, талбай зурвасын гидрогеологийн нөхцөл байдлаас хамааруулан гидрогеологийн судалгааны нэр төрөл, арга аргачлал,  тодорхойлох үзүүлэлтийг "Б-5" хавсралтыг үндэслэн тогтооно.

2.29. Гидрогеологийн судалгааг дараах үндсэн зориулалтаар явуулна. Үүнд:

–        Гүний ба ул хөрсний усны /цаашид "ул хөрсний усны" гэнэ/ илрэх, тогтворжих болон улирлаар хэлбэлзэх түвшнийг тухайн судалгааны цаг үед нь тогтоох;

–        Усны гарал үүсэл, тархалт, тэжээмжийн эх үүсвэрийг тогтоох;

–        Ус агуулагч хөрс чулуулгийн yc шүүрүүлэх болон нэвчүүлэх шинж чанарыг тодорхойлох;

–        Усны хөдөлгөөний чиглэл, хурдыг тодорхойлох;

–        Усны химийн найрлага шинж чанарыг тодорхойлох дээж авах;

–       Судалгаагаар тогтоосон ул хөрсний усны тэжээмж, түвшний хэлбэлзлийн олон жилийн дундаж болон хамгийн их дээшлэлт, доошлолтын горимд үнэлэлт дүгнэлт өгөхөд тус тус зориулан явуулна.

2.30. Гидрогеологийн судалгааны үндсэн төрлүүд:

–        Өрөмдлөг малталтын явцад илэрсэн болон тогтсон усны түвшинг хэмжих, тодорхой хугацаагаар ажиглах;

–        Тухайн цооног, шурф, худаг дахь гүний болон ул хөрсний усны ундарга, yc агуулагч хөрс чулуулгийн yc өгөмж, yc шүүрүүлэх нэвчүүлэх шинж чанарыг тодорхойлох төрөл бүрийн шавхалт болон шахалтын туршилтууд хийх;

–        Томоохон нутаг дэвсгэр талбай, барилга байгууламжийн хэмжээнд ул хөрсний болон гүний усны шүүрэлтийн илтгэлцүүр, түвшний нөлөөллийн радиусыг тогтоох  зориулалтаар бөөнөөр хийх шавхалтууд;

–        Томоохон нутаг дэвсгэр ба тухайн барилгын талбайн хэмжээнд гүний болон ул хөрсний усны хуримтлагдах нөхцөл, тэжээгдэл, гидрогеологийн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох зориулалтаар байнгын болон тодорхой хугацаагаар явуулах горимын хэмжилт судалгааны ажлууд хамрагдана. Инженер-геололгийн зориулалтаар гидрогеологийн туршилтанд  өргөн ашиглаж байгаа олон улсын зарим стандарт арга аргачлалыг "Б-6" хавсралтад зөвлөмж болгон тусгаж өгөв.

–        Ул хөрсний болон газар доорх усны химийн найрлага, барилгын бетон болон металл хийц эдлэлүүдэд үзүүлэх идэмхий чанар, зэврүүлэлтийн шинж чанарыг холбогдох арга стандартын дагуу нарийвчлан тогтоох нь гидрогеологийн судалгааны гол бүрдэл хэсэг болно. Ул хөрсний болон газар доорх усны химийн шинжилгээгээр тодорхойлох үзүүлэлтүүд болон стандартыг Хавсралт "Б-7"-т тусгасны дагуу тодорхойлно. 

2.31. Байгаль техникийн онцгой төвөгшилтэй  барилга байгууламжийн төлөвлөлт, цаашдын ашиглалтад гидрогеологийн хүнд нөхцөлтэй нутаг дэвсгэр, талбайд явуулах судалгааны хөтөлбөр боловсруулах, судалгаа явуулахад шинжлэх ухааны төрөлжсөн байгууллага, эрдэмтдийг оролцуулах, хамтран ажиллах, геологи орчин, гидрогеологийн нөхцөлийн загварчлал, тооцооллын программыг  хэрэглэх зорилт тавьж ажиллана.

2.32. Талбайн геотехникийн туршилт, хэмжилтийн судалгааг геологийн биет буюу уулын чулуулаг, барилга байгууламжийн буурь болох барилгын ул хөрсний байгалийн тогтоц, төлөв байдал, даац, бат бэх чанар, инженер-геологи, физик-геологийн үзэгдэл үйл явцыг байгалийнх нь нөхцөлд тогтоох түүнд  барилга байгууламжийг барих, ашиглах явцад хүний инженерийн үйл  ажиллагаагаар үүсэх  өөрчлөлтүүдийг  газар дээр нь  тодорхойлох зориулалтаар явуулна. 

2.33. Талбайн геотехникийн туршилт судалгааны нэр төрөл, арга, зориулалтыг зураг төслийн болон инженер-геологийн судалгааны үе шат, зорилго, барилга байгууламжийн техникийн нөхцөл, төвөгшлийн ангилал, технологийн зориулалт, онцлох нөхцөл байдал, тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын геологи орчин, инженер-геологийн нөхцөл түүний судлагдсан байдал болон захиалагчийн тусгай даалгавар зэргийг үндэслэн дүрмийн хавсралт "Б-8"-д заасны дагуу сонгох буюу төлөвлөнө.

2.34. Талбайн геотехникийн туршилт судалгааг бусад судалгаа шинжилгээний ажилтай / геофизик, лаборатори / зэрэгцээ болон хамтруулан явуулах бөгөөд үр дүн нь харилцан уялдсан буюу нэг нь нөгөөгөөрөө баталгаажсан байвал зохино.

2.35. Ул хөрсний геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлох зорилгоор барилга байгууламжийн талбайд өргөн хэрэглэгддэг өөрийн болон олон улсад мөрдөж байгаа баталгаат  арга аргачлал, туршилтын нэр төрөл, стандартыг Хавсралт "Б-9" тусгаж өгөв. 

2.36. Барилга байгууламжийн төвөгшлийн  ангилал, төрөл зориулалт онцлог болон захиалагчийн ажлын ба техникийн даалгавраас хамаарч хавсралт "Б-9"-д заагаагүй бусад төрлийн баталгаат стандарт туршилт явуулж болно.

2.37. Тусгай зориулалттай, өндөр ба онцгой төвөгшилтэй барилга байгууламжид зориулан явуулах судалгаа  болон инженер-геологийн хүнд нөхцөл, онцгой шинж чанартай ул хөрсөнд явуулах судалгааны ажилд төрөлжсөн мэргэжлийн болон шинжлэх ухааны төрөлжсөн байгууллагыг татан оролцуулах, хамтран ажиллах, геологи орчин, инженер-геологийн нөхцөл, хөрсний даац, бат бэхийн байдал, хэв гажилт, геотехникийн нөхцөлд математик болон физик загварчлалыг хэрэглэх зорилт тавьж ажиллавал зохино.

2.38. Лабораторийн геотехникийн туршилт, шинжилгээ: Лабораторийн геотехникийн туршилт шинжилгээг зураг төслийн болон инженер-геологийн аль ч үе шатны ажилд явуулах бөгөөд зохих стандарт, журам зааврын дагуу ул хөрсний найрлага бүтэц, физик-химийн болон физик-механикийн буюу геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлоход зориулан явуулна.

2.39. Лабораторийн геотехникийн туршилт шинжилгээний үр дүнгээр  дараах асуудлуудыг шийдвэрлэнэ. Үүнд:

–        Ул хөрсийг "Ул хөрсний ангилал" MNS 3263:2014 стандартын дагуу нэрлэж, ангилах;

–        Өрөмдлөг, малталтаар тогтоосон ул хөрс чулуулгийн нэр төрөл, зүсэлтийг баталгаажуулах;

–        Ул хөрсний физик-химийн болон геотехникийн шинж чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлох;

–       Онцгой шинж чанартай ул хөрсний шинж чанар барилга барих, ашиглах явцад өөрчлөлтөд opox нөхцөл, боломжийн талаар үнэлэлт, дүгнэлт өгөх.

2.40. Хөрс чулуулгийн дээжийг лабораторийн туршилт шинжилгээнд зориулан дээж авах стандартын дагуу авч, тээвэрлэж, хадгална.

2.41. Зураг төсөл болон инженер-геологийн ажлын үе шат, зориулалт, барилга байгууламжийн төрөл тухайн талбайд тархсан ул хөрсний төлөв байдал зэргээс хамааруулан ул хөрсний лабораторийн физик шинжилгээний үндсэн нэр төрөл, тодорхойлох үзүүлэлтийг дүрмийн хавсралт "Б-10"-т, механикийн буюу геотехникийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг хавсралт "Б-11"-т,  хадан ул хөрсний физик шинж чанар болон геотехникийн тооцооны үзүүлэлтийг   хавсралт "Б-12"-д заасны дагуу тогтооно.

2.42. Инженер-геологийн онцгой нөхцөл, ул хөрсний шинж чанар болон барилга байгууламжийн төвөгшлөөс хамаарч  ажлын болон техникийн даалгаварт  хавсралт "Б-10", "Б-11", "Б-12"-д тусгагдаагүй үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох болон бусад туршилт шинжилгээний баталгаат стандарт, арга аргачлалыг хэрэглэж болно.

2.43. Барилга байгууламжийн төмөрлөг хийц эдлэхүүн, шугам сүлжээг ул хөрс болон уснаас үзүүлэх зэврүүлэх чанар, барилгын бетон эдлэлийг идэх, уусгах шинж чанар,  бохирдолт зэргийг тухайн барилга байгууламжийн хийц бүтээц, ашиглалтын онцлогоос хамааруулан захиалагчийн ажлын ба техникийн даалгаврыг үндэслэн  стандарт шинжилгээний нэр төрөл, тоо хэмжээг инженер-геологийн ажлын хөтөлбөрөөр тогтооно.

2.44. Барилгын буурь  хөрсний геотехникийн судалгаа: Геотехникийн судалгааг шинэ барилга байгууламж барих болон одоо байгаа барилга байгууламжийг өргөтгөх шинэтгэх, өөрчлөх зураг төсөл боловсруулах болон бат бэх чанарыг үнэлэх, хэв гажсан барилгын суурийн доорх хөрсний нөхцөл байдлыг тодорхойлоход зориулан явуулна.

2.45. Судалгааг уг барилга байгууламжийн ачаалал нөлөөлөх гүн ба талбайн  хэмжээнд явуулах бөгөөд судалгааны ажлын нэр төрөл, тоо хэмжээ, зориулалт, арга аргачлалыг тухайн судалгааны зориулалт, зорилго, барилга байгууламжийн техникийн болон инженер-геологийн нөхцөл, ул хөрсний төлөв байдлаас хамааруулан захиалагчийн даалгаврыг үндэслэн тусгай  хөтөлбөрөөр тогтооно.

2.46. Судалгааны ажлыг дараах үндсэн асуудлуудыг шийдвэрлэх зориулалтаар явуулна. Үүнд:

–        Тухайн барилгын талбайн орчны газрын гадарга болон геологи орчны байгалийн  тогтоц болон  барилга байгууламжийн харилцан хамаарал  түүний өөрчлөлтийн нөхцөл байдлыг тодорхойлох;

–        Газрын доорх болон ул хөрсний усны нөлөөлөл ба түүний гидрогеологийн нөхцөл байдлыг тодорхойлох;

–        Шинээр төлөвлөх барилга байгууламжаас одоо байгаа барилга байгууламжийн буурь хөрсний ачаалалд нөлөөлж болзошгүй  нөлөөллийг тогтоох;

–        Одоо байгаа барилгын ачаалал нөлөөлөх гүний хэмжээнд байгаа ул хөрсний шинж чанар, төлөв байдалд анхны судалгаагаар тогтоосноос хойш ямар нэгэн өөрчлөлт орсон эсэхийг тогтоох;

–        Барилга байгууламжийн хэв гажилтад суурийн доорх хөрсний шинж чанар, төлөв байдал нөлөөлсөн эсэхийг тогтоох;

–        Одоо байгаа барилга байгууламжийн буурь хөрсний геотехникийн шинж чанар нь тухайн барилга байгууламжийн давхрыг нэмэх өргөтгөх, өөрчлөх боломжтой эсэхийг тогтоох;

–        Хэв гажсан барилга байгууламжийг засварлах, хэв гажилтыг зогсоох арга хэмжээний шийдэл гаргах нөхцөлийг бүрдүүлэх буюу зураг төсөл боловсруулах тооцооны үзүүлэлтийг тодорхойлох;

–        Барьж байгаад урт хугацаагаар зогсоосон барилга байгууламжийг гүйцээж барихад суурийн хөрсний нөхцөл байдал, боломжтой эсэхийг тодорхойлох;

–        Газар доорх барилга байгууламжийн усанд автах нөхцөл байдлыг тогтоох түүнээс хамгаалах зураг төслийн тооцооны үзүүлэлтийг тодорхойлох;

–        Барилгын цаашдын ашиглалтад нөлөөлөх үзэгдэл үйл ажиллагааны хүчин зүйл, ул хөрс усны нөхцөл, төлөв байдлын талаарх үнэлэлт, дүгнэлт гаргах;

–       Барилгын цаашдын тогтворжилтод хяналт тавих байнгын хэмжилт судалгааны ажлыг барилгын хийц бүтээцийн мэргэжлийн байгууллага болон ажилтнуудтай хамтран гүйцэтгэх, үр дүнг судлах, ашиглах зэрэг ажлыг тус тус явуулна.

2.47. Инженер-геологи, геотехникийн байнгын ажиглалт хэмжилт: Инженер-геологи, геотехникийн байнгын ажиглалт хэмжилтийг  геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явц, тэдгээрийн орчин, нөлөөлөл, барилга байгууламжийн хэв гажилт, хагаралд нөлөөлж буй  дараах хүчин зүйлүүдийг тодорхойлох зориулалтаар энэ дүрэм болон бусад холбогдох заавар дүрмийн дагуу явуулна. Үүнд:

–        Хөндийлж, ул хөрсний гулсалт, нуралт, суулт;

–        Гол, нуур, усан сангийн эргийн угаагдал идэгдэл, ухралт;

–        Цэвдэг ул хөрсний температурын горим, гэсэлт, суулт;

–        Усанд авталт болон ул хөрсний усны түвшний дээшлэлт, бууралт;

–        Ул хөрсний хөлдөлт гэсэлтийн хөдөлгөөн, овойлт, суултын хэмжээ, хүч;

–        Суулттай, хөөлттэй болон бусад онцгой шинж чанартай ул хөрсний үзүүлэлтүүд;

–        Барилга байгууламжийн хэв гажилт, хагарлын явц зэргийг судлах, тодорхойлох зорилготой.

2.48. Инженер-геологи, геотехникийн байнгын ажиглалт хэмжилтийг дараах үндсэн чиглэлээр явуулна.Үүнд:

–        Геологи орчин болон инженер-геологийн үзэгдэл үйл ажиллагааны нөхцөл байдал, үүсэл, хөдөлгөөний явц, эрчмийг тогтоосон горимоор болон тогтоосон хугацаагаар ажиглалт хэмжилт хийх;

–        Тусгай зориулалтаар төхөөрөмжилсөн цооног, малталтад горимын болон байнгын туршилт, ажиглалт, хэмжилт хийх,

–        Хэв гажсан барилга байгууламжийн нөхцөл байдал болон хагарал цууралт, ан цавшилтын хөдөлгөөний явц, зай хэмжээнд нь ажиглалт хэмжилт хийх;

–        Хүний үйл ажиллагаагаар үүсэж бий болж байгаа геологи орчны өөрчлөлтөд ажиглалт хэмжилт хийх зэрэг болно.

2.49. Байнгын ажиглалт хэмжилтийг тухайн үзэгдэл, үйл явцын үүсэл, нөлөөлөл  явцаас хамааруулан инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлаас эхлэн хот тосгон, барилга байгууламжийг барих болон ашиглалтын явцад хийнэ.

2.50. Байнгын ажиглалт хэмжилт хийх цаг үе, үргэлжлэх хугацаа, хамрах хүрээ, орон зай нь тухайн үзэгдэл үйл явцын үүсэл хөгжил, эрчим, нөлөөллөөс хамаарах бөгөөд болзошгүй аюулаас хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх зураг төслийн төлөвлөлт хийх, техникийн  шийдэл, үнэлэлт дүгнэлт гаргах нөхцөл бүрдэж тогтоох үр дүн, үзүүлэлт гарах хүртэл үргэлжлүүлнэ.

2.51. Байнгын ажиглалт хэмжилтийг тодорхой нэг талбай, цэг, барилга байгууламжид хийхээс гадна харилцан холбоотой сүлжээгээр гүйцэтгэж болно. Эдгээр ажиглалт хэмжилтийн талбай, цэг, объектыг цаашид суурь судалгаа, эрдэм шинжилгээний чиглэлээр ашиглахаар төлөвлөнө.

2.52. Байнгын ажиглалт хэмжилтийг олон улсын болон өөрийн улс, байгууллагын батлагдсан стандарт, журам зааврын дагуу зориулалтын багаж төхөөрөмж, арга аргачлалаар явуулна. Судалгааны ажлыг мэргэжлийн байгууллага, судалгааны хүрээлэн, их дээд сургууль болон олон улсын ажил мэргэжлийн байгууллага, хүмүүстэй хамтран хийх зорилт тавьж ажиллана.

2.53. Геологи, инженер-геологийн онцгой үзэгдэл, үйл явцын судалгаа: Геологи, инженер-геологийн онцгой үзэгдэл, үйл явц үүссэн тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын геологи орчин, инженер-геологийн нөхцөлд нутаг дэвсгэрийг эзэмших, барилга байгууламж барих ашиглах явцад гарч болох Инженер-геологийн нөхцөлийн хувиралт өөрчлөлтийг урьдчилан үнэлж дүгнэх үндсэн зорилготой бөгөөд үнэлгээг чанарын ба тоон гэсэн хоёр хэлбэрээр өгнө. Ерөнхий дүрмийн хүрээнд тогтоосон үнэлгээ нь мэдээлэл, зөвлөмжийн чанартай байна.

2.54. Геологи, инженер-геологи, геотехникийн онцгой үзэгдэл, үйл явцад уулын нуранга, овоолго, хажуугийн гулсалт, газар доорх хөндийлж, хөрс чулуулгийн тасралт, шилжилт, усан сан, гол нуурын эргийн эвдрэл нуралт, уруйн үер, урсгал зэрэг байгалийн үзэгдэл үйл явц  хамаарна. 

2.55. Геологи, инженер-геологийн онцгой үзэгдэл, үйл явцыг энэ дүрмийн Хавсралт "А-1"-д тусгагдсан ОХУ-ын "Правило производства работ в районах развытия опасных геологических и инженерно-геологических процессов"  барилгын дүрмийг мөрдлөг болгохыг зөвлөмж болгож байна.

2.56. Онцгой шинж чанартай ул хөрсөнд явуулах судалгаа: Онцгой шинж чанартай ул хөрсөнд  олон жилийн цэвдэг ул хөрс, суулттай, хөөлттэй, овойлттой ул хөрс,  байран болон  хүлэржсэн, давсжисан ул хөрс, үүсмэл хөрс тус тус хамаарах бөгөөд онцгой шинж чанартай ул хөрсөнд явуулах инженер-геологи, геотехникийн судалгаагаар дараах  үндсэн үзүүлэлтүүдийг тогтоож, үнэлэлт дүгнэлт өгнө. .

2.57. Олон жилийн цэвдэг ул хөрсөнд явуулах судалгаа: Олон жилийн цэвдгийн судалгаагаар цэвдэгт тогтоцын гарал үүсэл, төлөв байдал, геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлж, тоон болон чанарын үнэлгээ өгнө. Үүнд:

–        Цэвдэг үүссэн нутаг дэвсгэрийн физик-газарзүйн нөхцөл, цэвдгийн мужлал, бүсчлэл, цэвдгийн тархалт, зузаан, температур, цэвдгийн төрөл, тогтоц, мөсжилт, хүлэржилт, давсжилтын тоон болон чанарын үнэлгээ;

–        Цэвдгийн нөлөөгөөр үүссэн геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явцын чанарын болон тоон үнэлгээ;

–        Цэвдэг ул хөрсний  геотехникийн (гэсэлтийн суулт, шахагдал, даац) болон дулаан физикийн (дулаан дамжууллалт, дулаан багтаамж) шинж чанарын зураг төслийн төлөвлөлтийн тооцооны  үзүүлэлтүүд;

–        Цэвдгийн улирлын хөлдөлт гэсэлтийн нөхцөл, хөдөлгөөний талаарх үнэлэлт дүгнэлт, зураг төслийн төлөвлөлтийн тооцооны үзүүлэлт;

–        Цэвдгийн гидрогеологийн нөхцөл;

–        Нутаг дэвсгэр, талбайг эзэмших, барилга байгууламжийн барих ашиглах явцад өөрчлөгдөж болох цэвдэг тогтцын нөхцөл, төлөв байдал үүсэж бий болох хүчин зүйл, үзэгдэл үйл явц;

–       Одоо байгаа цэвдгийн нөхцөлөөс шалтгаалж үүссэн үзэгдэл үйл явц, барилга байгууламжид нөлөөлсөн байдал зэрэг болно.

2.58. Цэвдэг ул хөрсний физик-механик шинж чанарын дараах үзүүлэлтийг талбайн болон лабораторийн геотехникийн туршилт шинжилгээний үр дүнгээр тогтооно. Үүнд:

2.58.1. Лабораторийн туршилтаар  тогтоох физик шинж чанарын үндсэн үзүүлэлтүүд:

–     Цэвдэг ул хөрсний нийлбэр чийг;

–     Цэвдэг ул хөрсний нүх сүвийн хөлдөөгүй  усны чийг;

–     Цэвдэг ул хөрсний завсар хоорондын шигдэц мөсний  чийг;

–     Цэвдэг ул хөрсний байгалийн нягт;

–     Цэвдэг ул хөрсний хуурай хэсгийн нягт;

–     Цэвдэг ул хөрсний хатуу хэсгийн нягтыг холбогдох стандарт, арга аргачлалын дагуу тодорхойлно.

2.58.2. Лабораторид туршилтаар тогтоох механик шинж чанарын үндсэн үзүүлэлтүүд:

–     Уян цэвдэг шаварлаг ба элсэн ул хөрсний гэсэх үеийн шахагдалын илтгэлцүүр;

–     Уян цэвдэг шаварлаг ба элсэн ул хөрсний гэсэлтийн илтгэлцүүр;

–     Шаварлаг болон элсэн цэвдэг ул хөрсний шилжээсийн эсэргүүцэл;

–     Шаварлаг болон элсэн цэвдэг ул хөрсний овойлтын хүч ба  зэрэглэл;

–     Шаварлаг болон элсэн цэвдэг ул хөрсний овойлтын хажуугийн шүргэх хүч зэрэг үзүүлэлтүүдийг  холбогдох стандарт, арга аргачлалын дагуу тус тус тодорхойлно.

2.58.3. Талбайн геотехникийн туршилтаар тогтоодог механик шинж чанарын үндсэн үзүүлэлтүүд:

–        Цэвдэг ул хөрсний гэсэлтийн хэв гажилт ба харьцангуй суулт;

–        Цэвдэг ул хөрсний даац, бат бэхийн үзүүлэлт;

2.59. Олон жилийн цэвдгийн инженер-геокрилоги буюу цэвдэгт тогтоцын судалгаанд энэхүү дүрмийн ерөнхий заалтыг үндэслэн дүрмийн Хавсралт "А-1"-д тусгагдсан "Монгол орны нутаг дэвсгэрт тархсан олон жилийн цэвдэг хөрсөнд инженер-геологийн судалгаа хийх заавар" БД, "Монгол орны цэвдэг хөрсөнд инженер-геокриологийн судалгаа явуулах заавар"-ын шинэчилсэн найруулга болон "Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл боловсруулах" БНбД-ийн Дөрөвдүгээр бүлгийн холбогдох заалтуудыг хамтатган мөрдөнө.

2.60. Суулттай ул хөрсөнд явуулах судалгаа: Суулттай ул хөрсний инженер-геологи, геотехникийн судалгаа нь Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиох норм ба дүрмийн Гуравдугаар бүлэг-ийн "Суулттай ул хөрсөнд барих барилга байгууламжийн буурийн зураг төсөл боловсруулах онцлог" ба "Суулттай хөрс тархсан бүс нутагт хийх инженер-геологийн судалгаанд тавигдах нэмэлт шаардлага"-ын холбогдох заалтуудыг   хангасан байна.

2.61. Суулттай ул хөрсний судалгаагаар суулттай ул хөрсний гарал үүсэл, төлөв байдал,  геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлж, тоон болон чанарын үнэлгээ өгнө. Үүнд:

–        Суулттай хөрс үүсэж бий болсон буюу тархсан нутаг дэвсгэр, талбай зурвасын газрын гадаргын хэв шинжийн гарал үүсэл, төрөл зүйлийг тодорхойлох;

–        Суултаас үүссэн геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явцын илрэл, ул мөр түүний хэлбэр хэмжээг тогтоох;

–        Суултаас үүсэх геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явцын талаарх үнэлэлт дүгнэлт өгөх;

–       Суулттай ул хөрсний геотехникийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг тодорхойлно.

2.62. Суулттай ул хөрсөнд барилгын буурь суурийн тооцооны геотехникийн дараах үзүүлэлтүүдийг тодорхойлно. Үүнд:

–     Суултын төрөл;

–     Суулт үүсч эхлэх анхны даралт;

–     Суулт үүсч эхлэх анхны чийг;

–     Суултын харьцангуй хэв гажилт;

–     Ачаалал тус бүрийн  харьцангуй суулт;

–     Байгалийн чийгтэй үеийн хэв гажилтын модуль;

–     Усаар ханасан үеийн хэв гажилтын модуль;

–     Байгалийн чийгтэй үеийн барьцалдлын хүч, дотоод үрэлтийн өнцөг;

–     Өгөгдсөн хэмжээнд хүртэл нягтруулсан суумтгай хөрсний барьцалдалт ба дотоод үрэлтийн өнцөг зэрэг үзүүлэлтүүдийг тодорхойлно.

2.63. Хөөлттэй ул хөрсөнд явуулах судалгаа: Хөөлттэй ул хөрсний судалгаагаар  хөөлттэй ул хөрсний гарал үүсэл, төлөв байдал, бүтэц тогтоц болон геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлж, тоон болон чанарын үнэлгээ өгнө. Үүнд:

–     Хөөлттэй ул хөрс тархсан нутаг дэвсгэр талбайн хэв шинж;

–     Хөөлттэй ул хөрсний гарал үүсэл, тархалт, зузаан;

–     Хөөлтийн ул хөрсний дотоод бүтэц, тогтоц, ширхэгийн бүрэлдэхүүн;

–     Хөөлттэй ул хөрсийг бүрдүүлэгч эрдсийн ба химийн найрлага;

–     Органик нэгдлийн агуулга, сүвшил, бүрэн чийг багтаамж;

–     Хөөлтөөс үүсэх геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явцын талаарх үнэлэлт дүгнэлт өгөх;

–     Хөөлттэй ул хөрсний геотехникийн тооцооны үзүүлэлтийг тодорхойлно.

2.64. Хөөлттэй ул хөрсөнд барилгын буурь суурийн тооцооны геотехникийн дараах үзүүлэлтүүдийг тодорхойлно. Үүнд:

–        Чөлөөт хөөлт;

–        Хөөлтийн даралт;

–        Хөөлтийн чийг;

–        Даралт тус бүрийн харьцангуй хөөлт;

–        Байгалийн чийгтэй ба норголттой  үеийн хэв гажилтын модуль;

–        Байгалийн чийгтэй ба норголттой үеийн барьцалдлын хүч, дотоод үрэлтийн өнцөг;

–        Харьцангуй агшилт (хагсалт)- ын чийг;

–       Харьцангуй агшилт (хагсалт)-ын хэв гажилт зэрэг үзүүлэлтийг тодорхойлно.

2.65. Овойлттой ул хөрсөнд явуулах судалгаа: Овойлттой ул хөрсний судалгаагаар  овойлттой ул хөрсний гарал үүсэл, төлөв байдал, нэр төрөл, геотехникийн шинж чанарыг тодорхойлж, тоон болон чанарын үнэлгээ өгнө. Үүнд:

–          Овойлттой ул хөрс гарал үүсэл, тархалт, зузааныг тогтооно;

–          Овойлттой ул хөрсний ширхэгийн бүрэлдэхүүн, урсамтгайн үзүүлэлт;

–          Овойлтын хүч, харьцангуй овойлтын хэмжээ;

–          Овойлтын хүчний зэрэглэл, ангилал;

–          Ул хөрсний усны түвшний тогтсон гүн, улирлын хэлбэлзэл;

–          Овойлтоос үүсэх инженер-геологи, геотехникийн үйл явцын талаарх үнэлэлт дүгнэлтийг тус тус өгнө.

2.66. Органик хөрсөнд явуулах судалгаа. Органик хөрсний төрөлд лаг шавар, ялзмаг (сапропель), хүлэр, хүлэржсэн хөрс хамаарна. Органик хөрсөнд  дараах хүчин зүйлс ба шинж чанар, нөхцөл байдлын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон байна. Үүнд:

–          Хөрсний  үүссэн нөхцөл, нөлөөлсөн хүчин зүйлс;

–          Байгалийн тогтоц, бүтэц бүрэлдэхүүн;

–          Хөрсний тархалт зузаан;

–          Хөрсний төрөл, ангилал;

–          Хүлэржилтийн зэрэглэл;

–          Нүх сүвийн усаар дүүрсэн байдал ба нягтрал;

–          Усанд yycax давс, органик хольц, эрдсийн  агуулга, органик бодисын задрал;

–          Суулт, бат бэхийн  үзүүлэлтүүдийг тус тус тодорхойлсон байна.

2.67. Давсараг хөрсөнд явуулах судалгаа. Давслаг хөрсөнд дараах үзүүлэлтийг тодорхойлсон байна. Үүнд:

–          Давсархаг хөрсний гарал үүсэл, тархалт, зузаан;

–          Давсархаг хөрс чулуулгийн эрдсийн болон химийн найрлага, усанд хялбар yycax давсны хэмжээ;

–          Давсны төрөл, ангилал, уусалтын зэрэглэл;

–          Хөрс чулуулгийн доторх давсны хэвтэй ба босоо чиглэлийн уусалтаас үүсэх харьцангуй суулт буюу шахагдлын хэмжээ;

–          Давсны уусалтаас үүсэх харьцангуй суултын даралт;

–          Давсархаг хөрс чулуулаг дахь усны урсгалын чиглэл, хөдөлгөөн зэрэг үзүүлэлтийг тодорхойлно.

2.68. Үүсмэл хөрсөнд явуулах судалгаа. Үүсмэл хөрсөнд тогтоц бүтэц нь эвдэгдэж зөөгдсөн, түрж овоолсон, хадан ба ширхэглэг хөрс, уул уурхайн хөрс хуулалт, малталтаас үүссэн овоолго, нүүрс болон бусад ашигт малтмалын хаягдлын овоолго, барилгын хог хаягдал, нүүрс үнс, шааргын овоолго, цэвэрлэх байгууламжийн лаг, ахуйн нөхцөлд үүссэн бүх төрлийн хог, сулласан, овоолсон шороо зэрэг хүний үйл ажилгаагаар үүссэх хөрс хамаарна. Үүсмэл хөрсөнд дараах үзүүлэлтийг тодорхойлно. Үүнд:

–          Гарал үүслийн төрөл, бүрэлдэхүүний найрлага, бүтэц тогтцын байдал;

–          Тархалт, зузаан, үүссэн газрын тогтоц;

–          Үүссэн цаг хугацаа, орон зай;

–          Нягтарших нөхцөл, нягтаршилтын зэрэглэл;

–          Хөрсний нягтарших нөхцөл, нягтаршихад нөлөөлөх ус чийг, доргилт чичиргээ гэх мэт хүчин зүйлс;

–          Барьцалдалт болон даацын үзүүлэлтүүдийг тус тус тодорхойлно.

2.69. Суулттай, хөөлттэй, овойлттой ул хөрс болон давсархаг, хүлэржсэн, органик, үүсмэл хөрсний судалгаанд энэхүү ерөнхий дүрмийг үндэслэн  Хавсралт "А-1"-д тусгагдсан ОХУ-ын "Правило производства работ в районах распространия специфических грунтов" барилгын дүрмийг тулгуур болгох бөгөөд "Монгол орны нутаг дэвсгэрт тархсан овойлттой ул хөрсний геотехникийн үнэлгээ боловсруулах заавар", "Монгол орны нутаг дэвсгэрт тархсан хөөлттэй ул хөрсний геотехникийн үнэлгээ боловсруулах заавар", болон "Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг төсөл зохиох" БНбД-ийн холбогдох заалтуудыг хамтатган мөрдөнө.    

2.70. Байран гаралтай ул хөрсөнд явуулах судалгаа: Байран гаралтай ул хөрсөнд явуулах судалгааг "Байран гаралтай ул хөрсөнд инженер-геологийн судалгаа хийх заавар"-ыг баримтлан явуулна. Байран гаралтай ул хөрсөнд дараах үндсэн үзүүлэлтийг тодорхойлсон байна. Үүнд:

–          Байран гаралтай ул хөрсний үүссэн үндсэн хурдас чулуулгийн гарал үүсэл, нэр төрөл, эрдсийн  найрлага, шинж чанарыг тогтоох;

–          Байран гаралтай ул хөрсний тархалт, зузааныг нарийвчлан тогтоох;

–          Ширхэгийн бүрэлдэхүүн болон шаварлаг хэсгийн агуулгыг нарийвчлан тогтоох;

–          Нэг тэнхлэгийн шахалтын бат бэхийн үзүүлэлт, усанд зөөлрөлт, өгөршлийн зэрэг, хөөлт суулт үүсгэх шинж чанаруудыг тодорхойлох;

–          Байран гаралтай ул хөрсний усанд зөөлрөлт болон хэмхдэс материалын өгөршлийн үзүүлэлтүүдийг лабораторийн туршилтаар тогтоох;

–          Байран гаралтай ул хөрсний бат бөхийн болон хэв гажилтын үзүүлэлтүүдийг талбайн геотехникийн туршилтаар тогтооно.

2.71. Байгаль ба техникийн онцгой нөхцөлтэй талбайд явуулах судалгаа. Байгаль цаг уурын онцгой нөхцөл  гэж инженерг-геологийн төвөгтэй нөхцөлтай нутаг дэвсгэр талбайг, техникийн онцгой  нөхцөл гэж хүний үйл ажиллагаагаар байгалийн нөхцөл нь өөрчлөгдсөн одоо байгаа болон цаашид ашиглах зориулалттай уул уурхайн гүн цооног ба хонгилууд, авто зам, төмөр замын газар доогуурх хонгилууд болон онцгой төвөгшилтэй  барилга байгууламж хамаарна. 

2.72. Байгаль техникийн онцгой нөхцөлтэй орон зай, барилга байгууламжид явуулах инженер-геологи, геотехникийн судалгаанд ОХУ-ын "Правила производства работ в районах с особыми природно-техногенными условиями" барилгын дүрмийг тулгуурлан мөрдөхийн хамт "Барилга байгууламжийн инженер-хайгуулын судалгааны нийтлэг үндэслэл" БНбД, "Барилгын инженер-геологи, геотехникийн судалгаа" БД болон дүрмийн Хавсралт "А-1"-д заасан бусад холбогдох норм дүрэм, зааврыг хамтатган мөрдөнө.

2.73. Байгаль техникийн онцгой нөхцөлд инженер-геологи, геотехникийн судалгаагаар дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:

–          Одоо ашиглаж байгаа болон цаашид ашиглах уурхайн цооног, хонгил, газар доорх барилга байгууламжийн байршил, гүн, орон зайн хэмжээ;

–          Уурхайн ашиглалтын хугацаа, шинээр нээх уурхайд ашигт малтмалын нөөцийн талаарх мэдээлэл;

–          Цооног, уурхайн бусад барилга байгууламжийн газар доорх хонгилын чулуулгийн даралт, ашиглалтын хугацаа;

–          Чулуулгийн зузаан, геотехникийн шинж чанарууд;

–          Чулуулгийн ан цавшилт, ан цавшилтын хэлбэр, унал суналын чиглэл, уналын өнцөг;

–          Чулуулаг дахь уст үе давхаргын зузаан, усны урсгалын чиглэл, хөдөлгөөн, усны химийн найрлага;

–          Байгууламжийн ашиглалтын нөхцөлд нөлөөлөх төрөл бүрийн хийн (метан, радон, нүүрстөрөгчийн давхар исэл, устөрөгч гэх мэт) агууламж;

–          Одоо байгаа барилга байгууламжийн орчны газрын гадаргын хотойлт суулт, барилга байгууламжийн дотор талын ашиглалтын байдал, хагарал, хэв гажилт, хазайлт, шилжилтэд орсон эсэх зэрэг үзэгдэл, хүчин зүйлсийг тогтооно. 

2.74. Судалгааны боловсруулалтын ажил дараах бүрдэлтэй байна.

–          Өмнөх судалгааны материалыг судалж үр дүнг нэгтгэн боловсруулах;

–          Агаарын болон сансрын зурагт тайлал хийх, үр дүнг боловсруулах;

–          Тойм судалгааны үр дүнг боловсруулах;

–          Маршрутын судалгааны үр дүнг боловсруулах, геологи, инженер-геологийн онцгой үзэгдэл, үйл явцын талаарх мэдээлэл, үнэлэлт дүгнэлт бичих, зураг схем зохиох;

–          Лабораторийн  шинжилгээний үр дүнд статистик ба математик боловсруулалт хийж ул хөрсний инженер-геологийн элементүүдийг ангилах;

–          Талбайн геотехникийн туршилт судалгааны үр дүнг боловсруулж инженер-геологийн элемент тус бүрийн механикийн буюу геотехникийн норматив ба тооцооны үзүүлэлтийг тогтоох;

–          Онцгой шинж чанартай ул хөрс тус бүрийн инженер-геологи, геотехникийн нөхцөл, төлөв байдлын тухай үнэлэлт дүгнэлт боловсруулах;

–          Өрөмдлөг, малталтын хээрийн судалгааны бичиглэлийг лабораторийн болон талбайн геотехникийн туршилтын үр дүнтэй нэгтэн боловруулж инженер-геологийн элемент ангилах, зүсэлтийн бичиглэл хийх;

–          Геофизикийн судалгааны үр дүнг боловсруулах;

–          Гидрогеологийн судалгааны үр дүнг боловсруулах;

–          Барилгын буурь хөрсний геотехникийн судалгааны үр дүнг боловсруулах;

–          Инженер-геологи, геотехникийн байнгын ажиглалт хэмжилтийн үр дүнг боловсруулах;

–          Геологи, инженер-геологийн онцгой үзэгдэл, үйл явцад буюу геодинамикын судалгааны үр дүнг боловсруулах; 

–          Байгаль техникийн онцгой нөхцөлтэй талбайд явуулсан судалгааны үр дүнг боловсруулах;

–          Инженер-геололгийн зураг, зүсэлт зохиох, хүснэгт, график байгуулах тайлбар бичих;

–          Судалгааны тайлан дүгнэлтийг нэгтэн бичих, хянаж баталгаажуулах ажлууд хамаарна.

 2.75. Боловсруулалтын ажил дараах үндсэн шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:

–          Инженер-геологийн ажлын зорилт, хөтөлбөрийн биелэлтийг тодорхойлно.

–          Инженер-геологийн бүх нэр төрлийн ажлын үр дүнг нэгтгэж боловсруулна.

–          Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын хамрах хүрээний инженер- геологийн нөхцөлд нөлөөлөх физик-газарзүйн болон геологи орчны нөхцөлийг тодорхойлно.

–          Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн нөхцөлийг тодорхойлох геологи, геоморфологийн тогтоц, гидрогеологийн нөхцөл, төлөв байдлын үндэслэлийг тогтооно.

–          Ул хөрсний нэр төрөл, ангилал, физик-механик шинж чанарын үзүүлэлтийн үр дүнг хүчин төгөлдөр мөрдөж байгаа стандартын дагуу  боловсруулж зураг төслийн төлөвлөлтөнд  шаардагдах норматив ба тооцооны өгөгдлийг туршилтаар болон баталсан нормативаар үнэн зөв тогтооно. 

–          Барилга[M3] байгууламжийг төлөвлөх, барих ашиглахад ул хөрсний устай нөхцөлд ул хөрсний гидрогеологийн нөхцөл, горимын талаар баталгаатай, үндэслэлтэй тооцоо, судалгаатай үнэлэлт дүгнэлт өгч, гидрогеологийн тооцооны үзүүлэлтийг тогтооно.

–          Шаардлагатай гэж үзвэл цаашид барилга байгууламжийн ашиглалтын явцад үргэлжлүүлэн явуулах горимын судалгааны төрөл, хэмжилт, арга аргачлал, төсөл хөтөлбөрийг тусгаж өгнө.

–          Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологи, геотехникийн  нөхцөлийн одоогийн байдал болон цаашдын хувиралт өөрчлөлтийг үнэлж дүгнэнэ.

–          Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын инженер-геологийн онцгой нөхцөлийг бүрдүүлэгч инженер-геологи, физик-геологи, геодинамикийн үзэгдэл үйл явцын  үүсэл хөгжил, цаашдын нөлөөллийн талаар үнэлэлт дүгнэлт өгнө.

2.76. Судалгааны ажлын тайлан дүгнэлтийг бүрдэл нь батлагдсан хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа барилгын инженер-геологи, геотехникийн судалгааны баримт бичгийн  дагуу боловсруулна. Үүнд:

–          Барилга байгууламжийн инженерийн судалгааны нийтлэг үндэслэл. БНбД

–          Барилгын инженер-геологи, геотехникийн судалгаа. БНбД

–          Инженер-геологийн судалгааны ажлын тайлан дүгнэлт бичих дүрэм. БД-ийг  үндэслэн боловсруулна.

Гурав. СУДАЛГААНЫ АЖИЛД ТАВИГДАХ                                                                ҮНДСЭН ШААРДЛАГУУД[M4]

3.1. Судалгааны төсөл, хөтөлбөр нь судалгаа явуулах нутаг дэвсгэр, талбайн зурвасын дагууд урьд өмнө хийгдсэн суурь судалгаа, инженер-геологийн зураглал болон тодорхой барилга байгууламжид зориулан явуулсан судалгааны материалд үндэслэсэн, тухайн нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын дагуух геологи, гидрогеологи, инженер-геологи болон бусад онцгой нөхцөл, барилга байгууламжийн төвөгшил, техник, технологийн нөхцөлтэй нь  оновчтой уялдсан байна.

3.2. Тойм судалгааны ажиглалтын цэгийн байршил нь тухайн нутаг дэвсгэр, талбайд болон зурвасын дагууд үүсч бий болсон геологи, инженер-геологийн үзэгдэл, үйл явцын илэрц, хил заагийг олж тогтоосон, тэдгээрийн онцгой шинж чанар, төлөв байдлын талаар бичиглэл тэмдэгдэл хийсэн, гар зураг болон фото зургаар үзүүлж баримтуулж баталгаажуулна.

3.3. Маршрутын судалгааны шугамыг  геоморфологийн элемент ба геологийн биет, геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл, явцын тархалтыг  хөндлөн огтлож тэдгээрийн хил заагийг ялгаж, урт өргөн, унал суналыг тогтоох,  зориулалтаар байршуулна.   Маршрутын бичиглэл, тэмдэглэл нь тухайн судалгааны өрөмдлөгийн цооног, шурф малталт хоорондын зай, байршил, гүнийг төлөвлөх, өрөмдлөг, малталтын арга технологийг сонгох  үндэслэл болно.

3.4.  Өрөмдлөг, малталтыг тухайн барилга байгууламжийн даацын гол тэнхлэг, хана, багануудын дагууд зүсэлт хийхээр байрлуулна.  

3.5. Барилгын буурийн ачааллын нөлөөллийн гүнд энгийн нөхцөлтэй ул хөрсөнд 30 см хүртэл зузаантай, онцгой шинж чанартай ул хөрсөнд 20 см хүртэлх зузаантай үеийг  инженер-геологийн элемент болгон ялгаж зүсэлтэнд зурж үзүүлэх ба суурь төлөвлөлтийн тооцооны үзүүлэлтийг тогтоож өгнө. 

3.6. Өрөмдлөгийн технологи, хурд, даралтыг мастер тухайн хөрсний үе давхрагын онцлогт тохируулан явуулах бөгөөд үүнд инженер байнгын хяналт тавина. Өрөмдлөгийн явцад ул хөрсийг халааж, шатаах, цэвдэг ул хөрсийг гэсгээхийг хориглоно.

3.7. Өрөмдлөгийн яндангаас авах ул хөрсний дээжийг гаргаж авахад дараах шаардлагуудыг хангаж ажиллана. Үүнд:

3.7.1. Өрмийн яндангаас ул хөрсний дээжийг зөөлөн  цохиж доргиох, хийн даралтаар шахах, дээж авагч зориулалтын багажаар тус тус авна. Дээжийг яндангаас авахаар цохиж доргиох  үед геологич өөрөө дээж авах зориулалтын хүрз ба хавтангаа барьж тосч авна. Дээж авахдаа эхлээд хөрсний доод хэсэг буюу яндангийн үзүүрийн хатсан, халсан, нягтаршсан хэсгийг цохиж унаган зайлуулна.

3.7.2. Дараа нь байгалийн чийг болон бүтцийг нь алдагдуулахгүйгээр авсан дээжийг  дээжийн тусгай зориулалтын хайрцаг болон дээж тавих тусгайлан бэлдсэн дэвсгэр дээр  гарсан гүний дарааллаар нь нэг нэг метрээр нь цувуулан тавина. Янданд үлдсэн нурсан болон түрүүчийн өрөмдлөгөөс үлдсэн хэсгийг тусгайд нь авч зайлуулж хаяна.

3.7.3. Дээжийг хээрийн ажлыг хариуцан гүйцэтгэсэн геологич өөрөө нэг бүрчлэн шалгаж лабораторид Дээжийн шинжилгээний захиалгын хүснэгтээр хүлээлгэж өгнө. Онцгой анхаарах зүйлсийг тодорхой тайлбарлаж өгнө. Хээрийн геологич ирээгүй нөхцөлд төслийн менежер тусгайлан хүн томилж хүлээлгэж өгнө.

3.7.4. Дээжлэлтийг өрөмдлөгийн бичлэг хийж дууссаны дараа геологич сонгож авна. Дээж авах үндсэн шалгуур нь хөрсний үе тус бүрийг төлөөлөх, онцгой төлөв байдалтай хөрсний үе давхаргыг нарийвчлан ангилж, хөрсний байгалийн төлөв байдлыг хангаж чадах хэсгийг сонгож авна.

3.7.5. Инженер-геологийн цооног, малталтын бичиглэлийн дэвтэр, бүх төрлийн хэмжилт туршилтын хүснэгт, журналыг геологич бүрэн гүйцэд бөглөж, тухайн ажлыг хариуцан гүйцэтгэсэн геологич, мастер бусад холбогдох мэргэжлийн хүмүүс гарын үсгээ зурж баталгаажуулна.

3.8. Ул хөрсний нэр, нас, гарал үүсэл, бүтэц бүрэлдэхүүн, структур текстур, элэгдэл өгөршил, мөлгөржилт, байгалийн чийг, бат бэх байдал, нягт, хатуу, уян налархай чанарыг  геологич өрөмдлөг, малталтын явцад газар дээр нь холбогдох норм дүрэм, стандартын дагуу тодорхойлно. 

3.9. Олон жилийн цэвдгийг тухайн барилга байгууламжид зориулсан судалгаагаар хамгийн багадаа 10м-ийн гүнтэй 1 цооногт 1 м тутамд хийсэн температурын хэмжилтээр баталгаажуулна. Цэвдэг ул хөрсний байгалийн нийлбэр чийг, нийлбэр мөсжилт, ачаалал тус бүрийн гэсэлтийн харьцангуй суулт зэрэг буурь суурийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг хээрийн болон лабораторийн туршилт, шинжилгээгээр тогтооно.  

3.10. Тухайн барилга байгууламжийн талбайд илэрсэн суулттай, хөөлттэй ул хөрсний физик-механик шинж чанарын үзүүлэлтийг талбайн болон лабораторийн туршилтаар, шинжилгээгээр, давсархаг, хүлэржсэн хөрсийг давсжилт, органик бүтцийн шинжилгээний үзүүлэлтээр нь, үүсмэл хөрсийг тархалт, тогтоцын зураг, бүтэц найрлаган дахь хаягдал хольцын агуулгаар нь баталгаажуулна.

3.11. Элювийн хайрган ул хөрсний хайрганы /том хэмхдэсийн/ өгөршлийн зэргийг өгөршил ба элэгдэл тодорхойлох стандарт багажаар тогтооно.

3.12. Ул хөрсний хувийн цахилгаан эсэргүүцлийг өөрийн улсын батлагдсан норматив үзүүлэлтээр эсвэл барилга байгууламжийн талбайд болон лабораторид стандарт хэмжилтийн багажаар тодорхойлно. 

3.13. Ул хөрсний нэр, нас, гарал үүсэл, бүтэц бүрэлдэхүүн, структур текстур, элэгдэл өгөршил, мөлгөржилт, байгалийн чийг, бат бэх байдал, нягт, хатуу, уян налархай чанарыг  геологич өрөмдлөг, малталтын явцад газар дээр нь холбогдох стандартын дагуу тодорхойлно. 

3.14. Барилгын ул хөрсний хатуулгийг геологич өрөмдлөг малталтын явцад газар дээр нь уг хөрс чулуулгийн өрөмдөгдөх байдал, хүндрэл зэргийг "Хээрийн нөхцөлд ул хөрсийг тодорхойлох арга" стандартын дагуу тодорхойлж, "Ул хөрсний ангилал" MNS 3263:2014 стандартын дагуу ангилж урьдчилсан байдлаар тодорхойлно. Лабораторийн шинжилгээний үр дүнгээр ул хөрсний нэр төрөл, шинж чанарыг нарийвчлан тогтоосны үндсэн дээр энэхүү дүрмийн хавсралт "В-1"-д заасны дагуу "Ул хөрсний хатуулгийн зэрэг"-ийг эцэслэн тогтоож тайлан дүгнэлтэнд тусгаж өгнө. 

3.15. Өрөмдлөг малталтаар илэрсэн ул хөрсөнд инженер-геологийн бичиглэлийг дараах үндсэн дараалал ба ерөнхий бүтэцтэй байна. Үүнд:

Хадан ул хөрс. 

Чулуулгийн өнгө, ширхэглэгийн бүтэц бүрэлдэхүүн, структур текстур, чулуулгийн физик-механик шинж чанар (элэгдэл, өгөршил, ан цавшилт гэх мэт) нас, гарал үүсэл (индекс), үндсэн чулуулгийн нэр, төрөл.

Том хэмхдэст ул хөрс.

Том хэмхдэст ул хөрсөнд чигжээсийн өнгө, шинж чанар төлөв байдал /шаварлаг чигжээсэнд уян налархайн үзүүлэлт, элсэн чигээсэнд ширхэгийн хэмжээ гэх мэт/ чигжээсийн нэр төрөл, хайрганы мөлгөржилт, төлөв байдал /чийглэгийн байдал, нягтралт, хатуулаг гэх мэт/, бул чулуу агуулсан бол бул чулууны ширхэглэгийн хэмжээ, агуулга, боломжтой бол бул чулуу ба том хэмхдэсийн үүссэн үндсэн чулуулгийн нэр, том хэмхдэст ул хөрсний нас, гарал үүсэл, үндсэн нэрийг бичнэ.

Шаварлаг ул хөрс: /Шавар, шавранцар, элсэнцэр ул хөрс/

Өнгө, урсамтгайн /консистенцийн/ үзүүлэлт,  шаварлаг хөрсний  структур, текстур, хэмхдэс материал буюу хайрганы агуулга, ул хөрсний нас, гарал үүсэл (индекс), үндсэн нэрийг бичнэ. 

Элсэн ул хөрс.

Ул хөрсний өнгө, чийгшил, бүтэц тогтцын төлөв байдал /ширхэгийн төрөлжилт, жигдрэлт, нягт, сийрэг байдал, нүх сүвшил гэх мэт/, хэмхдэс материал буюу хайрганы агуулга, ул хөрсний нас, гарал үүсэл (индекс), ширхэглэгийн бүрэлдэхүүнийг нэрийн хамт  бичнэ.

Үүсмэл хөрс.

Үүсмэл хөрсний ерөнхий өнгө, үүсмэл хөрсийг бүрдүүлж байгаа үндсэн материал /бутлагдаж зөөгдсөн, түрж, зөөж овоолсон үндсэн чулуулаг, хаягдал материал буюу хаягдлын нэр төрөл гарал үүсэл гэх мэт/-ийг бичнэ. Тогтцын төлөв байдал, (нягтаршсан байдал, чийг, агуулагдаж байгаа хаягдлын хувь хэмжээ, тархалтын жигд бусын байдал гэх мэт), үүсмэл хөрсний ерөнхий нэрийг бичнэ.

3.16. Онцгой шинж чанартай ул хөрсөнд 3.14.1-3.8.4-т заасан шинж чанарын үзүүлэлтийн талаар бичихээс гадна тухайн ул хөрсний онцлох шинж чанарууд, тархалтын талбай болон гүний байршил, зузааныг тодотгож бичиж өгнө.

Тухайн барилга байгууламжийн техникийн ба ажлын зургийн шатны инженер-геологийн судалгаанд болон мөн барилга байгууламжийн зураг төсөлд 3-1-р хүснэгтэд заасан  хугацаанаас олон жилийн өмнө хийсэн судалгааны үр дүнг ашиглахыг хориглоно. 

Өмнөх судалгааны материалыг ашиглах зөвшөөрөгдөх хугацаа       

Хүснэгт 3-1

3.17. Дээрх хүснэгтэд заасан хугацаанаас олон жил болсон инженер-геологийн судалгааны үр дүнг тухайн талбайд инженер-геологийн судалгааны төсөл хөтөлбөр боловсруулахад зориулж геологи, геоморфологи, инженер-геологи, гидрогеологийн нөхцөлийн талаар  урьдчилсан үнэлэлт дүгнэлт гаргах түвшинд мэдээлэл авах зориулалтаар ашиглана.

3.18. Инженер-геологийн онцгой шинж чанартай ул хөрс тархсан хэсэгт инженер- геологийн зүсэлтийн тулгуур цооногийг уг хөрс чулуулгийн зузааныг нэвтэртэл эсвэл төлөвлөж буй барилга байгууламжийн ачаалал нөлөөллийн гүнд хүртэл, геологи, инженер-геологи, физик-геологийн үзэгдэл үйл ажиллагаа эрчимтэй явагдаж байгаа хэсэгт үзэгдэл үйл ажиллагааны нөлөөллийн гүнээс доош 3-5м хүртэл гүн өрөмдөнө.

3.19. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт барьж байгуулах бүх төрлийн барилга байгууламжийн газардуулгын тооцоо хийхэд зориулсан  барилгын ул хөрсний хувийн цахилгаан эсэргүүцлийг энэхүү дүрмийн хавсралт "В-2"-т заасны дагуу тодорхойлж тайлан дүгнэлтэд тусгана. 

3.20. Тухайн барилга байгууламжийн онцлог, нутаг дэвсгэр, талбайн инженер-геологи, гидрогеологийн  нөхцөлийг цаашид  тодорхой зориулалтаар ажиглалт, хэмжилтийн судалгаа явуулах шаардлагатай бол түүний үндэслэлийг гаргаж хэмжилт судалгааны зориулалт, арга аргачлал, нэр төрөл, тоо хэмжээ, хугацааг тайлан дүгнэлтэд тусгана.

3.21. Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажилд Барилгын инженер-геологи, геотехникийн ажилд мөрдөх хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны хүчин төгөлдөр дүрэм, стандартыг мөрдлөг болгоно. 

3.22. Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын бүтэц, нэр төрлийг тодорхойлоход хэрэглэгддэг мэргэжлийн голлох нэр томъёоны товч тайлбар, тодорхойлолтыг Хавсралт "В-3"-т тусгаж өгөв. 

Дөрөв.  ОНЦГОЙ ТӨВӨГШИЛТЭЙ БОЛОН ЦОГЦОЛБОРООР ТӨЛӨВЛӨХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИД ЗОРИУЛАН ЯВУУЛАХ ИНЖЕНЕР- ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН СУДАЛГАА[M5]НЫ АЖИЛ

4.1. Онцгой төвөгшилтэй болон цогцолбороор төлөвлөх барилга байгууламжийн "ТЭЗҮ"-ийн үе шатны инженер-геологийн судалгааг энэхүү дүрмийн "Ерөнхий зүйл, Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын бүрдэл, Судалгааны ажилд тавигдах үндсэн шаардлагууд"-ын заалт бүрийг баримтлан дүрмийн Хавсралт "А-2"-д заасан захиалагчийн "Техникийн даалгавар" ба Хавсралт "А-4"-т заасан "Ажлын даалгавар"-ыг үндэслэн явуулна.

4.2. Судалгааны ажлын нэр төрөл тоо, хэмжээг төлөвлөж байгаа барилга, байгууламжийн талбай хамрагдсан бүс нутаг, хот, суурин, томоохон хороолол, үйлдвэрлэлийн цогцолборын ерөнхий төлөвлөгөөнд зориулан явуулсан инженер-геологийн том, дунд масштабын зураглалын материалд тулгуурлан  тухайн барилга байгууламжийн хүчин чадал, зориулалт, техник, технологийн онцгой нөхцөл, горим, хүчин чадлыг үндэслэн тогтооно.

4.3. Эх загвар зургийн (ТЭЗҮ) шатны инженер-геологи, геотехникийн судалгаа нь сонгосон талбайд барилга байгууламжийн төлөвлөлт ашиглалтад хүндрэлтэй нөлөөлөл үзүүлж болох байгалийн болон инженер-геологийн хүчин зүйлс, хөрс чулуулгийн онцгой нөхцөл, төлөв байдалд чанарын болон тоон үзүүлэлтийг урьдчилсан байдлаар тогтооно.

4.4. Төлөвлөж байгаа барилга байгууламжийн ашиглалтын горим, техник, технологийн нөхцөлөөс шалтгаалж барилгын ашиглалтын явцад барилгад нөлөөлөх геологийн хүчин зүйл, үйл явц байгаа эсэхэд үнэлэлт дүгнэлт өгснөөр барилга байгууламжийн суурийн төрөл хийцийн сонголт, төлөвлөлт болон хөрөнгө оруулалтын хуваарилалтыг оновчтой тогтоох  үндэслэлийг бүрдүүлнэ.

4.5. Судалгааны ажлын бүрдэл, арга аргачлал, норм, дүрэм стандарт нь энэ дүрмийн Хоёрдугаар бүлэгт тусгагдсан ерөнхий заалтуудын шаардлагыг мөрдлөг болгож, хангасан байна. Хөрс чулуулаг болон инженер-геологи, инженер-геологийн үзэгдэл үйл явцын тархалт, зузаалаг хил заагийг тогтооход геофизикийн судалгааг ашиглана.

4.6. Онцгой төвөгшилтэй ба цогцолбороор төлөвлөх барилга байгууламжийн техникийн зургийн шатны өрөмдлөгийн цооногийн хоорондын зай, гүний дунджийг тухайн барилга байгууламжийн техникийн онцлог, хүчин чадал, төвөгшил ба тухайн барилга байгууламжийг барихаар төлөвлөж байгаа талбайн инженер-геологийн нөхцөлөөс хамааруулан дүрмийн 4-1-р хүснэгтийг үндэслэн тогтооно. 

4-1-р хүснэгт

4.7. "Эх загвар" (ТЭЗҮ) зургийн үе шатанд онцгой шинж чанартайгаас бусад төрлийн ул хөрсний буурь суурийн норматив ба тооцооны үзүүлэлтийг өмнөх судалгааны геотехникийн туршилтаар тогтоосон үзүүлэлт болон Барилгын буурь суурийн зураг төсөл боловсруулах норм дүрмийн Ул хөрсний норматив үзүүлэлтүүдийг тогтоох Хавсралт хүснэгтүүдийг үндэслэн нормчлохыг зөвшөөрнө. Онцгой шинж чанартай ул хөрсний физик-механик шинж чанарын үзүүлэлтийг энэхүү дүрмийн 3.9 ба 3.10-т заасны дагуу туршилт шинжилгээгээр тогтооно.

4.8. Өрөмдлөг малталтын 30-аас доошгүй хувьд нь дээжлэлт хийнэ. Дээжлэлтийн гүнийг  ул хөрсний гүний тархалтын 1 метр тутамд төлөөлж байхаар сонгож авна. Ул хөрсний инженер-геологийн нэг үе буюу элементийг 6-гаас цөөнгүй дээжийн шинжилгээний математик статистик боловсруулалтын үр дүнгээр  ангилна.

4.9. "Эх загвар" (ТЭЗҮ) зургийн шатанд энэхүү дүрмийн 3.16-ийн Хүснэгт 3.1-д заасан хугацааны доторх өмнөх судалгааны материалыг ашиглахдаа 4-1-р хүснэгтэд заасан зай хэмжээний дотор байгаа, тухайн судалгаанд нийцсэн, шаардлага хангасан үр дүнг зөвхөн нэмэлт байдлаар ашиглаж болно. Судалгаанд ашигласан цооног, малталтын байршил, бичиглэл, лабораторийн болон талбайн туршилтын үр дүнгийн эх материалын хуулбарыг тухайн ажлын тайлан дүгнэлтэнд хавсаргасан байна.

Тав. АЖЛЫН ЗУРГИЙН ҮЕ ШАТНЫ ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ,

ГЕОТЕХНИКИЙН СУДАЛГААНЫ АЖИЛ

5.1. "Ажлын зураг"-ийн үе шатны инженер-геологийн судалгааг энэхүү дүрмийн "Ерөнхий зүйл, Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажлын бүрдэл, Судалгааны ажил тавигдах үндсэн шаардлага"-ын заалт бүрийг баримтлан дүрмийн Хавсралт "А-3"-т заасан захиалагчийн "Техникийн даалгавар" болон онцгой төвөгшилтэй барилга байгууламж мөн хөрөнгө оруулагч, захиалагчийн зүгээс Хавсралт "А-4"-ын дагуу тусгайлан ирүүлсэн "Ажлын даалгавар"-ыг тус тус үндэслэн явуулна. 

Барилга байгууламжийн ажлын зураг төсөл боловсруулахад зориулан явуулах инженер-геологийн судалгааны ажил нь дараах шаардлага хангасан байна. Үүнд:

–        Төлөвлөж буй барилга байгууламжийг барих талбай, зурвас ба түүнд нөлөөлөх орчны хэмжээнд инженер-геологийн тухайн үеийн нөхцөл байдлыг бүрэн дүүрэн судалж, үнэн зөв тогтоож цаашид барилга байгууламжийг барих болон ашиглах хугацаанд энэ нөхцөл байдал нь хэрхэн өөрчлөгдөх талаар үнэлэлт дүгнэлт, зөвлөмж гаргана.

–       Барилга байгууламжийн суурийн төлөвлөлт, хийцийн оновчтой шийдэл гаргах, болзошгүй сөрөг нөлөөлөлд инженерийн хамгаалалт хийх, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах, байгаль орчныг хамгаалах болон газар шорооны ажил гүйцэтгэх зэрэгт зураг төслийн тооцоо хийх үнэн зөв, хүрэлцээтэй чанарын болон тоон мэдээллийг бүрдүүлсэн байна.

5.2. Ажлын зургийн шатны өрөмдлөгийн цооногийн байршил, хоорондын зайг тухайн барилга байгууламжийн техникийн онцлог, хүчин чадал, төвөгшил ба тухайн барилга байгууламжийг барихаар төлөвлөж байгаа талбайн инженер-геологийн нөхцөлөөс  хамааруулан дүрмийн 5-1-р хүснэгтийг үндэслэн тогтооно. 

5-1-р хүснэгт

5.3. Ажлын зургийн шатны судалгаанд өрөмдлөгийн цооногийн гүнийг тухайн барилга байгууламжийн давхар, суурийн төрөл, хийц, шугаман ба баганан сууринд ирэх ачааллаас хамааруулан дүрмийн 5-2-р хүснэгтийг үндэслэн тогтооно. 

5-2-р хүснэгт

5.4. Өрөмдлөгийн хамгийн их гүнийг инженер-геологийн төвөгтэй нөхцөлтэй, онцгой шинж чанартай ул хөрс тархсан талбайд,  бага гүнийг инженер-геологийн энгийн нөхцөлтэй, ул хөрсний усгүй, тархалт зузаалаг нь жигд нэгэн төрлийн ул хөрстэй нөхцөлд сонгож төлөвлөнө. Өрөмдлөгийн гүнийг тухайн суурь суулгахаар тооцсон гүнээс  доош өрөмдөхөөр төлөвлөхийг онцгой анхаарах нь зүйтэй.

5.5. Захиалагчийн "Техникийн" болон "Ажлын" даалгаварт барилгын ангилаллыг "өндөр барилга" гэж тусгайлан заасан бол тухайн барилгад "өндөр барилга"-д зориулсан инженер-геологи, геотехникийн судалгааны норм дүрийг хамтатган мөрдөнө. Хүснэгтэнд зааснаас өөр төрлийн суурь төлөвлөсөн нөхцөлд суурьт дарах ачааллыг захиалагч буюу буурь суурийн төлөвлөлтийн инженер тогтоож өгнө.

5.6. Ажлын зургийн шатны судалгаанд өрөмдлөг малталтын 50-аас доошгүй хувьд нь дээжлэлт хийнэ. Дээжлэлтийг инженер-геологийн элемент тус бүрийг талбайн болон гүний хэмжээнд ул хөрсний гүний тархалтын  0.5 метр тутамд төлөөлж байхаар сонгож авна. 

5.7. Ул хөрсний инженер-геологийн нэг үе буюу элементийг 6-аас цөөнгүй дээжийн шинжилгээний математик статистик боловсруулалтын үр дүнгээр ангилна. Инженер-геологийн элементийн зузаалгийг энэ дүрмийн 3.5-д заасны дагуу тогтоож зүсэлтэд  зурж үзүүлэх ба суурь төлөвлөлтийн тооцооны үзүүлэлтүүдийг тогтоож өгнө. 

5.8. Ул хөрс буюу инженер-геологийн элементийн буурь суурийн тооцооны  норматив ба тооцооны үзүүлэлтийг дараах үндсэн шаардлагыг мөрдлөг болгож тогтооно. Үүнд:

5.8.1.[M6] Бага болон дунд зэргийн төвөгшилтэй барилга байгууламжийн буурь суурийн ул хөрсний норматив ба тооцооны үзүүлэлтийг инженер-геологийн энгийн нөхцөлтэй, онцгой шинж чанартай ул хөрс тархаагүй талбайд тухайн барилгын талбайн орчинд өмнө нь  инженер-геологийн зураглал болон бусад барилга байгууламжид зориулан явуулсан талбайн ба лабораторийн геотехникийн туршилтаар тогтоосон норматив ба тооцооны үзүүлэлтүүд болон Барилгын буурь суурийн зураг төсөл боловсруулах норм дүрмийн Хавсралтыг үндэслэн нормчлохыг  зөвшөөрнө.   

5.8.2. Өндөр ба онцгой төвөгшилтэй барилга байгууламжийн буурь суурийн ул хөрсний норматив ба тооцооны үзүүлэлтийг тогтоохдоо инженер-геологийн энгийн нөхцөлтэй ул хөрсөнд 5.6.1-д тусгагдсан арга аргачлалаар нормчлохдоо тухайн барилгад зориулсан талбайн болон лабораторийн геотехникийн нэмэлт туршилтыг шинээр явуулж үр дүнг харьцуулан нэгтгэн боловсруулж тогтооно.  

5.8.3. Энэхүү дүрмийн 3.9-3.10 заасан Инженер-геологийн онцгой шинж чанартай ул хөрсний физик-механик шинж чанарын норматив ба тооцооны үзүүлэлтүүдийг барилга байгууламжийн төвөгшлөөс үл хамааран талбайн ба лабораторийн туршилт хэмжилтээр баталгаажуулж тогтооно.   

5.9. Ажлын зургийн шатанд захиалагчийн "техникийн" ба "ажлын" даалгаварын дагуу энэхүү дүрмийн 5.2 ба 5.3-т заасан өрөмдлөг судалгааны ажлыг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ мөн дүрмийн 3.16-ийн Хүснэгт 3-1-д заасан хугацааны доторх өмнөх судалгааны материалыг ашиглахдаа 5-1-р хүснэгтэд заасан зай хэмжээний дотор байгаа, тухайн судалгаанд нийцсэн, шаардлага хангасан үр дүнг зөвхөн нэмэлт байдлаар ашиглаж болно.  

5.10. "Техникийн" ба "ажлын" даалгаварын дагуу энэхүү дүрмийн 5.2 ба 5.3-т заасан өрөмдлөг судалгааны ажлыг гүйцэтгэхгүйгээр дан ганц өмнөх материал ашиглаж ажлын зургийн шатны инженер-геологи, геотехникийн судалгааны дүгнэлт бичих ба гаргахыг хориглоно.

5.11. Дээрх шаардлага хангасан нэмэлтээр болон тодруулалтаар ашигласан цооног, малталтын байршил, бичиглэл, лабораторийн болон талбайн туршилтын үр дүнгийн эх материалын хуулбарыг тухайн ажлын тайлан дүгнэлтэд хавсаргасан байна.

Зургаа. ӨРГӨТГӨХ, ШИНЭЧЛЭХ БА ХЭВ ГАЖСАН БАРИЛГАД                           ЗОРИУЛАН ЯВУУЛАХ ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ,                                                ГЕОТЕХНИКИЙН СУДАЛГААНД ТАВИГДАХ                                                                  НЭМЭЛТ ШААРДЛАГА

6.1. Өргөтгөл шинэтгэл хийх барилга байгууламжийн суурийн доорхи хөрсний одоогийн төлөв байдлыг тогтоохын зэрэгцээ анхны зураг төсөлд зориулан явуулсан инженер-геологи, геотехникийн судалгаагаар тогтоосон ул хөрсний шинж чанар, төлөв байдал болон хөрсний усны нөхцөлд ямар нэгэн өөрчлөлт орсон эсэх, хэрэв өөрчлөлт орсон бол тэр нь хөрсний даац, бат бэх байдал, шахагдах, суух нөхцөлд нөлөөлөл байгаа эсэхэд үнэлэлт дүгнэлт өгнө.

6.2. Тухайн барилга байгууламжийн хэв гажилтын шинж байдал, ус хаах, зайлуулах, усны түвшин бууруулах тохируулагатай  төхөөрөмж бий эсэх, байгаа бол тэдгээрийн ажиллагаа нь хэвийн эсэх, газрын гадарга хотойлт, суулттай эсэх, зүлэг, ногоо, мод, суулгацын усалгааны /усалгааны усны түвшин илүүдэлтэй, дутагдалтай/ тохируулга болон геологийн орчныг өөрчилж болзошгүй нөхцөл эсвэл геологийн орчны өөрчлөгдсөн байдал, гарсан үзэгдэл үйл явцыг тус тус тодорхойлно.

6.3. Тухайн барилга байгууламжийн хийц бүтээц, суурь дээр ирж байсан ачаалал, өргөтгөл шинэчлэлийн үед хэрхэн өөрчлөгдсөн тухай мэдээ, барилга байгууламжийн ашиглалтын нөхцөл, хагарч гэмтсэн бол тэдгээрийг хэмжиж тогтоосон үр дүнг тус тус гаргана. Техникийн даалгаварт барилгын даацын хийц хэсгүүдийн доорх суурийн зураг, урд өмнө хийсэн өргөтгөл шинэчлэлийн тухай мэдээ, барилгын хэв гажилт, ослын акт зэргийг тус тус хавсаргана.

6.4. Газрын гадарга болон геологийн тогтцын өөрчлөлтийг тогтоохын  тулд барилгын суурь, газар доорх шугам сүлжээний газрын ажил гүйцэтгэсэн зураг төслийн баримт бичгүүдийг барилгажилт эхлэхээс өмнөх үеийн байрзүйн зурагтай харьцуулж судална.

6.5. Захиалагчаас ирүүлсэн техникийн даалгаварт тусгайлан дурьдсан байвал хуучин барилга байгууламжийн буурь хөрсөнд дараах зорилгоор геотехникийн нарийвчлан судалгаа явуулна. Үүнд:

–        Буурь хөрс, суурин дээр ирэх байнгын ба түр ачааллыг ихэсгэх замаар барилга байгууламжийг давхар нэмэх, өргөтгөл шинэтгэл хийх боломжтой эсэхийг тогтоох;

–        Барилгын хэв гажилтын шалтгааныг тогтоох, цаашид хагарал эвдрэлийг багасгах, зогсоох, арга хэмжээ боловсруулах;

–        Барьж байгаад буюу ашиглаж байгаад удаан хугацаагаар зогссон барилгын буурь хөрсний төлөв байдлыг үзэж барилгыг гүйцээж барих дахин ашиглах боломж нөхцөлийг тогтоох;

–        Хуучин барилгад өргөтгөл барих үед хуучных нь тогтворжилтыг хангах арга хэмжээ боловсруулах;

–        Зоорьгүй барилга байгууламжинд зоорь хийх боломж нөхцөлийг тогтоох эсвэл зоорийн ба цоколын давхрыг гүнзгийрүүлж болох эсэхийг тогтоох;

–       Зоорь усанд автсан шалтгаан нөхцөлийг тогтооход тус тус зориулан явуулна.

6.6. Суурин доорх хөрсөнд малталт явуулж дээжлэлт хийхээс гадна шаардлагатай бол зондоор турших суурийн хэв гажилтанд байнгын ажиглалт хэмжилтийг хийж болно.

6.7. Малталтыг барилгын суурийг ил гарахаар байрлуулж суурийн улнаас доош 0.5-1м-ээс багагүй гүн ухна, Суурийн улны доор асгаас хөрс илэрвэл түүний зузаан ба нягтаршилтыг тогтооно. Суурийн улнаас доош онцгой шинж чанартай ул хөрс илэрвэл цооног өрөмдөж нийт зузааныг тогтооно.

6.8. Бүх өрөмдлөг малталтад инженер-геологийн бичиглэл ба зүсэлт хийнэ. Суурийн улнаас доош хөрсний үе бүрээс дээж авна. Гэхдээ суурийн улан дороос нэг малталтын ёроолын эсрэг хананаас нэгийг гэх мэт харьцуулах зорилгоор хос дээж авна, Ухсан бүх малталтанд илэрсэн суурийн хийц материал төлөв байдлыг захиалагч өөрөө тодорхойж өгнө. [M7]

6.9. Малталт явуулахдаа хуучин барилгын суурин доорх хөрсийг усаар норгох, хөлдөөх, сийрэгжүүлэх зэргээр бүтэц тогтоц, төлөв байдлыг нь эвдэж өөрчлөхгүй байх арга хэмжээ авна.

6.10. Судалгааны ажил дууссаны дараа суурь болон суурийн доорх хөрсийг уснаас хамгаалах хаяавчны хучилт, ус тусгаарлагч бүрхүүл буюу хийцийн хэсгийг сэргээх ажлын захиалагч зохион байгуулна.

6.11. Техникийн дүгнэлт тайланд барилга барьж ашигласан хугацаанд хөрсний хэв гажилт, бат бэхийн үзүүлэлт геологийн орчин хэрхэн өөрчлөгдсөнийг тусгаж инженер-геологийн элементийг норматив ба тооцооны үзүүлэлтийг суурийн доор ба түүний нөлөөллийн хүрээний гадна гэсэн хоёр байдлаар тогтооно.

 Хавсралт "А-1"

                /Зөвлөмжийн/[M8]

ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН СУДАЛГААНД АШИГЛАХ

 МАНАЙ УЛСЫН БОЛОН ОЛОН УЛСЫН НОРМ, ДҮРЭМ, СТАНДАРТ

Хавсралт "А-2"

/Зөвлөмжийн/

БАТЛАВ:

/.    .    .    .    .    .  /     /  .    .     .    .     ../      /.      .      .       .     .      . /

/албан тушаал/         / гарын үсэг/                    /овог нэр /

"ЭХ ЗАГВАР" (ТЭЗҮ) ЗУРГИЙН ҮЕ ШАТНЫ  ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН

 СУДАЛГААНЫ  "ТЕХНИКИЙН" ДААЛГАВАР

Даалгавар өгсөн: /.  .   .   .   .   .    .   .   .  /     / .     .    .     .     .  /  /     .      .      .      .    /

Албан тушаал                Нэр                        Гарын үсэг  .    .   . он   .   .   . сар  .   .   . өдөр

Даалгавар хүлээж авсан: /.  .   .   .   .   .    .   .   .  /     / .     .    .     .     .  /  /     .      .      .      .    /

 Албан тушаал                Нэр                        Гарын үсэг     .    .   . он   .   .   . сар  .   .   . өдөр

       Хавсралт "А-3"

/Зөвлөмжийн/

БАТЛАВ:

/.    .    .    .    .    .  /     /  .    .     .    .     ../      /.      .      .       .     .      . /

/албан тушаал/         / гарын үсэг/                    /овог нэр /

АЖЛЫН ЗУРГИЙН ҮЕ ШАТНЫ  ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН

 СУДАЛГААНЫ  "ТЕХНИКИЙН" ДААЛГАВАР

Даалгавар өгсөн: /.  .   .   .   .   .    .   .   .  /     / .     .    .     .     .  /  /     .      .      .      .    /

 Албан тушаал                Нэр                        Гарын үсэг .    .   . он   .   .   . сар  .   .   . өдөр

Даалгавар хүлээж авсан: /.  .   .   .   .   .    .   .   .  /     / .     .    .     .     .  /  /     .      .      .      .    /

  Албан тушаал                Нэр                  Гарын үсэг     .   .  . он   .  .  . сар  .  .  . өдөр

Хавсралт "А-4"

/Зөвлөмжийн/

БАТЛАВ:

/.    .    .    .    .    .  /     /  .    .     .    .     ../      /.      .      .       .     .      . /

/албан тушаал/         / гарын үсэг/                    /овог нэр /

ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН СУДАЛГААНЫ "АЖЛЫН" ДААЛГАВАР

Даалгавар өгсөн: /.  .   .   .   .   .    .   .   .  /     / .     .    .     .     .  /  /     .      .      .      .    /

 Албан тушаал                Нэр                        Гарын үсэг.    .   . он   .   .   . сар  .   .   . өдөр

Даалгавар хүлээж авсан: /.  .   .   .   .   .    .   .   .  /     / .     .    .     .     .  /  /     .      .      .      .    /

  Албан тушаал                Нэр                        Гарын үсэг     .    .   . он   .   .   . сар  .   .   . өдөр

Хавсралт "Б-1"

ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН НӨХЦӨЛИЙН ТӨВӨГШЛИЙН АНГИЛАЛ

Тайлбар: Тухайн нутаг дэвсгэр, талбай зурвасын инженер-геологийн нөхцөлийн төвөгшлийн зэрэглэлийг дээрх хавсралтанд тусгагдсан инженер-геологийн хүчин зүйлүүдийг нэгтгэн үнэлж дүгнэсний үндсэн дээр тодорхойлно. Хэрэв тодорхой нэг хүчин зүйл нь төвөгтэй  нөхцөлтэй байвал нутаг дэвсгэр, талбай, зурвасын тухайн хэсэг болон барилга байгууламжийн талбайн инженер-герологийн нөхцөлийн зэрэглэлийг тухайн хүчин зүйлийн нөхцөлөөр тогтооно. Тухайн хүчин зүйлийн нөхцөл байдал болон зураг төслийн төлөвлөлт тооцооны үзүүлэлтүүд нь тодорхой тогтоогдсон байх шаардлагатай.

  Хавсралт "Б-2"

/Зөвлөмжийн/

ӨРӨМДЛӨГИЙН АРГА, ТЕХНОЛОГИ, ЗОРИУЛАЛТ

Хавсралт "Б-3"

/Зөвлөмжийн/

 ӨРӨМДЛӨГ МАЛТАЛТЫН ТӨРӨЛ, ГҮН ба ҮНДСЭН ЗОРИУЛАЛТ

    Хавсралт "Б-4"

/Зөвлөмжийн/

ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ, ГЕОТЕХНИКИЙН ЗОРИУЛАЛТААР ӨРГӨНӨӨР АШИГЛАЖ БАЙГАА ГЕОФИЗИКИЙН СУДАЛГААНЫ АРГА АРГАЧЛАЛ, БАГАЖ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН  НЭР, ТӨРӨЛ, ЗОРИУЛАЛТ

Хавсралт "Б-5"

/Зөвлөмжийн/

ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ЗОРИУЛАЛТААР ТОДОРХОЙЛОХ  ГИДРОГЕОЛОГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД ба ТОДОРХОЙЛОХ АРГА, ТУРШИЛТЫН НЭР ТӨРӨЛ

Хавсралт "Б-6"

/Зөвлөмжийн/

 ГИДРОГЕОЛОГИЙН ТООЦООНЫ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДИЙГ ТОДОРХОЙЛОХОД

ОЛОН УЛСАД  ӨРГӨН ХЭРЭГЛЭЖ БАЙГАА БАТАЛГААТ АРГА, АРГАЧЛАЛ, СТАНДАРТУУДААС

Хавсралт  "Б-7"

/Зөвлөмжийн/

ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИЙН ЗОРИУЛАЛТААР ЛАБОРАТОРИД ТОДОРХОЙЛОХ

УСНЫ ХИМИЙН НАЙРЛАГА, ШИНЖ ЧАНАРЫН ҮЗҮҮЛЭЛҮҮД

Хавсралт  "Б-8"

      /Зөвлөмжийн/

ТАЛБАЙН ГЕОТЕХНИКИЙН ТУРШИЛТ СУДАЛГААНЫ НЭР ТӨРӨЛ, ЗОРИУЛАЛТ