УСНЫ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ БУУРЬ FOUNDATION OF HYDROTECHNICAL STRUCTURES

Эрх зүйн акт

Барилга, хот байгуулалтын сайдын

2023 оны 07 дугаар сарын 05-ны өдрийн

162 дугаар тушаалын хавсралт

УСНЫ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ БУУРЬ

FOUNDATION OF HYDROTECHNICAL STRUCTURES

1.ХЭРЭГЛЭХ ХҮРЭЭ

1.1.Энэхүү барилгын норм, дүрмийг бүх ангиллын усны барилга байгууламжийн төрлүүд хүндийн хүчний боомт, нуман ба тулгуурт боомт, түших хана, шлюз ба усан зогсоолын барилга байгууламж, газрын байгалийн налуу болон усны барилгатай холбогдсон хиймэл налуу барилга байгууламжуудын буурийн зураг төсөл боловсруулахад мөрдөнө.

1.2.Тус барилгын норм, дүрэмд ул хөрсний ангилал, тэдгээрийн физик механик шинж чанар, буурины инженер геологийн болон тооцооны схемүүд, буурины тогтворжилтыг тооцоох аргууд, хүчдэл хэв гажилтын төлөвүүд, шүүрэлтэд угаагдахгүй байх нөхцөлүүд мөн буурь бэлтгэх ажлын чанарыг шалгах аргууд, ашиглалтын явцад буурины төлөв байдлыг ажиглах аргачлал ба буурины найдвартай байдлыг нэмэгдүүлэх инженерийн арга хэмжээг тогтоож өгсөн.

1.3.Энэхүү барилгын норм дүрмийг газар доорх усны барилга байгууламжийн зураг төсөл боловсруулахад мөрдөгдөхгүй.

2.НОРМАТИВ БИЧИГ БАРИМТ

1.4.Энэхүү барилгын норм дүрэмд иш татаж ашигласан норм, нормативын баримт бичгүүдийг доор жагсаав. Үүнд:

- Барилгын инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажил /БНбД 11-03-21/

- Усны барилга байгууламж зураг төсөл зохиох үндсэн журам /БНбД 33-01-03/

- Барилга, барилга байгууламжийн буурь суурийн зураг төсөл зохиох норм ба дүрэм /БНбД 50-01-16/

- Газар хөдлөлтийн бүс нутагт барилга төлөвлөх барилгын норм дүрэм /БНбД 22-01-21/

- Барилга байгууламжийн инженер экологийн судалгаа /БД 11-102-07/

- Геодезийн байнгын цэг, тэмдэгт байгуулах ажил /БД 11-104-19/

- Хөрсний шинжилгээний дүнг статистик аргаар боловсруулах /MNS 2490:77/

- Хөрс, хөрсний шилжээсийн эсэргүүцлийг тодорхойлох лабораторийн арга /MNS 2310:84/

- Хөрсний шахагдалыг тодорхойлох лабораторийн арга /MNS 3478:1983/

- Хөрсний чанар “физик-химийн” шинжилгээний дээжийг боловсруулах арга /MNS 11464:2000/

- Ул хөрсний ангилал /MNS 3263:2014/

- Хөрс ус нэвтрүүлэх чанарыг тодорхойлох хээрийн туршилтын арга /MNS 4101:90/

- Гамшгийн үе дэх аюулгүй байдал. Барилга, барилга байгууламжийн инженерийн системийн удирдлага болон мониторингийн бүтэц, зохион байгуулалтын тогтолцоо. Ерөнхий шаардлага. /MNS 6566:2015/

Тайлбар:

Энэхүү баримт бичгийг ашиглахын тулд төрийн байгууллагын мэдээллийн цахим хаягнаас тухайн стандарт, дүрэм норм хүчин төгөлдөр байгаа эсэхийг тодотгож байх, Барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын баталсан барилгын норм, дүрэм, Стандарт, хэмжил зүйн газраас баталсан стандартуудаас мэдээлэл авч шинэ заалтуудыг тусгаж болно.

3.НЭР ТОМЬЁО БА ТОДОРХОЙЛОЛТУУД

Энэхүү барилгын норм, дүрэмд дараах тодорхойлолт бүхий нэр томьёог ашиглав.

3.1.Ул хөрс: Хүний инженер-аж ахуйн үйл ажиллагааны объект болж байгаа олон төрлийн ба олон үелэлтэй геологийн орчныг илэрхийлэх чулуулаг, хөрс

3.2.Ул хөрсний идэвхтэй даралт: Ул хөрснөөс барилга байгууламж шилжилтэд орж ул хөрсөнд эвдрэлийн гадаргуу үүсэх тухайн хязгаарын тэнцвэрт байдалд байгаа бүтээцийн орчин дахь хөрсний хүчний үйлчлэл.

3.3.Ул хөрсний идэвхгүй даралт: барилга байгууламж ул хөрсний чиглэлд шилжилтэд орж хөрсний гадарга түрэгдэн овойх тухайн хязгаарын тэнцвэрт байдалд байгаа барилга байгууламжийн орчин дахь хөрсний хүчний үйлчлэл.

3.4.Шүүрүүл: барилга байгууламжийн бууриар шүүрэх усны урсцыг хэсэгчлэн эсвэл бүрэн хамарсан, мөн түүнчлэн барилга байгууламжийн орчны талбайгаас шүүрч буй усыг цуглуулах ба зайлуулах барилга байгууламж.

3.5.Инженер-геологийн загвар: барилга байгууламжийн нөлөөллийн муж дахь инженер геологийн элементүүдийг норматив ба тооцооны утгын үзүүлэлтээр нь ангилан схемчилсэн дүрслэл.

3.6.Инженер-геологийн элемент (ИГЭ): Шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг нь элементээр ялгаж үзүүлэх хязгаар багтсан нэг төрлийн ба тохиолдлоор өөрчлөгддөг (зүй тогтолгүй) эсвэл ажиглагдаж буй зүй тогтлыг нь тооцохгүй байж болох төрөл, гарал үүслээрээ ижил адил настай ул хөрсний эзлэхүүн.

3.7.Байршлын бат бэх: ”барилга байгууламж-буурь” системийн хамрагдах талбайд ачаалал ба үйлчлэлийг хүлээн авахдаа эвдэрдэггүй ул хөрсний шинж чанар.

3.8.”барилга байгууламж – буурь” системийн найдвар: Өгөгдсөн ачааллыг даах системийн чадамж.

3.9.барилга байгууламж буюу буурины хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдал: ”барилга байгууламж- буурь” системийн хүчдэл ба хэв гажилтын харилцан үйлчлэл идэвхжих орон зайн хуваарилалт.

3.10.Буурины даах чадвар: Буурийг эвдрэлд хүргэх ба барилга байгууламжийг ашиглалтад бүрэн нийцэхгүй нөхцөлд хүргэдэг, гадаргын гулсалтгүйгээр, барилга байгууламжаар бууринд дамжин ирэх хамгийн их ачааллыг даах буурины ул хөрсний чадвар.

3.11.Гулгалт: Налуу буюу хажуу дагаж гулгадаг ул хөрсний тогтворгүй хэсэг.

3.12.Усны барилга байгууламж буурь: барилга байгууламжийн улан доорх эсвэл суурь, ус тулах элемент ба шүүрүүлийн барилга байгууламжийн доорх байгалийн буюу хийж бүтээсэн (техноген) ул хөрсний давхарга.

3.13.Ул хөрсний гулсалт: Цаг хугацааны аясад, байнгын ачааллын үйлчлэлээр хөрс урт хугацааны хэв гажилтад орох үйл явц.

3.14.Барилга байгууламж-буурь системийн хязгаарын тэнцвэрт байдал: Гаднах ачаалал бага зэрэг нэмэгдэх үед суулт ихсэж улмаар барилга байгууламжийн улнаас хөрс түлхэгдэн гарч тогтсон тэнцвэрт байдал ба ул хөрсний тогтвор алдагдахад хүргэх үеийн системийн төлөв байдал.

3.15.Ул хөрсний хязгаарын (бат бэхийн) төлөв байдал: Ул хөрсний элемент дэх шүргэх ба босоо хүчдэлүүд нь бат бэхийн холбоотой (Кулон, Кулан-Мор, Мизес-Шлейхер), харин шилжилтийн хэв гажилт нь хязгааргүй үргэлжилж болох цэг дээрх ул хөрсний төлөв байдал

3.16.Ул хөрсний удаан хугацааны бат бэх: Ачаалал урт хугацаагаар үйлчлэх үеийн ул хөрсний бат бэх.

3.17.Ул хөрсний тооцооны элемент (ХТЭ): Хөрсийг тодорхойлох норматив ба тооцооны утгууд нь тогтмол эсвэл зүй тогтлоор тодорхой чиглэлээр өөрчлөгддөг ул хөрсний эзлэхүүн.

3.18.Объектын тооцооны геомеханикийн загвар: Авч үзэж байгаа буурин дэх ул хөрсний тооцооны элементүүдийн нэгдэл.

3.19.Шүүрүүлэх барилга байгууламжгүй шилжилтэд үзүүлэх ул хөрсний эсэргүүцэл: Шүүрүүлэх барилга байгууламжгүй нөхцөлд шилжилтийн ачаалалд ул хөрсний үзүүлэх хамгийн их эсэргүүцэл.

3.20.Зөөгдөлц (суффози): барилга байгууламжийн ба түүний буурины ул хөрсний үе давхаргаар холбоосгүй ул хөрсний жижиг хэсгүүд, мөн усанд ууссан бодисууд шүүрэлтийн урсгалаар зөөгдөж хаягдах үзэгдэл.

3.21.Термокарст: Газрын доорх мөс хайлсны нөлөөгөөр газрын гадарга хотойн сууж рельеф ба бичил рельефт (гүехэн хонхор, хүнхий, хотгор, тойром, хонхор) үүсгэдэг үзэгдэл.

3.22.Шүүрэлтийн бат бэх: Механик ба химийн зөөгдөлц хэлбэрээр илрэх буурины өөр бүтэц үүсгэх шүүрэлтийн урсгалын үйлчлэлд эсэргүүцэл үзүүлэх буурины чадвар.

3.23.Шүүрэлт: Хүндийн хүчний үйлчлэлээр ул хөрс ба сүвэрхэг орчинд үүсэх усны хөдөлгөөн.

4. ЕРӨНХИЙ ҮНДЭСЛЭЛ

4.1.Усны барилга байгууламжын буурины зураг төсөл боловсруулахад дараах үндэслэлээр гүйцэтгэнэ;

- ул хөрсний массивын элементүүдийн физик-механик ба дулааны физикийн шинж чанар, ул хөрсний бүтэц бүрэлдэхүүн болон газрын доорх усны түрэлт, түвшин ба химийн найрлага, түүний тэжээгдэх ба шүүрэлт явагдах бүс, цэвдэг байгаа эсэх гэх мэт өгөгдлүүдийг тодорхойлсон инженер-геологи, цэвдэг судлал, гидрогеологийн хайгуул, судалгааны ажлын үр дүн;

- барилга байгууламж барих газар нутгийн газар хөдлөлтийн идэвхжилтийн тухай өгөгдлүүд;

- инженер-геологийн ба цаг уурын ижил төстэй нөхцөлд усны барилга байгууламж байгуулсан туршлагын үзүүлэлтүүд;

- баригдах усны барилга байгууламж тухай өгөгдлүүд; (зориулалт, ангилал, хэв шинж, хийц зохиомж, хэмжээ, барьж байгуулах дэс дараалал, үйлчлэх ачааллууд ба нөлөөллүүд, ашиглалтын нөхцөл гэх мэт.)

- барилга баригдах бүсийн нийгэм-эдийн засгийн нөхцөлийг тооцох;

- техник, нийгэм болон экологийн аюулгүй байдлын шаардлагыг хангасан, хамгийн бага зардлаар байгуулах барилга байгууламжийн буурины ба материалын бат бэх, хэв гажилтын болон бусад шинж чанарын нэгдмэлээр ашиглах оновчтой хувилбарыг сонгосон төслийн шийдлийн техник-эдийн засгийн харьцуулсан хувилбарууд;

4.2.Усны барилга байгууламж буурины зураг төсөл зохиохдоо барилга байгууламжийн аюулгүй байдал, найдвар, насжилт ба эдийн засгийн үр ашиг мөн түүнчлэн тэдгээрийг барьж байгуулах ба ашиглалтын тооцоот хугацааны үе шат бүрд хүрээлэн буй орчныг хамгаалах шийдлүүд урьдчилан тусгагдсан байх шаардлагатай. Үүний тулд дараах тооцоонууд төсөл зохиох үед хийсэн байна. Үүнд:

- төслийг нь боловсруулж буй барилга байгууламж нь геологийн орчинтой харилцан үйлчлэх талбайн инженер-геологийн нөхцөлийг үнэлэх, барилга байгууламжийг барих ба ашиглах явцад тэдгээрийн өөрчлөлтийг урьдчилан тооцсон байх;

- барилга байгууламжийн тогтвор ба буурины ачаалал даах чадварын тооцоо;

- буурины орчны бат бэхийн тооцоо;

- барилга байгууламжтай холбогдож байгаа байгалийн хажуу налуу ба байгуулж үүсгэсэн налуу газрын тогтворын тооцоо;

- барилга байгууламжийн хувийн жин, хөрс ба усны даралт, газар хөдлөлийн үйлчлэл болон барилга байгууламжийг барих ба ашиглах үеийн ул хөрсний бүтэц, шинж чанарын өөрчлөлт мөн ул хөрсний хөлдөлт ба гэсэлтийн нөлөөг тооцсон  барилга байгууламж-буурь системийн хэв гажилтын тооцоо.

- буурины шүүрэлтийн бат бэх, барилга байгууламжид үзүүлэх усны эсрэг даралт ба шүүрэлтийн зарцуулгын тооцоо, мөн түүнчлэн шаардлагатай тохиолдолд-шүүрэлтийн эзлэхүүний хүч ба буурины хүчдэлийн төлөв байдал өөрчлөгдөх үеийн шүүрэлтийн горимын өөрчлөлтийн тооцоо;

- буурины даах чадвар, барилга байгууламжийн тогтвор, барилга байгууламж ба түүний буурины удаан насжилтыг хангасан, мөн түүнчлэн шаардлагатай тохиолдолд “барилга байгууламж-буурь” системийн шилжилтийг багасгах, хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдлыг өөрчлөх, эсрэг даралт ба шүүрэлтийн зарцуулгыг бууруулах инженерийн арга хэмжээг боловсруулах.

- хүрээлэн буй орчны таатай байдлыг хадгалах буюу байгалийн байдалтай нь харьцуулахад экологийн төлөв байдлыг нь сайжруулахад чиглэсэн арга хэмжээ боловсруулах;

- буурины найдвартай аюулгүй ажиллагааны талаар тусгай хэсгийг боловсруулсан байх;

4.3.Усны барилга байгууламж найдвар ба аюулгүй байдлыг хангахын тулд гидравликийн, шүүрэлтийн ба температурын горимын тооцоонууд, мөн түүнчлэн буурины материал ба чулуулгийн бодит шинж чанарыг тооцсон тасралтгүй орчны механикийн орчин үеийн тоон аргуудыг хэрэглэх үндсэн дээр үндэслэн “барилга байгууламж-буурь” системийн хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдлын тооцоонууд хийгдсэн байх ёстой.

“Барилга байгууламж-буурь системийн найдвартай байдал хангагдах нь тэдгээрийн бат бэх (шүүрэлтийн бат бэх тооцогдоно), тогтвор, хэв гажилтын болон шилжилтийн хязгаарын төлөв байдлын аргаар тооцсон үр дүн дээр үндэслэгдсэн байх ёстой. Энэ тохиолдолд найдвартай байдлыг хангах үндсэн нөхцөл нь:

; (1)

Энд: (хүч, момент, хүчдэл), хэв гажилт буюу бусад үзүүлэлтийн нэгтгэсэн хүчний үйлчлэлийн тооцооны утга. Энэ утгаар ачааллын найдварын коэффициентыг тооцон тодорхойлдог, хязгаарын төлөв байдлын үнэлгээг хийж гүйцэтгэнэ. (7.3-ийг үз);

- ул хөрсний найдварын коэффициентыг тооцсон хэв гажилт буюу бусад үзүүлэлтийн нэгтгэсэн ачаа даах чадварын тооцооны утга. (5-р бүлгийг үз.);

- барилга байгууламжийн хариуцлагын найдварын коэффициент;

- ачааллын хослолын коэффициент;

- ажлын нөхцөлийн коэффициент ;

коэффициентуудыг тодорхойлох зааврыг 4.5 зүйлд тусгасан.

4.4.Буурин дэх ачаалал ба үйлчлэлийг барилга байгууламжийн ба буурины хамтын үйлчлэлийн үр дүнгийн тооцоогоор тодорхойлно. Газар хөдлөлтийн үйлчлэлийн хэмжээ ба чиглэлийг үйлчлэх онцлог, голомтын байршил ба газар хөдлөлтийн төвийг тооцон тодорхойлно.

4.5.Усны барилга байгууламжийн буурины тооцоог хязгаарын төлөв байдлын хоёр бүлгээр гүйцэтгэнэ.

I бүлгээр (даах чадвар алдагдсан эсвэл буурь ба барилга байгууламжийг ашиглах бүрэн боломжгүй болсон) -  барилга байгууламж-буурь системийн ерөнхий бат бэх ба тогтворын тооцоо, бат бэх ба тогтвор нь шилжилтээс хамаардаг шилжилтийн тооцоо.

II бүлгээр (хэвийн ашиглалтад тохиромжгүй) - I бүлгийн тооцоонд хамрагдахгүй буурины шүүрэлтийн бат бэх, шилжилт ба хэв гажилтын байршлын тооцоонууд хамрагдана. Тооцоог хязгаарын төлөв байдлын хоёр бүлэгт хувааснаар зохих хязгаарын төлөв байдалд гарч болзошгүй уршигт үр дагаврын шинж байдлыг илэрхийлдэг.

II бүлгийн төлөв байдлын үед байж болох хор хохирол нь I бүлгийн төлөв байдалтай харьцуулахад бага, мөн тооцооны арай хөнгөн нөхцөл ба зохих дүрэм журмаар тооцогддог. Үүнтэй уялдан 1-р томьёоны найдварын коэффициентын утгуудыг дараах байдлаар авна:

Хязгаарын төлөв байдлын нэгдүгээр бүлэгт:

-ийн утгыг I, II, III ба IV ангиллын барилга байгууламжид 1.25 ; 1.20 ; 1.15 ; ба 1.10 байхаар авна;

- ийн утгыг:

- хэвийн ашиглалтын үед ачааллын үндсэн хослолд - 1.00;

- 0.01 ба үүнээс бага жилийн магадлалтай төслийн газар хөдлөлтийн түвшинд (ТГХ) онцгой ачааллын үед -0.95;

- 0.001 ба үүнээс бага жилийн магадлалтай чичирхийллээс бусад онцгой ачааллын үед 0,90;

- хамгийн их тооцооны газар хөдлөлтийн (ХИТГХ) түвшний чичирхийллийн ачааллын үед- 0,85

- барилгын ажлын ба засварын хийх үеийн ачааллын хослолд - 0,95

- хязгаарын төлөв байдлын II бүлгийн бүх тохиолдолд ба коэффициентын утгууд 1.0-тэй тэнцүүгээр

- коэффициентын утгууд нь энэхүү дүрмийн эмхэтгэлийн тохирох бүлэгт тусгагдсан барилга байгууламж ба буурины төрөл, тооцооноос хамааран зохих дүрэм журмаар зохицуулагдана.

4.5.1.Хязгаарын I бүлгийн тооцоонууд нь барилга байгууламжийн ашиглалтад бүрэн тохирохгүй нөхцөлийг оруулахгүйгээр дараах хязгаарын төлөв байдлыг үл зөвшөөрөх зорилгоор хийгдэх ёстой.

- буурь даах чадвар, харин барилга байгууламж тогтвороо алдах;

- хадан биш буурины шүүрэлтийн ерөнхий бат бэх алдагдах, мөн түүнчлэн хадан ба хадан биш буурины орчны шүүрэлтийн бат бэх алдагдах, төвлөрсөн урсац үүсэх, буурины орчинд эвдрэл гарах ба барилга байгууламжийг цаашид ашиглаж болохооргүй хор хохирол гарах;

- буурин дахь шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламж эвдрэх эсвэл усан сан ба сувгаас зөвшөөршгүй их хэмжээний ус алдагдах, улмаар тэдгээрийг ашиглах нь үр ашиггүй болох эсвэл орчны газар усанд автах ба намагших, уулын энгэр хажуу усаар ханах г.м;

- барилга байгууламжийн зарим хэсэгт эвдрэл үүсгэж, тэдгээрийг цаашид ашиглах боломжгүй нөхцөлд хүргэдэг буурины янз бүрийн хэсгүүдийн жигд бус шилжилтүүд (шороон боомт ба далангийн цөм, экран болон шүүрэлтийн эсрэг бусад элементүүд эвдрэх, бетонон барилга байгууламжид үл зөвшөөрөгдөх ан цав нээгдэх, заадасны нягтруулагууд мултарч ашиглалтаас гарах г.м)

Нэгдүгээр бүлгийн хязгаарын төлөв байдлаар барилга байгууламжийн тусдаа элементүүдийн бат бэх ба тогтворын тооцоог, мөн түүнчлэн бүтээцийн шилжилтийн тооцооноос хамаардаг барилга байгууламжийн бат бэх эсвэл тогтворын тооцоог бүхэлд нь эсвэл барилга байгууламжийн үндсэн элементүүдийн (жишээ нь анкерын тулгуур, шпунтэн түших хана) тооцоог хийж гүйцэтгэнэ.

Түүнчлэн нэгдүгээр бүлгийн хязгаарын төлөв байдлын тооцоонд барилга байгууламжийн шилжилтийн тооцоо эсвэл объектын технологийн системийг ашиглах боломжгүй байдалд хүргэдэг барилга байгууламжийн бүтээцийн элементүүдийн төлөв байдлын тооцоо хамрагдсан байх ёстой.

Барилга байгууламжтай зэрэгцэн орших шороон барилга байгууламжийн налууг мөн барилга байгууламжуудад тулж холбогдсон хэсгүүдийн тогтворжилтын тооцоог хязгаарын төлөв байдлын I бүлгээр хийнэ. Хэрэв эдгээр налуу барилга байгууламж тогтворжилтоо алдахад барилга байгууламжийг ашиглах боломжгүй байдалд хүргэхгүй бол налуугийн тооцоог хязгаарын төлөв байдлын II бүлгээр гүйцэтгэнэ.

4.5.2.Хязгаарын төлөвийн хоёрдугаар бүлгийн тооцоонууд нь барилга байгууламж ба түүний буурийг ашиглахад тохиромжгүй нөхцөлийг үүсгэдэг дараах хязгаарын төлөв байдлуудыг үл зөвшөөрөх зорилгоор хийгдэх ёстой:

- эсрэг даралтыг нэмэгдүүлэх, шүүрэлтийн урсац ихсэх, барилга байгууламж шилжих ба налуу үүсэх нөхцөлд хүргэдэг буурины зарим бүсэд орчны бат бэх алдагдах;

- хөрсөнд гулсалт ба ан цав илрэх;

- энэ бүлгийн 4.5.1-д зааснаас бусад объектыг ашиглахад хүндрэл үүсэх буурин дахь барилга байгууламж ба ул хөрсний шилжилт;

- суваг ба голдирол, ус хүлээн авах барилга байгууламж хэсэгчлэн дарагдах болон бусад үр дагаврын улмаас хажуу налуугийн тогтвор алдагдах; Хэрэв хажуу налуугийн тогтвор алдагдан барилга байгууламжийг ашиглах боломжгүй нөхцөлд хүргэвэл хажуу бэлийн тогтворын тооцоог I бүлгийн хязгаарын төлөв байдлаар гүйцэтгэнэ.

- буурины орчны бат бэхийн тооцоогоор буурины даах чадвар бүхэлдээ алдагдаж байвал буурины бат бэхийг нэмэгдүүлэх эсвэл I бүлгийн хязгаарын төлөв байдлын (1) нөхцөлийг хангах  барилга байгууламж - буурь системийн бүтээцийг өөрчлөх арга хэмжээг урьдчилан авах;

4.6.Динамик ачааллын үйлчлэлд өртөмтгий усны барилга байгууламж буурины зураг төслийг зохиох үед зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд буурины тооцоог барилга байгууламж буурьтай (ул хөрсний шугаман бус загварыг ашиглан) харилцан үйлчлэх динамик онцлог ба динамик (мөчлөгт) үйлчлэлээр ул хөрсний шинж чанарт гарч болзошгүй өөрчлөлтийг тооцож гүйцэтгэвэл зохино.

4.7.Усны барилга байгууламж буурины бат бэхийн ба тогтворын тооцоонд баримталж буй аргуудтай зэрэгцэн тэдгээрийн найдвар ба үл зөвшөөрөгдөхийг үнэлдэг магадлалын аргуудыг ашиглаж болно.

“Барилга байгууламж-буурь” системийн үл зөвшөөрөгдөх магадлалыг үнэлэх үед дараах нөхцөл хангагдсан байх ёстой;

> O (2)

Тохиолдлын чанартай хэмжигдэхүүн гэж үздэг ачааллын k хослолд тохирох хязгаарын эсэргүүцлийн нэгдмэл Rk хүч ба нэгдмэл хүчний Fk үйлчлэл. Гаргаж авсан үл зөвшөөрөгдөх магадлалыг татгалзлын буюу үл зөвшөөрөгдөх норматив түвшинтэй (тогтвороо алдах г.м) харьцуулна.

Үл зөвшөөрөгдөх магадлалын нормчлогдсон түвшний утгыг барилга байгууламжийн ажиллах (То) хугацаанд хамруулан (барилга байгууламжийн тогтворжилт алдагдах, буурины бат бэх алдагдах г.м) осол ба гэмтлийн үл зөвшөөрөгдөх статистик өгөгдлүүд дээр үндэслэн авна. Ийм өгөгдлүүд байхгүй бол хүснэгт 1-т өгөгдсөн өгөгдлүүдийг ашиглана.

Хүснэгт 1

Усны барилга байгууламж ангилал

Үл зөвшөөрөгдөх магадлал 1/ жил

III

510-5

510-4

2.510-3

510-3

4.8.Барилга байгууламжийн буурины зураг төсөлд урьдчилан сэргийлэх, хамгаалалтын арга хэмжээ, аюултай үйл явц ба үзэгдлийг тооцсон барилгын ажлын аюулгүй ажиллагаа ба барилга байгууламжийг ашиглах нөхцөлийг хангах үндсэн зорилготой хяналт, шинжилгээний үнэлгээний (мониторингийн) хөтөлбөрийг тусгасан байх шаардлагатай.

Хяналт, шинжилгээ үйлчилгээний (мониторингийн) хөтөлбөрт барилгын ажлын үе шат, ашиглалтад өгөх ба ашиглалтын явцад усны барилга байгууламж хүрээлэн орчинтой харилцан уялдах үйл явц тогтворжих хүртэлх илүү анхаарах асуудлуудыг тусгаж өгнө. Шаардлагатай үед үе шат бүрд бодит байдлын өөрчлөлтийг тус хөтөлбөрт тусгаж өгнө.

4.9.Барилга байгууламжид хяналт, ажиглалт хийх ажлын бүтэц ба хэмжээг барилга байгууламжийн ангилал, тэдгээрийн бүтээцийн онцлог ба төслийн шинэлэг шийдвэр, геологи, гидрогеологи, цэвдэг судлал, чичирхийллийн нөхцөлүүд, барилга байгууламжийг барьж байгуулах арга ба ашиглалтын шаардлагуудаас хамааруулан тогтоож өгнө.

Барилга байгууламжид хийх хяналт, ажиглалтаар дараах зүйлийг тодорхойлно:

- суулт, хазайлт ба барилга байгууламжийн болон буурины хэвтээ шилжилт;

- буурь ба шороон барилга байгууламжийн ул хөрсний температур (эрс тэс уур амьсгалтай нөхцөлд барилгын ажил гүйцэтгэх үед болон жилийн дундаж агаарын температур 1оС -ээс бага үед);

- буурь ба шороон барилга байгууламж дахь усны пьезометрийн түрэлт (депрессийн гадаргуугийн байршил);

- барилга байгууламжийн бууриар шүүрэх усны урсац;

- шүүрүүлийн болон коллектор дахь шүүрч байгаа усны химийн найрлага, температур ба булингар;

- шүүрүүлийн ба шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламжийн ажиллагааны үр дүн;

- барилга байгууламжийн буурин дахь хүчдэл ба хэв гажилт;

- барилга байгууламжийн буурин дахь нүх сүвний даралт;

- бууринд үзүүлэх газар чичирхийллийн үйлчлэл;

Дээр дурдсан үзүүлэлтүүдийг холбогдох хэмжих багаж хэрэглэлүүдийг ашиглан тодорхойлно.

Багажийн хэмжилтээс гадна буурь ба шороон барилга байгууламж дахь гаднын тааламжгүй нөлөөллийг шуурхай илрүүлэхийн тулд биет ажиглалтыг нэмэлтээр гүйцэтгэнэ.

Хяналт, шинжилгээ үйлчилгээний системийн бодит ажиглалтын бүрэлдэхүүн ба эзлэхүүнийг болзошгүй осол ба үзэгдэл цаашид тэлж өргөжих төсөөлөл зураглалаар тогтооно. Мөн түүнчлэн түүний үр дагавар болох онцгой нөхцөл байдал үүсгэхгүй байхаар тооцоолон тогтоож өгнө.

4.10.I-III ангиллын барилга байгууламжийн буурины зураг төсөл зохиохдоо барилгын ажлын ба ашиглалтын үед (4.9-ийн дагуу) барилга байгууламж ба түүний буурины төлөв байдалд ажиглалт хийх, зарим элементүүдийн найдварыг шуурхай үнэлэх, барилга байгууламж-буурь системийг бүхэлд нь, систем дэх дутагдал гэмтлийг цаг хугацаанд нь илрүүлэх, ослоос урьдчилан сэргийлэх, ашиглалтын нөхцөлийг сайжруулах, мөн түүнчлэн сонгон авсан тооцооны аргууд тэдгээрийг боловсронгуй болгох, дүгнэлт хийхэд зориулж хэмжилт-хяналтын багажууд суурилуулах арга хэмжээг заавал тусгаж өгсөн байх.

IV ангиллын барилга байгууламж ба тэдгээрийн бууринд геодезийн ба харааны ажиглалтыг хийнэ.

Барилга байгууламж ба түүний бууринд хэмжилт-хяналтын багажийг суурилуулах бүтэц ба бүрэлдэхүүнийг барилга байгууламжийн зураг төслийн салшгүй хэсэг болох төслийн бүх шатанд тусгагддаг бодит ажиглалт ба шинжилгээний төслөөр тогтооно.

Тайлбар:

1.Инженер-геологийн хүнд нөхцөлтэй буурин дээр барилга байгууламжийн шинэ бүтээц хийц ашиглах үед IV ангиллын барилга байгууламж ба түүний бууринд хяналт-хэмжилтийн багаж суурилуулж болно.

2.IV ангиллын барилга байгууламжид зориулж багажаар гүйцэтгэх ажиглалтыг буурины шүүрэлт, ба барилга байгууламж ба түүний буурины суулт, шилжилтийг хянахаар хязгаарлаж болно.

4.11.Усны барилга байгууламж буурины зураг төсөл зохиохдоо зэргэлдээх газар нутаг гадаргын ба газрын доорх усанд автахаас хамгаалах, үйлдвэрийн бохир усаар газрын доорх ус бохирдохоос сэргийлэх, байгаль орчныг хамгаалах инженерийн арга хэмжээ авах, мөн түүнчлэн эрэгт тулсан усны барилга байгууламжийн зарим хэсэг ба усан санд сөрөг үзэгдэл (төслийн тооцоог давсан төлөвлөгдөөгүй давлагаа, ус хамгийн их тулах түвшнээс дээш гарч усан сан хэт дүүргэгдэх г.м) үүсгэх боломжтой эргийн хажуу бэл гулсаж нурах ба бусад үзэгдлээс урьдчилан сэргийлэх, усны түрэлттэй талын үндсэн барилга байгууламжуудыг гэмтэхээс хамгаалсан арга хэмжээг заавал тусгаж өгнө.

4.12.Усны барилга байгууламж буурь орчныг тохижуулах төслийн экологийн үндэслэлд барилга байгууламжийн барилгын ажил ба ашиглалтын үед байгаль орчинд нөлөөлөх хүний үйл ажиллагааны оролцоог багасгах, байгаль орчны хамгаалалтыг баталгаажуулах, бүтэц өөрчлөгдөх сөрөг үзэгдлээс урьдчилан сэргийлэхэд чиглэгдсэн байгаль орчныг хамгаалах цогц арга хэмжээг заавал тусгасан байна. Түүнчлэн экологийн төлөв байдлыг байгалийн бодит нөхцөл байдлаас (амралт зугаалгын бүс байгуулах, газрыг сэргээж ашиглах г.м) харьцангуй илүү сайжруулахад чиглэгдсэн арга хэмжээг боловсруулж өгнө. Энд зөвхөн үндсэн барилга байгууламж байрласан талбайгаас гадна, барилгын ба ашиглалтын хугацаанд усан сангийн нөлөөллийн талбай болон усны барилга байгууламжаас доош орших нөлөөллийн бүсүүд хамрагдана. Олон жилийн цэвдэг хөрстэй газарт барилга байгууламж барьж усан сан үүсгэх үед онцгой анхаарал тавих шаардлагатай. Усны барилга байгууламж зураг төсөл зохиохдоо инженерийн үйл ажиллагаагаар байгаль орчныг хамгаалахад тавигдах шаардлагуудыг тогтоосон хууль зүйн акт (баримт) ба норматив бичиг баримтуудыг мөрдлөг болгоно.

4.13.Барилгын ажилд ашиглаж буй материалуудад (зөөврийн болон орон нутгийн), химийн нэмэгдэл ба урвалжууд хүн ба байгаль орчинд хэрхэн нөлөөлөхийг тогтоох ариун цэврийн ба экологийн шинжилгээ хийнэ.

5. УЛ ХӨРСНИЙ АНГИЛАЛ БА ТЭДГЭЭРИЙН ФИЗИК - МЕХАНИКИЙН ШИНЖ ЧАНАР

Ерөнхий зүйл

5.1.Ул хөрсний физик-механикийн шинж чанарын үзүүлэлтийг дараах зориулалтаар тодорхойлно:

- буурины ул хөрснийг ангилах ба инженер-геологийн элементүүдийг ялгах;

- функциональ буюу хүчин зүйлүүдийн (корреляцын) хамаарлын тусламжтайгаар өөр үзүүлэлтүүдээр дамжуулан нэг үзүүлэлтийг тодорхойлоход;

- 4.2 заасны дагуу усны барилга байгууламж буурины зураг төслийн даалгаврыг шийдэхэд.

5.2.Усны барилга байгууламж буурины ул хөрсний ангиллыг MNS 3263-2014 стандарт болон энэхүү дүрмийн эмхэтгэлийн А хавсралтын А2 хүснэгтэд тавигдсан шаардлагуудад нийцүүлэн, тэнд тусгагдсан ул хөрсний шинж чанараар ангилагдсанд тооцно.

5.3.Ул хөрсний ангилал ба усны барилга байгууламж буурины зураг төсөл зохиоход зориулж дараах ул хөрсний ангилал ба шинж чанарыг (MNS 3263-2014) туршилтаар тодорхойлж тогтооно.

- мөхлөгийн бүтэц:

- нягт -  ;

- хатуу хэсгийн нягт - ;

- хэлхээдсийн нягт - ;

- байгалийн чийг –W ;

- сүвэрхгийн коэффициент – ;

- имрэгдлийн хязгаар ба урсалтын хязгаар дах чийг:

- налархайн тоо - ;

- урсалтын үзүүлэлт - ;

- усаар ханалтын коэффициент - ;

- элсний нягтралын зэрэг - ;

Хүснэгт 2

Ул хөрсний ангилагдсан шинж чанар

Ул хөрсний физик - механикийн шинж чанар

Хуурай ул хөрсний нягт (массив дах)

, т/м3

Сүвшилийн коэффициент (массив дах)

Усаар ханасан байдалд байгаа чулуулгийн нэг тэнхлэгийн дагуу сунгалтанд үзүүлэх эсэргүүцэл

, МПа

Ул хөрсний хэв гажилтын модуль (массив дах) E ,МПА

А.Хадан хөрс

Хадан хөрс , нэг тэнхлэг дээрх шахалтын бат бэхийн хязгаар Rc  5 MПа

Оргилмол (боржин, диорит, порфирит ба бусад)

Хувирмал (гнейс, өөхөн чулуу, кристал занар, гантиг чулуу) Тунамал (шохойнцор, бадмар, элсэнцэр ба бусад)

2.5 - 3.1

0.01

1.0

20000

Хадархаг Rc  5 MПа үед тунамал (шаварлаг занар, аргиллит, алевролит, элсэнцэр, хөрзөн чулуу (конгломерат), шохой, баргилт (мөргөл), бөсөл (туф) гөлтгөнө ба бусад)

2.2 - 2.65

 0.02

1.0

200 - 2000

Б. Хадан биш

Том хэмхдэст (хайрга, хайр), элсэн,

Tоосорхог шавранцар (элсэрхэг), шавранцар ба шавар

1.4 - 2.1

1.1 -2.1

0.25 - 1.00

0.35 - 1.00

20 - 200

4 - 10

Тайлбар:

Хавсралт А-д хадан хөрсний массивын ангиллыг үзүүлсэн : ан цав зэрэг, ус нэвтрүүлэлт, хэв гажилт, өгөршлийн зэрэг (хагарал ба ан цав), нэг төрлийн зэрэг мөн түүнчлэн хадан ба хадан биш ул хөрсний мөсжилт ба мөсөөр цементлэгдэх зэргээр нь үзүүлсэн.

- мөхлөгийн бүрэлдэхүүний нэг төрөл бусын зэрэг - Cu ;

- органик бодисын харьцангуй агууламж - Ir ;

- ачаалалгүй хөөлтийн харьцангуй хэв гажилт - sw ;

- суултын харьцангуй хэв гажилт - s ;

- давсжилтын зэрэг - ;

- усанд давс уусалтын зэрэг - qsr ;

- нэг тэнхлэг дагуу шахалтын хязгаар - Rc ;

- усанд зөөлрөх (дэвтэх) коэффициент - ;

- өгөршлийн коэффициент - ;

- том ширхэгт ул хөрсний бутралын коэффициент - ;

- хөлдөж эхлэх (гэсэх) хэм - ;

- цэвдэг ул хөрсний агшилтын коэффициент - ;

- хөлдсөн овойлтын харьцангуй хэв гажилт - ;

- хөлдсөн ул хөрсний сүв мөсөөр ба хөлдөөгүй усаар дүүрэх эзлэхүүний зэрэг - ;

- хөлдүү ул хөрсний нийт мөсжилт - ;

- ул хөрсний нүх сүвний мөсөөр дүүргэлтийн зэрэг - ;

5.4.Усны барилга байгууламж буурины зураг төслийг зохиохдоо мөн дараах үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох шаардлагатай. Үүнд:

- урьдчилан нягтруулалтын даралт - ;

- үр ашигтай хүчдэлүүд дэх дотоод үрэлтийн өнцөг ба хувийн барьцалдалт , ба бүрэн хүчдэлүүд дэх дотоод үрэлтийн өнцөг ба хувийн барьцалдалт -  , c ;

- шүүгдээгүй шилжилтийн эсэргүүцэл - ;

- хэв гажилтын модуль - E ;

- шахагдалтын нягтралтын коэффициент - ;

- хөндлөн хэв гажилтын коэффициет - ;

- шүүрэлтийн коэффициент - k ;

- нягтралтын коэффициент - ;

- гулсалтын үзүүлэлтүүд ба (залгамжилсан гулсалтын онолоор);

- ул хөрсний шүүрэлтийн бат бэхийн үзүүлэлтүүд (түрэлтийн орчны ба дунджилсан туйлын градиент )- , ба шүүрэлтийн хязгаарын хурд - ;

- ул хөрсний массив дахь дагуу ба хөндлөн долгионы тархалтын хурд ;

шүүгдээгүй шилжилтийн динамик эсэргүүцэл - ;

- шилжилтийн динамик модульь - ;

- эзлэхүүн шахагдалтын динамик модульь - ;

- унтралтын динамик коэффициент - ;

- хувийн ус шингээлт - q ;

- ул хөрсний уян хатан ус гаргацын коэффициент - ;

- ул хөрсний хүндийн хүчний ус гаргацын коэффициент -  ;

- ан цавын үзүүлэлт (ан цавжилтын модульь - уналтын өнцөг  ба угаагдалт - ; урт - ; ан цав нээгдэлтийн өргөн - );

Ан цав дүүргэгчийн үзүүлэлт (дүүргэлтийн зэрэг, бүрэлдэхүүн, төлөв байдлын тодорхойлолтууд ):

- мөсөн овойлтын коэффициент - ;

- овойлтын хувьд хэвийн ба шатах хүч - ; ;

- хадан ул хөрсний энгийн гулдмай чулуулгийн нэг тэнхлэгт шахалт дээрх бат бэхийн хязгаар - ;

- бутармал хадан ул хөрсний нэг тэнхлэгт шахалт дээрх бат бэхийн хязгаар - ;

- хадан ул хөрсний массивын сунгалт ба шахалт - дээрх бат бэхийн хязгаар;

- массивын шилжилтийн бат бэхийн хязгаар - ;

- наалданги (шавар ул хөрсний бат бэхийн адгезит хязгаар) - ;

- гэссэн ул хөрсний дулаан дамжуулалт - ;

- хөлдүү ул хөрсний дулаан дамжуулалт - ;

- Гэссэн ул хөрсний эзлэхүүний дулаан багтаамж - ;

- хөлдүү ул хөрсний эзлэхүүний дулаан багтаамж - ;

- хөлдүү ул хөрсний шахагдалтын коэффициент - ;

- гэсэж буй ул хөрсний шахагдалтын коэффициент - ;

- гэсэлтийн коэффициент - ;

- барилга байгууламж хөрстэй холбогдох зааг дээрх үрэлтийн коэффициент - ;

Шаардлагатай бол ул хөрсний өөр шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойлж болно.

5.5.Энэхүү норм, дүрмийн хавсралтын 5.3 ба 5.4-т дурдсан зайлшгүй шаардлагатай тодорхойлолтуудын бүтцийг талбайн инженер–геологи, геотехникийн нөхцөл онцлог, зориулалт, ангилал ба зураг төслийг нь боловсруулж буй барилга байгууламжийн техникийн тодорхойлолтууд, хүлээгдэх ачаалал ба үйлчлэлийн шинж чанар, хэмжээ, тооцооны бүдүүвч ба аргуудаас хамааран инженер–геологи, геотехникийн судалгааг гүйцэтгэх техникийн даалгавраар тодорхойлно. Мөн энд ул хөрсний физик-механикийн шинж чанарын өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлж чадах барилга байгууламжийг барих онцлог ба ашиглалтын нөхцөлийг зааж өгнө.

Инженер-геологи, геотехникийн судалгааны ажил гүйцэтгэн явуулах техникийн даалгавар ба хөтөлбөрт ул хөрсний физик-механик шинж чанарыг тодорхойлох хээрийн ба лабораторийн шинжилгээ хийх тусгай ажилбаруудыг боловсруулж өгсөн байх шаардлагатай.

5.6.Хээрийн ба лабораторийн тусгай шинжилгээний хөтөлбөрүүд нь ул хөрсний байгалийн төлөв байдал, барилга байгууламж шороон буурьтай харилцан үйлчлэх үйлчлэлийн урьдчилсан таамаг нөхцөл, туршилтын багажид тавигдах шаардлагууд г.м бүтцийг тооцсон ул хөрсний туршилтын аргачлалууд ба ачааллын хүрээнд нь механик үзүүлэлтүүдийн утгыг тодорхойлбол зохих ачааллын зааг хязгаарыг агуулсан байх шаардлагатай. Зохих үндэслэлтэй бол стандартаар журамлагдаагүй аргуудыг ашиглаж болно.

5.7.Энэхүү норм, дүрмийн 6-р хэсгийн зааврыг үндэслэн буурины инженер-геологийн (тоон ба физик) загвар (бүдүүвч) байгуулах ул хөрсний хээрийн ба лабораторийн шинжилгээний үр дүнг нэгтгэх ба дүгнэх замаар барилгын инженер–геологийн нөхцөлийг нарийвчлах, тодорхой болгох ёстой.

Буурины ул хөрсний нэг төрлийн бус байдлыг үнэлэх, ИГЭ ба ХТЭ-үүд ялгарах, /MNS 2490-77/ стандарт ба энэхүү дүрмийн эмхэтгэлийн 6-р хэсгийн шаардлагын дагуу туршилтын үр дүнг статистик боловсруулалт хийх замаар үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон болон тооцооны утгыг тодорхойлно.

5.8.Ул хөрсний үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон Xn утгыг авч үзэж буй “барилга байгууламж – буурь” системийн ул хөрсний ажиллах нөхцөлд хамгийн ойр байдалд гүйцэтгэсэн хээрийн ба лабораторийн шинжилгээний үр дүнд үндэслэн тогтоож өгнө. Бүх үзүүлэлтийн нормчлогдсон утгуудаар тэдгээрийн статистикийн дундаж утгуудыг авна. Ул хөрсний үзүүлэлтийн тооцооны (Х) утгыг дараах томьёогоор тодорхойлно:

Энд: - ул хөрсний найдварын коэффициент, (MNS 2490-77) дагуу тодорхойлно.

Ул хөрсийг ангилах үед үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон утгыг төслийн даалгаварт заасан нормчлогдсон ба тооцооны утгуудыг авна.

5.9.Ул хөрсний үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгуудыг:

Хязгаарын төлөвийн 1-р бүлгийн тооцоонд , хязгаарын төлөвийн 2-р бүлгийн тооцоонд гэж тус тус тэмдэглэнэ.

үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгуудыг тодорхойлох үед ул хөрсний найдварын коэффициентыгнэг талт үнэмшлийн магадлал  = 0.95 байхаар тодорхойлно.

Хязгаарын төлөвийн 2-р бүлгийн тооцоонд зориулагдах үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгуудыг нормчлогдсон утгатай тэнцүүгээр өөрөөр хэлбэл = 1 авна.

III ба IV ангиллын барилга байгууламжийн буурь, мөн барилгын ажлын үе шатанд байгаа барилга байгууламжийн бууринд зориулан ул хөрсний физик-механикийн үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгуудыг адилтган дүгнэх, корреляцын (хувьсах хэмжигдэхүүнүүдийн хоорондох статистик холбоо) холбоог ашиглан сонгон авахыг зөвшөөрнө.

5.10.Олон жилийн цэвдэгтэй мужид байрлах барилга байгууламжийн буурины физик-механик ба шүүрэлтийн үзүүлэлтүүд нь мөсжилт (чийг) ба чулуулгийн температураас хамаардаг. Цас мөсөн бүрхүүлтэй бүсэн дэх массивын хэв гажилтын, бат бэх, шүүрэлтийн үзүүлэлтүүдийг ихэвчлэн хээрийн шинжилгээний аргаар (штампын туршилтууд, усыг шахах ба шавхах, геофизикийн аргууд) тодорхойлно.

Массивыг байгалийн ба урьдчилан таамагласан (гэсэлтийн дараа) төлөв байдлаар тодорхойлсон байх ёстой.

5.11.”Барилга байгууламж-буурь” системийн зураг төслийг зохиохдоо буурины ул хөрсний гидрогеологийн горим, хүчдэл хэв гажилтын төлөв байдалтай уялдан барилгын ажлыг гүйцэтгэх нөхцөлүүд, ул хөрсний физик-шинж чанар хүний үйл ажиллагаагаар өөрчлөгдөхтэй холбогдон барилга байгууламжийг барих, ашиглах явцад ул хөрсний физик-механик шинж чанарууд өөрчлөгдөж болохыг тооцоолсон байх шаардлагатай .

Усны үйлчлэлээр хэв гажилтад хүчтэй орсон (E < 0.2 МПа үед), хөнгөн өгөршсөн, ан цав ихтэй, дэвтсэн ба хөөж тэлсэн хагас хадан хөрсөнд хадан ба хадан биш хөрсөнд тохирох тооцооны болон физик – механикийн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох бүтэц, аргуудыг сонгож авна.

Олон жилийн цэвдэг хөрс тархсан бүсэд ул хөрсний механик ба физик - дулааны шинж чанар өөрчлөгдөхөд хүргэдэг буурины температурын горимын өөрчлөлтийг тооцож үзэх шаардлагатай.

Барилга байгууламжийг барих ба ашиглалтын явцад буурины ул хөрсний шинж чанарын болзошгүй өөрчлөлтийн эрчим ба шинж төрөхийг тохирох загвар ба туршилт шинжилгээний үр дүнд үндэслэн барилга байгууламжийг ашиглах бүх хугацааны турш хяналт ажиглалт хийж мэдээлж байх шаардлагатай.

5.12.Барилга байгууламжийг ашиглах явцад түүний төлөв байдлыг үнэлэхийн тулд ул хөрсний шинж чанарын нормчлогдсон ба тооцооны утгыг төслийн үе шатанд гүйцэтгэсэн инженер-геологийн судалгааны үр дүн, барилга байгууламжийг барих үеийн геотехникийн хяналтын үр дүн, ашиглалтын үеийн бодит ажиглалтын өгөгдөлд үндэслэн тогтоож өгнө. Шаардлагатай тохиолдолд тусгайлан боловсруулсан хөтөлбөрийн дагуу инженер-геологийн нэмэлт судалгаа хийж болно.

5.13.Барилга байгууламжийг засварлах, шинэчлэх ба ашиглах зорилготойгоор гүйцэтгэх нэмэлт судалгааны үед шатанд ул хөрсний шинж чанарын нормчлогдсон ба тооцооны утгуудыг тусгай хөтөлбөрөөр тодорхойлох шаардлагатай. Судалгааны хөтөлбөр нь тухайн барилга байгууламжийн онцлогийг тооцсон байх шаардлагатай, харин туршилт ба судалгааны аргууд нь өмнөх туршилт судалгааны аргачлалыг бодолцсон байх шаардлагатай.

Хадан биш ул хөрсний шинж чанар

5.14.Тогтворжсон төлөв байдал дахь (үйлчилж байгаа хүчдэлд) ул хөрсний бат бэхийн шинж чанарыг гурван тэнхлэгт шахалтын нягтруулсан- шүүрүүлийн бүдүүвчийн (схем) аргаар тодорхойлно. Зохих үндэслэлтэй бол III - IV ангиллын барилга байгууламж ба бууринд зориулж нягтруулсан шүүрүүлийн бүдүүвчээр нэг хавтгайн огтлолын аргыг ашиглахыг зөвшөөрнө. Эсвэл нүх сүвний даралтын хэмжилтэй нягтруулсан шүүрүүлийн бүдүүвчээр тодорхойлно.

Тогтворжоогүй төлөв байдал дахь ул хөрсний бат бэхийг (шүүрүүлгүй шилжилтэд үзүүлэх эсэргүүцэл sn) нягтруулаагүй-шүүрүүлгүй бүдүүвчээр гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар тодорхойлно. Зохих үндэслэлтэй бол III ба IV ангиллын буурь ба барилга байгууламжид нягтруулаагүй-шүүрүүлгүй бүдүүвчээр (хурдан огтлол) нэг хавтгайн огтлолын аргыг ашиглахыг зөвшөөрнө.

Тайлбар:

1.Тогтворжоогүй төлөв байдалтай (бүрэн хүчдэлтэй) -гийн бат бэхийн үзүүлэлтийг онцгой тохиолдолд зөвхөн тооцооны тусгай үндэслэлийн бүдүүвчид зориулан тодорхойлно.

2.Инженер геологийн бүдүүвчид зориулан ба su үзүүлэлтүүдийн утгыг тодорхойлох үед статистик туршилт ба эргэлдсэн огтлолын (тасралт) аргыг ашиглаж болно.

5.15. үзүүлэлтүүдийн норматив ба тооцооны утгуудыг Кулон буюу Кулон Морын бат бэхийн таамаглалыг ашиглан гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар гаргаж авсан голлох хүчдэлийн хамгийн их ба бага бүх хязгаарын хос утгуудад статистик боловсруулалт хийх замаар тодорхойлно. (MNS 2490-77 стандартаар нэг хавтгайн огтлолын аргаар гаргаж авсан норматив ба хязгаарын шүргэх хүчдэлийн хос утгуудыг боловсруулах).

5.16. үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгуудыг тодорхойлохдоо нэг талт үнэмшлийн магадлал ул хөрсний найдварын коэффициентыг ашиглан тооцно. Хэрэв ийм байдлаар тодорхойлсон -ийн утга 1,25-аас их (лаг 1,4) эсвэл 1,05-аас бага байвал тэдгээрийн утгуудыг = 1,25 (лаганд - 1,4) ба =1.05 байхаар сонгон авна. ба үзүүлэлтүүдийн тооцоот утгыг норматив утгатай тэнцүүгээр авна.

5.17.I-III ангиллын барилга байгууламжийн буурины хөрсөнд лабораторид зохих аргаар туршилт хийхээс гадна статик ба динамик зонд , эргүүлэн таслах аргаар нэмэлт туршилтыг хээрийн нөхцөлд заавал гүйцэтгэнэ. Харин бетон ба төмөр бетон барилга байгууламжийн бууринд үлгэрчилсэн хийцийн шилжилтийн (штампын) аргаар туршилтыг гүйцэтгэнэ. Заагдсан аргаар хийх туршилт, түүний үр дүнгээр , ба үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон утгыг тодорхойлох нь, барилга байгууламжийг барих ба ашиглах үеийн тооцооны үндсэн тохиолдолд тохирох нөхцөлөөр гүйцэтгэгдэнэ.

5.18.Том хэмхдэст ул хөрсийг турших үед ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн болон бүтцийн нягтын параметрээс туршиж буй ул хөрсний бат бэх ба хэв гажилтад орох туршилтын аргууд ба ширхэглэлийн бүрэлдэхүүний загварыг ашиглахыг зөвшөөрнө.

Хиймэл буурины зураг төсөл зохиохдоо дээр дурдсан үзүүлэлтүүдээс гадна бууринд ашиглах хуурай ул хөрсний нягт ба чийгийн зөвшөөрөгдөх хяналтын утгыг тогтоож өгнө. Үүнээс гадна том хэмхдэст хөрстэй (хайрганцар, уулын масс г.м) хиймэл бууринд зориулж ул хөрсний мөхлөгийн бүтцийн өөрчлөлтийн зөвшөөрөгдөх хүрээг тогтоож өгнө. Ул хөрсний шинж чанарын ба мөхлөгийн үзүүлэлтүүдийн хяналтын утгууд өөрчлөгдөх хэмжээг лабораторийн ба хээрийн туршилт-үйлдвэрлэл шинжилгээний үр дүнгээр тогтоож өгнө.

Бууринд хэрэглэж буй ул хөрсний хэв гажилтын үзүүлэлт, ширхэглэлийн бүтэц, хуурай ул хөрсний нягт ба ул хөрсний чийгийг тодорхойлохдоо туршилтаар батлагдсан хөндлөнгийн аргуудыг ашиглахыг зөвшөөрнө.

5.19.Хадан биш ул хөрсний хэв гажилтын статистик модулийн нормчлогдсон утгыг хээрийн нөхцөлд хийх хэв шилжилт ба шахалтын хэмжилтийн туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно. Мөн түүнчлэн хийн шахалтын туршилтын үр дүнгээр эсвэл зохих стандартын (MNS 3479:1983) шаардлагын дагуу гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар тодорхойлно.

I-II ангиллын буурь ба шороон барилга байгууламжийн хөрсөнд зориулж гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар туршилтыг заавал гүйцэтгэсэн байх шаардлагатай.

Дээж ачаалах дэс дараалал (журам), туршилтын үр дүнг боловсруулахад, ул хөрсний массивыг ачаалах (урьдчилан нягтруулгын даралтын хэмжээ ба хөрсийг дахин нягтруулах зэрэг) хураангуй (товчоо), ул хөрсний тооцоот элемент дэх хүчдэлийн өөрчлөлтийн диапозон, тооцооны арга эсвэл үзүүлэлт нь тодорхойлогдсон тооцооны загварын судалгааг тооцсон байх шаардлагатай.

Хэрэв буурины элементэд үйлчлэх хүлээгдэж буй хамгийн их даралт урьдчилан нягтруулах даралтаас их байх тохиолдолд хэв гажилтын хоёрдогч модулиас гадна анхдагч модулийг тодорхойлох шаардлагатай. Хоёрдогч модулийг судалж буй гүн дэх ердийн хүчдэлээс хүртэлх хүчдэлийн (завсар) интервал хоорондох хийн шахалтын муруйгаар тодорхойлно. Анхдагч модульгүй судалж буй гүн дэх хүчдэлээс хамгийн их хүлээгдэж буй хүчдэл хүртэлх интервал хоорондох хийн шахалтын муруйгаар тодорхойлно.

Хэв гажилтын ба модулиудын хүчдэлийн нормчлогдсон утгыг гүнээсээ хамааран тогтмолоор болон хувьсахаар тогтоож болно.

IV ангиллын барилга байгууламжийн бууринд зориулж модулийн тооцооны утгыг заавал мөрдөх В хавсралтаар тодорхойлогддог коэффициентыг тусган оруулсан энэхүү норм, дүрмийн хүснэгтээр сонгон авч болно.

Хөрөнгө оруулалтыг үндэслэх шатандаа байгаа барилга байгууламжийн хадан ба цэвдэг ул хөрсний хэв гажилтын модулийг чичиргээ авианы аргын тусламжтайгаар тодорхойлж болно. Хэв гажилтын ба модулиудын тооцооны утгыг нормчлогдсон утгатай тэнцүүгээр авна.

5.20.Нягтруулалтын коэффициентыг MNS 3478:1983 стандартын дагуу хийн шахалтын болон гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар тодорхойлно. -ийн нормчлогдсон утгыг MNS 2490-77 стандартаар, нягтралтын коэффициентын тооцооны утгыг нормчлогдсонтой тэнцүү байхаар авна.

5.21.Хөндлөн хэв гажилтын коэффициентын нормчлогдсон утгыг, ул хөрсний дээжийн дагуу ба хөндлөн хэв гажилтын хамааралгүй хэмжилттэй нягтруулсан - шүүрүүлийн бүдүүвчээр (схемээр), гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар туршсан туршилтын үр дүнгээр тодорхойлохыг зөвшөөрнө. н утгыг туршилтаар гаргаж авсан үзүүлэлтүүдийн ногдвор утгын арифметик дунджаар, эсвэл туршилтаар хэмжсэн хэмжигдэхүүний дундаж хамаарлаар тогтоосон утгаар тодорхойлно. Хэв гажилтын коэффициентын тооцоот утгыг нормчлогдсон утгатай тэнцүү байхаар авна. Туршилтын утга байхгүй бол коэффициентын тооцооны утгыг 3-р хүснэгтээс авна.

Хүснэгт 3

Хөрс	Хөндлөн хэв гажилтын коэффициент
Хөрс	Гэсгэлэн байдал	Тэс хөлдүү байдал
Шавар
	0.20-0.30	0.30-0.35
	0.30-0.38	0..35-0.39
үед	0.38-0.45	0.39-0.41
Шавранцар	0.35-0.37	0.27-0.33
Элс ба элсэнцэр	0.30-0.35	0.20-0.30
Том ширхэгт хөрс	0.27	0.20-0.25
Тайлбар: -ийн бага утгыг ул хөрсний нягт их байх үед авна.

5.22.I-II ангиллын барилга байгууламжийн буурины урьдчилсан тооцоонд, мөн түүнчлэн үндэслэлтэй бол IV ангиллын барилга байгууламжийн эцсийн тооцоонд зориулж ул хөрсний бат бэхийн нормчлогдсон ба тооцооны утгууд, хэв гажилтын үзүүлэлтүүдийг тэдгээрийн физик тодорхойлолтоос хамааран /БНбД 50-01-15/ барилгын норм, дүрмийн хавсралт хүснэгтүүдээс авахыг зөвшөөрнө.

5.23.Динамик ачааллын үйлчлэл ба нөлөөллийн үед усны барилга байгууламж буурины ул хөрсний аюулгүй, найдвартай ажиллагааны үндэслэлд зориулж дараах арга хэмжээг заавал авна.

- шүүрэлтгүй шилжилтэд үзүүлэх динамик эсэргүүцлийн хэмжээг үнэлэх;

- динамик нөлөөллийн үед болон динамик нөлөөлөл зогссоны дараах холбоостой ба холбоосгүй хөрсөн дэх нүх сүвний илүүдэл даралтын динамик өсөлтийг үнэлэх;

- мөчлөг бүрийн ул хөрсний бат бэхэд үнэлгээ өгөх (динамик нөлөөлөл зогссоны дараах ул хөрсний бат бэх);

- динамик үйлчлэлийн явцад хөрсөнд үүсдэг нэмэлт хэв гажилт ба шилжилтийн хүчдэлийг тодорхойлохын тулд зайлшгүй шаардлагатай шилжилтийн динамик модульь, эзлэхүүний шахагдтал , даралт бууралтад – д үнэлгээ өгөх;

- динамик үйлчлэлийн дараах нэмэлт суултын хэмжээ, барилга байгууламжийн хазайлт ба шороон буурины төлөв байдалд үнэлгээ өгөх;

“Барилга байгууламж-буурь” системд, газар хөдлөлт, долгионы үйлчлэл, эсвэл мөсний ачааллын нэгдмэл ажиллагааны үед шороон бууринд үүсэх хүчдэл ба хэв гажилтыг динамик үйлчлэл гэнэ. Ачаалал болгон өөрийн үргэлжлэх T хугацаа, онцлох давтамж , шүргэх хүчдэлийн оргил утгаар тодорхойлогддог. Дээрх үзүүлэлтүүд нь барилга байгууламж, шороон буурьтайгаа харилцан үйлчлэх хүчний бодит, хувирамтгай ба тогтмол бус шинж чанарыг ихээхэн хялбаршуулсан гаднах харилцан үйлчлэлийн загварыг байгуулах үндэс болно.

5.24.Ул хөрсний бат бэхийн динамик параметрүүд нь нэгдмэл (интеграл) үзүүлэлт болж өгдөг ба ул хөрсний физик-механик шинж чанар болон гаднах нөлөөллийн параметрээс нэгэн зэрэг хамаардаг. Динамик нөлөөллийн үед бат бэхийн параметрийг дэс дараалан ойртох аргыг ашиглан тооцоо-туршилтын аргаар тодорхойлно. Динамик нөлөөллийн үед ул хөрсний бат бэхийг гадаад үйлчлэлийн (гэмтлийг хуримтлуулах) үр дүнг шугаман хамааралгүйгээр нийлбэрчлэх боломжийн тухай Палмгрен - Майнер нарын таамаглалын (гипотези) үндсэн дээр тодорхойлно. Динамик үзүүлэлтүүдийн тооцоо-туршилтын үнэлгээний үндэс нь ул хөрсний хээрийн (статистик бүсчлэл, хэт авианы бүсчлэл, чичирхийллийн бүсчлэл) ба лабораторийн шинжилгээний үр дүн болно.

5.25.Лабораторийн туршилт шинжилгээний зорилго нь статистик хүчдэлийн өгөгдсөн түвшинд хөрс эвдрэх хүртэл тэсвэрлэх мөчлөгт хүчдэлийн түвшинг тодорхойлоход оршино. Туршилтын хөтөлбөр нь барилга байгууламж-буурь систем тогтвороо алдах төрөл бүрийн боломжит хэлбэрийг, мөн түүнчлэн буурин дахь статистик ба мөчлөгт хүчдэлийн урьдчилан төлөвлөсөн түвшинг тооцон үзсэн байх шаардлагатай. Лабораторийн туршилтын хөтөлбөрийг боловсруулахдаа барилга байгууламж тогтвороо алдаж болох бүх төрлийн гадаад нөлөөллийг биш харин хамгийн муу нөхцөлийг авч үзэхийг зөвшөөрнө. Лабораторийн туршилтын үр дүнг бодит нөхцөлд шилжүүлэхэд тохирох шинжлэх ухааны үндэслэл болон ачааллын мөчлөгт шинж чанар, түүний үйлчлэх хугацаа, гаднах нөлөөлөлд хоёр үе шаттай (фаз) орчны адил ул хөрсний эсэргүүцлийн шугаман бус шинж чанар, хөрсний нийт орчинд эвдрэл үүсгэх шугаман бус явцуудын харилцан нөлөөллийг цогцоор үнэлэх хандлагуудыг ашиглах шаардлагатай. Лабораторийн нөхцөлд динамик туршилт хийх хөтөлбөрийн онцлог, аргачлал ба үр дүнгийн тайлбарыг Б хавсралтад үзүүлсэн болно.

5.26.Холбоостой ба холбоосгүй ул хөрсний бат бэхийн динамик үзүүлэлтүүдийг статистик бат бэхийн хэсэг бүрд тодорхойлно. Гэхдээ эдгээр нь үйлчлэл бүрийн төрөл бүрээр тогтоосон байх ёстой.

Статик туршилтын үр дүнгээр гаргаж авсан харьцуулалтын параметрүүд нь холбоосгүй ул хөрсний хувьд дотоод үрэлтийн ашигтай өнцөг , холбоостой ул хөрсний хувьд шүүрүүлгүй шилжилтэд үзүүлэх эсэргүүцэл болно.

Холбоосгүй хөрсний хувьд буурины хязгаарлагдмал шүүрэх чадвартай ба нэг төрлийн хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдалтай байгаа ул хөрсний бат бэхийг үрэлтийн динамик өнцөг гэж нэрлэгдэх дараах байдлаар илэрхийлнэ.

Энд: тооцоот үйлчлэлийн хугацаанд хуримтлагдсан нүх сүвний илүүдэл даралт;

5.27.Гулгалтын үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон утгыг суултын тооцоонд зориулан хийн шахалтын туршилтын үр дүнгээр болон хэвтээ шилжилтийн тооцоонд зориулсан шилжилт туршилтын үр дүнгээр гаргаж авсан үзүүлэлтүүдийн хэсэгчилсэн утгуудын арифметикийн дунджаар тодорхойлно. Энэ тохиолдолд ачааллын үе шат болгонд хэв гажилтыг цаг хугацаагаар тогтоох туршилт хийнэ.

-ийн тодорхой утгуудыг дараах хамаарлаар тодорхойлно.

Энд: - цаг хугацааны агшин дахь хийн шахалтын (хийн шахалтын туршилтын үед) буюу шилжилтийн хэв гажилтын (шилжилтийн туршилтын үед) тодорхой утга.

- хийн шахалтын агшин зуурын хэв гажилтын (хийн шахалтын туршилтын үед) буюу шилжилтийн хэв гажилтын (шилжилтийн туршилтын үед) ногдвор утга.

тооцооны утгуудыг нормчлогдсон утгатай нь тэнцүүгээр авна.

5.28.коэффициентын нормчлогдсон ба түүнтэй тэнцүү нягтралын тооцооны утгыг энэ үзүүлэлтийн ногдвор утгын арифметикийн дунджаар тодорхойлно. -г шүүрэлтгүй нягтруулсан бүдүүвчээр гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар тодорхойлж болно.

III - IV ангиллын болон төсөл нь боловсруулах эхний шатанд байгаа I ба II ангиллын барилга байгууламжийн бууринд зориулж нэг хэмжээст даалгаварт тохируулан шахалтын коэффициентын нормчлогдсон ба түүнтэй тэнцүү тооцооны утгыг ул хөрсний сүвшилт ба нягтралтын үзүүлэлтүүд нь туршилтын замаар тодорхойлогдсон нөхцөлд шүүрэлтийн туршлагын үр дүнгээр тодорхойлохыг зөвшөөрнө.

5.29.Шүүрэлтийн коэффициентын нормчлогдсон утгаар барилгын ажил дууссаны дараа үүсдэг геостатик даралт ба ачааллыг хөрс хүлээн авахыг тооцдог, мөн хөрсний ус нэвтрүүлэх чадварыг туршсан туршилтын үндсэн дээр, усны ламинар хөдөлгөөнд ашигладаг Дарсийн хуулиар тодорхойлогддог ул хөрсний шүүрэлтийн коэффициентын ногдвор утгуудын арифметикийн дундаж утгыг авна. Шүүрэлтийн анизотроп үзэгдэл огцом илрэх үед ул хөрсний ус нэвтрүүлэх чадвар чиглэлээсээ хамааран 5 дахинаас илүү олон өөрчлөгдөж байвал шүүрэлтийн коэффициентыг анизотропын гол тэнхлэгээр тодорхойлно. Шүүрэлтийн коэффициентын тооцоот К-ийн утгыг нормчлогдсон утгатай тэнцүү байхаар авна.

Тайлбар: III-IV ангиллын барилга байгууламжийн буурины ул хөрсний шүүрэлтийн коэффициентын тооцоот утгыг адилтгах аргаар, түүнчлэн ул хөрсний физик-механикийн бусад үзүүлэлтийг ашиглан тодорхойлж болно.

5.30.Барилга байгууламжийн шүүрүүлтэй буурин дах түрэлтийн критик градиентын Icr.m тооцооны дундаж утгыг хүснэгт 4-с авна.

Хүснэгт-4

Хөрс

Түрэлтийн тооцооны дундаж критик градиент

Элс:

жижиг ширхэгтэй

дунд зэргийн ширхэгтэй

том ширхэгтэй

элсэнцэр

шавранцар

шавар

0.32

0.42

0.48

0.60

0.80

1.35

Орчны түрэлтийн критик градиентын тооцооны утгыг ул хөрсний зөөгдөлтийн тогтворжилтын үнэлгээний тооцооны аргыг ашиглан тодорхойлох, эсвэл лабораторид ба газар дээр нь ул хөрсний зөөгдөлтийн тогтворжилтыг туршилт хийх замаар тодорхойлно.

Зөөгдөлтөнд ороогүй элсэн хөрсөнд зориулж критик градиентыг усны урсгал шүүрүүлд орох хэсэгт 1.0, шүүрүүлээс гарах хэсэгт 0.3 гэж авч болно. Тоосорхог шаварлаг ул хөрсний хувьд шүүрүүлтэй буюу усны урсгал ул хөрсний гадаргуу дээр гарах хэсэгт ачаалал их үед - ийг 1.5, хэв гажилттай ачаалалтай үед 2.0 байхаар авч болно.

5.31.Уян ба хүндийн хүчний ус өгөлтийн коэффициентын нормчлогдсон ба утгыг байгалийн нөхцөлд бол буурины инженер-геологийн элементэд тоноглосон цооногийн ( жишээ нь: туршилтын цооногт ) усны түрэлт ба түвшний өөрчлөлтөд хийх ажиглалтын үр дүнгээр тодорхойлбол зохино. Коэффициентын тооцооны ба утгыг нормчлогдсон утгатай тэнцүү байхаар авна.

Тайлбар: II-IV ангиллын барилга байгууламжийн буурины ба утгыг лабораторийн нөхцөлд туршилтын үр дүнгээр тодорхойлж болно.

5.32.Ул хөрсний наалданги чанар (адгезийн бат бэх) -ийг ул хөрсний массиваас дээжийн материал таслан авах замаар тодорхойлно. Наалдангийн тооцооны утгыг нормчлогдсон утгатай тэнцүүгээр авна.

5.33.Шороон бус барилга байгууламж буурины хөрстэй тулж холбогдох зааг дээрх үрэлтийн коэффициентын tgутгыг, шууд тодорхойлсон үр дүн байхгүй тохиолдолд барилга байгууламжийн гадаргатай холбогдож буй буурины ул хөрсний дээд давхаргын хөрсний tg-ийн 2/3-аас ихгүй байхаар тогтоож өгнө.

Хадан хөрсний шинж чанар

5.34.Хадан ул хөрсний сорьцуудын нэг тэнхлэгийн шахалт ба нэг тэнхлэгийн суналтад үзүүлэх бат бэхийн хязгаарын нормчлогдсон утгуудыг, мөн түүнчлэн хадан хөрсний массивын нэг тэнхлэгийн суналт ба нэг тэнхлэг шахалтад үзүүлэх бат бэхийн хязгаарын утгуудыг лабораторийн ба хээрийн нөхцөлд шахах ба сунгах аргуудаар тусгай туршилт хийж гаргаж авсан эдгээр үзүүлэлтүүдийн тухайн утгуудын арифметик дунджаар тодорхойлно. Лабораторийн нөхцөлд бусад хамааралтай аргуудыг хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

5.35.Хадан хөрсний массивын шахалт ба суналт дахь бат бэхийн хязгаарын тухайн утгыг хээрийн нөхцөлд туршилтаар тодорхойлох бол: шахалтад - хадан бүхлийг нэг тэнхлэгт шахалтын аргаар харин суналтад - нэг тэнхлэгийн суналтын нөхцөлдөх бетонон үлгэрлэсэн хийцийг таслах ( бетон ба хадны уулзвараар ) аргаар эсвэл хадан бүхлийг (массивыг ба ан цаваар нь) таслах аргаар тодорхойлно.

Бат бэхийн үзүүлэлтийн тооцооны ба утгуудыг нэг талт үнэмшлийн магадлал =0.95 байхаар авч MNS 2490-77 стандартын дагуу тодорхойлно. ,, ба үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгуудыг тэдгээрийн нормчлогдсон утгуудтай тэнцүүгээр авна.

Үндэслэлтэй бол -ын тооцооны утгыг ан цавын хавтгайд босоо чиглэлд давхцаагүй бол хүснэгт 5-аас, харин ан цав элбэгтэй хавтгайд босоо чиглэлд давхцаж байвал түүний утгыг тэгтэй тэнцүү байхаар авахыг зөвшөөрнө.

5.36.Статик үйлчлэлд байгаа хадан хөрсний массивын үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон утгуудыг тооцооны аюултай бүх хавтгайгаар эсвэл хадан цулыг болон бетонон үлгэрчилсэн хийцийг алгуур огтлох аргаар лабораторийн (загвар буюу модель) болон хээрийн судалгааны туршилтын үр дүнгээр шилжилтийн жижиг талбайгаар тодорхойлно.

Дээр дурдсан аргуудаар хийх туршилтууд, түүний үр дүнгээр үзүүлэлтийн нормчлогдсон утгыг тодорхойлохдоо барилга байгууламжийг барих ба ашиглах үед байж болох тооцооны бүх тохиолдлууд тохирч байх нөхцөлтэйгөөр гүйцэтгэнэ.

5.37. ба c үзүүлэлтийн нормчлогдсон ба тооцооны утгыг тодорхойлох туршилтын үр дүн боловсруулахдаа хадан биш хөрсөнд зориулж хийдэгтэй адилаар гүйцэтгэнэ. ( 5.15 ба 5.16-г үз)

5.38.III-IV ангиллын барилга байгууламжийн буурь, мөн түүнчлэн барилгын ажлын техник-эдийн засгийн үндэслэлийн үе шатанд байгаа I-III ангиллын барилга байгууламжийн буурины бүдүүвчийн тооцоонд шаардлагатай үзүүлэлтийн тооцоот утгыг адилтгах хүчин зүйлийн (корреляцын) холбоог ашиглан 5-р хүснэгтээс сонгон авч болно. үзүүлэлтийн утгыг, ажлын зураг төслийн үе шатанд байгаа I баII ангиллын барилга байгууламжийн бууринд зориулж зохих үндэслэлтэй бол, хэрэв эдгээр үзүүлэлтийг ашигласнаар барилга байгууламжийн овор хэмжээг тодорхойлохгүй бол уг хүснэгтээс авч болно. Энэ хүснэгтэн дэх өгөгдлүүдийг инженер-геологийн бүдүүвч (загвар) гаргахад зориулагдсан ба c үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох бүх тохиолдолд ашиглахыг зөвшөөрнө.

5.39.n ба cn, тодорхойлохын тулд тэдгээрийн үндсэн дээр динамик (газар хөдлөх) үйлчлэлийн үеийн -г тусгайлан боловсруулсан аргачлалаар туршилт хийхийг зөвшөөрнө. Ашигтай хүчдэлтэй тохирох -ийн утгыг статистик үйлчлэлийн үеийн утгатай тэнцүү байхаар авахыг зөвшөөрнө.

5.40.Хадан чулуун массивын хэв гажилтын ( ) үзүүлэлтийг хадан ул хөрсний ( ) статик ачааллын аргын туршилтын үр дүнгээр, мөн дагуу ба хөндлөн долгионы хурдны хэмжилтийн судалгааны динамик (газар хөдлөлийн эсвэл хэт авианы ) аргаар тодорхойлно.

Статик хэв гажилтын үзүүлэлтийн тухайн утгуудыг тодорхойлохын тулд туршилтын үеийн ачааллын нөхцөлүүдтэй нийцсэн хязгаарын нөхцөлтэй уян харимхайн онолын бодлогуудын шийдлээр гардаг хамаарлыг ашиглаж болно. Уян харимхай долгионы хурдны тухайн утгуудыг долгион үүсэх эх үүсвэр ба долгионы лугшилтыг хүлээн авч байгаа цэгийн хоорондох долгион дамжих хугацаагаар тодорхойлно. Динамик ба статик туршилтыг гүйцэтгэх үед инженерийн төрөл бүрийн арга хэмжээ (хадыг ухах, бэхэлгээний арга хэмжээ) ба ан цаваас үүдэлтэй (анизотроп, жигд бус хөрс, чулуулгийн шугаман бус хэв гажилт, гулсалт зэрэг) хүчин зүйлүүд нь олох гэж буй параметрт нөлөөлж болзошгүйг тооцон туршилт хийх газар ба нөхцөлийг нягт нямбай сонгох эсвэл үндэслэлтэй засварлах коэффициент ашиглаж болно.

5.41.Хадан хөрсний массивын хэв гажилтын үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон утга ба ИГЭ ба ХТЭ зориулсан динамик харимхай үзүүлэлтүүдийг тус бүрд нь туршилтаар тодорхойлсон үзүүлэлтийн тухайн утгуудын арифметик дунджаар тодорхойлно. үзүүлэлтийн нормчлогдсон утгыг судалж буй буурины ИГЭ ба ХТЭ-үүдийн янз бүрийн байршил дахь массивын нэг болон бусад цэгүүд дээрх эдгээр үзүүлэлтүүдийн тухайн хамааралтай утгуудыг харьцуулж тогтоосон статик () ба динамик () үзүүлэлтүүдийн хоорондох корреляцын хамаарлаар тодорхойлно.

III-IV ангиллын барилга байгууламжийн буурь, мөн түүнчлэн барилгын ажлын хөрөнгө оруулалтын үе шатны I-II ангиллын барилга байгууламжийн буурины динамик үзүүлэлтүүдтэй корреляцын хамааралтай нормчлогдсон утгыг тодорхойлохдоо инженер-геологийн адил нөхцөлд туршсан туршилтын үр дүнгийн өгөгдлүүдийг нэгтгэж авах үндэслэлийг зөвшөөрнө.

үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон утгууд нь хөрсний тооцоот элементийн хувьд солбицлоос (координат) хамаарах тухайн үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон нэгдсэн хамаарлаар тодорхойлж болно.

5.42.Хэв гажилтын модулийн тооцооны утгыг MNS 2490-77-д заасны дагуу тодорхойлно. Гэхдээ барилга байгууламж ба буурины шилжилтийг үнэлэхэд ашиглагдсан -ийн утгыг нэг талт үнэмшлийн магадлал =0.85 байхаар, харин тогтворыг дүгнэхэд ашиглагдаж байгаа магадлал =0.9 байхаар тодорхойлно.

Динамик ба статик туршилт шинжилгээ хийх үед инженерийн төрөл бүрийн арга хэмжээ (хадыг ухах, бэхлэх), ан цаваас үүдэлтэй (анизотроп, нэг төрлийн биш болох, чулуулгийн шугаман бус хэв гажилт, гулсалт ), мөн ул хөрсний шинж чанар ба бүтцийн онцгой илрэл зэрэг хүчин зүйлүүд хайж буй үзүүлэлтэд нөлөөлж болзошгүйг тооцсон байх шаардлагатай. Дээр дурдсан нөлөөлөх хүчин зүйлүүд нь туршилтын явцад тооцогдоогүй тохиолдолд үзүүлэлтүүдийн тухайн утгыг ажлын нөхцөлийн тохирох коэффициентуудын тусламжтайгаар тооцоонд засвар оруулахыг зөвшөөрнө. Эдгээр коэффициентуудын утгууд нь тусгайлан хийсэн туршилтын эсвэл ижил төстэй нөхцөлд урд нь хийж байсан туршилт ба онолын судалгааны үндсэн дээр тодорхойлогдсон байх ёстой.

Хөрөнгө оруулалтын үе шатанд цул хадан ул хөрсний хэв гажилтын модулийн тооцооны E утгыг, энэ шинж чанар нь ус, агаар нэвчүүлэх гэх мэт шинж чанартай адил төстэй харилцан холбоотой байдалд үндэслэн тодорхойлохыг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд бусад шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг судалж буй хадан массвын туршилтын үр дүнгээр тогтоож өгнө.

Хөндлөн хэв гажилтын коэффициентын тооцооны утгыг нормчлогдсон утгатай тэнцүүгээр авна. Хадан хөрсний массвын тооцооны утгыг адилтгах (аналог) аргаар тодорхойлохыг зөвшөөрнө.

Хүснэгт-5

Ул хөрсний зэрэг	Буурины хөрс	Хадан ул хөрсний , ба , үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгууд												Хадан ул хөрсний массивын нэг тэнхлэгийн дагуух сунгалтын бат бэхийн хязгаарын тооцооны утга
		Массивд ан цав ба бетон-хадны уулзвар зааг ороогүй талбай шилжилтийн байршлын бат бэхийн тооцооны		Физик-моделийн болон массивд бетон- хадны уулзвар зааг орсон шилжилтийн талбай ба гадаргуугийн байршлын бат бэхийн тооцооны тогтвор; массивд ан цав байхгүй хавтгайрах шилжилтийн тогтворын тооцооны		Тогтвортой байдлын, физик загварчлалын ба элс, шавраар дүүрсэн ан цавд орсон массивын шилжилтийн гадаргуу ба талбайн байршлын бат бэхийн тооцооны (ан цавын өргөн, мм)
						2-оос бага		2-оос 20 хүртэл				20-иос их
						2-оос бага		Их төлөв элсэн дүүргэгчтэй		Их төлөв шавар		20-иос их
			МПa	,	, МПa	,	, МПa	,	, МПa	,	, МПa	,	, МПa	МПа
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
1	Хадан хөрс (массив, бул чулуу, үелсэн, хавтан, маш сул ба сул ан цавтай, өгөршөөгүй) Rc*>50 МПа	1.8	2	0.95	0.4	0.8	0.15	0.7	0.1	0.6	0.1	0.55	0.05	-0.25
2	Хадан хөрс (массив, бул чулуу, үелсэн, хавтан, дунд ан цавтай бага зэрэг өгөршсөн) Rc*>50 МПа	1.5	1.7	0.85	0.3	0.8	0.15	0.7	0.1	0.6	0.1	0.55	0.05	-0.17

Хадан хөрс (массив, бул чулуутай үелсэн, хавтандуу, хүчтэй ба маш их хүчтэй ан цавтай ) 15<Rc≤50МПа. Хадан ( сул элэгдсэн, сул ан цавтай ) 5<Rc≤15 МПа

1.3

0.8

0.2 (2.0)

0.7

0.1

0.65

0.05

0.55

0.05

0.45

0.02

-0.1

Хадархаг ( хавтангууд нимгэн хавтгайдуу, дунд зэргийн хүчтэй болон маш хүчтэй хагаралтай ) Rc*>5 МПа

0.3 (3.0)

0.75

0.15 (1.5)

0.65

0.05 (0.5)

0.55

0.03 (0.3)

0.5

0.03 (0.3)

0.45

0.02 (0.2)

-0.05 (-0.5)

Rc*-нэг тэнхлэгийн дагуух шахалтын бат бэхийн нормчлогдсон утгууд

Тайлбар:

5-14 баганад =1.25 гэж авна. 2. 7-14 баганад заасан тасалдалттай, судал хэлбэрийн ан цавд орсон шилжилтийн гадаргуугийн ,

үзүүлэлтийн утгыг 1.1-р үржүүлж, , - үзүүлэлтийн утгыг 1.2 үржүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. 3. Хүснэгтэд үзүүлсэн үзүүлэлтүүд нь ул хөрсний массив усаар ханасан төлөв байдалд тохирно.

5.43.Шүүрэлтийн коэффициент ба хувийн ус шингээлт -ийн нормчлогдсон утгыг MNS 4101-90 -ын дагуу ижил аргаар хийсэн туршилтын үр дүнгийн арифметик дунджаар тодорхойлно.

Гидрогеологийн төвөгтэй нөхцөлд (шүүрэлтийн шинж байдал нь огцом анизотроп болон өөрчлөгдөх, хөндийлж, хязгаарын нөхцөлийн тодорхойгүй байдал зэрэг) -ийн нормчлогдсон утгыг бүлэг цооногуудад хийх туршилтын үзүүлэлтээр тодорхойлно.

ба ийг тодорхойлохдоо буурины судалж буй бүс дэх хадан массивын шүүрэлтийн үзүүлэлтэд хөрсний хүчдэлтэй төлөв байдал ба түүний нөлөөллийг заавал тооцсон байх шаардлагатай. Шүүрэлтийн коэффициент ба хувийн ус шингээлт -ийн тооцооны утгуудыг нормчлогдсон утгатай тэнцүү байхаар авна.

5.44.Ан цав ( үелсэн, тектоник хагарлын бүсэд ) дахь усны хөдөлгөөний критик хурдны нормчлогдсон утгыг хөрсний жижиг хэсгийн зөөгдөлтөөр дүүрсэн ан цавын ба уг чулуулгийн дээжийн туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно.

- ийн тооцооны утгыг нормчлогдсон утгатай тэнцүү байхаар авна.

III-IV ангиллын барилга байгууламжийн буурь, зохих үндэслэлтэй бол I-II ангиллын барилга байгууламжийн буурийн - ийн тооцооны утгыг ан цавын геометрийн үзүүлэлт, шүүрч байгаа усны зунгааралт, ан цав дүүргэгч материалын физик-механик шинж чанар зэргээс хамааруулан тооцоогоор тодорхойлохыг зөвшөөрнө.

Авч үзэж буй ан цавын системийн дагуух шүүрэлтийн урсгалын түрэлтийн критик градиентийн тооцооны утгыг ан цавын геометрийн хэмжээ, усны зунгааралт ба ан цав дүүргэгчийн физик-механик шинж чанараас хамааруулан тооцоогоор тодорхойлно.

5.45.Уян хатан ба хүндийн хүчний ус өгөмжийн нормчлогдсон ба тооцооны коэффициентуудын утгыг ба 5.30 дугаар зүйлийн дагуу бодит нөхцөл дэх туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно.

5.46.Хадан хөрсний массивын янз бүрийн чиглэл дэх хэв гажилт, бат бэх ба шүүрэлтийн шинж чанараар нь 3 хүртэл анизотропын коэффициент үед изотропт, анизотропын коэффициент 3-аас их үед анизотропт гэж тооцно.

5.47.Усны үйлчлэлийн нөлөөгөөр хүчтэй хэв гажилтад орсон (E  1000 МПа), бага зэрэг өгөршсөн, ан цав ихтэй усанд дэвтсэн ба хөөсөн хагас хадан ул хөрсний физик-механик шинж чанарыг тодорхойлох арга, бүтэц ба тооцоог хадан ба хадан биш ул хөрсний аль тохирохыг авч хэрэглэнэ.

6. БУУРИЙН ИНЖЕНЕР-ГЕОЛОГИ БА ТООЦООНЫ БҮДҮҮВЧЛЭЛ

6.1.Усны барилга байгууламж буурины зураг төсөл зохиоход болон түүнийг ашиглах явцад буурины төлөв байдалд гарч болох өөрчлөлтийг таамаглахад инженер-геологийн ба тооцооны геомеханикийн загвар (бүдүүвч) дээр үндэслэн гүйцэтгэх ёстой.

Инженер-геологийн загварыг барилга байгууламж барих бүс нутгийг сонгох, талбар ба объект байрлах талбайг сонгох, объектын бүтэц зохион байгуулалтыг төлөвлөх, барилга байгууламжийн хэлбэр загварыг сонгох, барилга байгууламжийн хийцийг сонгох, тооцооны геомеханикийн бүдүүвчлэлийг зохиох, ба экологийн аюулгүй байдлын үндэслэлийг боловсруулах үед ашиглана.

Тооцооны геомеханикийн загварыг барилга байгууламжийн бүтээцийг сонгох ба тооцох, тэдгээрийн техникийн найдвар, экологийн аюулгүй байдал ба эдийн засгийн үр ашгийн үндэслэл гаргахад ашиглана.

6.2.Буурины инженер-геологийн загвар (бүдүүвч) нь инженер-геологийн ба гидрогеологийн шинж тэмдгээрээ тохирсон үзүүлэлттэй, байнгын, нормчлогдсон, тооцооны утгаараа ангилагдан ялгагдах шаардлага хангасан инженер-геологийн элементүүдийн цогц байх ёстой. Харин шаардлагатай бол ул хөрсний физик-механикийн бусад үзүүлэлтүүдийг хамааруулна.

Инженер-геологийн загвар нь газрын зураг ба онцлог огтлол бүхий зүсэлтийн зургууд, төсөл зохиоход зайлшгүй шаардлагатай буурины ул хөрсний шинж тэмдгүүд, үзүүлэлтийг агуулсан цуглуулаг хэлбэрийн баримт байх ёстой .

Инженер-геологийн загвар нь инженер-геологийн элементээс (ИГЭ) гадна байгалийн аюултай үзэгдлийн шинж чанар, тэдгээрийн орон зайд тархах, тэлэх зүй тогтоц ба илрэх эрчмийн тухай мэдээллийг агуулсан байх ёстой.

6.3.Буурины тооцооны геомеханикийн загвар (бүдүүвч) нь тооцооны (эсвэл туршилтын) зайлшгүй шаардлагатай онцлог үзүүлэлтүүдийн цуглуулга болсон ул хөрсний тооцооны элементүүдийн цогц байх ёстой.

Тооцооны геомеханикийн модуль боловсруулах ажил нь инженер-геологийн бүдүүвч дээр үндэслэгдэнэ. Шаардлагатай бол тухайн нэг объект дээр хэд хэдэн тооцооны геомеханикийн бүдүүвчийг зохиож болох ба тус бүр нь тодорхой тооцооны арга ба төрөлтэй уялдсан байх ёстой.

6.4.Инженерийн геологийн элемент (ИГЭ) ба ул хөрсний тооцооны элемент (ХГЭ)-ийн ялгааг MNS 2490-77 стандартын шаардлагын дагуу гүйцэтгэнэ. Ул хөрсний лабораторийн шинжилгээний үр дүнтэй зэрэгцэн инженер-геологийн элементийн хилийг тодорхойлохдоо статик ба динамик зонд тавих, эргэж тасрах аргыг ашиглаж болно. ИГЭ-ийн илрэл зөв эсэхийг, үзүүлэлтийн хувилбарын (гажилтын) коэффициентын бодит утгыг зөвшөөрөгдөх утгатай харьцуулах замаар MNS 2490-77 -ын дагуу шалгана. ХТЭ илрэх үед авч үзэж буй тооцооны бүдүүвчид ордог бүх үзүүлэлтүүдийг ашиглах шаардлагатай.

6.5.ИГЭ ба ХТЭ нь MNS 2490-77-ын шаардлагын дагуу ул хөрсний физик механик шинж чанарын нормчлогдсон ба тооцооны утгуудтай байна.

7. БУУРИНЫ ТОГТВОРЫН (ДААХ ЧАДВАРЫН) ТООЦОО

Үндсэн зүйл

7.1.”Барилга байгууламж-буурь” системийн тогтворын (даах чадварын) тооцоог бүх ангиллын барилга байгууламжид зориулж I бүлгийн хязгаарын төлөвөөр гүйцэтгэнэ. Хажуу налуугийн (уулын хэсгийн) тогтворын тооцоог тэдгээрийн эвдрэлээс үүсэх хор хөнөөлөөс хамааруулан I бүлгийн эсвэл II бүлгийн хязгаарын төлөвөөр гүйцэтгэнэ.

7.2.“Барилга байгууламж-буурь” системийг болон хажуу налуугийн тогтворыг (даах чадварыг) хангах шалгуур нь дараах нөхцөлөөр тодорхойлогдоно.

Энд: F ба R - барилга байгууламж-буурь системийг болон хажуу налуугийн тогтворыг тогтоон барих ба түүнийг эргүүлэх (онхолдуулах) чиглэлийн хүчнүүдийн моментуудын буюу эсэргүүцлийн хязгаарын хүч ба шилжүүлэх ерөнхий хүчний тооцооны утгууд. Эдгээрийг тодорхойлохдоо 7.3 заалт болон 5 дугаар хэсгээр тодорхойлогдох ачааллын найдварын коэффициент ул хөрсний найдварын коэффициент мөн 4.5 заалтаар тодорхойлогдох коэффициентуудыг , ашиглана.

Ажиллах нөхцөлийн коэффициентыг 6-р хүснэгтээс сонгож авна.

Хүснэгт 6.

Барилга байгууламж ба буурины төрөл

Ажиллах нөхцөлийн коэффициент

Хүндийн хүчний барилга байгууламжууд:

Хадан биш ба хагас хадан буурин дээрх бетон, төмөр бетон, металл ба бусад барилга байгууламжууд

1.0

Хадан буурин дээрх бетон, төмөр бетон, металл ба бусад барилга байгууламжууд (тулах барилга байгууламжаас бусад) шилжилтийн тооцооны гадаргуугийн хувьд:

ан цав тохиолдсон

ан цав тохиолдоогүй

Тулах ба түших барилга байгууламжууд:

нуман боомт

хадан буурин дээрх бусад тулах ба түших барилга байгууламжууд

1,0

0.95

0.75

1.0 - Е/Т

Е - тулаас

Т-шилжүүлэх ачаалал

Уулын байгалийн хажуу ба налуу газар

1,0

Тайлбар:

1.Барилга байгууламж нь цаг уурын эрс тэс бүсэд байрлах ба шилжилтийн тооцоот гадарга нь хөлдөх-гэсэх бүсэд байгаа бол уг коэффициентуудыг 0.95-р үржүүлж тооцно.

2.Шаардлагатай тохиолдолд хүснэгтэд тусгасан коэффициентоос гадна барилга байгууламж-буурь системийн тооцооны бүдүүвч ба тооцооны аргууд нь бодит нөхцөлд тохирохгүй байгаа бол ажлын нөхцөлийн нэмэлт коэффициентыг хэрэглэнэ. Ийм коэффициентын утгыг тусгай судалгааны үр дүнгээр авна.

7.3.Тооцоот ачааллыг тодорхойлох үед ачааллын найдварын коэффициентыг /БНбД 2-06-05-86/-ын заалтуудад нийцүүлэн сонгож авна.

Тайлбар:

1.Тооцоонд тэнцүү үйлчлэлийн ачаалалгүй мөн түүний проекцууд адилгүй хүчийг ашиглаж байгаа тохиолдолд ачааллын найдварын коэффициентууд нь нэг бол тэнцүү үйлчлэлийн ачаалалд эсвэл тэр нь бүх тусгалдаа (проекц) адил (өсөх буюу буурах) байдалд оруулах ёстой.

2.Ул хөрснөөс үүсэх бүх ачааллыг (ул хөрсний жингээс үүсэх босоо даралт, ул хөрсний хажуу талын даралт) ачааллын найдварын коэффициентыг нэгтэй тэнцүү байхаар авч ул хөрсний үзүүлэлтийн тооцооны утгаар тодорхойлно. Энэ үед ул хөрсний үзүүлэлтүүдийн утгыг барилга байгууламж-буурь системийн ачаалагдаж байгаа тохиромжгүй нөхцөлөөс хамааруулан тэдгээрийн нормчлогдсон утгыг их буюу бага байхаар авна.

3.Ачааллын хослол ба нөлөөллийг барилга байгууламжид нэгэн зэрэг үйлчлэх бодит боломжтой байхаар тогтоох ёстой. Хэрэв дурын түр зуурын ачаалал барилга байгууламжийн тогтворыг нэмэгдүүлж байвал түүнийг ачааллын хослолд оруулахгүй.

4.Хэрэв ачааллын тооцооны хэмжээг тодорхойлох үед ямар утга нь (их ба бага) барилга байгууламжийг ачаалах хамгийн тохиромжгүй байдалд хүргэдгийг тогтоох боломжгүй бол ачааллын найдварын коэффициентын хоёр утгыг зэрэгцүүлэн харьцуулах тооцоог гүйцэтгэнэ.

7.4.”Барилга байгууламж-буурь” систем ба хажуу налуугийн тогтворын тооцоог, хязгаарын төлөвийн тэнцвэрт байдлын бүх нөхцөлийг тооцдог аргуудаар гүйцэтгэвэл зохино. Үр дүн нь барилга байгууламжийн төсөл зохиох, барих, ашиглах туршлагаар батлагдсан тооцооны бусад аргыг хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

Тогтворын тооцоонд барилга байгууламж-буурь систем, хажуу налуугийн тогтвортой байдал алдагдах физик ба кинематик бүх боломжит схемүүдийг авч үзсэн байна.

7.5.Тооцоог хавтгайн буюу орон зайн бодлогын нөхцөлүүдээр гүйцэтгэнэ. Хэрвээ (шаантган ханан барилга байгууламж ба хажуу налуугийн хувьд) эсвэл , b урт ба өргөнтэй, буурины хөрсөнд суулгасан барилга байгууламжийн гүнийг буюу шаантган ханын өндөр орсон барилгын нийт өндөртэй барилга байгууламжийн хөндлөн огтлол, ачаалал, геологийн нөхцөл уртын дагуу өөрчлөгдөж байвал орон зайн бодлогын нөхцөлүүд гэж авна.

Барилга байгууламжийн ба ул хөрсний массивын шилжилтийн хажуу гадаргууд үүсэх үрэлтийн болон барьцалдах хүчийг тооцох замаар орон зайн нөхцөлд ажиллаж байгаа  барилга байгууламж-буурь систем, хажуу налуугийн хувьд хавтгайн бодлогын шийдлийг ашиглахыг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд хажуу гадарга дээрх даралтыг тайван байдлын даралттай тэнцүү байхаар авна. Энэ заалт нь шилжилтийн зэрэгцээ чиглэлтэй тогтсон хажуу хавтгайтай барилга байгууламжид хамаарах ба хажуу хавтгайгаар зөнгөөрөө эвдрэх ул хөрсний массивд хамаарахгүй.

Хадан биш буурин дээрх барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо

7.6.Хадан биш буурин дээрх хүндийн хүчний барилга байгууламжийн тогтворын тооцоонд хавтгайн болон гүний, мөн холимог хэлбэрийн шилжилтийн бүдүүвчээр (схем) тогтвор алдагдаж болзошгүй нөхцөлийг авч үзэхийг мөрдлөг болгоно .

Бүдүүвчийн сонголт нь барилгын төрөл ба буурины ангиллын шинж чанар, ачааллын байдал болон бусад хүчин зүйлээс хамаарна. Дээр дурдсан шилжилтийн бүдүүвчүүд нь шилжилтийн чигийн хөдөлгөөний болон газар дээрээ эргэх хэлбэрт хамрагдана. Байгалийн буюу хиймэл налуу эсвэл тэдгээрийн хяр нь тухайн барилга байгууламжийн буурь болж байгаа бол тэрхүү налууг барилга байгууламжийн хамт нурах ерөнхий бүдүүвчийг авч үзсэн байх шаардлагатай.

I ангиллын барилга байгууламжийн хувьд тогтворын, тэдгээрийн тогтворын зэргийг үнэлэх тооцоонуудаас гадна тооцооны үр дүнг шинжилсний үндсэн дээр барилга байгууламж-буурь системийн хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдлыг хийж болно. Түүнээс гадна тооцооны бусад аргуудтай зэрэгцүүлэн барилга байгууламжийн найдварын магадлалын шинжилгээ хийж гүйцэтгэх ёстой.

7.7.Хавтгай шилжилтийн бүдүүвчээр гүйцэтгэх барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог босоо ба хэвтээ ачааллыг даах бүх барилга байгууламжид хийж гүйцэтгэнэ. Барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог дараах тохиолдолд зөвхөн хавтгай шилжилтийн бүдүүвчээр хийж гүйцэтгэнэ:

Барилга байгууламжийн буурь нь элсэрхэг, том хэмхдэст, хатуу IL<0 ба хагас хатуу тоосорхог шавранцар хөрснөөс бүрдэж дараах нөхцөл биелэгдэж байгаа бол:

а)Жигд ачаалалтай ба гажилт нь эксцентриситет барилга байгууламжийн дээд ирмэг рүү чиглэсэн тохиолдолд:

(7)

б)Барилга байгууламжид тэнцүү үйлчлэх бүх хүчний эксцентриситет барилга байгууламжийн доод ирмэг рүү чиглэсэн тохиолдолд:

(8)

Барилга байгууламжийн буурь хөшүүн ба бага зэрэг уян налархай шаварлаг хөрснөөс бүрдсэн 7 ба 8 нөхцөл биелэгдэж байвал дараах нэмэлт нөхцөлийг авна:

(9)

(10)

(7)-(10) томьёонуудад:

N0- загварчлалын тоо

өргөний үеийн дундаж хэвийн (босоо) хүчдэл

- шилжүүлэх хүчтэй паралель барилга байгууламжийн буурины тэгш өнцөгт улны талын (өргөн) хэмжээ ( анкерин понурын уртыг тооцоогүй)

- Бүх тэнцүү үйлчлэлийн хүчнүүдийн суурийн ултай огтлолцох цэгээс барилга байгууламжийн тэнхлэг хүртэлх зайтай тэнцүү улны хавтгайд Р босоо хүчний барилга байгууламжийн доод ирмэг рүү чиглэсэн эксцентриситет

Усны түвшнээс доош орших буурины хөрсний хувийн жин (усны умбуулах үйлчлэлийг тооцсон)

N0 - Хэмжих нэгжгүй тоо, нягт элсэнд 1, бусад хөрсөнд 3-тай тэнцүү. I-II ангиллын барилга байгууламжийн буурины бүх төрлийн хөрсөнд N0 -ийг барилга байгууламжуудын ухлагат хэв шилжилтийн аргаар хийсэн туршилт шинжилгээний үр дүнгээр нарийвчилбал зохино.

IL - урсамтгайн үзүүлэлт

шилжилтийн коэффициентын тооцооны утга

тооцоот хоромд барилга байгууламжаас ирэх ачааллаар хөрс нягтрах зэрэглэлийг тооцсон буурины ул хөрсний бат бэхийн үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгууд: хөлдөх, гэсэх бүсэд үзүүлэлтүүд буурч болзошгүй.

ул хөрсний нягтралын зэрэглэлийн коэффициент

- ул хөрсний шүүрэлтийн коэффициент

– байгалийн төрхөөрөө байгаа ул хөрсний нүх сүвний коэффициент

- барилга байгууламжийг барих хугацаа

нягтралын коэффициент, уг коэффициентыг тодорхойлох үед бууринд үйлчлэх ачаалал өөрчлөгдөх диапазон тус бүрд ба - ийн өөрчлөлтийг тооцож үзнэ.

усны хувийн жин

– улны зузаантай барилгын өргөнтэй шүүрүүл байрласан хэсгээр авах хөрсний бэхжүүлэх үеийн тооцооны зузаан. Үүнийг дараах байдлаар тооцно.

а) Нэг үе давхаргатай бууринд:

гүнд ус үл нэвтрүүлэх усан тулгуур оршиж байвал:

(11)

Буурин дэх шүүрүүлэх үе давхарга гүнд оршиж байвал

(12)

б) h1 ба h2 зузаантай хоёр үе давхаргатай бууринд:

усан тулгууртай ба (h1+ h2) үед

(13)

Ус шүүрүүлэх үе давхарга () гүнд орших үед

(14)

Тайлбар:

Барилга байгууламжийн дээд ирмэгээр - шилжүүлэх ачаалал үйлчилж буй талын ирмэгийг; барилга байгууламжийн доод ирмэгээр - шилжилт үүсэх боломжийг шалгаж байгаа чиглэлийн ирмэгийг авна.

2. Энэ зүйлийн заалт нь барилга байгууламжийн болон хийц бүтээцийн ба буурины геологийн тогтцын онцлог байдал түүнчлэн ачааллын хуваарилалт нь гүний шилжилтийг урьдчилан тодорхойлж байгаа тохиолдлуудад хамаарахгүй.

7.8.Хавтгай шилжилтийн бүдүүвчээр барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог хийхдээ шилжилтийн тооцооны гадаргууг дараах байдлаар авна:

Барилга байгууламжийн ул тэгш хавтгай байвал:

-ул хөрсний дээд хязгаарыг дайран гарах шилжилтийн хэвтээ гадаргуугаар тогтворыг заавал шалган буурин дээр барилга байгууламж байрлаж байгаа улны хавтгайг ( барилга байгууламжийн улны хэвтээ хавтгайг сонгоход тусгай үндэслэлүүд шаардагдана) авна.

а.Барилга байгууламжийн улны дээд ба доод хэсэгт шүдтэй бол:

-дээд талын шүд суулгасан гүн нь доод талын шүднийхтэй тэнцүү буюу их байх үед шүднүүдийн улаар дайран гарах хавтгайг, мөн дээд талын шүдний улаар дайран гарах хэвтээ хавтгайг авна.

-доод талын шүдийг дээд талын шүд байрлах гүнээс их гүнд суулгах үед дээд талын шүдний улаар дайран гарах хэвтээ хавтгайг авна. ( Гэхдээ бүх хүчнүүд заасан хавтгайд хамрагдах бөгөөд барилга байгууламжийн доод ирмэг талын усны даралт, ул хөрсний идэвхгүй даралтууд орохгүй эдгээр хүчнүүд доод талын шүдний улаар гарах хавтгайд хамрагдана.

б.Барилга байгууламжийн бууринд чулуун дэвсгэр байвал:

-чулуун дэвсгэр барилга байгууламж хоёрын уулзварын талбай болон чулуун дэвсгэр ул хөрстэй нийлж буй талбайг авна. Чулуун дэвсгэрийг ул хөрсөнд гүнзгийлэн суулгаж өгсөн бол уг чулуун дэвсгэрийг дайран гарч буй налуу буюу хазгай хавтгай гэж үзвэл зохино.

- бууринд ул хөрсний давхарга эсвэл сул хөрс үелсэн мөн хөлдөлт-гэсэлтийн бүс байгаа бол эдгээр бүс ба давхаргаар дамжих тохирох тооцооны хавтгайгаар барилга байгууламжийн тогтворын зэргийг нэмэлтээр үнэлэх хэрэгтэй.

7.9.Хавтгайн шилжилтийн (эргэлтгүй) бүдүүвчээр барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог хийхэд 5-р томьёоны нөхцөлдөх шилжилтийн хэвтээ хавтгайд = ба F-ийн утгуудтай байвал дараах томьёогоор тодорхойлно.

(15)

(16)

Энд:

– хавтгай шилжилтэд дэх хязгаарын эсэргүүцлийн тооцооны утга

Р - тооцооны ачааллын (эсрэг даралт орсон) босоо үйлчлэлийн хүчний нийлбэр

tg шилжилтийн тооцооны гадаргуугийн бат бэхийн үзүүлэлтүүд. Энд сунгах хүч байхгүй буурины талбайн зөвхөн тэр хэсэгт үзүүлэлтүүдийг тооцно.

Барилга байгууламжийн хэвтээ шилжилтийн улмаас түүний тогтвортой байдал алдагдахад доод талаас үйлчлэх ул хөрсний хариу даралтын хамаарлыг тооцсон ажлын нөхцөлийн коэффициент. Түүнийг туршилт шинжилгээний үр дүнгээр авах бөгөөд тийм шинжилгээний үр дүн байхгүй бол 0.7 гэж авахыг зөвшөөрнө. Тусгай үндэслэлтэй бол 0.7 байхаар авч болно.

, - Барилга байгууламжийн доод талаас үйлчлэх ул хөрсний идэвхгүй даралтын хүч болон дээд талаас үйлчлэх ул хөрсний идэвхтэй даралтын хүчнүүдийн хэвтээ байгуулагчийн тооцооны утгууд.

А – Барилга байгууламжийн улны шилжилтийн гадаргуу дээрх барьцалдалт тооцогддог тусгалын (проекцийн) талбай

- шон, тээглүүр (анкер) гэх мэт хийцийн эсэргүүцлийн хүчний хэвтээ байгуулагч

F - шилжүүлэх хүчний тооцооны утга

Ул хөрсний идэвхтэй даралт ороогүй барилга байгууламжийн дээд доод ирмэгээс үйлчлэх идэвхтэй хүчнүүдийн тооцооны утгуудын хэвтээ байгуулагчийн нийлбэр.

Тайлбар:

Босоо ба налуу, үелсэн буурины хувьд tg үзүүлэлтүүдийг хэв гажилтын модульаараа хамааралтай (пропорциональ) давхарга хоорондох хүчдэлийн хэвийн авцалдааг дахин хуваарилсныг тооцсон бүх үе давхаргын ул хөрсний үзүүлэлтүүдийн жигнэгдсэн дундаж утгуудын адилаар заавал мөрдөх Г хавсралтаар тодорхойлно.

7.10.Хэрэв тооцооны шилжүүлэх хүч F нь улны хавтгайд 0.05 (эксцентриситтэй) хазгай чиглэлд үйлчилж байх тохиолдолд барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог дэвсгэр дээрээ эргэлттэй шилжилтийн хавтгайн бүдүүвчээр хийнэ. ( ба b - барилга байгууламжийн тэгш өнцөгт улны талуудын хэмжээ)

Дэвсгэр дээрээ эргэлттэй хавтгай шилжилтийн үед эксцентрисит ба хязгаарын эсэргүүцлийн хүчийг = зөвлөмж Д хавсралтад тусгасан заавраар тодорхойлно.

7.11.Барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог гүний шилжилтийн (схем) бүдүүвчээр хийх бол:

-бүх төрлийн барилга байгууламжийн хувьд зөвхөн босоо ачааллыг даахаар гүйцэтгэнэ.

- 7.7 заалтын нөхцөл биелэгдэхгүй байвал нэг төрлийн биш буурин дээр байрласан барилга байгууламжийн босоо ба хэвтээ ачааллыг даахаар гүйцэтгэнэ.

7.12.Холимог шилжилтийн бүдүүвчтэй барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог хэрвээ 7.7-д заасан нөхцөл биелэгдэхгүй бол бүх тохиолдолд нэг төрлийн буурин дээр байрласан барилга байгууламжийн босоо ба хэвтээ ачааллыг даахаар гүйцэтгэнэ.

7.13.Гүний ба холимог шилжилтийн бүдүүвчтэй нэг төрлийн бууринд байрласан барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог хязгаарын тэнцвэрт байдлын (хавсралт Е) онолын аргаар, харин нэг төрлийн биш бууринд байрласан бол шилжилтийн нугарсан эсвэл дугуй цилиндр гадаргуугаар шилжих эвдрэлийн элементүүдэд хэсэглэн хуваах аргаар хийж гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

7.14.I ангиллын барилга байгууламжийн тогтворыг буурины эвдрэлийн тоон загварчлалын тусламжтайгаар үнэлж болно. Ийм загварын үед барилга байгууламж буурь системийн хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдлыг (ХХГТБ) зөвшөөрөгдөх статик хүчдэлийн талбартай бол ул хөрсний шугаман бус загвараар тодорхойлно. Ул хөрсний шугаман бус загварын параметрийг буурины ул хөрсний хэв гажилт ба бат бэхийн үзүүлэлтүүдийн нормчлогдсон утгаар авна. Системийн ХХГТБ-ын тооцооны үед эвдрэлийн тоон загварт зориулан барилга байгууламжид үйлчлэх ачааллыг пропорционал байдлаар нэмэгдүүлнэ. Ийм тооцооны үед эвдрэл эхлэх мэдээллийг тооцоот шилжилт огцом нэмэгдэх буюу ойртох, дөхөх (итерацийн) үйл явцтай төстэй зүйл үүсэхгүй нөхцөлөөр шийдвэрлэнэ. Эвдрэл эхлэх үеийн хэт ачааллын коэффициентыг тогтворын коэффициентоор авна.

7.15.Ус ханалтын коэффициент  0.85, бэхжилтийн зэрэг < 4 тоосорхог шавранцар хөрснөөс бүтсэн буурин дээрх барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо хийхдээ доор дурдсан хоёр аргын аль нэгээр буурины ул хөрсний тогтворжоогүй төлөв байдлыг тооцно.

а) тооцооны тухайн мөчид (бүрэн хүчдэлээр) буурины ул хөрсний нягтралын зэрэгт тохирох бат бэхийн tg, cI үзүүлэлтийг эсвэл үзүүлэлтийг авах ба ул хөрсний нягтралаас үүсэх нүх сүвний илүүдэл даралтыг тооцохгүй.

б) хөрс нягтрах үед ( туршилт буюу тооцооны аргаар тодорхойлогддог ) үүсдэг нүх сүвний илүүдэл даралтын үйлчлэлийг шилжилтийн гадаргуугаар тооцох ба ул хөрсний бүрэн нягтарсан төлөвтэй (үр ашигтай хүчдэлээр) тохирсон бат бэхийн tg ба үзүүлэлтийг авна.

7.16.Статикаас гадна динамик ачаалал авч байгаа усанд ханасан хадан биш буурин дээрх барилга байгууламжийн тогтворын тооцооны үед холбоостой ул хөрсний шүүрүүлгүй шилжилтийн эсэргүүцлийг бууруулдаг ул хөрсний даах чадварт нөлөөлөх мөн холбоосгүй хөрсөн дэх нүх сүвний илүүдэл даралтын үүсгэдэг нөлөөллийг тооцох шаардлагатай. Энэ тохиолдолд нүх сүвний илүүдэл даралтыг эсвэл тооцооны аргаар, эсвэл туршилт шинжилгээний үр дүнгээр тодорхойлно.

Хадан буурин дээрх барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо

7.17.Хадан буурь, хадан налуу ба хажуу налуу дээрх барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог хавтгай буюу нугарсан гадаргуугаар шилжих бүдүүвчээр хийж гүйцэтгэнэ. Энэ тохиолдолд барилга байгууламжийн хамгийн бага найдварыг үзүүлж байгаа (налуу, хажуу) тооцооны бүдүүвчээр үндсэн тодорхойлогч болгон авч үзнэ. Хадан буурин дээрх бетон ба төмөр бетонон түших барилга байгууламжийг хязгаарын эргэлтийн (онхолдох) бүдүүвчээр тооцоо хийх шаардлагатай. Шилжилтийн тооцооны гадаргуу хавтгай үед барилга байгууламжийн тогтвор алдагдах боломжтой дараах хоёр бүдүүвчээр тооцох хэрэгтэй:

- давших хөдөлгөөний шилжилт;

- дэвсгэр дээрээ эргэлттэй шилжилт.

Шилжилтийн тооцооны нугарсан гадаргуугийн үед дараах гурван боломжит бүдүүвчээр хийнэ;

- нугарсан гадаргуугийн хавирга дагуух (дагуугийн) шилжилт;

- нугарсан гадаргуугийн хавиргад эгц (хөндлөн) шилжилт;

- Шилжилтийн нугарсан гадаргуугийн хавиргад өнцөг үүсгэсэн (хазгай) шилжилт.

Тооцооны бүдүүвчийг сонгохдоо буурины бат бэхийн эвдрэл ба барилга байгууламжийн тогтвор алдагдах статикийн ба кинематикийн боломжит бүдүүвчээр мөн янз бүрийн сулралтын хүрээн дэх аюултай байж болох гадаргуу (барилга байгууламж буурьтай нийлж байгаа уулзварт, ан цавын системд эсвэл дан ан цавт, хагаралтад, хадан массив дахь хагарлын бүсэд ), хагаралтай давхцаагүй чиглэлд хадан массивын доторх ан цав дайрсан гадаргууг тооцсон байх шаардлагатай.

Тодорхой нөхцөлөөс хамаараад буурины хэсэгт эсвэл барилга байгууламж (эсвэл буурины нэг хэсэгтэй, эсвэл буурьгүй) тогтвороо алдаж болзошгүй байдлыг авч үзсэн байна.

7.18.Тогтворын тооцоонд илүү аюултай байж болзошгүй дараах шилжилтийн гадаргуунууд нь:

- барилга байгууламж буурьтай тулж холбогдож байгаа бүсээр;

- буурины дотор талаар;

- барилга байгууламж буурьтай тулж холбогдож байгаа болон буурины дотор талын хэсэгчилсэн бүсүүдээр;

Энэ үед дээр дурдсан шилжилтийн хавтгайн хэлбэрүүдийн эхнийх нь хэвтээ гадаргуутай (эсвэл хэвтээд ойролцоо) буурин дээрх барилга байгууламжийн хувьд хамгийн их магадлалтай байдаг учраас барилга байгууламж буурьтай тулж холбогдож байгаа хязгаарт (хүндийн хүчний ба тулгуурт боомтууд, түших хана ба бусад барилга байгууламжийн хувьд) тооцоог хийнэ. Хоёр ба гуравдугаар төрлийн шилжилтийн гадаргуу нь нарийн хавцалд баригдаж буй эсвэл хүндийн хүчний ба нуман боомтууд, бууринд гүнзгийрүүлэн суулгасан ултай барилга байгууламж, огцом налуу дээрх түших хана, мөн түүнчлэн шаталсан ултай барилга байгууламжид илүү магадлалтай байна.

7.19.Барилга байгууламж ба налуугийн тогтвор алдагдах бүдүүвчийг сонгох, шилжилтийн тооцооны гадаргууг тодорхойлох хадан массивын ан цавын үндсэн элементийг тусгасан инженер-геологийн бүтцийн загварчлалаар (модель) гаргаж авсан туршилт шинжилгээний өгөгдлүүдийг (баримжаа, үргэлжлэх урт, зузаан, ан цавын гадаргын барзгаршилт, давтамж г.м) болон суларсан үе давхарга, бүс байгааг тогтоосон байна.

Хадан налуугийн тогтворыг үнэлэхэд тэдгээрийн шаардлагатай эвдрэлийн зэргийг геологийн тогтоц (бүтэц) ба хадан массивын геомеханикийн үзүүлэлтээр тодорхойлно. Үүний үндсэн дээр тооцооны бүдүүвч ба тооцооны аргуудыг сонгож авна. Хадан налуугийн хувьд хадан массивын сулралын гадаргуу нь (ан цав, үе давхаргын сулрал, техтоник бүс г.м) нэн аюултайд тооцогдоно.

7.20.Усны барилга байгууламж (жишээ нь нуман боомт) эрэгт тулах массивын эсвэл шилжилт нь харилцан огтлолцох хоёр чиглэлийн хөдөлгөөнөөс бүрддэг шилжилтийн нугарсан гадаргуутай дурын хадан массивын тогтворыг үнэлэхдээ нугарсан гадаргуугийн хавирганд (дагуу-хөндлөн шилжилт) тодорхой өнцөг үүссэн шилжилтийг авч үзэх шаардлагатай.

Эрэгт тулах хадан массивын тогтворыг үнэлэх арга нь дараах өгөгдсөн байдлуудад үндэслэгдсэн байх ёстой.

- тооцооны тулах хадан блокийг өөрчлөгддөггүй хатуу биет гэж авч үзнэ;

- үйлчлэх хүчийг тэдгээрийн моментыг тооцохгүйгээр авна;

- блокт үйлчлэх идэвхтэй хүчний гол векторыг бүрдүүлэгчээр задлахдаа шилжилтийн хавтгайд босоо чиглэлээр болон тэдгээрийн огтлолцлын шугамын чиглэлд хийж гүйцэтгэнэ;

- харилцан огтлолцсон хоёр чиглэлд боломжит шилжилтээс бүрдэх массивын хөдөлгөөнийг тодорхойлох нөхцөлөөр шилжилтийн нугарсан хавтгайн хавиргад (дагуу - хөндлөн шилжилт) тодорхой өнцгөөр үйлчлэх гол векторын чиглэл болж өгнө;

- шугамууд нь огтлолцох хоёр ирмэгт өнцгийн ирмэг дагуух шилжилтээс аль нэгэн хавтгай дагуух хөдөлгөөнд шилжих нөхцөлөөр уг шилжилтүүдийн тэнцэтгэл нь тэгтэй тэнцүү байх эсвэл шилжилтийн хавтгайд эгц үйлчлэх хүчний гол векторын байгуулагчийн эсрэг утга болно;

- эргийн тулгуурын найдвар нь сонгосон блокуудын тогтворын хамгийн бага үр дүнгээр тодорхойлогдоно;

7.21.Хадан буурь, хадан налуу ба хажуу дээрх барилга байгууламжийн тогтворын үнэлгээг  барилга байгууламж - буурь системийн хүчдэл – хэв гажилтын төлөв байдлын тооцооны үр дүнгийн шинжилгээний үндсэн дээр гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

7.22.Барилга байгууламжийн ба хадан налуугийн тогтворыг нугаралттай гадаргуугийн (дагуу шилжилт) хавирга дагуу шилжих бүдүүвчээр тооцох үед хоёр ирмэгт өнцөг үүсгэгч тооцооны блокийн хоёр хавтгайгаар түүний хавирга дагуу чиглэлд шилжих тохиолдол байнга тохиолдогддог. Өгөгдсөн тооцооны бүдүүвч нь хадан массив буюу барилга байгууламжийг нэгдсэн хатуу биет адилаар авч үзнэ. Нурах призмийн тооцооны блокийн аль нэг цэгт, эсвэл бүсэд үйлчилж буй хүчийг уг блокт бүхэлд нь үйлчлэх хүчээр тооцож авна.

Усны барилга байгууламж (нуман боомт) эргийн тулгуур массивын тогтворын үнэлгээг энэхүү бүдүүвчээр гүйцэтгэх үед, тооцооны блокийн шилжилтийн призм гадаргууд хөндлөн (хавиргад хөндлөн) болзошгүй шилжилтийг тооцохгүй.

(5) нөхцөлд ордог хэмжигдэхүүнийг доорх томьёогоор тодорхойлох шаардлагатай.

F=T ; (17)

(18)

Энд : F , R - томьёо (5) - тай адил

Т - шилжүүлэх идэвхтэй хүч (шилжилтийн чиглэл дэх тэнцүү үйлчлэлийн тооцооны ачааллын проекц)

Pi - тооцооны ачааллаас шилжилтийн гадаргуугийн i хэсэгт үүсэх босоо хүчдэлийн тэнцүү үйлчлэл (хүч)

Rg - анкерийг хүчитгэснээс үүссэн шилжилтийн чиглэлийн эсрэг зүглэсэн эсэргүүцлийн хүч

n - буурины бат бэх ба хэв гажилтын шинж чанараар нэг төрлийн биш буурийг тооцож тогтоогдсон шилжилтийн гадаргуугийн хэсгийн тоо

tg I,II,i , cI,II i 5-р хэсгийн шаардлагын дагуу тодорхойлогдох шилжилтийн тооцооны гадаргуугийн хэсгийн хадан ул хөрсний үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгууд;

Ai - шилжилтийн тооцоот гадаргын хэсгийн талбай;

Ed - 7.23 заалтаар тодорхойлогдох тулгуур массивын (буцааж булах)эсэргүүцлийн тооцооны хүч;

7.23 Тулгуур массивын буюу буцаан булалтын эсэргүүцлийн хүчний тооцооны утгыг дараах томьёогоор тодорхойлно:

(19)

Энд: - идэвхгүй эсэргүүцлийн хүчний тооцоот утга.

Суларсан гадаргаараа шилжиж болох тулгуур массивын хувьд - гийн утгыг тулах ирмэгийн  ба c үзүүлэлтүүдийг тооцохгүйгээр дараах томьёогоор тодорхойлно:

= tg ( 20)

Энд: Qg - түрэгдэн гарах призмийн жин

А - түрэгдэн гарах призмийн шилжих гадаргуугийн талбай

 - түрэгдэн гарах призмийн шилжилтийн гадаргуу (сулралын хавтгай) хэвтээ хавтгайд налах өнцөг

tg I,II,I , cI,II i - шилжилтийн гадаргуугийн (түрэгдсэн) ул хөрсний үзүүлэлтүүдийн тооцооны утгууд

- тулгуур массын (буцааж булах) ул хөрсний хэв гажилтын модуль ба буурины хэв гажилтын модулийн харьцаанаас хамааруулж авах ажлын нөхцөлийн коэффициент:

байхад =0.7

байхад

байхад шугаман хамаарлаар тодорхойлогдоно.

дараах томьёогоор тодорхойлогдох тайван байдлын даралт;

(21)

Энд: - тулгуур массив (буцааж булах) ул хөрсний хувийн жин;

- тулгуур массив ул хөрсний хөндлөн хэв гажилтын коэффициент;

- барилга байгууламжтай эсвэл налуутай хийлсэн тулгуурын өндөр;

Тайлбар:

Тулгуур массивын эсэргүүцлийг зөвхөн барилга байгууламж эсвэл налуу тулгуурт массивтай нягт тулах нөхцөлийг хангасан тохиолдолд тооцно.
Epd - хүчийг массивын тулах ирмэгийн налуугаас хамааралгүй хэвтээ байдлаар авна.

7.24.Дэвсгэр дээрээ эргэлттэй шилжилтийн бүдүүвчээр барилга байгууламжийн ба хадан налуугийн тогтворжилтын тооцоог гүйцэтгэхдээ давших хөдөлгөөний байдалд (хавсралт Д) тогтоогдох шилжилтэд дэх эсрэг хүчний R эсэргүүцлийг бууруулах боломжийг тооцох шаардлагатай

7.25.Барилга байгууламжийн ба хадан налуугийн тогтворын тооцоог хөндлөн шилжилтийн бүдүүвчээр гүйцэтгэхдээ эвдрэлийн призмийг харилцан үйлчлэх элементүүдэд хэсэгчлэн хуваах журмаар хийж гүйцэтгэнэ.

Эвдрэлийн призмийг элементүүдэд хэсэгчлэн хуваахдаа шилжилтийн гадаргуугийн (онцлог) шинж чанар, призмийн хадан массивын бүтэц ба түүнд (призмд) үйлчлэх хүчний хуваарилалттай уялдуулан гүйцэтгэнэ.

Шилжилтийн гадаргуу дагуух элемент бүрийн хүрээнд хадан ул хөрсний бат бэхийн үзүүлэлтүүдийг тогтмолоор авна. Элементүүд дээрх эвдрэлийн призмийн хэсгүүдийн чиглэл ба тооцооны аргыг сонгохдоо массивын геологийн бүтэцтэй уялдуулан хийж гүйцэтгэнэ.

Эвдрэлийн призмийг суларсан гадаргуу дайран гарч байгаа бол түүгээр призмийн хязгаарын тэнцвэрт байдлын боломжид хүрэх элементүүдийн хоорондох тусгаарлах хавтгайг тухайн сулралын гадаргууд байрлуулна.

Хавтгайн бодлогын нөхцөлтэй хөндлөн шилжилтийн бүдүүвчээр барилга байгууламжийн ба хадан хажуугийн тогтворын тооцоог харилцан үйлчлэх элементүүд дээрх шилжилтийн эвдрэлийн призмийн хуваагдалтын сонгосон чиглэлээс хамааруулан хязгаарын төлөв байдал дахь тэнцвэрт нөхцөлийг хангах тооцооны дурын аргаар призмийн тооцооны элемент бүрийг (элементийн бүлэг) тэгээд эвдрэлийн бүх призмүүдийг бүхлээр нь хуульчлан хийж гүйцэтгэнэ.

Дээр дурдсан нөхцөлүүдийг бүрэн хангахгүй ч тогтворын тооцооны бусад аргуудыг ашиглахыг зөвшөөрөх боловч тухайн аргууд нь практикт хэрэглэж соригдсон байх ёстой ба хязгаарын төлөв байдал дахь тэнцвэрт нөхцөлийг хангах тооцооны аргаар хийсэн үр дүнтэй зөвшилцөх хүрээнд ашиглагдана.

7.26.Тооцоонд нэмэлт болгож инженер - геологийн хүнд нөхцөлтэй үед I ангилалд хамрагдах хадан буурин дээрх барилга байгууламж ба хадан налуугийн тогтворыг үнэлэхийн тулд загвар дээр шинжилгээ судалгаа хийнэ.

Барилга байгууламжийн буурь буюу хадан хажуугийн туршилт шинжилгээг загвар дээр гүйцэтгэх үед байгалийн массивын нэлээд чухал онцлогууд болох бүтэц, түүний олон төрөл ба хэв гажилтын анизотрон ба бат бэх шинжүүдийг механик нөхцөлөөр төстэй (байгалийн чулуулаг, загварын материал) байхаар нөхөн сэргээх шаардлагатай.

Энэ тохиолдолд нэн тэргүүнд байгалийн массивын болзошгүй аюултай эвдрэлүүд (ан цав, хагарал) хамаарна.

7.27.”Барилга байгууламж - хадан буурь” системийн мөн түүнчлэн хадан налуугийн найдвартай байдлын магадлалын үнэлгээг 4.7-той нийцүүлэн гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

8. БУУРИНЫ ШҮҮРЭЛТИЙН ТООЦОО

8.1.Усны барилга байгууламж буурины зураг төсөл зохиохдоо буурины ул хөрсний шүүрэлтийн бат бэхийг хангах шаардлагатай бөгөөд техник эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ зөвшөөрөгдөх шүүрэлтийн усны зарцуулга, барилга байгууламжийн уланд шүүрч байгаа уснаас үүсэх эсрэг даралтыг тогтоох шаардлагатай.

Барилга байгууламжийн газар доорх хүрээний бүтээцийн хийцээс хамааруулан буурины гидрогеологийн дараах үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох ёстой:

- буурины тооцооны мужаас сонгон авсан огтлол (хөндлүүрт) бүр дэх барилга байгууламжийн газар доорх хүрээний дагуух шүүрэлтийн усны түрэлтийн хуваарилалт болон түүний чөлөөт гадаргуугийн хэлбэр;

- буурины тооцооны муж дахь ялангуяа шүүрэлтийн шинж чанараараа огцом ялгардаг ул хөрсний тооцооны элементүүдийн (ХТЭ) холбогдох хэсэгт мөн шүүрэлтийн урсгал илэрч гарах хэсэг дэх (налуу руу сорогдох, шүүрэлтийн барилга байгууламжид орох) шүүрэлтийн урсгалын түрэлтийн градиент ба зарцуулга;

- буурины ул хөрсний массив дэх шүүрэлтийн урсгалын хүчний үйлчлэл:

- буурины ерөнхий ба байршлын шүүрэлтийн бат бэхийг тэгэхдээ ерөнхий шүүрэлтийн бат бэхийн үнэлгээг зөвхөн хадан биш буурины хөрсөнд, харин байршлын шүүрэлтийн бат бэхийг ул хөрсний бүх ангилалд хийнэ.

- барилга байгууламжийн буурины шүүрэлтийн эсрэг авсан арга хэмжээний болон шүүрэлтийн барилга байгууламжийн хийц, түүний үзүүлэлтүүдийг түүнчлэн шүүрэлтийн урсгалын (талбар) параметрүүд ба хөрс угаагдаж зөөгдөх тогтворыг хянаж байх хэмжилтийн багаж, төхөөрөмжийг байрлуулах бүдүүвчийг төлөвлөх.

8.2.Буурины сонгосон хөндлүүр дэх шүүрэлтийн талбарын хэлбэржилтийг ламинар шүүрэлтийн горимд түүнчлэн шаардлагатай бол шүүрэлтийн усны урсгалын квадрат горим дах түрэлтийн болон урсгалын хурдны (шинж чанарын) градиентын хуваарилалтын төрх байдлыг (зургийг) гаргаж авч болохуйц физик болон тийм ижил төстэй нөхцөлтэй эсвэл тоон загвар дээр шүүрэлтийн урсгалыг загварчлах аргаар тодорхойлно.

Загварчлалын үр дүнд буурины идэвхтэй бүс - ийг тогтоох ёстой ба уг бүсээс гаднах ул хөрсний давхаргын үзүүлэлтийн боломжит өөрчлөлтүүд нь тооцооны хөндлүүр дэх шүүрэлтийн талбар бүрдэх нөхцөлд мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэхгүй байвал зохино. Шийдэхэд хялбар энгийн бүдүүвчлэлтэй тохиолдолд шүүрэлтийн тооцоог адилтгах (аналаг) аргаар гүйцэтгэж болно.

Цагийн аясаар шинж чанар нь (буурины ул хөрсний зузаан дах хүчдэл ба хэв гажилт ихсэх буюу багаснаас гарах үр дагавар криогени ба микробиологийн явц г.м) өөрчлөгдөхийг тооцдог, шүүрэлтийн мужийн идэвхтэй бүс-д багтдаг, шүүрэлтийн шинж чанараараа онцлог хэсгийг тодруулан харуулсан инженерийн судалгааны ба буурины ул хөрсний массивын геологийн бүтцийг хангалттай бүрэн илэрхийлсэн өгөгдлүүдийн үндсэн дээр шүүрэлтийн урсцын тооцоо ба загварчлалыг гүйцэтгэнэ.

8.3.Шороон боомтын шүүрэлтийн тооцоог хийх үед идэвхгүй нүх сүвээр ус хөөрөх, бүрэн усаар ханасан бүсээс болон шүүрэлтийн урсгал бий болсон зэргийн нөлөөгөөр ул хөрсний давхаргын дээд талын жижиг ширхэгтэй үеүдийн (депрессийн гадаргаас дээш) нэмэгдсэн усжилтыг тооцсон байх шаардлагатай.

Үүний тулд 7 -р хүснэгтэд тусгасан өгөгдлүүдийг ашиглана.

Хүснэгт-7

Ус хадгалах хялгасан нүх сүвний бүс дэх ул хөрсний төрөл

Хялгасан нүх сүвээр ус хөөрөх өндөр Н, м

Дунд ширхэгтэй элс

Жижиг ширхэгтэй элс

Элсэнцэр

Шавранцар

Хөнгөн шавар

0,12 - 0,35

0,35 - 1,0

1 - 3

3 - 6

6 - 12

8.4.Буурины шүүрэлтийн бат бэхийг загварчлалын үр дүнгээр гаргаж авсан шүүрэлтийн талбарын үзүүлэлтүүдийн критик утгуудыг авч (түрэлтийн градиент, шүүрэлтийн хурд) үнэлнэ.

Хэрэв барилга байгууламжийн буурь хадан биш ул хөрстэй бол 1-р томьёоны нөхцөлөөр шүүрэлтийн ерөнхий бат бэхийг тодорхойлох шаардлагатай. Энэ үед Fo үзүүлэлтийг уртасгасан хүрээний шугамын аргаар I ба II ангиллын барилга байгууламжид зориулж тодорхойлдог барилга байгууламжийн газар доогуурх хүрээ дагуух түрэлтийн дундаж градиенттэй тэнцүү байхаар авна. Ro үзүүлэлтийг 5 хэсэгт тоон утгуудыг нь үзүүлсэн түрэлтийн тооцооны критик градиентийг авна.

Найдварын ба коэффициентуудыг хязгаарын төлөв байдлын нэгдүгээр бүлгээр 4 хэсэгт зааснаар авна. Энэ тохиолдолд = 1 байна.

ийн утгыг I ба II ангиллын буурины хувьд уртасгасан хүрээний шугамын аргаар тодорхойлно. Зарим тохиолдолд - ийн утгыг ойролцоолсон бусад аргаар тодорхойлолт болно.

8.5.Ул хөрсний угаагдал зөөгдөлтийн тогтворын эвдрэл тодорхой илэрдэг ерөнхий бат бэхээс ялгаатай хадан биш буурины байршлын шүүрэлтийн бат бэхийг зөвхөн буурины дараах мужид тодорхойлох шаардлагатай:

- шүүрэлтийн урсгал буурины давхаргаас доод хашицад ил гарч байгаа газарт болон шүүрүүлэх барилга байгууламж руу орж байгаа хэсэгт г.м;

- ул хөрсний угаагдал зөөгдөл - тогтворгүй үе давхаргуудад;

- шүүрэлтийн урсгалын түрэлтийн их уналттай хэсэгт, жишээ нь газрын доорх саадыг тойрон урсах үед;

- шүүрэлтийн янз бүрийн шинж чанартай ба бүтэцтэй ул хөрсний нийлэх хэсэгт;

Хадан биш буурины байршлын шүүрэлтийн бат бэхийг 1-р томьёоны ерөнхий нөхцөлд үндэслэн авч үзэж буй буурины муж дахь түрэлтийн орчны градиент ба 5 хэсэгт зөвлөснөөр тодорхойлогдох түрэлтийн орчны критик градиенттэй Fo ба Ro - г тэнцүүгээр авч үнэлэх ёстой.

Хадан буурины байршлын шүүрэлтийн бат бэхийг (1) нөхцөлд үндэслэн буурины массивын ан цав дахь усны хөдөлгөөний дундаж хурдтай болон 5 хэсгийн заавраар тодорхойлогдох ан цав дахь усны хөдөлгөөний критик хурдтай Fo ба Ro үзүүлэлтийг тэнцүүгээр авч үнэлэх ёстой.

ба коэффициентуудыг байршлын бат бэхийг үнэлэх үед ямар утгатай байсан, тийм утгаар нь ерөнхий шүүрэлтийн бат бэхийн тооцоонд авна.

8.6.Зураг төслийг нь зохиож буй барилга байгууламжийн буурины шүүрүүлийн системийн ба шүүрэлтийн эсрэг хийц зохиомжийг сонгохдоо барилга байгууламжийн талбайн хэсгийн инженер-геологийн нөхцөлүүд түүний ашиглалтын нөхцөлүүд болон хамрагдаж буй талбай усанд автах, намагших, хөндийлж үүсэх, зөөгдөж угаагдах үзэгдэл идэвхжих зэрэг хүрээлэн буй орчныг хамгаалах шаардлагуудыг тооцсон байна.

Хоногийн тохируулгатай усан сангууд, усан цэнэгт цахилгаан станцын усан сангуудын барилга байгууламжийн доод хашиц дахь хажуу налуугийн тогтворжилт алдагдахаас хамгаалах шүүрүүлийн болон шүүрэлтийн эсрэг авах арга хэмжээний системийг ашигласан байх ёстой.

8.7.Шүүрэлтийн эсрэг хөшгийг (саад) барилга байгууламжийн буурь усанд тэсвэргүй шүүрэмтгий ба хурдан уусдаг, мөн түүнчлэн зөөгдөн угаагдалд тогтворгүй хөрснөөс (гөлтгөнө, дагшир (ангидрит), чулуун давс, давсажсан ба гөлтгөнөжсөн, мөн түүнчлэн хэт олон төрлийн ширхэгтэй хөрс) бүрдсэн, мөн түүнчлэн шаардлагагүй шүүрэлтийн алдагдлаас урьдчилан сэргийлэх тохиолдолд заавал байгуулж өгнө.

Усанд тэсвэртэй, зөөгдөж угаагддаггүй хөрсөнд хөшиг (саад) байгуулахад заавал үндэслэл байх ёстой.

8.8.Шүүрэлтийн эсрэг саадыг ( хөшиг, понур, экран) ус бага нэвтрүүлэх материалаар байгуулах ёстой ба түүний шүүрэлтийн коэффициент нь буурины шүүрэлтийн коэффициентоос хамгийн багадаа 20 дахин бага байх шаардлагатай. Шүүрэлтийн эсрэг хөшигний зузаан нь хөшигний өөрийнх нь шүүрэлтийн бат бэхийг тодорхойлдог критик градиентаас ихгүй байх нөхцөлийг хангах ёстой.

Хөшиг ба саадыг барилга байгууламжийн буурины ултай холбоход шүүрэлтийн урсгалын түрэлтийн градиентыг бууруулах ба хөрс угаагдаж зөөгдөхөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хөрсийг нэмэлтээр нягтруулж хөшигний орчныг хүчитгэх арга хэмжээг зураг төсөлд тусгаж өгнө.

8.9.Ус бага нэвтрүүлэх хөрс гүехэн байрласан үед шүүрэлтийн эсрэг хөшгийг заавал усан тулгууртай холбож өгнө. Усан тулгуур гүн байрласан үед дүүжин хөшиг байгуулах нөхцөлийг авч үзнэ.

Шүүрэлтийн эсрэг хөшигний төслийн үзүүлэлтүүдийг (гүн, урт, зузаан ба барилга байгууламжийн буурин дахь байршил) тооцоогоор буюу туршилт шинжилгээний үр дүнгээр тодорхойлно.

III ба IV ангиллын барилга байгууламжид зориулж тооцооны оронд адилтгалын (аналог) аргыг хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

8.10.Хадан буурин дээр бетонон өндөр боомтын зураг төсөл зохих үед дээд хашицын түвшин (ДХТ) өгөгдөх явцад түрэлтийн ирмэг доогуур шүүрэлтийн зардлыг олон дахин нэмэгдүүлэх, шүүрэлтийн эсрэг хөшгийг эвдэж, их хэмжээний нягтралгүй бүс үүсэж магадгүй, мөн түүнчлэн эсрэг даралт мэдэгдэхүйц нэмэгдэж болзошгүйг тооцож үзэх шаардлагатай. Үүнтэй уялдан барилгын ба дээд хашицын түвшин өргөгдөх, барилга байгууламжийг ашиглах явцад хөшигний ус нэвтрүүлэх шаардлагат чадварыг сэргээх боломжийг хангах, техникийн ба технологийн шийдлийг урьдчилан авч үзэж дээрх бүсийн овор хэмжээг тогтоох талаар төсөлд тусгаж өгөх шаардлагатай.

8.11.Шороон боомтын шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламж буурины хадан хөрстэй эсвэл эрэгтэй холбогдох хэсэгт хадны ан цавыг бөглөх (кольматици) чадвартай зөөгдөн угаагдахад тэсвэртэй хөрсийг дэвсэж нягтруулах талаар зураг төсөлд тусгаж өгнө.

8.12.Усны түвшин өргөх барилга байгууламжийн буурины төсөлд эсрэг даралт бууруулах арга хэмжээнд зориулж олон төрлийн шүүрүүлийн барилга байгууламжийг тусгаж өгвөл зохино.

Хадан бууринд шүүрүүлийг гол төлөв барилга түрэлттэй ирмэг талаас байрлуулбал харин шүүрүүлийн ажлын үр дүн хангалтгүй бол улны дунд хэсэгт байрлуулбал зохино.

Шүүрүүлийн байрлал ба овор хэмжээг, барилга байгууламжийн дэвсгэр дээрх шүүрэлтийн эсрэг даралтыг зайлшгүй бууруулах ба буурины ул хөрсний шүүрэлтийн бат бэхийг эвдрэхэд хүргэдэггүй түрэлтийн градиентын гаралтын зөвшөөрөгдөх утгыг хангах шаардлагын дагуу тодорхойлно. Харин цаг уурын хүйтэн бүсэд барилга байгууламж - буурь системийн дулааны горимыг тодорхойлсон байх шаардлагатай.

Буурины ул хөрс химийн буюу механик зөөгдөн угаагдалд өртөмтгий хөрстэй бол шүүрүүлийн барилга байгууламжаас татгалзвал зохино.

8.13.Хадан биш буурины шүүрэлтийн эсрэг саадын зураг төсөл зохиохдоо дараах түрэлтийн градиентыг авна:

- дайрга, жижиг чулуутай хөрсөнд шахаж хийсэн (инъекци) саадад - 7,5, дунд ба том ширхэгтэй элсэнд - 6,0 , жижиг ширхэгтэй элсэнд - 4,6;

- “Хөрсөн дахь хана аргаар барих хөшгөнд (диафагма), материал ба түүний ашиглалтын үргэлжлэх хугацаанаас хамааран 200 м/хон шүүрэлтийн коэффициенттой хөрсөнд 8-р хүснэгтээр. Энд хөшигний механик бат бэхийн тооцооны үед ашигладаг материалын үзүүлэлтүүдийг тусгаж өгсөн.

Хүснэгт - 8

Хөшигний материал

Үзүүлэлтийн тооцооны утгууд

Түрэлтийн критик градиент,

Нэг тэнхлэг дэх шахалтын бат бэхийн хязгаар Rc , MПа

Хэв гажилтын модуль Е, МПа

Хөндлөн хэв гажилтын коэффициент,

- Бетон

- Шавар цементэн бетон

- Шавар цементэн уусмал

- Бөөн (цул) шавар

- Шаваржсан хөрс

180

150

125

11,5

1,0 - 2,0

22·103

300 - 500

3 - 5

20 - 25

15 - 20

0,20 - 0,22

0,35 -0,37

0,37 - 0,40

0,32 - 0,38

0,30 - 0,35

Тайлбар: Түр байгуулах саадад түрэлтийн критик градиентыг 25 % - р ихэсгэхийг зөвшөөрнө.

8.14.Хадан буурины шүүрэлтийн эсрэг цементэлсэн хөшигний төсөл зохиохдоо саадан дахь түрэлтийн критик градиентийг qc саадын хүрээнд хувийн ус шингээлтээс хамааран 9 -р хүснэгтээр авна.

Хөшиг (дангаараа эсвэл шүүрэлтийн эсрэг бусад барилга байгууламжтай хослон) буурины уусамтгай хөрсийг шүлтчихээс хамгаалж байгаа тохиолдолд хувийн зөвшөөрөгдөх ус шингээлтийг эсвэл тооцооны, эсвэл туршилт судалгаагаар тогтоож өгнө.

Шүүрэлтийн эсрэг хөшигний ус нэвтрүүлэх чадвар нь буурины ул хөрсний ус нэвтрүүлэх чадвараас 10 дахинаас багагүй байх ёстой.

Хүснэгт - 9

Хөшигөн дэх хадан ул хөрсний хувийн ус шингээлт qc л/(мин.м2)

Хөшигөн дэх түрэлтийн критик градиент

0,02 - 0,05

 0,05

8.15.Нэг нэгжид ойрхон түрэлтийн градиенттай шүүрэлтийн урсгал буурины гадарга дээр гарч ирэх тэр хэсэгт хөрс түрэгдэж гарах явдлаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор нэвчих ачаалал эсвэл шүүрүүлийн ачааллыг бууруулах арга хэмжээг төсөлд заавал тусгаж өгнө.

Ачааллын зайлшгүй зузааныг хөрс шүүрэлтээр түрэгдэж гарах нөхцөлөөр тодорхойлно.

9. ХАДАН БУУРИНЫ ХЭСЭГЧИЛСЭН БАЙРШЛЫН

БАТ БЭХИЙН ТООЦОО

9.1.Усны барилга байгууламж хадан буурины хэсэгчилсэн байршлын бат бэхийн тооцоог дараах зорилтуудыг биелүүлж байхаар хийж гүйцэтгэнэ;

- шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламжид болзошгүй эвдрэл гаргахгүй байх, урьдчилан сэргийлэх зайлшгүй арга хэмжээг боловсруулахад;

- барилга байгууламжийн бат бэх ба тогтворыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ боловсруулахад;

- “барилга байгууламжийн – буурь” системийн хүчдэл хэв гажилтын төлөв байдлын тооцоонд хэсэгхэн байршлын бат бэхийн хязгаарыг тооцоход.

Ачааллын үндсэн хослолын үед I ба II ангиллын барилга байгууламжийн буурины хэсгийн бат бэхийн тооцоог хоёр дугаар бүлгийн хязгаарын төлөв байдлаар гүйцэтгэнэ. Энэ үед ба коэффициентуудыг нэгтэй тэнцүүгээр ( = =1), коэффициент = 0.95 байхаар авна. Буурины хэв гажилтын үзүүлэлтүүдийг 5.3-д зааснаар тодорхойлно.

9.2.Хадан буурины хэсгийн байршлын бат бэхийг шалгахдаа тооцооны талбайгаар хийнэ:

а)массив дахь ан цавд тохиолдох хавтгайтай давхацсан;

б)”барилга байгууламж-буурь”-ийн нийлэх уулзварт ба буурийг бэхэлсэн хийц бүтээцтэй (түгжээ, шүд, тор г.м) хадан хөрсний нийлэх уулзварт тохиолдох хавтгайтай давхацсан;

г)”барилга байгууламж-буурь”-ийн нийлэх уулзварт болон ант цавд тохиолдох хавтгайтай давхцаагүй;

9.3.Энэхүү барилгын дүрмийн 9.2 б,в дэх заалтаар талбайгаар хэсэгхэн байршлын бат бэхийг хангах шалгуур нь дараах нөхцөл болно.

j>Rt.m.II (22)

(23)

Энд: -Тооцооны талбай дээрх хязгаарын шүргэх хүчдэлийг ашиглалтын хүчдэлд харьцуулсан харьцаа;

-тооцооны хослол дахь нормчлогдсон ачааллаас ан цавын хавтгайд тохиодох тооцооны талбай дээрх босоо ба шүргэх хүчдэлүүд;

-дурдсан ачааллаас үүсэх хамгийн их ба хамгийн бага гол хүчдэлүүд;

- ан цав дахь тооцооны талбай ба гол хүчдэлийн чиглэлийн хоорондох хурц өнцөг;

- ан цавд тохиолдох тооцооны талбайнуудын тооцооны үзүүлэлтүүд;

- нэг тэнхлэгийн дагуух суналтад ажиллах хадан ул хөрсний массивын бат бэхийн хязгаарын тооцооны утга. 5.35 зүйлийн шаардлагын дагуу тодорхойлогдоно.

9.4.Энэхүү барилгын дүрмийн 9.2 б)-д заасан талбайгаар хэсгийн бат бэхийг хангах шалгуур нь дараах нөхцөл болно.

( 24 )

( 25 )

Энд: - барилга байгууламж-буурь-ийн нийлэх уулзварт болон ан цавд тохиолдохгүй тооцооны талбайн тооцооны үзүүлэлтүүд.

9.5.Ул хөрсний массив сийрэгжих боломжийг үнэлэхдээ 22 ба 24 нөхцөлийг энэхүү барилгын дүрмийн 9.1 заалтад тусгасан бүх тохиолдолд шалгавал зохино. Харин налархай хэв-гажилт үүсэх боломжийг үнэлэхдээ 23 ба 25 нөхцөлийг мөн тохиолдолд зөвхөн байхад шалагавал зохино.

Буурины хүчдэл хэв-гажилтын төлөв байдлын тооцоо болон барилга байгууламжийн бат бэх ба тогтворыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ боловсруулах үед зөвхөн буурины бат бэхийн алдагдлын тооцоонд зориулж 23 ба 25 нөхцөлийг шалгавал зохино. Шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламжийн найдвартай байдалд үнэлгээ хийх үед, хэрэв байвал хавтгай хөшигтэй давхцах буурины талбайн сийрэгжилтийг үнэлдэг 22-р томьёоны нөхцөлийг хангах шалгуур хийгдэхгүй. Хэсгийн талбайн бат бэхийн дээр дурдсан шалгуурууд биелэгдэхгүй бол сийрэгжих ба налархай хэв гажилт үүсэх бүсийн ерөнхий төлөв байдлыг тодорхойлох зайлшгүй шаардлагатай. Сийрэгжих бүс нь цементэлсэн хөшиг ба шүүрүүлтэй огтлолцох ёсгүй. Эсрэг тохиолдолд 8 дугаар хэсэгт зааснаар өөрчлөгдсөн шүүрэлтийн горимыг тооцсон шугаман байгуулалтаар шүүрэлтийн тооцоог гүйцэтгэсэн байх ёстой. Налархай хэв гажилтын бүс нь барилга байгууламжийн улны эсвэл шилжилтийн үлэмж аюултай тооцооны гадаргын 1/3-ээс ихгүй хэсгийг хамрах ёсгүй.

9.5.22-25-р томьёоны , хүчдэлүүдийг тодорхойлохдоо үргэлжилсэн орчны тооцоолон бодох, туршилтын механикийн ба геомеханикийн аргуудыг ашиглах хэрэгтэй. Буурийг барилга байгууламжтай нь хамт, тэдгээрийн хоорондох нийлсэн уулзвар дээр байрлах шилжилтийн тэнцвэрт байдал ба тэнцэтгэлийн нөхцөлийг хангасан шугаман-хэв гажилтын нэг биет систем адилаар авч үзэхийг зөвшөөрнө. Үндэслэлтэй бол нэг буюу хэд хэдэн хавтгай огтлолд тохирох уян харимхайн онолын хавтгайн бодлогыг шийдэх боломжтой барилга байгууламж буурь системийн бүдүүвчлэлийг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд буурины гадаргууг хавтгайгаар, харин буурины биеийг нэг төрлийн болон тодорхой тооны нэг төрлийн мужаас эсвэл байнга өөрчлөгддөг үзүүлэлттэй хэсгээс бүтсэн байхаар сонгон авч болно. Шаардлагатай үед буурины гадаргуугийн тогтсон рельеф,  барилга байгууламж -буурь системийн ажиллагааны орон зайн шинж чанар мөн түүнчлэн буурины механик шинж чанаруудын хуваарилалтыг нарийвчлан тооцож үзвэл зохино. Буурины хүчдэлийн төлөв байдлыг тодорхойлох тохиолдолд, түүний боломжит анизотроп шинжийг тооцож үзвэл зохино. Хэрэв буурины зарим нэг хэсэгт хүчдэл тодорхойлох үед 22-25-р томьёогоор тодорхойлогддог, нэг буюу хэд хэдэн нөхцөлүүд хангагдаагүй бол, бодлогын шийдлийг нарийвчлан тодотгоно. Ийм тодотголыг, хүчдэл ба хэв гажилтын хоорондох шугаман бус хамаарлыг ашиглах эсвэл судалж буй мужийг хасаж огтлолын геометрийг өөрчлөх замаар гүйцэтгэнэ.

10. ХҮЧДЭЛИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ

10.1.Барилга байгууламжийн буурин дахь хүчдэлийг, барилга байгууламж ба бүтээцийн бат бэх, тогтвор, мөн түүнчлэн суулт, даах чадвар ба буурины хэсэгчилсэн байршлын бат бэхийн тооцоонуудад ашиглах зорилгоор тодорхойлно. Хадан буурин дээр барилга байгууламжийн зураг төсөл зохиох үед шүргэлцэх хүчдэл тодорхойлох нь шүргэлтийн эсрэг арга хэмжээг болон барилга байгууламжийн газар доогуурх хүрээгээр шүүрэх найдварыг үнэлэх төслийн үндэслэлд шаардлагатай сунгах хүчдэлтэй боомт доорх бүсэд цементэн хөшиг байрлуулах нь хөшигний ажлын бүтээмжийг эрс бууруулдаг тул барилга байгууламжийн газар доогуурх хүрээний бат бэхийг хангахын тулд тусгай бүтээцийн шийдлийг боловсруулах шаардлагатай.

10.2.I ба II ангиллын барилга байгууламжийн авцалдах хүчдэлүүд зөвшөөрөгдөх ба харин III ба IV ангиллын барилга байгууламжийн хувьд хялбарчилсан аргаар тодорхойлж болно.

10.3.Уян харимхайн онолын бодлогын шийдлээр гаргаж авсан шүргэх хүчдэлийн эпюрийг ашиглан барилга байгууламжийн бат бэхийг тооцоход хялбаршуулсан аль нэг зөвшөөрөгдсөн аргаар тооцоолон гаргасан шүргэх хүчдэлийн хоёрдугаар эпюрийг нэмэлтээр авч үзэх шаардлагатай. Энэ үед дэх хотойлтын моментууд нь янз бүрийн тэмдэгтэй бол бат бэхийн тооцоонд эдгээр утгуудын ялгаврыг 10% бууруулсан аль ч утгыг ашиглаж болно. Харин ижил тэмдэгтэй бол нугалах моментын зөвхөн их утгыг, мөн түүнчлэн заасан хэмжээгээр бууруулсан утгыг тооцоонд ашиглана.

10.4.Шүргэх хүчдэлийг тодорхойлох үед дараах томьёогоор тодорхойлдог барилга байгууламжийн уян харимхайн үзүүлэлтийг тооцно.

а)хэв гажилтын хавтгай бүдүүвчээр гүйцэтгэх барилга байгууламжийн тооцоонд:

барилга байгууламжийн уртын дагуу чиглэлд.

( 26 )

барилга байгууламжийн өргөний дагуу чиглэлд.

( 27 )

б)Орон зайн бодлогын бүдүүвчээр хийх барилга байгууламжийн тооцоонд.

Энд -р 25 ба 26-р томьёогоор тооцоолон гаргасан хоёр уян харимхайн үзүүлэлтийн аль ихийг нь сонгон авна.

25 ба 26 томьёонд

( 28 )

Энд: буурины хөрс ба барилга байгууламжийн материалд тохирох Пуассоны коэффициентууд

-буурины ул хөрсний хэв гажилт ба барилга байгууламжийн материалын уян харимхайд тохирох загвар;

b,- барилга байгууламжийн улны өргөн ба урт;

- барилга байгууламжийн тооцоот элементийн инерцийн моментууд;

-нэгтэй тэнцүү барилга байгууламжийн улны уртын дагуух тооцооны элементийн өргөн;

h - барилга байгууламжийн дундаж зузаан.

Уян харимхайн үзүүлэлт  1 байх тохиолдолд шүргэх хүчлийг туйлын хөшүүн барилга байгууламжийнхтай адилаар тооцно.

 1 тохиолдолд, барилга байгууламжийн уян харимхай чанарыг үнэлж шүргэх хүчдэлийг тодорхойлно.

10.5.Нэг төрлийн буурины дээрх уян харимхайн  1 үзүүлэлттэй барилга байгууламжийн шүргэх хүчдэлийг төвөөс гаднах шахалтын аргаар, харин элсэн буурин дээрх ул хөрсний нягтралын Id 0.5 зэрэглэлтэй барилга байгууламжид И хавсралтын дагуу туршилтын эпюрийн аргаар тодорхойлно. Барилга байгууламжийн улны аль нэг хэсэгт сунгах хэвийн шүргэх хүчдэл илэрвэл уг хэсэг газрыг тооцоот шүргэх гадаргуугаас хасах ёстой, харин үлдэх хэсгийн шүргэх хүчдэлийг дахин тооцоолно.

10.6.Авцалдах хүчдэлийг барилга байгууламжийн уян харимхайг тооцон тодорхойлох үед дэвсэгдсэн үеийн коэффициентын аргыг хэрэглэж болно. Бүтээцийн элементийн уян харимхайг ан цав үүсэх боломжийг тооцон тодорхойлно.

10.7.Дэвсэгдэх үеийн коэффициентын ба төвийн бус шахалтын аргуудыг ашиглах үед шүргэлцэх шүргэх хүчдэлүүдийн жигд хуваарилагдсан гэж харин туршилтын эпюрийн аргыг ашиглах үед хэвийн шүргэх хүчдэлүүдэд шууд хамааралтай гэж тооцно.

Барилга байгууламжийн бат бэхийн тооцоо хийх үед босоо хүчний үйлчлэлээр үүсэх шүргэлцэх хүчдэлүүдийг тооцоохгүй.

Барилга байгууламжийн уланд, хязгаарын утгаас давсан, шүргэх хүчдэл ирэх үед тэдгээрийг хязгаарын утгатай тэнцүү байхаар тооцох шаардлагатай. Харин бусад хэсгүүдийн уг хүчдэлүүдэд тооцооны үндсэн дээр залруулга хийнэ.

10.8.Босоо ба огцом уналттай үе давхарга бүхий олон төрлийн хөрстэй буурины шүргэх хүчдэлүүдийн тооцоонд тэдгээрийн хэмжээ ба ачаалал, үйлчлэх хазайлтаас хамааран шүргэх хүчдэлийг, үе давхарга бүрийн ул хөрсний хэв гажилтын загварт шууд хамааралтай гэж тооцон ойролцоолсон аргуудыг ашиглахыг зөвшөөрдөг.

Үе давхарга тус бүрийн хүрээнд шүргэх хүчдэлийн хуваарилалт шугаман хамааралтай.

10.9.Буурины ул хөрсний зузаан нь өөрчлөгддөг эсвэл налуу үе давхаргатай үед шүргэх хүчдэлийн тооцооны зузаан нь өөрчлөгддөг эсвэл налуу үе давхаргатай буурины тооцооны бүдүүвчийг босоо байрласан давхаргатай томьёолсон (зохиомол, хийсвэр) бүдүүвчинд оруулахад үндэслэгдсэн ойролцоолсон аргуудыг ашигладаг.

Тогтмол зузаантай, үе давхарга нь хэвтээ байрлалтай үед ул хөрсний нэг төрлийн бус байдлыг тооцохгүй байж болно.

10.10.Хэвийн шүргэх хүчдэлүүдийг туршилтын эпюрийн ба дэвсгэр үеийн коэффициентын аргуудаар тодорхойлох нөхцөлд буурины олон төрлийн байдлын тооцоо, энэ бүлгийн 10.5 ба 10.6 заалтаар тодорхойлогддог нэмэгдэл эпюрийн ординаттай нэг төрлийн хөрстэй бууриар төсөөлөн эпюрийн ординатуудыг нэмэх замаар гүйцэтгэнэ.

Нэмэгдэл эпюрийн ординатуудыг, төвийн бус шахалтын аргыг ашиглан олон ба нэг төрлийн буурьтай тохиолдолд зориулан байгуулсан эпюрийн ординатуудын ялгавартай тэнцүү байхаар авна.

10.11.Хүчдэлүүдийг тодорхойлох үед барилга байгууламжийн бүтээцийн онцлог, барьж байгуулах дэс дараалал, буурины төрлийг авч үзэх зайлшгүй шаардлагатай харин буурины хөрс хөлдүү эсвэл улирлаар хөлдөж гэсдэг бол хөлдөлт гэсэлтийн бүсийн байршлыг, мөн түүнчлэн хөлдөх ба гэсэх дарааллыг тооцох зайлшгүй шаардлагатай.

Хөрс ба усны барилга байгууламж (хадан биш буурин дээр байгуулах ус цохилгын хавтан ба боомтын усны хурд сааруулах хормой, усан онгоцны зогсоолын тавцан г.м) төмөр бетонон үелэн давхарласан бүтэцтэй шүргэлцэх хавтгай дээрх хүчдэлийг тооцох үед дараах нөхцөлүүдийг авч үзэх шаардлагатай:

- усны барилга байгууламж бетонон ба төмөр бетонон бүтээцийн зураг төсөл зохиох нормоор тогтоогдсон бага хэмжээтэй нээгдсэн ан цав үүсэхийг тооцсон төмөр бетонон бүтээцийн хөшүүн чанар буурахыг;

- хадан ба хадан биш буурин дээр байгуулах бетон бүтээцийг хэсэгчлэн блок болгон бетон цутгах дарааллыг.

10.12.Зураг төсөл зохиох үед бүтээц ба барилга байгууламжуудын элементүүд дэх хүчлэлийг бууруулах зорилгоор, барилга байгууламжийн хормойд илүү ханан (хамар, хошуу) барилга байгууламж байгуулах, буурины ул хөрсний зарим хэсгийг нягтруулах ба барилга байгууламжийг барьж байгуулах, ачаалах арга хэмжээг урьдчилан тооцож шүргэх хүчдэлийг хамгийн зохистойгоор хуваарилах боломжийг бүрдүүлэх арга хэмжээг боловсруулах шаардлагатай.

10.13.Буурины хүчдэлүүдийг тодорхойлохдоо тооцоолон бодох техник ашиглан нил орчны механикийн ба геомеханикийн тоон аргуудыг хэрэглэх шаардлагатай. Энэ тохиолдолд 11.4–н шаардлагыг мөрдөнө. Шүргэх хүчдэлийг тодорхойлохдоо, бодлогын адилтгах (аналог) шийдэл гаргадаг эсвэл тооцооны тоон аргуудыг шийддэг тусгай хөтөлбөрөөр тооцоолон тодорхойлох шаардлагатай (шүргэлцэх орчны хүчдэлээр).

10.14.Тоон аргуудыг ашиглах үед нэг буюу хэд хэдэн огтлол дээр хавтгайн бодлогыг шийдэх боломж олгодог барилга байгууламж-буурь системийг бүдүүвчилнэ. Тооцооны огтлолуудын олон төрлийг нэг төрлийн хэд хэдэн мужаас бүрдсэнээр төсөөлөн тооцно. Шаардлагатай бол системийн ажлын орон зайн шинж чанарыг туршилтын эсвэл нил орчны механикийн тооцоолон бодох аргуудын тусламжтайгаар тооцоолж болно. Буурины огтлолын мужийг босоогоор нь 11.6.2-р тодорхойлогдох шахагдаж буй үеийн Нс гүнээр, харин хэвтээгээр нь барилга байгууламжаас Нс зайнаас багагүй байхаар хязгаарлаж болно.

11. БУУРИНЫ ХЭВ ГАЖИЛТЫН ТООЦОО.

11.1.Буурь ба шороон барилга байгууламжийн (боомт ба бусад) хэв гажилтын тооцоог “барилга байгууламж-буурь” болон түүний элементүүдийн бүтээцийг сонгох зорилгоор гүйцэтгэх ба барилга байгууламжуудын шилжилтийн (суулт, хэвтээ шилжилтүүд, хазайлт г.м) үзүүлэлт нь, тэдгээрийг ашиглах хэвийн нөхцөл ба техникийн найдвартай байдал, бат бэх удаан хугацаанд хэрэглэх хүчин зүйлийн баталгаа болсон нормчлогдсон утгаас ихгүй байх шаардлагатай. Энэ тохиолдолд бүтээцийн бат бэх ба хагаралд тэсвэртэй байх нь барилга байгууламж буурьтай харилцан үйлчлэх үед үүсдэг хүчлэлийн тооцоогоор баталгаажсан байх шаардлагатай.

Хэв гажилтын тооцоог, ачааллын үндсэн хослол дээр, харин зохих үндэслэлтэй бол барилга байгууламжийг барих ба ашиглах хугацаанд (дэс дараалал, барилга байгууламж барих хугацаа, усан санг дүүргэх график г.м) үйлчлэх ачааллын төлөв байдлын тооцон дээр үндэслэн гүйцэтгэсэн байна.

11.2.Нэг ба хоёрдугаар бүлгийн (4.5.1 ба 4.5.2) хязгаарын төсөв байдлаар буурины хэв гажилтын тооцоог гүйцэтгэнэ. Эдгээр тооцоонд буурь ба барилга байгууламжийн хамтын ажиллагааны үед үүсэх хэв гажилтын урьдчилсан тооцоот дүгнэлт болон F0=S ба R0=Su оролцдог (1) нөхцөлийн биелэлтийн хяналт заавал хамрагдсан байна.

Энд: S - барилга байгууламж ба буурины хамтарсан хэв гажилт (суулт, хэвтээ шилжилт, хазайлт г.м)

Su - 11.5-11.11-р заалтуудаар тогтоогддог барилга байгууламж ба буурины хамтарсан хэв гажилтын хязгаарын утга.

ба коэффициентуудын 4.5 – р заалтад зохицуулан, коэффициентыг бүх тохиолдолд нэгтэй тэнцүү байхаар авна.

Барилга байгууламж-буурь системийн ашиглалтын хугацааны найдварыг үнэлэх үед уг системийн төлөв байдалд шинжилгээ хийх зориулалтаар суултын (S хэв гажилтын) урьдчилсан утгуудыг ашиглаж болно.

11.3.Буурь ба барилга байгууламжийн хамтарсан хэв гажилтын хязгаарын R0=Su утгууд нь дараах шаардлага хангасан усны барилга байгууламж тодорхой загварын төслийн дараах техникийн нөхцөлүүдээр тодорхойлогдоно:

- төхөөрөмжүүдийг хэвийн ашиглах болон барилга байгууламжийн хэв гажилтад тавигдах технологийн шаардлагууд.

- барилга байгууламжийн ерөнхий тогтворыг хангасан хийцийн бат бэх, тогтворшилт ба хагаралд тэсвэртэй хийцэд тавигдах шаардлагууд.

R0=Su утгуудыг тогтоохдоо секц хоорондын шаваасны хэвийн ажиллагааг алдагдуулахгүй, барилга байгууламжийн секц ба хэсэг хоорондын зөвшөөрөгдөх суултын зөрүү, боомтын хяраар ус халих магадлал, зам харилцаа, холбооны шугамтай холбоотой ашиглалтын хэвийн ажиллагаа алдагдах нөхцөлүүдийг заавал тооцон үзэх шаардлагатай.

11.4.Хамтарсан хэв гажилтын F0=S утгуудыг барилга байгууламж ба буурины хамтарсан ажиллагааны нөхцөлд үндэслэн нил орчны механикийн тооцооны аргуудыг ашиглаж тодорхойлно. Энэ үед барилга байгууламж-буурь системийн ажлын бодит онцлогийг хангалттай түвшинд тооцсон байх шаардлагатай. Үүнд:

- Хэв гажилтын орон зайн шинж чанар, хүчдэл ба хэв гажилт хоорондын шугаман бус хамаарал, барилга байгууламж барих дэс дараалал, ачаалал өгөх, нягтрал ба гулсах явц.

Энэ тохиолдолд барилга байгууламж ба буурины хэв гажилтыг тэдгээрийн төслийн ангилал ба үе шатнаас хамааран тодорхойлохдоо 11.5-11.14-р тогтоогдсон тооцооны хялбаршуулсан (инженерийн) арга, барилга байгууламж-буурь системийн илүү нарийвчилсан бүдүүвч ба ул хөрсний илүү төгс математик загварыг (шугаман бус, уян харимхай, ул хөрсний олон давтамжит реологийн шинж чанарууд г.м) ашиглахад суурилагдсан тооцоолон бодох аргыг ашиглан гүйцэтгэнэ.

Ашиглалтын хугацаанд барилга байгууламж ба тэдгээрийн буурины хэв гажилтын утгуудыг, хөрс нягтарч бэхжих ба гулсах явцын өсөлтийг тооцон тодорхойлох ба , харин хөлдүү үет бүсэд (криолитозонд)- ул хөрсний хөлдөх ба гэсэх явцыг тооцно. Энэ тохиолдолд дээр дурдсан тооцооны бүх аргуудыг ашиглавал зохино. Төслийн анхан шатны ба III ба IV ангиллын барилга байгууламжийн хэв гажилтын тогтворжоогүй утгуудыг хялбаржуулсан (инженерийн) аргаар тодорхойлно. Жишээ нь: нягтрал ба гулсалтын нэг хэмжээст бодлогыг шийдэх үндсэн дээр. Хэв гажилтыг тодорхойлохын тулд заагдсан аргуудыг (11.6.1 ба 11.7.1) заавал ашиглах үед нөхцөл (1) эдгээр бүх тохиолдолд хангагдсан байх ёстой.

11.5.барилга байгууламж-буурь системийн тооцооны бүдүүвчийг боловсруулахдаа буурь ба барилга байгууламжийн хүчдэлийн төлөв байдал, хэв гажилтыг тодорхойлдог хүчин зүйлийг тооцох шаардлагатай. ( барилга байгууламжийн бүтцийн онцлогууд, барьж байгуулах технологи, буурины ул хөрсний бүтэц ба шинж чанар, барилгын ба ашиглалтын явцад өөрчлөгдөх магадлал, гаднын үйлчлэлийн шинж чанар).

“Барилга байгууламж-буурь” системийн тооцооны загварууд нь тэдгээрийн хоорондох шүргэлцлэл харагдах эвдрэлийг тооцсон байх шаардлагатай. Зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд  барилга байгууламж-буурь системийн хэв гажилтын тооцоог орон зайн бодлогын нөхцөлөөр гүйцэтгэнэ. Урт нь өргөнөөсөө гурав дахин их барилга байгууламжид хавтгай гажилтын нөхцөлөөр тооцоо хийхийг зөвшөөрнө. барилга байгууламжийн өргөн нь 11.6.2 заалтаар тодорхойлогддог шахагдах давхаргын НС зузаанаас хоёр ба түүнээс их тохиолдолд нэг хэмжээст (хам шахалтын) бодлогын нөхцөлөөр суултын тооцоог хийнэ.

11.6.Барилга байгууламжийн суултын тооцоо

11.6.1.Хадан биш буурин дээр байрлах барилга байгууламжийн ангилал ба төслийн үе шатнаас хамааран барилга байгууламжийн нийлбэр суултыг, 11.4 заалтад зохицуулан үечлэн нэмэх ба тоон аргуудаар тодорхойлно.

Төслийн эхний үе шатанд (III ба IV ангилалд зориулан төслийн бүх шатанд) суултын (S) утгыг, шахагдах НС давхаргын хүрээнд элементар үе бүрд тооцож нэмэх аргаар хязгаарлагдан дараах томьёогоор тодорхойлно.

( 29 )

Энд: - энэ нормын К хавсралтын дагуу тодорхойлогдох барилга байгууламжийн улны төвөөр дайрах босоо шугамын дагуух ачаалал ба нэмэлт (зэргэлдээх барилга байгууламж, буцаан булалт г.м) ачааллаар үүсэх буурины дэх үе давхаргын дунд хэсгийн гүн дэх нэмэлт босоо хүчдэл;

- буурины улны өндрийн тэмдэгт дээрх ахуйн даралтаас үүсэх дэх үеийн голд гүн дэх хүчдэл;

- буурины улнаас дээш байрлах ул хөрсний хувийн жин;

- ул хөрсний үе давхаргын зузаан 0.2b-с ихгүй байхаар авдаг (энд b- барилга байгууламжийн улны өргөн );

- В хавсралтын дагуу хийн муруйн анхдагч салаагаар тодорхойлогдох ул хөрсний үе давхаргын хэв гажилтын загвар;

- Мөн адил хийн муруйн хоёрдогч салаагаар тодорхойлогдох ул хөрсний үе давхаргын хэв гажилтын загвар;

- буурины шахагдах зузааныг хүрээн дэх давхаргуудын элементар үеүдэд хуваагдсан тоо;

- В хавсралтаар тодорхойлогдох коэффициент;

[ 5 ] - р тодорхойлогддог буурины ул хөрсний тооцоот R эсэргүүцлээс их барилга байгууламжийн улан доорх Р даралттай үед ул хөрсний хэв гажилтын уян харимхай шинж чанар, орон зайн хүчдэлийн төлөв байдал, барилга байгууламжийг барьж байгуулах дэс дарааллыг тооцдог тоон аргуудаар суултыг тодорхойлно. Л хавсралтын заалт дагуу суултыг ойролцоогоор тооцоолж болно.

11.6.2.Буурины шахагдах үе давхаргын тооцоот гүнийг дараах нөхцөлөөр сонгон авна.

( 30 )

Энд: - ул хөрсний шахагдах зузаан давхаргын доод хил дээрх гадны ачааллаас ирэх босоо хүчдэлийн утга. (барилга байгууламжийг барьж эхэлсний дараа үүсэх - барилга байгууламж, зэргэлдээх байшин ба барилга байгууламжаас ирэх нийт ачаалал, хөндлөнгийн нэмэр ачааллаас үүснэ.)

- барилга байгууламж барихаас өмнөх хөрсөн дэх хамгийн их босоо хүчдэл.

Хэв гажилтын загвар МПа-тай хөрсөнд заагдсан давхаргын доод хил байрласан эсвэл тийм хөрс нь энэ хязгаарын эгц доор байрласан байвал уг хөрс нь шахагдсан хөрсөнд хамрагдана. Энэ хөрсөн дэх шахагдах давхаргын доод хилийг нөхцөлд үндэслэн тодорхойлно.

Нс-ийн хүрээнд хэв гажилтын загвар Е>200 МПа ул хөрсний шахагдах зузаан давхарга нь энэ ул хөрсний зузаанаар хязгаарлагдана.

Хүчдэлүүдийн тоон утгыг, ул хөрсний усны түвшнээс дооших шүүрэлтийн хүч ба усны умбуулах (хөвүүлэх) үйлчлэлийг тооцон тодорхойлно.

11.6.3.Цаг хугацааны i агшинд хамаарах тогтворжоогүй суултыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

(31)

Энд: - ул хөрсний нягтралын нэг ба хоёр дугаар зэрэглэл;

- шүүрэлтийн бүдүүвчээр хийгдэх ул хөрсний хийн туршилтын үр дүнгээр тодорхойлох ул хөрсний гулсалтын параметр;

S - 11.6.1 заалтаар тодорхойлох эцсийн суултын хэмжээ;

Нягтралын анхдагч зэрэглэлийг, нэг хэмжээст хавтгайн эсвэл нягтралын орон зайн бодлогыг шийдвэрлэх замаар тодорхойлно. III ба IV ангиллын барилга байгууламжийн - г М хавсралт дагуу тодорхойлно. Нүх сүвийн даралтыг тооцохгүй тохиолдолд байхаар авна. Нүх сүвийн даралтыг тооцох шаардлагыг 7.15-р тодорхойлно.

Нягтралын хоёрдогч зэрэглэлийг нэг хэмжээст хавтгайн, эсвэл ул хөрсний гулсамтгай шинж чанарыг тооцсон орон зайн бодлогыг шийдвэрлэх замаар тодорхойлно. III ба IV ангиллын барилга байгууламжийн -г дараах томьёогоор тодорхойлно.

(32)

11.7.Хадан биш буурин дээрх барилга байгууламжийн хазайлтын тооцоо

11.7.1.Хадан биш буурин дээр байрласан барилга байгууламжийн ангилал ба төслийн үе шатнаас хамааран нийлбэр i хазайлтыг, тооцооны хялбарчилсан аргаар ( 11.10 ба 11.11) болон, тооцоолон бодох аргаар тодорхойлно. Төслийн урьдчилсан шатанд (III ба IV ангиллын барилга байгууламжид-төслийн бүх шатанд) i утгыг тодорхойлохын тулд ( хангалттай нэг төрлийн эсвэл хэвтээ үелсэн буурьтай үед) тооцооны хялбарчилсан аргуудыг хэрэглэснээр хязгаарлаж болно. Ихэвчлэн нэг төрлийн бус буурьтай тохиолдолд нийлбэр хазайлтыг, нэмэр ачаалал ба зэргэлдээх суурийн нөлөөллийг тооцсон, зөвхөн тооцоолон бодох аргуудаар тодорхойлно.

11.7.2.Шүүрэлтийн хүчийг тооцоогүй нэг төрлийн ба хэвтээ үелсэн буурьтай тохиолдолд барилга байгууламжийн өргөний дагуу төвөөс гадна үйлчлэлтэй босоо ачааллаар үүсэх тэгш өнцөгт ултай барилга байгууламжийн хазайлтыг дараах чиглэлд тодорхойлно:

а) барилга байгууламжийн улны их талын чиглэл дагууд дараах томьёогоор:

( 33 )

б) барилга байгууламжийн улны бага талын чиглэл дагууд дараах томьёогоор:

( 34 )

Энд: - барилга байгууламжийн хазайлтын өнцөг (урт ба өргөний чиглэлээр);

- 1-ээр зургаар тодорхойлогдог хэмжээсгүй коэффициентууд;

- тэгш өнцөгт улны их ба бага талуудад параллелиар босоо хавтгайд үйлчлэх моментууд;

, b - барилга байгууламжийн улны урт ба өргөн;

- И хавсралтаар тодорхойлогдох хөндлөн хэв гажилтын коэффициент ба ул хөрсний хэв гажилтын загвар;

Description: C:UsersnerguiDesktop1.jpg

Зураг-1 коэффициентуудыг тодорхойлох графикууд

11.7.3.Барилга байгууламжийн улнаас гадна буурины нэмэлт ачааллаас үүсэх барилга байгууламжийн хазайлтыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

(35)

Энд: ба үед К хавсралтын заалтаар тодорхойлогдох А ба В барилга байгууламжийн улны хүрээ дагуух суулт (зураг-2;)

В- барилга байгууламжийн хазайлт үүсэх талын улны хэмжээ.

2с-нэмэр ачааллын зурвасны өргөн;

Буцааж булах завсрын хэлбэрээс хамааран нэмэлт ачааллыг тэгш өнцөгт, гурвалжин эсвэл трапец эпюрээр дүрслэн төлөвлөж болно.

11.8.Хэвтээ ачааллыг хүлээн авах хадан биш буурин дээрх барилга байгууламж ба түүний элементүүдийн хэвтээ шилжилтийн (жишээ нь: тулгуур хана, УЦС-н байшин, тээгийн (анкеран ) төхөөрөмжийн тооцоог 11.4 заалтын дагуу харимхай хэв гажилтын мужийн тэлэлтийг тооцдог тоон аргаар хийнэ. III ба IV ангиллын барилга байгууламжийн хэвтээ шилжилтийг Н хавсралтын заалтаар хялбарчилсан аргаар тодорхойлно (эцсийн хэвтээ шилжилтэнд).

Description: C:UsersnerguiDesktop1.jpg

Зураг-2. Нэмэлт ачааллаар үүсэх барилга байгууламжийн хазайлтыг тодорхойлох бүдүүвч.

11.9.Бат бэх ба тогтвор нь шилжилтээсээ хамаарах тээгэн (анкеран) бүтээцийн хийц ба барилга байгууламжийн бусад элементүүдийн хэвтээ шилжилтийн тооцоог, нэгдүгээр бүлгийн хязгаарын төлөв байдалд ул хөрсний болон ачааллын нөхцөл тохирсон тохиолдолд хийнэ.

11.10.Цаг хугацааны i агшинд, хамаарах барилга байгууламжийн тогтворшоогүй хэвтээ шилжилтийг дараах томьёогоор тодорхойлно:

(36)

Энд: , ,- 31-р томьёоныхтой адил.

U - Н хавсралтаар тодорхойлогддог барилга байгууламжийн эцсийн (тогтворжсон) шилжилт.

11.11.Барилга байгууламжийн хязгаарын хэвтээ шилжилт 0.75 -с их байх ёсгүй ба -нь хавтгай шилжилтээр барилга байгууламж-буурь систем хязгаарын тэнцвэрт байдалд хүрэхэд тохирох барилга байгууламжийн хэвтээ шилжилт дараах томьёогоор тодорхойлогдоно:

(37)

Энд: - хэвийн хязгаарын шилжилт;

- хэвийн талбай;

- барилга байгууламжийн буурины талбай;

- В хавсралтаар тодорхойлогдох үзүүлэлт;

12. УСНЫ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ (УББ) БУУРИНЫ БЭЛТГЭЛ АЖЛЫН ЧАНАРЫН ХЯНАЛТ

Үндсэн зүйл

12.1.Буурины бэлтгэл ажлыг (эрэгт тулсан барилга байгууламжууд) барилгын ажил гүйцэтгэх төслийн (АГТ) дагуу гүйцэтгэж, түүнийг захиалагч, гүйцэтгэгч, зураг төсөл зохиогчдын хамтарсан комисс актаар хүлээн авсны дараа УББ-г барьж байгуулахыг зөвшөөрнө.

12.2.Гүйцэтгэж байгаа ажлын технологи ба чанар нь үйлдвэрлэлийн ажлын төслийн шаардлагыг хангаж байгааг хянах зорилгоор барилгын ажлын хяналтын хүрээнд, барилгын ажлын явцад буурины зураг бэлтгэл ажлын чанарт хяналт хийнэ.

12.3.Захиалагч, зураг төслийн ба барилгын гүйцэтгэгч байгууллагын төлөөллүүд хамтран үйлдвэрлэлийн ажлыг хянах ба бэлэн болсон ажлыг хүлээн авах арга хэмжээг гүйцэтгэнэ.

12.4.Зураг төслийн байгууллага захиалагчтай байгуулсан гэрээний дагуу зохиогчийн хяналтын албыг байгуулан хяналтын ажлыг гүйцэтгэнэ. Зохиогчийн хяналт гүйцэтгэгч объект дээр гүйцэтгэгдсэн ажил нь ажлын зурагтай тохирч байх шаардлагыг тавина. Төслийн шийдлийг зөрчсөн бүх зөрчлүүд, тэдгээрийг арилгах зааварчилгааг зохиогчийн хяналтын дэвтэрт тэмдэглэнэ.

12.5.Барилгын байгууллага нь тухайлбал буурины хүчдэл-хэв гажилтын төлөвийг ажиглах, бэлтгэсэн буурийг туршиж шалгах ба ул хөрсний шинж чанарыг тодорхойлох үүрэгтэй геотехникийн хяналтын албыг байгуулах шаардлагатай. Бүх ажиглалт ба туршилтын үр дүнг геотехникийн хяналтын тэмдэглэлийн дэвтэрт бүрдгэж авна.

12.6.Хяналтыг далд ажлын шалгалттай адилтган тэдгээрийг хүлээн авах ба шинжлэгдсэн буурь ба түүний бүрдэл хэсэг дараа дараагийн үүргийг гүйцэтгэж чадах тухай баримтыг (актыг) бүрдүүлж авна.

Ажил хүлээн авах актад буурины ул хөрсний геотехникийн судалгааны инженер-геологийн баримт ба дэвсгэр зурагтаа гадаргуугийн бодит өндрийн тэмдэг болон буурины хил хязгаарыг үзүүлсэн гүйцэтгэлийн бүдүүвч зураг заавал хавсрагдана.

Хадан биш тогтоцтой буурины бэлтгэл ажлын чанарын хяналт

12.7.Хадан биш тогтоцтой буурины чанарын шалгалтад дараах зүйлүүд хамрагдана:

- төслөөр сонгосон буурины бэлтгэл ажлын технологийн мөрдөлтөд ажиглалт тавих;

- ул хөрсний дээж авах ба үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох;

- Буурины ул хөрсний физик-механикийн үзүүлэлтүүд төслийн утгатай тохирч буйг шалгах;

12.8.Буурины ул хөрсний чанарын хяналт ба гүйцэтгэлийн чанар нь төслийн шаардлагад тохирч буй эсэх хяналтын барилга байгууламжийн геотехникийн алба гүйцэтгэнэ. Ийм алба байхгүй бол мэргэшсэн тусгай зөвшөөрөл бүхий байгууллагаар хийлгэнэ.

12.9.Туршилтын давтамж (100м2 буурины талбайгаас авах дээжийн тоо) ба гүнийг геотехникийн судалгааны албан байгууллага тогтооно.

Холбоостой хөрснөөс сонгон авсан дээжийн нягт, чийг ба ул хөрсний мөхлөгийн бүтцийг заавал тодорхойлно, харин холбоосгүй хөрсөнд нэмэлтээр нягтын зэргийг тодорхойлно. Бүх дээжид (эсвэл хязгаарлагдсан тооны) физикийн ба механикийн бусад шинж чанаруудыг тодорхойлох шаардлага гарна.

Туршилт хийсэн цэг бүрд дэвсгэр-өндөршлийн геодезийн холболтуудыг хийж өгөх шаардлагатай.

12.10.Геотехникийн хяналтын ажлын явцад гаргаж авсан бүх ажиглалт, лабораторийн тодорхойлолтууд нь буурины чанар төслийн шаардлагад тохирч буйг үнэлэх материал болж өгнө. Тодорхойлсон үзүүлэлтүүдийн утга нь хяналтын утгатай тохирч байвал буурийг хүлээн авах үндэслэл бүрдэнэ.

12.11.Буурины бэлтгэл ажлын чанарын үнэлгээг, түүний гадаргын бодит тэмдэгт, ул хөрсний шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг төслийн утгатай харьцуулах замаар гүйцэтгэнэ.

12.12.Барилга байгууламжийн буурийг хүлээн авснаар буурины чанар төслийн шаардлагад тохирох зэрэглэлийг заавал тогтооно:

- хөрс хуулах ажлын гүйцэтгэлээр ба төслийн бодит тэмдэгт, геодезийн зураг авалтын тэмдэгттэй тохирохоор нь;

- сонгосон бууринаас авсан ул хөрсний дээжийн физик-механик шинж чанараар нь (чанаргүй хөрсийг сольж ялган сэлгээд ашигласан хөрс хамрагдана);

Усаар зөөгдөх хурдас хөрсийг хянахын тулд хяналтын хөндлөн ба хөндлүүрээс, мөн түүнчлэн хөндлөн хоорондын, хэрэв байгаа бол, онцлог газруудаас ул хөрсний дээжийг авна. Жишээ нь сул хөрс.

12.13.Өвлийн улиралд барилгын үйлдвэрлэлийн ажил гүйцэтгэгдэж байвал (ажиглалтын журналд бүрдгэж тэмдэглэнэ) буурины төлөв байдал, температур, агаарын температур, салхины хурд, атмосферын тунадас ба ул хөрсний хөлдсөн зузааныг давхаргын хүрээнд ажиглалтыг хөтлөх шаардлагатай.

12.14.Газарзүйн хүйтэн бүсэд байрласан УББ-н буурины чанарыг хянах үед холбоосгүй хөрс мөсжих ба хүлэржин намагших шинж чанарт, харин холбоостой ул хөрсний хувьд дээрхээс гадна давсжилтын хэмжээнд анхаарал тавина.

Хадан тогтоцтой буурины

бэлтгэл ажлын чанарын хяналт

12.15.Хад чулуутай буурины ухмал бэлтгэх үед чулуулагт ан цав (дүүргэгчтэй ба дүүргэгчгүй), бутрах бүс, нуралт, шилжилт байгаа эсэхийг геофизикийн аргаар тодруулж, судалж түүний төлөв байдлыг хянаж байх шаардлагатай.

12.16.Боомтын шавранцар цөм буюу экран ба хадан буурь (том ан цавыг цэвэрлэж бетон зуурмагаар бөглөх, хэсэглэж талбай болгон цементлэх, бетонон цацлага хийх, ан цавын эсрэг тусгайлсан барилга байгууламж байгуулах г.м) хоорондох уулзвар дээр шүүрэлтийн эсрэг арга хэмжээг инженер - геологийн нарийвчилсан үндэслэлийг тооцон хадан буурины ажлын төслөөр гүйцэтгэнэ.

Боомтын шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламжийн буурийг хэсэгчлэн гүйцэтгэх (квадрат болгон торлох) аргаар байгуулах нь тохиромжтой.

12.17.Бетонон барилга байгууламжийн хадан буурины бэлтгэл ажлын чанарын хяналтад гадаргуугийн төлөв байдал, бөглөөгүй ан цав, хөндий нүхгүй байх, бетон цутгалын өмнө ан цавын зураглал хийгдсэн байх зэрэг хяналтууд хамрагдана.

12.18.Цаг уурын хүйтэн бүсэд байрлах барилга байгууламж хадан буурины чанарын хяналтын үед хадны өгөршлийн зэрэг, ан цав нээгдэлтийн өргөн, жижиг ширхэгтэй ул хөрсөөр, мөс, мөсөн материалаар (цемент хэлбэрт мөс, шавар) дүүрэх зэрэглэлд анхаарал хандуулах шаардлагатай.

12.19.Хадан ба шороон буурины бэлтгэл ажлын чанарын шалгалт ба үнэлгээг зохиогчийн хяналтын багийн инженер-геологч геотехникийн оролцоотойгоор гүйцэтгэнэ.

Ул хөрсний усны түвшин бууруулах

ажлын хяналт

12.20.УББ, газар доорх гүний малтлагаа, хонгилын системээр тээвэр харилцаа холбооны сүлжээ барьж байгуулах үеийн газар шорооны ажил, мөн түүнчлэн усанд ханасан хөрсөнд гүйцэтгэх бусад газар шорооны ажлын үед ул хөрсний усны түвшин бууруулах ажлыг зохион байгуулна.

12.21.Барилгын ажлын явцад ухмалаар газрын ул хөрсний уст давхаргын түвшний буурцын хүнхийг (депрессийн хүнхэр) үүсгэх ба тогтоон барьж байх, түүнчлэн хонхрын ус дэвсгэрээс ус тулах давхаргыг тусгаарлагдсан ул хөрсний уст үе давхарга дахь илүүдэл түрэлтийг арилгахад ул хөрсний усны түвшин бууруулах ажлын үндсэн зорилго оршино.

12.22.Хяналтын албанд зайлшгүй шаардлагатай дараах материалыг агуулсан барилгын усны түвшин бууруулах ажлын үйлдвэрлэлийн төслийг боловсруулсан байх шаардлагатай:

- барих барилга байгууламжийн гадна хүрээг буулгаж ул хөрсний шүүрэлтийн шинж чанар, инженер-геологи, гидрогеологийн үндсэн үзүүлэлтүүдийг тусгасан барилгын ерөнхий төлөвлөгөө;

- барилгын ажлын явцад гидрогеологийн ба геодизийн ажиглалтын хөтөлбөр.

12.23.Үйлдвэрлэлийн ажлын явцад хянавал зохих арга хэмжээнүүд:

- цооногийн төслийн хэмжээг баримтлах;

- усны түвшин бууруулах цооногийн шүүрийн асгаасны мөхлөгийн бүтэц, үйлдвэрлэлийн ажлын төсөлд тусгасантай тохирч байгаа эсэх;

- шүүрүүлийн цуваа (колонн) суулгах;

- усны түвшин бууруулах үйлдвэрлэлийн ажлын төслөөр тогтворгүй хөрсөнд байгуулах хонхрын хажуу налууг хамгаалах шүүрүүлийн материалыг зөв сонгон бэхэлсэн эсэх ба мөхлөгийн бүтцийг хянах, мөн түүнчлэн ил задгай ус шавхалтын үед мөн адил;

- хүнхээлийн хажуу налуу ба ёроолын төлөв байдалд өдөр бүр үзлэг хяналт хийх, мөн түүнчлэн гидрогеологийн ба геодезийн ажиглалтын үр дүнд шинжилгээ хийх замаар хяналтыг гүйцэтгэх;

- уст давхаргын түвшний буурцын хүнхийн бүсэд орших талбай ба барилга байгууламжийн төлөв байдалд ажиглагдсан өөрчлөлтүүдийг үйлдвэрийн ажлын журналд тэмдэглэж авна. Илэрсэн зөрчлийг төслийн байгууллага, захиалагч ба барилгын нэгжийн ерөнхий инженерт мэдэгдэж зөрчлийг арилгах арга хэмжээг нэн даруй авах шаардлагатай.

12.24.Геотехникийн хяналтын алба нь барилгын усны түвшин бууруулах ажлыг хүлээн авах, мөн түүнчлэн устгах (нурааж буулгах) багийн бүрэлдэхүүнд заавал оролцох ёстой. Геотехникийн алба нь шавхаж буй усны зарцуулга, зэргэлдээх газрын ул хөрсний усны (түрэлт) түвшин буурах, усны химийн найрлагын өөрчлөлт, шавхаж буй усны температур, усаар зөөгдөх хатуу биетийн тоо хэмжээнд заавал хяналт тавих ёстой.

12.25.Геотехникийн хяналтын алба нь төсөлд тусгагдсан хяналт-хэмжилтийн багаж (ХХБ) суурилуулалтад хяналт тавих ёстой. ХХБ-ны бүрэлдэхүүнд:

- ул хөрсний усны түвшин бууралтын хурд ба ашиглалтын үеийн усны түвшний буурцын хүнхийн байршлыг тодорхойлоход зориулагдсан пьезометрүүд;

- усны түвшин буурах нөлөөтэй бүсэд байрлах талбай ба барилга байгууламжийн болзошгүй хэв гажилтыг тодорхойлоход зориулагдсан хатуу цэг (репер) ба тэмдэглэгээ;

- усны түвшин бууруулах (усны зарцуулга хэмжихэд зориулагдсан лоток, налуугийн хүрээ өөрчлөгдөхийг тодорхойлох шаблон) системийн ашиглалтад зайлшгүй шаардлагатай бусад хэмжих багаж хэрэгслүүд;

Буурийг хүчитгэх ажлын чанарын хяналт

12.26.Цементэн зуурмагийн тусламжтайгаар усны барилга байгууламж буурийг бэхжүүлэх, шороотой мөсөн хөшиг ба шуудууны хана байгуулах тусгай төрлийн ажлыг гүйцэтгэх үед хийсэн ажлын чанарыг заавал шалгаж байх шаардлагатай.

12.27.Цементлэх ажиллагааны явцад ул хөрсний бэхжилтэд чанарын хяналтыг тогтмол хийх шаардлагатай. Энэ үед хөрс зуурмагаар дэвтэх зэрэглэл, сүвэн дэх түүний төлөв байдал, мөн үлдэгдэл сүвшилт, жигд бөхжилт ба хүчитгэсэн (нягтруулсан) ул хөрсний шүүрэлтийн коэффициентыг тодорхойлно.

Ул хөрсний бөхжилтийн чанарын цогц шинжилгээг, эсвэл шууд бэхжүүлж буй хэсэг дээр (хэвийн суултыг тодорхойлно, шурф бүрээр бэхэжсэн ул хөрсний бүтцийг судална г.м ), эсвэл лабораторид дээжид дээр (цулжилт ба бат бэх) гүйцэтгэнэ.

Бэхэжсэн ул хөрсний ус нэвтрүүлэх чадварыг хяналтын цооногоор ус шахаж тодорхойлно.

Хэрэв бэхэжсэн ул хөрсний бат бэх төслөөр тогтоосноос 90%-с бага, харин хувийн ус шингээлт төслийн хэмжээнээс 110%-с их байвал ул хөрсний бэхжилтийг хангалтгүй гэж тооцдог тул нэмэлт бэхэлгээг хийх шаардлагатай.

12.28.Үйлдвэрлэлийн ажлын явцад дараах бичиг баримтыг бүрдүүлсэн байх шаардлагатай. Үүнд:

- цементэн зуурмагийг шахах, холимгийн бүтэц, орц найрлага ба зуурмагийг зарцуулах горимын өгөгдлүүдийг бүрдгэдэг цементэлтийн ажлын тэмдэглэл хөтлөх;

- материалуудыг туршсан лабораторийн дэвтэр;

- цементлэгдсэн ул хөрсний хяналт туршилтын акт ба тэмдэглэл;

- шүүрэлтийн ажиглалт ба пьезометр дэх усны түвшний хэмжилт;

- бэхжүүлсэн массивын тэнхлэг дагуух гүйцэтгэлийн зүсэлтийн зураг;

- цооногийн байршлын дэвсгэр зураг;

12.29.Мөстэй хөрсөн (шороон) хөшиг байгуулах үед хөлдөөх системийг станцын бүх зангилааны ажиллагаа, бат бэх, гол яндан хоолой ба хөлдөөх усны цорго ус үл нэвтрүүлэх чанарыг, мөн түүнчлэн турших төхөөрөмжийн ажиллагааг шалгаж үзнэ. Туршилтын үр дүнгээр акт бүрдүүлнэ.

12.30.Системийг ашиглах анхан шатны үндсэн баримт болох ажлын тэмдэглэлийн дэвтэрт хэмжих ба бүрдгэх багажийн үзүүлэлтүүд, горимын ажиглалтын бүх материалыг тэмдэглэж авна. Ажлын явцын тэмдэглэлийн дэвтэрт заавал бүртгэх үзүүлэлтүүд:

- гол хоолойд ба хоолойн цуваан дахь дулаан зөөгчийн температур;

- гол хоолойд ба салангид хоолойд суурилуулсан ус хэмжигч ба даралт хэмжигчийн үзүүлэлтүүд;

12.31.Хөлдөөх хоолой хэвийн ажиллах үеийн тэжээх ба зайлуулах хоолойн дулаан зөөгчийн температурын зөрүү, хөлдөлтийн 5-10 хоногт 4-6°C байх ёстой ба цаашид аажмаар 2-3°C хүртэл, харин идэвхтэй хөлдөлтийн эцэст 1°C хүртэл буурна. Энэ горимоос хазайсныг ус түгээх цоргоны (колонкны) тэжээлийн систем бохирдсонтой холбож үздэг.

12.32.Хөлдөх хэсгийн дулаан тээгчийн хуваарилалтыг хянахын тулд хэсэг тус бүрд зэрэгцээ холбогдсон хуваарилагч тус бүр дээр диафрагмтай (өрцтэй) дифференциаль даралт хэмжигчийг суурилуулна.

12.33.Хөрсийг хөлдөөх явцад түүний температурыг төслөөр баригдах мөсөн шороон хананы хүрээ дагуу ба ажлын цооног хооронд байрлах хөшиг байгуулах талбайд хооронд нь 15-20 м зайтай бүлэглэсэн дулаан хэмжүүрийн хяналтын цооногийг ашиглан хянана.

12.34.Дулаан хэмжих цооногийн ул хөрсний температурыг эсэргүүцлийн термометр эсвэл терморезисторыг ашигласнаар 200-250 м радиуст янз бүрийн гүнд хурдан шуурхай тодорхойлж, автомат бичлэг үйлдэж авна. Температурын хэмжилтийг, хөлдөлтийн эхний 10-15 хоногт 2 удаа, энэ хугацаа дуусахаар хоногт 1 удаа таван метр тус бүрд, харин ул хөрсний массив олон давхаргатай бол давхарга тус бүрд гүйцэтгэнэ.

12.35.Шуудуу татах аргаар байгуулсан шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламж ба даах хананы чанарыг, үйлдэл тус бүрд далд ажлын акт бүрдүүлэн, үйлдэл бүрчлэн шалгана.

12.36.Ажлын явцад гүйцэтгэх шаардлагатай арга хэмжээнүүд:

- бентонит (эрдэст шаварлаг) зуурмагийн чанарын хяналтыг тогтмол хөтлөх;

- Барилгын ажилд нийлүүлэгдэх материалын эх үүсвэрийг шалгах;

- лабораторид бентонит зуурмагийг түүвэрлэн авч түүний үзүүлэлтийн (нягт, зунгааралт, ус өгөмж) тогтворыг шалган зуурмагийг бэлтгэх цэг болон ашиглах объектод нийлүүлэхэд бэлтгэх, үүний тулд бүх хэсгүүдээс зуурмагийн дээжийг авч лабораторид шинжилгээ хийх;

Шуудуу байгуулах үед зуурмагийн түвшин ба ул хөрсний усны түвшин тасралтгүй ажиглах шаардлагатай. Учир нь тэдгээрийн аль нэг нь буурах, эсвэл нөгөө нь нэмэгдвэл налуу нурж эвдрэх аюултай.

12.37.Ажил гүйцэтгэгчийн үүрэг:

- шуудуу ба цооногийг дүүргэх материалыг сонгож бэлдсэн байх;

- Материалын мөхлөгийн бүтэц, уян харимхай хязгаар, чийг, зуурмагийн шаардлагат зунгааралт, бат бэхийн ба шүүрэлтийн эсрэг шинж чанарыг тодорхойлсон байх;

- Зуурмаг бохирдох, шуудуунаас гарсан хөрсийг дүүргэгч болгон ашиглах тохиолдолд уг хөрс бентонитонд бүрэн дэвтэх, мөн түүнчлэн түүнд чулуу болон хөрсөнд нэвчих давхарга агуулагдаж байгааг шалгасан байх;

Уг холимгийг бэлтгэх түүнийг бентонит зуурмагийн бэлтгэл дэвсгэр болгон ашиглах үед ч хяналт шалгалтыг тасралтгүй үргэлжлүүлэн гүйцэтгэх шаардлагатай.

13. АШИГЛАЛТЫН ЯВЦАД БУУРИНЫ ТӨЛӨВ БАЙДЛЫГ АЖИГЛАХ

БУУРИНЫ ТӨЛӨВ БАЙДЛЫГ АЖИГЛАХ ЗОРИЛГО БА ҮҮРЭГ

13.1.Усны барилгын объектуудын ашиглалтын явцад буурины төлөв байдлын ажиглалтыг I ба II ангиллын барилга байгууламжууд дээр, харин инженер- геологийн хүнд нөхцөлтэй үед түүнчлэн III ба IV ангиллын барилга байгууламж дээр гүйцэтгэнэ. Эдгээр ажиглалтууд нь тухайн газрын ул хөрсний бүрэлдэхүүн, бүтэц ба шинж чанарын, орон зай ба цаг хугацаан дах буурины хамрах бүсийн өөрчлөлтийн тоон үнэлгээ болно.

13.2.Биет ажиглалтын гол зорилго нь барилга байгууламж байгаль орчинтой харилцан үйлчлэх үед үүсэх аюултай үзэгдлийг цаг хугацаанд нь илрүүлж ашиглалтын аюулгүй нөхцөлийг хангах явдал юм. Мөн түүнчлэн урьдчилан сэргийлэх ба хамгаалах шуурхай арга хэмжээ авахад хүргэх урьдчилан таамаглашгүй нөхцөл ба үзэгдлийг илрүүлэхэд оршино. Ажиглалтын явцад гүйцэтгэвэл зохих арга хэмжээ:

- усан зангилааны барилгын ба ашиглалтын хугацаанд газрын гадарга, геологийн тогтоц, гидрогеологийн нөхцөлүүд, ул хөрсний бүрэлдэхүүн, бүтэц ба шинж чанар, инженер-геологийн үзэгдлийн идэвхжилтийг оролцуулан инженер-геологийн нөхцөлийн өөрчлөлтөд дүгнэлт хийх;

- суулт, суумтгай шинж, шилжилт, хэв гажилт, ан цав үүсэх, шүүрэлтийн зарцуулга ба бусад төслийн бус нөхцөлийн шалтгааныг тогтоох;

- ослын нөхцөл байдал ба түүнтэй холбогдож гарах хохирлыг магадлан үнэлсэн техно-байгалийн үйл ажиллагааны чанарын ба тоон өөрчлөлтийг цаг хугацаа ба орон зайд өөрчлөгдөхийг урьдчилан төсөөлөх;

- бууринд үүсэх сөрөг үр дагаврыг зогсоох, буурины хэвийн ажиллагааг сэргээх, хамгаалалтын арга хэмжээг боловсруулах;

13.3.Ажиглалтын үед заавал гүйцэтгэвэл зохих ажлууд:

- байгалийн аюултай үзэгдэл нөлөөлөх бүсийг илрүүлж үйлчлэх хүрээг тогтоох;

- буурины ул хөрсний бүтэц ба шиж чанарын (хөөх, гэсэх, хөлдөх, сийрэгжих, ан цав үүсэх), газрын доорх усны түвшний, температурын ба гидрохимийн горимын өөрчлөлтөд үнэлгээ өгөх;

- буурины төлөв байдлын ямар нэгэн үзүүлэлт буюу ул хөрсний шинж чанарыг (сийрэгжих, ан цав үүсэх, гулсалт, нуралт, давсжих, уруй, геодинамикийн ба криогенны үзэгдэл, усанд автах, эргийг өөрчлөх, өгөрших гэх мэт ) өөрчилдөг инженер-геологийн (техно-байгалийн) аюултай үзэгдэл идэвхжих динамикийг тогтоох;

- улирлын чанартай хөлдөх гэсэх ул хөрсний гүний өөрчлөлтөд дүгнэлт өгөх;

- ажиглаж буй үзүүлэлтийн өөрчлөлтийн хандлагыг тодруулах (жишээ нь: ан цав нээгдэх буюу аних);;

- барилга байгууламж доорх идэвхтэй бүсийн өөрчлөлтийг дүгнэх. Энэ үед бүсийн зузаан ба ул хөрсний шинж чанарын өөрчлөлтийг үе давхаргаар нь (эсвэл блок бүрээр) тодорхойлсон байх;

- газар хөдлөлтийн 7 ба түүнээс их баллтай бүсэд байрласан I ангиллын, газар хөдлөлтийн 8 ба түүнээс дээш баллтай бүсэд байрласан усны барилга барилга байгууламжуудад MNS 6566 : 2015 – н дагуу барилга байгууламжийн динамикийн паспортыг заавал хөтлөх ба тусгай ажиглалт ба туршилт шалгалтыг гүйцэтгэх шаардлагатай.

13.4.Буурины төлөв байдлын ажиглалтыг инженер хайгуулын материал дээр үндэслэн барилга байгууламжийг барьж эхлэхээс эхлэн түүнийг барьж байгуулах ба ашиглах хугацааны туршид үргэлжлүүлэн зохион байгуулах шаардлагатай. Барилгын ажлын явцад хяналтыг, шалгаж хэмжих суурин багажийн тусламжтайгаар гүйцэтгэнэ. (сүвний даралтын датчик (хэмжүүр), температурын терморезистор, хүчдэл өөрчлөлтийн датчик г.м)

13.5.Ажиглалтыг тусгайлан тоноглогдсон цэгүүд дээр гүйцэтгэнэ. Ажиглалтын зорилго, багтаамж ба давтамж, сүлжээний бүтцийг эхний шатанд төслөөр тогтоох ба цаашдаа ажиглалтын үр дүнд үндэслэн усны барилга байгууламж төлөв байдлаас хамааран өөрчилж болно. Эдгээр өөрчлөлтийг зураг төсөл боловсруулсан байгууллагатай зөвшилцөнө.

13.6.Түрэлтэд усны барилга байгууламж тус бүрд зориулан гүйцэтгэх ажиглалтын үр дүнд үндэслэн тодотгож болох шинж чанарын оношилгооны үзүүлэлтүүдийн хязгаарын зөвшөөрөгдөх утга болон буурины төлөв байдлыг зураг төслийн байгууллага тогтоож тухайн үйлдвэрлэлийн ажлын зааварчилгаанд заавал тусгаж өгнө.

13.7.Ашиглалтын явцад буурины төлөв байдлын шуурхай ба үнэн зөв ажиглалтыг нэмэгдүүлж сайжруулахын тулд орчин үеийн электрон тооцоолох машин (компьютер)-г ашиглан хэмжилтийн автомат системийг бүрдүүлж ажиллах шаардлагатай. Автоматжуулалтын түвшинг хяналт хэмжилтийн багаж (ХХБ)-ны багтаамж ба ашиглалтын нөхцөлөөр тогтооно.

13.8.Усны барилга байгууламж буурины төлөв байдлыг ажиглах явцад дараах шаардлагуудыг заавал мөрдөж баримтална:

- усны барилга байгууламжийн зангилааны хөндлүүр дэх хашицын түвшин ба хоногийн дундаж агаарын температурыг өдөр бүр бүртгэж байх;

- ачаалал ба харилцан үйлчлэлийн өөрчлөлтийн эрчимшилээс хамааран ХХБагажны мэдээллийг хангалттай давтамжтайгаар хүлээн авах боломжоор хангаж өгөх;

- усан санг богино хугацаанд дүүргэх ба юүлэх, температурын горим огцом өөрчлөгдөх үед эдгээр өөрчлөлтүүдийг мэдрэх мэдрэгчээс (датчикаас) мэдээлэл авах давтамж нь удаан өөрчлөгддөг харилцан үйлчлэлтэй үеийнхээс өндөр байх шаардлагатай;

- ХХБ-ны үзүүлэлтүүд магад үнэн зөв байх ба мэргэшсэн мэргэжилтнээр хангагдсан байх;

Гүйцэтгэвэл зохих ажиглалтууд:

- буурины хэв гажилт ба барилга байгууламжтай зааглах ан цавын нээгдэлт;

- барилга байгууламж доорх эсрэг даралт;

- шүүрэлтийн зарцуулгын хэмжээ;

- эрэг орчмын төлөв байдал;

13.9.Усны барилга байгууламж (УББ) биет ажиглалтын (мониторинг) төслийг ийм төрлийн ажил гүйцэтгэх зөвшөөрөлтэй мэргэшсэн байгууллага боловсруулна. УББ-н буурины ажиглалтын бүрэлдэхүүн ба хэмжээг ихэнх тохиолдолд барилга байгууламжийн ангилал, түүний бүтээцийн онцлог, инженер-геологи, цаг уур, газар хөдлөлтийн мөн түүнчлэн тэдгээрийг барьж байгуулах ба ашиглах нөхцөлөөс хамааран тогтооно.

УББ-н буурийг байнга багаж ашиглан ажиглах ба бодитоор биет ажиглалтыг ажиглалтын хөтөлбөрөөр тодорхойлогддог давтамжтай удаан хугацааны хяналт шинжилгээний үнэлгээний горимоор гүйцэтгэнэ.

Багаж ашиглан гүйцэтгэх биет ажиглалтын бүрэлдэхүүнд, хяналтын үзүүлэлтүүдийг нь байнгын суурин ХХБ ба зөөврийн багажаар хэмждэг, түүний ажлын ба техникийн төлөв байдлыг тодорхойлж өгдөг оношилгооны үзүүлэлтүүдийн жагсаалтад хамрагдах тодорхой нэгэн барилга байгууламжийн буурины бүх ажиглалтууд заавал хамрагдана.

Барилга байгууламжтай харилцан үйлчлэх бүс дэх буурь ба байгаль орчны ажиглалтын бүрэлдэхүүн ба багтаамжийг онцгой ба ослын нөхцөл үүсэж түүнийг богино хугацаанд арилгах (аюулгүй болгох) шаардлага дээр үндэслэн хяналт шинжилгээний үнэлгээний төслөөр тодорхойлно.

13.10.Бетон ба төмөрбетон барилга байгууламжийн буурины биет ажиглалтаар дараах заавал гүйцэтгэх үнэлгээг хэрэгжүүлэх:

- буурины элементүүдийн хүчдэл - хэв гажилтын төлөв байдлын;

- боомтын ултай зааглах бүсийн хадан буурины сийрэгжилтийн;

- хадан буурин тектоникийн ан цав ба дах салангид ан цавын;

- буурины ерөнхий ба харьцангуй шилжилтийн;

- буурь ба эрэгт тулсан массын шүүрэлтийн горимын;

- буурь, усан сангийн температурын горимын;

- агрегатууд ба ус нэвтрүүлэх барилга байгууламжийн ажиллагаанаас үүсэх чичрэх ачааллын;

- Шороон барилга байгууламжийн (боомт ба далан) буурины дараах үзүүлэлтүүдийг биет ажиглалтаар заавал үнэлэх ёстой. Үүнд:

- буурь, эрэгт тулах хэсгийн шүүрэлтийн горимыг;

- ерөнхий ба харьцангуй суулт ба шилжилтийг;

- шаварлаг хөрсөн дэх сүвний даралтыг;

- буурины ул хөрсний ба эрэгт тулах хэсгийн шүүрэлтийн бат бэхийг;

- буурь, эрэг ба усан сангийн (цас мөсөн бүс) температурын горимыг;

- хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдлыг;

- буурь ба эрэг дэх шүүрэлтийн гарцыг илрүүлэх ба дүгнэх;

- буурь, эргийн ба татмын масс, барилга байгууламжид тулсан хэсгээс шүүгдэж-угаагдаж зөөгдсөн ул хөрсний голомт эх үүсвэрийг тогтоох ба дүгнэх;

- шүүрүүл (дренаж), ус зайлуулах гарц, суваг ба шуудууны ажиллагаа ба төлөв байдлыг хянах.

Хяналт хэмжилтийн багаж (ХХБ)

13.11.УББ-н ажиглалтын үед шаардагдах хяналт хэмжилтийн багажийг биет ажиглалтын тусгай төслөөр барилгын ажлын явцад суурилуулна. ХХБ-ны бүрэлдэхүүнд, урт удаан хугацаанд тогтвор найдвартай ажиллах нарийвчлал болон хэмжилтийн багтаамжаараа шаардлага хангасан, хэмжүүр зүйн аттестаци ба сертификаттай өргөн хэрэглэгддэг хяналтын багажуудыг (мэдрэгч, хувьсгуур) заавал багтаана.

Багаж ашиглан хийх биет ажиглалтын төсөлд ХХБ, барилга байгууламжид суурилуулсан хэмжих багаж, удирдах самбарын кабель шугамыг гэмтлээс хамгаалах, мөн түүнчлэн хэмжилт хийх үеийн үйлдвэрлэлийн ба ажлын аюулгүй байдлыг хангах арга хэмжээг зайлшгүй авах шаардлагатай. Хэмжил зүйн аттестачлал шаардлагагүй, бөөнөөр үйлдвэрлэдэггүй боловч практик амьдралд өргөн хэрэглэгддэг (яндан хоолойн пьезометр, механикаар ан завсар хэмжигч, геодезийн тэмдэгт, хатуу цэг (репер), тууз, рейк гэх мэт.) хэмжих багажнуудыг ХХБагажны системд хамааруулан ашиглаж болно.

13.12.УББ-н бууринд ХХБ-ын ачаалал ба нөлөөллийг хамгийн их мэдэрдэг онцлог бүсүүдэд байрлуулах ба хэмжилтээр хүлээн авсан хяналт оношилгооны үзүүлэлтүүд нь буурины аюулгүй байдлын шалгуурын тооцооны үндэс болж өгнө.

Бууринд байрлуулах ХХБ-ны нэр төрөл тоог тогтоохдоо, ажиглалтын багаж суурилуулах зайлшгүй шаардлага, мэдээллийн үнэн магад, багажны мэдээллүүдийг хооронд нь харьцуулж болох нөхцөлийг хангасан байна.

Биет ажиглалт гүйцэтгүүлэх багаж ба төхөөрөмжийн барилга байгууламжийн бүтээцийн шийдэл, инженер-геологи ба геокриологийн онцлог ба буурины гадаргын зүсэлт (профиль) зургийг тооцон барилга байгууламжийн бүх уртын дагуух хяналтын огтлолууд дээр байршуулна.

Буурины уртын дагуух хяналтын огтлолын тоог тэнд байрлуулах ХХБ-н үзүүлэлтээр буурины төлөв байдлыг бүхэлд нь болон өөр хариуцлагатай хэсэг ба элементийн ажиллагааг хангалттай нарийвчилж болох тооцоон дээр үндэслэн тогтоож өгнө.

13.13.УББ-г үйлдвэрлэлийн ашиглалтад өгөх үед барилгын ажлыг гүйцэтгэж, ХХБ-г монтажилсан ерөнхий гүйцэтгэгч, тоноглосон бүх ХХБ-г ажил хүлээн авах, өгөх дараах акт баримтуудын дагуу захиалагчид хүлээлгэн өгнө. Үүнд:

- иж бүрэн ажлын зураг ба ХХБ-г тоноглож угсарсан гүйцэтгэлийн бүдүүвч зураг (бүдүүвч);

- хэмжих багажны паспорт, аттестаци ба хэмжих хэрэгслийн угсралт- ашиглалтын заавар;

- багажны ажиллах чадамжийг шалгасан угсралтын өмнөх ба угсралтын дараах актууд, барилга байгууламжид багаж суурилуулсан актууд;

- багаж угсарсан бүртгэл;

- ХХБ-ны тэг ба дараах хэмжилтүүдийн журнал, барилгын явцад гүйцэтгэсэн биет ажиглалтын техникийн тайлан.

13.14.ХХБ-ны хяналтын самбарыг ашиглахын тулд техникийн аюулгүй байдал ба хөдөлмөр хамгаалалтын шаардлагыг хангасан байх шаардлагатай.

УББ-г ашиглах явцад буурины төлөв байдлыг ажиглах горим

13.15.УББ-г ашиглах явцад буурины биет ажиглалтыг барилгын ажлын үе шатанд эхлэх ба барилга байгууламжийг ашиглах, хадгалалтад тавих, устгах хүртэлх хугацаанд тасралтгүй үргэлжлүүлнэ.

УББ-н буурь тус бүрийн биет байнгын ажиглалтын давтамжийг инженер-геологи, гидрогеологи, геокриологийн нөхцөлүүд барилга байгууламжийн бүрэлдэхүүн ба хийцийн онцлог, ачаалал ба үйлчлэлд барилга байгууламжаас өгөх хариу үйлчлэлийн онцлог, барилга байгууламжид тохиромжгүй ажиллагаа эрчимжих үзэгдэл байгаа үгүй эсэх, ашиглалтын нөхцөлүүдийг тооцон тогтооно. Биет ажиглалтын давтамжийг дараах үед тогтооно:

- 10-15 өдрөөс багагүй хугацаанд усан сангийн ажлын тогтоосон горимын шинж илрэх хүртэл, усан сан дүүрч гүйцэх ба түүний төлөв байдлын хэвийн үзүүлэлттэй үеийн барилга байгууламжийг ашиглаж эхлэх эхний үед;

- барилга байгууламж, ажиллагааны тогтсон горимын түвшинд гарч ирсний дараа гаж үзэгдэл явц гарахгүй байх - жилд 2-с бага удаа;

УББ-н ажиллагаанд аюултай үзэгдлүүд илэрч эрчимжин идэвхжих онцгой тохиолдолд (хуралдсан шүүрэлтийн голомт илрэх, хөрс угаагдаж зөөгдөх, суух ба гулсах үзэгдэл, аюултай ан цав үүсэх, шүүрэлтийн түрэлт, зарцуулга ба түрэлтийн градиент огцом нэмэгдэх, суулт эрчимжих буюу хэвтээ шилжилт, шаваас ба ан цав задрах) ХХБ-р хийх хэмжилт, нүдэн баримжаагаар үзлэгийг өдөр бүр ойрхон давтамжтай графикаар эсвэл хоногт хэд хэдэн удаа дурдсан уг үзэгдлүүд үүсэх шалтгааныг тодотгох хүртэл гүйцэтгэж дээрх үзэгдлийг зогсоох инженерийн шуурхай арга хэмжээг авбал зохино.

Хяналт хэмжилтийн багажаар хийх ээлжит бус хэмжилт, нүдэн баримжааны үзлэгийг дараах үед гүйцэтгэнэ:

- аюултай үерийн дараа;

- 5 баллаас илүү хүчтэй газар хөдлөлтийн дараа;

- хүчтэй хар шуурганы дараа;

- төсөлд тусгагдсан дээд хашицын түвшинг ус хальж урсах үед;

- шүүрүүлийн барилга байгууламж хөлдөх.

Ашиглаж байгаа УББ-д багаж ашиглан хийх бодит ажиглалтын хэмжих давтамжийн тоог нэмэгдүүлэх эсвэл цөөлөх (сард, жилд) өөрчлөлтийг зураг төслийн эсвэл мэргэшсэн эрдэм шинжилгээний байгууллагын зохих үндэслэлтэй үед барилга байгууламжийн техникийн төлөв байдал, ажиллагаа, аюулгүй байдлын шалгуур төслийн шаардлагыг хангаж байгаагаас хамааран тогтооно. Мөн түүнчлэн ажиглалтын өгөгдлүүдийн мэдээллийн үнэт зэрэглэлээс хамааран тогтооно.

13.16.Байнгын хяналт хэмжилтийн өгөгдлүүдийн анхан шатны боловсруулалтын зорилго нь ХХБ-ны ба хэмжих төхөөрөмжийн үзүүлэлтүүдийг, буурины үзүүлэлтийг хянадаг физик утгад хөрвүүлэх ( жишээ нь: хүчдэл, түрэлт, зарцуулга, температур, шилжилт ба бусад), хэмжилтийн алдааг илрүүлэх ба боловсруулагдсан мэдээллийг, мэдээлэл оношилгооны системийн (компьютер ашиглагч) санд шуурхай оруулахад оршино.

Мэдээлэл оношилгооны системийг орчин үеийн компьютер болон мэдээлэл технологи, программ хангамжийн суурин дээр үндэслэн байгуулна.

ХХБ-аар хэмжилт гүйцэтгэсэн тухай мэдээллийг хянал үнэлгээний мэдээлэл- оношилгооны системд оруулах хоёрдугаар шатны боловсруулалтын цогц программыг ашиглан гүйцэтгэнэ.

Хяналтын хөндлүүр, секц (хэсэг), хэмжилтийн огтлолуудын хүрээнд хяналт хэмжилтийн өгөгдлүүдийг хоёрдогч шатны боловсруулалтын үр дүнг хүснэгтэн хэлбэрээр, цаг хугацаа ба үйлчлэх ачааллаас хамаарсан хяналтын үзүүлэлтүүдийг өөрчлөлтийн графикаар, үзүүлэлтүүдийг утгын хуваарилалтыг (хүчдэл, хотойлт, суулт, шилжилт, түрэлтүүд, температур ба бусад) эпюр хэлбэрээр илэрхийлэх шаардлагатай.

Буурины төлөв байдлыг ажиглах аргууд

13.17.Ашиглаж буй буурины төлөв байдлын ажиглалтыг гүйцэтгэхдээ инженерийн геофизикийн дараах аргуудыг ашиглана. Үүнд:

- газар доорх усны түвшний өөрчлөлтийг ажиглахад зориулж хугарсан долгионыг харьцуулгын (корреляцийн) аргаар гүйцэтгэх чичирхийллийн тандалт (КМПВ), босоо цахилгаан зондын цахилгаан хайгуулын арга (ВЭЗ), георадиолокаци (ГРЛЗ);

- газар доорх усны хөдөлгөөний чиглэл ба хурдыг тодорхойлоход зориулан усны горимын ажиглалтыг резистивиметр (РЗМ), термометр (ТМ), радиоизотопын аргаар нэг буюу хэд хэдэн цооногт, мөн түүнчлэн цэнэглэгдсэн биетийн аргын нэгэн төрлөөр (МЗТ);

- газар доорх ба техногенийн усны ачаалал, шүүрэлтийн голомтыг ажиглахад зориулж байгалийн цахилгаан талбайг (ЕП), босоо цахилгаан зондын (ВЭЗ), туйлшралтын аргаар (ВП), резистивиметр, термометрээр;

- улирлын чанартай хөлдөх гэсэх гүний өөрчлөлтийн ажиглалтад зориулж ВЭЗ, КМПВ, ГРЛЗ, каротажийн янз бүрийн төрлийн аргаар ;

- хүчдэлийн төлөв байдал, ан цав үүсэх ажиглалтад зориулж КМПВ, чичирхийлэл гэрэлтүүлэх (самнах), дуу авианы оношилгооны аргаар (АЭ), хэт богино авианы каротаж (УЗК), георадарын судалгаагаар;

- уулын чулуулгийн масс солигдолтыг илрүүлэх, ажиглах ба урьдчилсан дүгнэлт гаргахад зориулж - КМПВ, ВЭЗ ба ЭП-ийн векторын ба горимын ажиглалтын аргын хувирлаар мөн АЭ-н аргаар;

- инженер геологийн аюултай үзэгдлийг (карст, термокарстын цөмрөлт, гулсалт) судлахад зориулж- КМПВ, цэгийн ерөнхий гүнээр (ОГТ), ВЭЗ, ЭП, хоёр бүрдүүлэгчтэй ВЭЗ-н арга (МДС), ВЭЗ, ВП, МЗТ, ГРЛЗ.

Салангид хайгуулын зонд эсвэл дагуу (мөн боломжтой бол хөндлөн) долгионы хурдыг тодорхойлсон хэсэгхэн зүсэлтийн зонд, чичирхийлэл эсвэл хэт богино авианы каротаж, цооног хооронд самналт хийж болно. Түүнчлэн цооногийн радиоизотопын каротаж (нягтралыг үнэлэх гамма-гамма каротаж, чийгийг үнэлэх нейтрон-гамма каротаж) ашиглах нь тохиромжтой.

13.18.Буурины төлөв байдлын өөрчлөлтөд газар доорх ус, хэрхэн нөлөөлөхийг тодорхойлж үнэлэх зорилгоор геошүүрэлтийн ажиглалтыг хийнэ. Геошүүрэлтийн ажиглалтад дараах зүйлүүд хамрагдана:

- шүүрэлт ба түүний бууринд үйлчлэх нөлөөллийг төслийн түвшинд тодотгох;

- буур, ба боомтод тулах хэсгээр нэвтрэх усыг илрүүлэх ба дүгнэлт өгөх;

- буурь ба барилга байгууламжийн харилцан үйлчлэлийн бүсэд газар доорх усны хүчний даралтыг илрүүлж тодорхойлох ба үнэлгээ өгөх;

- буурь ба барилга байгууламжийн харилцан үйлчлэлийн бүсэд техно-байгалийн үзэгдэл эрчимжих үед газар доорх усны горим ба бүтцийн өөрчлөлтийг илрүүлж тодорхойлох ба үнэлгээ өгөх;

- байгуулж байгаа шүүрэлтийн ба шүүрүүлийн барилга байгууламжийн ашигтай ажиллагааг хянах, тэдгээрт хийх хийцийн нэмэлт ба өөрчлөлтийг төлөвлөх;

- газар доорх усны түвшин, зарцуулга, температур ба химийн бүтцийг хянах, мөн түүнчлэн ажиглалтын цооногууд ба буурины шүүрүүлийн барилга байгууламжид гидродинамикийн шинжилгээг хийх;

- газар доорх усны ургацын чиг ба хөдөлгөөний хурдыг тодорхойлдог хэмжилт ба хэмжих аргууд, эдгээр усны олон төрлийг таних, усан сангийн ёроолын нэвчилтийн идэвхтэй бүс хамрагдсан усны тэжээлийн ба ачааллын бүсийг илрүүлэх;

- байгалийн газар доорх ус, усан сангийн шүүрэлтийн урсацтай харилцан үйлчлэх бүсийн барилга байгууламжийн газар доорх хүрээнд буурины чулуулаг, бетонон хийц ба хөшиг шүлтгүйжих, уусах гидрохимийн аргууд;

- шүүрэлтийн идэвхтэй бүсийн илрүүлэхэд зориулсан тусгай термометрийн аргууд, шүүрэлтийн динамикийн судалгаа.

13.19.Ул хөрсний бүтэц ба шинж чанарын өөрчлөлтөд тоон үнэлгээ өгөх, эдгээр өөрчлөлтүүд буурь ба барилга байгууламжийн харилцан үйлчлэлийн бүсэд идэвхжих явцын динамикт хэрхэн нөлөөлдгийг тогтоох зорилгоор буурины төлөв байдлын геотехникийн ажиглалтуудыг гүйцэтгэдэг. Геотехникийн ажиглалтад дараах зүйлүүд хамрагдана:

- уулын өрөмдлөгийн малтмалаас авсан ул хөрсний тайлбар, зураглал, фото зураг авалт;

- уулын өрөмдлөгийн малтмалаас авсан эвдэрсэн ба эвдрээгүй тогтцоос авсан дээж;

- ул хөрсний шинж чанар ба бүтцэд хийсэн лабораторийн болон хээрийн судалгааны материал.

13.20.Геотермийн ажиглалтуудыг дараах зорилгоор гүйцэтгэнэ. Үүнд:

- цаг уурын хүйтэн бүсэд байрлах боомтын буурины температурын горимыг хянах, ялангуяа хөлдүү төрлийн боомтын цэвдэгшсэн хөшигний (гүн, өргөн, цул байдал) параметрийг үнэлэх ба боомтын дээд призм доорх гэсэх хонхрын хил хүрээ цаг хугацааны аясад өөрчлөгдөхийг хянах.

- гэсмэл төрлийн боомтын буурин доорх гулдралын гэсэх хурд ба хэмжээг тодотгох, буурины гэссэн бүсийн ул хөрсний физик механик ба шүүрэлтийн шинж чанарын үзүүлэлтийн өөрчлөлт.

Геотермийн ажиглалтад дараах зүйл хамрагдана. Үүнд:

- иж бүрэн цогц дулаан мэдрэгчээр (терморезистор, эсэргүүцлийн термометр) тоноглогдсон геотермийн цооногийн сүлжээний буурины ул хөрсний температурын горимын өөрчлөлтүүд;

- буурины хөлдүү ба гэссэн бүсийн хил зааг ба энэ хүрээн дэх ул хөрсний физик-механик шинж чанарыг тодотгох геофизикийн цогц шинжилгээ.

14. БУУРИНЫ НАЙДВАРТАЙ БАЙДЛЫГ ХАНГАХ ИНЖЕНЕРИЙН АРГА ХЭМЖЭЭ.

БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙГ БУУРЬТАЙ ХОЛБОХ НӨХЦӨЛИЙГ ХАНГАХ

14.1.УББ-н буурины зураг төсөл зохиохдоо төсөлд тусгагдах, барилга байгууламжийг барьж байгуулах, ашиглах бүх хугацааны туршид үйлчлэх тооцоот ачааллын хослол нөлөөллийн үед барилга байгууламжийн тогтворшилт, буурины бат бэх (шүүрүүлийн бат бэх хамрагдаад), зөвшөөрөгдөх хүчдэл-хэв гажилтад орох ба барилга байгууламж, түүний дулааны төлөв байдлыг хангаж чадах барилга байгууламжийг бууртай холбох хийцийн ба технологийн арга хэмжээг урьдчилан авна.

14.2.Барилга байгууламжийг хадан ба хадан биш буурьтай холбох төслийг зохиох үед дараах нөхцөлүүдийг тооцсон байх шаардлагатай. Үүнд:

- барилга байгууламжийн буурины хонхор ухах үед буурины ул хөрсний массивын ачаалал буурч масс сийрэгжинэ. Үр дагаварт нь түүний ус нэвтрүүлэх чадвар ба хэв гажилтад орох магадлал нэмэгдэх ба шилжилтэд үзүүлэх эсэргүүцлийн параметрийн үзүүлэлтүүд буурна.

- барилга байгууламжийг байгуулахад нэмэр ачаалал нэмэгдэж, буурины массив нягтарч ус нэвтрүүлэх чадвар ба хэв гажилтад орох магадлал багасаж, шилжилтэд үзүүлэх эсэргүүцлийн параметрийн үзүүлэлт өснө, ялангуяа хадан бууринд хүчтэй (тод) илэрнэ.

14.3.Барилгын ажлын явцад хөрс хөлдөх, өгөрших, сийрэгжих, шингэрэх үзэгдэл үүссэнээр буурины ул хөрсний батлагдсан тооцоот бат бэх, хэв гажилтын ба шүүрэлтийн үзүүлэлтүүдийг өөрчлөхийг зогсоох, мөн түүнчлэн буурины хонхрын ёроолоор түрэлтэд ус шүүрэх боломж, хонхор төслийн бус усанд автах нөхцөлийг тооцохгүй байгааг зогсоох арга хэмжээг барилга байгууламжийн буурины төсөлд тусгаж өгнө.

14.4.Барилгын ажлын явцад буурины ул хөрсний физик-механик үзүүлэлтийн дүгнэлт бүхий геотехникийн хяналтыг гүйцэтгэвэл зохино. Ул хөрсний үзүүлэлтүүд тохиромжгүй их зөрөөтэй байвал барилга байгууламжийн төсөлд эсвэл үйлдвэрлэлийн ажилд залруулга оруулах шаардлагатай.

14.5.Барилга байгууламжийг буурьтай холбох зураг төсөл зохиохдоо сул (эсвэл барилгын ажлын явцад суларсан), мөн түүнчлэн хүчтэй мөсжсөн, задарсан (барилгын ажлын I зарчмыг ашиглах үеийн өндөр боомтод зориулж), хөрс гадаргуугаас гүн рүү гэсэх үед физик-механикийн ба дулаан физикийн шинж чанар нь огцом өөрчлөгддөг (барилгын ажлын II зарчмыг хэрэглэх үед), дээрх гүнээс дооших ул хөрсний (тэдгээрийн нөхцөл сайжрах боломжийг тооцсон) шинж чанар нь барилга байгууламжийн тогтвор, буурь ба өгөгдсөн шүүрэлтийн горимын бат бэхийг хангах хөрсийг эдийн засгийн хувьд үр ашигтайгаар зайлуулах эсвэл солих урьдчилсан арга хэмжээг заавал авна.

Тайлбар:

1.Цаг уурын хувьд хойд бүсэд УББ-г байгуулах үед барилгын ажлын зарчим-ыг дараах байдлаар ойлгож болно.

Барилгын ажлыг гүйцэтгэх зарчим I :

Боомтын буурины олон жилийн цэвдэг хөрс, барилгын ажлын явцад ч ашиглалтын үед ч хөлдүү хэвээрээ хадгалагддаг, харин боомтын шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламж ба боомтын буурины гэссэн хөрсийг, усан санг дүүргэхээс өмнө хөлдөөж, ашиглалтын үед хөлдүү байдлыг нь хадгална.

Барилгын ажлыг гүйцэтгэх зарчим II:

Боомтын барилгын ажил болон ашиглалтын явцад буурины олон жилийн цэвдэг хөрс гэсэж болно. Эсвэл усан санг дүүргэж эхлэхээс өмнө өгөгдсөн гүн хүртэл албаар гэсгээж болно.

Барилгын ажлын зарчмыг (олон жилийн цэвдэг ул хөрсний хөлдүү байдлаар нь эсвэл гэсгээсэн байдлаар хадгалах) техник-эдийн засгийн дүгнэлтэд үндэслэн барилгын бүсийн цаг уур ба хөлдөлтийн нөхцөлийг тооцон сонгож авна.

14.6.Ихээхэн хэмжээний хөрс зайлуулах нь эдийн засгийн хувьд ашиггүй тохиолдолд бетонон барилга байгууламжийг хадан буурьтай холбох зураг төсөл зохиохдоо барилга байгууламжийн буюу эргийн тулгууруудын тогтвор, буурины хэв гажилт ба бат бэхийн шаардлагыг хангахын тулд хадан хөрсийг зайлуулах хэмжээг багасгахын тулд дараах арга хэмжээг авч үзсэн шаардлагатай. Үүнд:

- усны түвшин өргөх барилга байгууламж ба эргийн холболтын массивийн буурины эсрэг даралтыг бууруулах

- “бетон–хад”-ны уулзвар дээрээ харьцангуй сул бат бэхийн үзүүлэлтэй хадан ба хагас хаднаас бүрдсэн буурьтай барилга байгууламжтай уулзах зааг дээр дээд хашиц тал руу чиглэсэн хэвгий байгуулж өгөх;

- боомтын хамар дор илүү бат бэх хөрс байгаа тохиолдолд доод хашиц талаас бууринд тулгуур байгуулах, эсвэл боомтоос үүсэх хүчлэлийн зарим хэсгийг УЦС-ын байшин руу болон усан цохилгын худаг руу г.м дамжуулах;

- буурь ба эргийн тулах барилга байгууламжид үзүүлэх хүчдэл ба үйлчлэлийн хамгийн тохиромжтой чиглэлийг хангасан хийцийг сонгож хэрэглэх;

- буурины хөрс хангалттай бат бэх байх тохиолдолд барилга байгууламжийн ба эргийн тулах хэсгийг анкерлан бэхлэх;

- ан цав бөглөх шавранцар дүүргэгчгүй масс нь хангалттай нээгдсэн ан цавтай үед буурины хөрсийг зуурмагаар шахаж бэхлэх;

- боомтын буурин дах геологийн том нуралт тэдгээрийн гадарга дээрх ил гарцыг уул уурхайн аргаар цэгцлэх ба бусад өөр арга хэмжээг авах;

Дээрх аргууд техник-эдийн засгийн хувьд үр ашиггүй бол барилга байгууламжийн улыг, чанар нь илүү хадгалагдсан хадан хөрстэй бүсэд гүнзгийлэн байрлуулах арга хэмжээг авна.

14.7.Барилга байгууламжийг буурьтай холбох зурах төсөл зохиохдоо хадан биш буурин дээрх байгуулах бетонон барилга байгууламжийн тогтворшилт, бат бэх, зөвшөөрөгдөх суулт ба шилжилтийг хангах зайлшгүй шаардлагыг хангахын тулд дараах арга хэмжээг авна. Үүнд:

- дээд ба доод шүдийг байгуулах, барилга байгууламжийн усны хэвгийг дээд хашиц тал руу үүсгэх;

- буурины бага нэвтрэх давхаргад шүүрүүл ;

- хөрсийг механик ба зуурмагаар шахаж бөглөх аргаар нягтруулж бэхлэх бусад арга хэмжээ авах.

14.8.Хадан биш буурин дээр байгуулах шороон боомтын төсөлд , шүүрэлтийн эсрэг элементийг буурьтай холбох хэсэгт буурины тусгай бэлтгэл үеийг байгуулахыг тусгаж өгнө. Энэ тохиолдолд зөвшөөршгүй хэв гажилт, барилга байгууламжийн тогтвор алдагдах ба зөвшөөршгүй шүүрэлтийн зарцуулгыг зогсоох арга хэмжээг авна. Ул хөрсний дээд үе давхаргад сийрэгжих ба шингэрэх боломж олгохгүйгээр хуурайлсан (шүүрүүл байгуулсан) ухмалд буурийг бэлдэнэ.

14.9.Шороон боомтыг хадан буурьтай холбох төсөл зохиохдоо боомтын тогтворшилтыг хангахад чиглэгдсэн, буурь ба барилга байгууламжийн жигд бус хэв гажилт, хөрс сийрэгжих үеийн угаагдалт, буурины ул хөрсний бат бэх зөвшөөршгүйгээр алдагдах, мөн түүнчлэн хөрс усаар ханах үзэгдлийг зогсоох арга хэмжээг урьдчилан авна.

14.10.Хадан буурин дээр байгуулах шороон боомтын шүүрэлтийн эсрэг элементүүдийг холбох зураг төсөл зохиохдоо нураасан хадыг зайлуулах, хайгуул геологийн ба барилгын олборлолтын талбай, том ан цавыг цэвэрлэж цэгцлэх, бетондох урьдчилсан арга хэмжээг тусгаж өгнө. Мөн дараах арга хэмжээг авна. Үүнд:

- бетонон хавтан өрөх;

- хадыг торлон бетонон зуурмагаар бэхэлж (торкрет) өгөх, ус үл нэвтрүүлэх элементийн усанд тулсан буурины зарим хэсгийг бетон зуурмагаар бөглөж нягтруулах.

14.11.Шүүрэлтийн эсрэг барилга байгууламжийг хийсэн материалаас илүү ус нэвтрүүлэх чанартай материалаар (тулах призм, банкетүүд ба бусад) байгуулсан далангийн буурьтай холбогдох хэсгийн нурааж буулгасан (өгөршсөн) хадыг заавал зайлуулах шаардлагагүй.

Буурин дахь хөлдүү хөрсийг хадгалан (зарчим I) барилга байгууламжийн төсөл зохиохдоо зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд, барилга байгууламжийн уулзварын (зааглах) бүсэд материалыг өрж эхлэхийн өмнө зайлуулдаг, дулаан хадгалах үе давхаргыг тусгаж өгнө.

14.12.Барилга байгууламжийн ул бэлтгэх гүнийг барилга байгууламжийн тогтвор, зөвшөөрөгдөх шилжилт ба суулт, ачаалал даах чадвар, буурины шүүрэлтийн бат бэх байх шаардлагыг хангаж байгаа нөхцөлөөс хамааран тодорхойлно. Энэ тохиолдолд барилга байгууламжийн ул бэлтгэх гүнийг доорх нөхцөлүүдийг тооцон боломжит хамгийн багаар нь сонгоно:

- барилга байгууламжийн онцлог;

- барилгын талбайн гидрогеологи, геологи, байр зүйн ба цаг уурын нөхцөл;

- доод хашиц дахь хөрсний угаагдалт;

- усан онгоц хөвөх усны түвшин г.м

Мелиорацийн зориулалттай УББ-н улны гүнийг тэдгээрийн хөлдөх гүнээс үл хамааран тогтооно. Энэ тохиолдолд 14.7-ын заалтыг тооцож үзнэ.

14.13.Хадан хөрсөнд УББ-ийг суулгах хэмжээ, гүн төслийн бүх тохиолдолд үндэслэгдсэн байх ба дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:

- барилга байгууламж шилжилтэд тогтвортой байх;

- буурины орчин бат бэх байх;

- газар доорх хүрээ найдвартай байх;

14.14.Бетон ба төмөрбетон барилга байгууламжийг хадан буурьтай холбох төсөл зохиохдоо дараах арга хэмжээг авна. Үүнд:

- ан цав нь шавранцраар дүүрснээс цулжуулахад хүндрэлтэй, бат бэх ба хэв гажилтын муу үзүүлэлттэй эрчимтэй өгөршсөн (задарч нурсан үе) хөрсийг зайлуулах;

- зайлуулах ул хөрсний хэмжээг нь барилга байгууламжийн тогтвор, ачааллын төлөв байдлыг тооцон үзэж тодорхойлсон, их эвдрэлтэй ба их гүн өгөршсөн бүстэй буурины хөрсийг зайлуулах;

Буурины хөрсийг бэхжүүлэх ба нягтруулах

14.15.Буурины даах чадварыг нэмэгдүүлэх, суулт ба шилжилтийг багасгах, мөн түүнчлэн төслөөр тавьж буй ус үл нэвтрүүлэх чадвар, ул хөрсний шүүрэлтийн бат бэхийн нөхцөлийг хангахын тулд шаардлагатай тохиолдолд хөрсийг бөхжүүлэх болон нягтруулах арга хэмжээг урьдчилан авна. Үүний тулд цементлэх (цементэн цутгал) бэхэлгээний химийн аргууд, хөрсийг хөлдөөх, механик нягтруулаг хийх шүүрүүлийн (дренаж) барилга байгууламж байгуулах, шон суулгасан барилга байгууламжийг ашиглаж болно.

14.16.Ийм арга хэмжээ авах шаардлага нь бууринд геологийн ба гидрогеологийн тааламжгүй орчин байгаад оршино. Тухайлбал:

- бууринд бат бэх нь буурсан хэв гажилт нь нэмэгдсэн хөрс орших;

- хадан буурь бүхэлдээ бүтэц-тектоникийн эвдрэлд орсон;

- янз бүрийн бүсэд ул хөрсний массивын механик шинж чанар ихээхэн өөрчлөлтөд орсон буурины массив нэг төрлийн биш байвал;

- бууринд ус нэвтрүүлэлт ихтэй ба зөөгдөж угаагддаг хөрс орших;

- хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах экологийн шаардлагуудтай.

14.17.Бетонон тулгуурт барилга байгууламжийг хадан буурьтай холбох төслийг зохиохдоо барилга байгууламжийн доод ирмэгт тулсан бүсийн хөрсийг бэхлэх, мөн түүнчлэн барилга байгууламж ба буурины хүрээн дэх том ан цав, тектоникийн бүс болон бусад хагарал эвдрэл, суларсан ул хөрсний үе давхаргаар ил гарсан амыг бэхжүүлэх ба нягтруулах арга хэмжээ авна.

Бетонон барилга байгууламжийн хадан буурьтай уулзах заагийг бэхлэх шаардлагатай. Буурийг бүхэлд нь хүчитгэхэд зохих үндэслэл байх ёстой.

14.18.I ба II ангиллын усны түвшин өргөх барилга байгууламжийн зураг төсөл зохиохдоо буурины бэхэлгээний аргачлал ба ажлын тоо хэмжээг тооцоон дээр үндэслэн тодорхойлно. Харин I ангиллын барилга байгууламжид хувьд шаардлагатай бол барилга байгууламж ба буурины хүчдэл-хэв гажилтын төлөв байдлыг туршилт шинжилгээгээр тодорхойлно. Туршлагын туршилт судалгааг хөлдүү хөрснөөс бүрдсэн буурин дээр төслийг нь зохиож буй барилга байгууламжид, мөн II ба III ангиллын барилга байгууламжид зориулан гүйцэтгэж болно.

III ба IV ангиллын барилга байгууламжид хувьд төслийн бүх үе шатанд мөн түүнчлэн I ба II ангиллын барилга байгууламжид хөрөнгө оруулалтыг үндэслэх үе шатанд зориулан буурины бэхэлгээний аргачлал ба ажлын багтаамжийг адилтгах аргаар тогтоохыг зөвшөөрнө.

Хавсралт А

Ул хөрсний массивын ангилал

Хадан массивыг ан цаваар нь ангилах

Хүснэгт-А1

Ан цавшилтын зэрэг	Ан цавшилтын загвар Мj	Чулуулгийн чанарын үзүүлэлт RQD %	Ан цавын хөндийжил-тийн коэффициент Ктп %	Чулуулгийн блокийн эзлэхүүн дм3	Харьцангуй хэв гажилт	Уян долгионы харьцангуй хурд	Ан цав нэгдэлтийн өргөн мм	Блокийн ирмэгийн хэмжээ мм
Маш сул ан цавтай	<1.5	>90	<0.1	Мянга	>70	>60	0.5-с бага	1.5-с их
Сул ан цавтай	1,5-5.0	75-90	0.1-0.5	Зуу	50-70	60-30	0.5-1.0	0,5-1,5
Дунд зэргийн ан цавтай	5.0-10	50-75	0.5-2.0	Арав	25-50	30-10	1.0-5.0	0,3-0,5
Хүчтэй ан цавтай	10-30	25-50	2.0-5.0	Нэг	10-25	10-3.0	5.0-10	0,1-0,3
Маш хүчтэй ан цавтай	>30	0-25	>5.0	Аравны нэг	3-10	<3.0	10-с их	0,1-с бага
Хүснэгт А1- ийн таних тэмдгүүд : Мj - Ан цавын үндсэн системүүдэд эгц хэмжилтийн шугамын 1м дэх ан цавын тоо RQD-10 см-ээс их урттай гулууз ба чөмгөн хадгалагдсан хэсгийн ерөнхий уртыг цооногт өрөмдөгдсөн интервалын уртад харьцуулсан харьцаа Ктп-Ан цавын нийлбэр талбайг чулуулгийн талбайд харьцуулсан харьцаа E, -мөн адил чулуулгийн блокт

Тайлбар:

Массивын сул ан цав ба маш их ан цав, ан цав дурын системд хамаарагдах Мj -ын нэг утгаар тодорхойлогдоно.
Массивын дунд ба хүчтэй ан цав, ан цавын янз бүрийн ерөнхий системд хамаарагдах Мj -ын хэд хэдэн утгаар тодорхойлж болно.

Хадан массивын ус нэвчүүлэх чадварын ангилал

Хүснэгт-А2

Ус нэвчүүлэх чадварын зэрэг	Шүүрэлтийн коэффициент k, м/хон	Хувийн ус шингээлт Q, л/хон
Бараг ус нэвчүүлэхгүй	<0.005	<0.01
Сул ус нэвчүүлэх	0.005-0.3	0.01-0.1
Дунд зэрэг ус нэвчүүлэх	0-3.0	0.1-1.0
Хүчтэй ус нэвчүүлэх	3.0-10	1.0-10
Маш хүчтэй ус нэвчүүлэх	>30	>10

Хадан ул хөрсний хэв гажилтын ангилал

Хүснэгт-А3

Хэв гажилтын зэрэг	Массивын хэв гажилтын загвар E, МПа
Маш сул хэв гажилттай	>20000
Сул хэв гажилттай	10000-20000
Дунд зэрэг хэв гажилттай	5000-10000
Хүчтэй хэв гажилттай	2000-5000
Маш хүчтэй хэв гажилттай	<2000

Хадан массивын өгөршлийн зэргийн ангилал

Хүснэгт-А4

Өгөршилтийн зэрэг	Өгөршлийн коэффициент	Ан цавын өгөршлийн коэффициент , %	Ан цавын нээгдэлт , мм
Хүчтэй өгөршсөн	<0.8	>3	>5
Өгөршсөн	0.8-0.9	3-1	1-5
Сул өгөршсөн	0.9-1.0	1-0.5	0.5-1
Өгөршөөгүй	1.0	<0.5	0.1-0.5
-өгөршсөн ул хөрсний дээжийн нягтыг өгөршөөгүй уг хөрсний дээжийн нягтад харьцуулсан харьцаа. Тайлбар: Хүснэгт А4-р тодорхойлогддог хадан ул хөрсний өгөршлийн зэрэг нь хадан массивын задралттай нягт холбоотой. Эдгээр үзэгдлүүдийн хөгжлийн зэрэг, хадан массивыг гүнзгийрэх хэмжээгээр нь хүснэгт А4-д зааснаас өөр үзүүлэлтээр тодорхойлогддог дөрвөн бүсэд хувааж болно. А бүс - Эх чулуулгийн өгөршиж сийрэгжсэн эсвэл өнгөн үе давхаргаар зөөгдөж ирсэн бүтээгдэхүүнээр дүүрсэн, зүг бүр чиглэсэн ан цавтай, хими-эрдсийн агуулга нь мэдэгдэхүйц өөрчлөгдсөн, бат бэх нь суларсан чулуулгийн блокоос бүрдсэн хүчтэй өгөршсөн бүс; Б бүс - Орчин нь эрчимтэй хэлбэржиж өгөршсөн ба өнгөн үе давхарга нь дүүргэгчтэй, ойр ойрхон өргөн тархсан ан цавтай, эрдэс ба химийн агуулга бага өөрчлөгдсөн боловч өнгөн гадаргуу нь мэдэгдэхүйц өөрчлөгдсөн дунд зэрэг задарсан ба өгөршсөн бүс; В бүс - Сул хэлбэршиж өгөршсөн ан цавтай, өөрчлөгдөөгүй масстай харьцуулахад хэд хэдэн олон тооны том ан цаваараа ялгаатай сул задрал ба өгөршилттэй бүс; Г бүс-Задрал ба өгөршилд өртөөгүй бүс;

Хадан массивын бүрдэлтийн ангилал

Массивыг бүрдэлтийн шинж чанараар нь дараах ангилалд хуваана:

- том блокон (сулавтар ялгагдах, хэлбэршсэн өгөршилд бага өртсөн);

- блокон (тус тусдаа тод ялгарсан, гадаргуугаараа хязгаарлагдан суларсан, хэлбэржсэн өгөршил давамгайлсан);

- үелсэн (ан цав давамгайлсан, жигд бус хэлбэржсэн өгөршилттэй);

- хавтанцар (тод ялгарсан, жигд бус хэлбэржсэн өгөршилтөд сулавтар автсан).

Хадан массивын нэгэн төрлийн зэргийн ангилал

Хадан массивыг нэгэн төрлийн зэргээр нь дараах ангилалд хуваана:

- Нэгэн төрлийн - нэг төрлийн чулуулгаас бүрдсэн шинж чанарын үзүүлэлтүүдийн утга нь ангиллын шинж чанараараа нэг бүлэгт хамрагдах хязгаарын хүрээн дотор байна. (ө.х хүснэгт А.1-А.4-д нэг мөрөнд тэмдэглэгдсэн)

- Нэгэн төрлийн бус - янз бүрийн төрлийн чулуулгаас бүрдсэн, тус тусдаа (салангид) бүс агуулсан, шинж үзүүлэлтийн утга нь бүх эсвэл зарим ангиллын шинж чанараараа хоёр бүлгийн хязгаарт хувирдаг.

- Бараг нэг төрлийн бус - янз бүрийн төрлийн чулуулгаас бүрдсэн, тусдаа бүс агуулсан, шинж чанарын үзүүлэлтийн утга нь бүх эсвэл ихэнх ангиллын шинж чанараараа гурав эсвэл бүх дөрвөн бүлгийн хязгаарт хувирдаг.

Ул хөрсний мөсжилтийн зэргийн ангилах

Хүснэгт-А5

Ул хөрсний нэр төрөл	Ул хөрсний мөсжилт, үзэгдэх мөсөн орцоор нь ij %
Ул хөрсний нэр төрөл	Хадан хөрс	Хадан биш хөрс
Маш бага (сул) мөсжилттэй	<0.1	<3
Сул мөсжилттэй	0.1 ij<1.0	3 ij<2.0
Мөсжсөн	0.5 ij<1.0	20 ij<40
Хүчтэй мөсжсөн	1.0ij<5.0	40 ij<60
Маш хүчтэй мөсжсөн	>5.0	>60

Хадан биш ул хөрсний мөсжилтийн зэргийн ангилал

Хөлдсөн хөрсийг дараах онцлог шинжээр ангилна:

- Тэс хөлдсөн хөрс - Хүснэгт А-6-д үзүүлснээр, харьцангуй уян эвдрэлт, ба температураараа онцлог, мөсөөр бат цементлэгдсэн.

- Уян харимхай хөлдсөн хөрс - Хүснэгт А-6-д үзүүлснээр зунгаарах ба температурын шинж чанар агуулсан мөсөөр цементлэгдсэн.

- Бутармаг хөлдсөн хөрс - том хэмхдэст ба элсэн, бага чийгшилтийн улмаас мөсөөр цементлэгдээгүй.

Хүснэгт А6

Ул хөрсний төрөл			Ул хөрсний төрөл
Ул хөрсний төрөл			Тэс хөлдсөн t < , °C үед	Уян хөлдсөн t , °C үед	Бутармаг хөлдсөн t < 0 , °C үед
Хадан ба хагас хадан			=0	-
Том хэмхдэст			=0	-	-
Хайргатай, том ба дунд ширхэгтэй элс			=0.1	 t 	S  0.15
Жижиг ба тоосорхог элс			 -0,3	 t  S  0.8 үед	-
Шаварлаг	Элсэнцэр		 -0,6	-	-
	Шавранцар		 -1,0	 t 	-
	Шавар		 -1,5	-	-
Хүлэржсэн			=0.7( +)	 t 	-
Хүлэр			-	 0	-
Тайлбар :		- Тэс хөлдсөн төлөв байдалтай эрдэс ул хөрсний хил заагийн температур; - мөн адил хүлэржсэн хөрсөнд зориулсан; - хөлдөлт эхлэх температур; - органик бодисын харьцангуй агууламж, - ус ханалтын коэффициент.

Хавсралт Б

Дотоод үрэлтийн (tg) параметрүүд, шүүрэлтийн нягтралын коэффициент ба нүх сүвний эхлэлийн даралтын коэффициентыг гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар, урьдчилан нягтруулалтын даралтыг хийн шахалтын аргаар ба дахин нягтруулалтын OCR коэффициентыг тодорхойлох

Энэхүү хавсралтад үр ашигтай хүчдэл дэх ул хөрсний үрэлтийн параметрүүдийг нарийн нягт ба үнэн зөв тодорхойлох ба тогтооход чиглэгдсэн олон дүрэн журам тусгагдсан.

Дотоод үрэлтийн (tg) параметр, нягтралын сүвийн эхлэлийн даралтын коэффициентыг гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар тодорхойлох

Б.1.Ул хөрсний дээжийг туршилтад бэлтгэх

Б.1.1.Ул хөрсний хэлхээс дэх үр ашигтай хүчдэлийн ба сүвний даралтын хэмжээгээрээ байгаль дээр тогтнон бүрдсэн тэр нөхцөлд дүйцэх ул хөрсний дээжийн төлөв байдлыг хадгалахын тулд дахин нягтралын үе шат гэж нэрлэгдэх цогц арга хэмжээг авна.

Б.1.2.Ул хөрсний дээжийн төлөв байдлыг хадгалахын тулд байгалийнхаа төлөв байдалд байсан ул хөрсний дээжид үйлчилж байсан дараах хүчдэлүүдийг тооцох шаардлагатай:

 бүрэн босоо хүчдэл ;

 бүрэн хэвтээ хүчдэл;

Цаашид О индексийн үзүүлэлтийн утга нь байгалийн төлөв байдалд тохирно гэж үзнэ. Бүрэн хүчдэлийн хамгийн их утгыг төхөөрөмжийн боломжийг тооцон тодорхойлно:

 багажны камер дах зөвшөөрөгдөх даралт;

 тэнхлэгийн хүчдэл үүсгэгч хамгийн их шахуургын хүчдэл;

Ул хөрсний механик шинж чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлох үед хүчдэлийн төлөв байдлыг үр ашигтай хүчдэлээр үнэлж дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: -сүвийн даралт ;

- бүрэн хүчдэл;

Шинжилж буй ул хөрсний массив дахь байгалийн сүвний даралтыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд : - бүхэл чулуунаас дээж авсан түвшин дээрх массивын сүвийн даралт, кП;

- нүх сүвэн дэх усны нягт, т/м3 ;

- хүндийн хүчний хурдатгал, м/с2;

- ул хөрсний усны түвшнээс дооших ул хөрсний дээж үүсний бүрэлдсэн гүн, м

Байгалийн үр ашигтай босоо хүчдэлийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: - ул хөрсний нягт, т/м3

- үр ашигтай босоо хүчдэл, кПА

- Ул хөрсний гадаргаас доош байрлах ул хөрсний дээжийн гүн, м

Гол мөрөн, нуурын ёроолын хөрснөөс дээж авах үед сүвний даралтад, ул хөрсний гадаргын түвшин дээрх усны даралтыг (усны баганы даралт) нэмж тооцох шаардлагатай, харин ул хөрсний массивыг усаар ханасанд () тооцно.

Их гүнээс авсан ул хөрсний дээжийг турших үед тооцоот сүвний даралтыг 300кПа-р хязгаарлахыг зөвшөөрнө. Энэ үед хий хэлбэрийн бүрдүүлэгч бараг бүрэн уусах нөхцөл хангагдана. Байгалийн жамаар бүрдсэн үр ашигтай хэвтээ хүчдэлийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: - хажуу даралтын коэффициент (хүснэгт Б.1 - р сонгоно)

Хүснэгт Б.1

Хөрс	- ийн утга
Элс	0.35-0.55
Элсэнцэр	0.40-0.55
Шавранцар	0.50-0.60
Шавар:
үед;	0.33-0.60
үед	0.60-0.82
Тайлбар: Массивын үр ашигтай босоо ба хэвтээ хүчдэлүүдийн сүвийн даралтын тооцоог гүйцэтгэхдээ харьцангуй ус тулгуур (шүүрэлтийн коэффициентын бага утгатай шавар давхарга) бууринд байгааг тооцож үзнэ. Лаг ба урсамтгай уян налархай шаварлаг хөрсөнд =1.0 байхаар тооцож болно. Нэг дахин нягтруулсан хөрсөнд (OCR) байхаар авна

Б.2.Дээжийг дахин нягтруулах арга хэмжээг (үе шат) дараах байдлаар гүйцэтгэнэ.

Б.2.1.Эсрэг даралтын системд туршилтыг гүйцэтгэхдээ агааргүйжүүлсэн усыг ашиглана. Багажны камерт дээжийг байрлуулахдаа дээжийн гадарга, уян харимхай бүрхүүл ба дээд доод хэвтэй холбогдох заагаар (уулзвараар) агаар хавчуулагдахгүй байх нөхцөлийг хангаж өгнө. Үүний тулд дээжийг байрлуулахаас өмнө хэвэнд ус дөхүүлэх хоолойн систем ба хэвэн дэх нүхийг агааргүйжүүлсэн усаар дүүргэж, хэвийн гадарга дээр агаарын бөмбөлгүүд гарч ирэх ба шахагдаж дуустал дахин дүүргэнэ. Дээж ба уян харимхай бүрхүүл хоёрын хооронд агаар хавчуулагдахгүйн тулд:

a) дэвтдэггүй ба хөөлтгүй хөрсийг турших үед агааргүйжүүлсэн устай торхонд (контейнерт) дээжийн 1-2 минут байрлуулна.

b) сул буюу хөөлттэй хөрсийг турших үед дээжийг байрлуулахаас өмнө агааргүйжүүлсэн устай контейнерт резинен бүрхэвчийг заавал байршуулна.

c) цомхон уян харимхай бүрхэвчтэй багажинд хөрсийг туршихдаа хөрс ба бүрхэвчийн хоорондох зай завсрыг агааргүйжүүлсэн усаар дүүргэнэ.

Б.2.2.Дээжийг байрлуулах, багажны камерыг угсрах ба суурилуулах, хэмжих системийг угсрах ба холбож дууссанаар дээжээр бүтэх шүүрүүл хаагдаж багажны камер дахь дундаж даралт Б.1.2-д заасан (Б.4) томьёогоор тооцоолсноор  утгаас хүртэл нэмэгдэнэ.

Багажны камер дахь  даралтны нэмэгдэлт алхамтайгаар явагдана. Үе шатны хэмжээ 20 - 5 кПа - с ихгүй байх ёстой. (үндэслэлтэй бол хатуу хөрсөнд зориулж алхмын хэмжээг 100 - 200 кПа хүртэл нэмэгдүүлж болно.)

Алхам тус бүр өгөх ачааллын хугацаа 15 минутаас ихгүй байна. Үүнтэй зэрэгцэн дээжин дэх сүвний u даралтыг хэмжинэ

Ачаалал өгөх алхам тус бүр параметрийн утгыг тодорхойлно.

Энд: - дундаж даралтыг алхамаар нэмэгдүүлэх үеийн нүх сүвийн усан дахь даралтны өсөлт.

Б.2.3. - бүрэн хүчдэлүүд утганд хүрснээр сүвийн даралт үүсэх хэмжээнээс хамааран Б.2.3 - Б.2.6 - д заасан үйлдлүүдийг гүйцэтгэх шаардлагатай.

Хэрэв бүрэн хүчдэл утганд хүрснээр сүвийн u  0 даралт бараг байхгүй болох тул (сүүлчийн 0,3 алхам дахь B параметрийн утга) ул хөрсний ус ханалтын коэффициентыг тооцоот харьцуулсан харьцааг тодорхойлно. Хэрэв харьцаа байвал дахин нягтралын үе шат үүгээр дуусгавар болно.

Хэрэв харьцаа байвал эсрэг даралтын аргаар үржүүлнэ. Эсрэг даралтын систем нээгдэж дээжин дэх бүрэн хүчдэл ба сүвийн даралт (албадан) = хэмжээ хүртэл нэгэн зэрэг нэмэгдэнэ. Дээжний эсрэг талын төгсгөлд (торец) нүх сүвний шингэний u даралтын хэмжилт хийгдэнэ.  ба u -ийн хэмжээг с 5%-с багагүй байхаар тогтмолоор барьж байх шаардлагатай. Хэрэв дээжний эсрэг талын төгсгөлд сүвийн даралтыг хэмжих боломжгүй бол ул хөрсний даац тэсвэрлэлтийг (ачааллыг) эсрэг систем дэх (эсвэл ул хөрсний дээжид шингэний урсац байхгүй) шингэний түвшний тогтворжилтоор тодорхойлно. Багажны камер дахь бүрэн даралт ба сүвний даралт алхам алхмаар нэмэгдэх үйл явц байгалийн нөхцөлд бүрдсэн сүвний даралт хэмжээнд хүрэх хүртэл үргэлжилнэ. Энэ үйл явцад алхам тэнцүү хэмжээ 50 кПа - с ихгүй байна. Үүгээр дахин нягтрал дуусгавар болно.

Б.2.4.Хэрэв ул хөрсний дээжийн дэх бүрэн хүчдэлүүд утганд хүрсний дараа сүвийн 0 даралт үүсэх ба ачааллын сүүлчийн шатанд В параметрийн утга 0.3 - г давбал сүвний u даралтыг заавал хэмждэг хаалттай системийн дундаж бүрэн даралт үргэлжлэн нэмэгдэнэ. Бүрэн хүчдэлийн өсөлт дараах нөхцөлүүдийг хангах хүртэл үргэлжилнэ:

a) Дээжин дэх үр ашигтай хүчдэлүүд буурины дахь үр ашигтай хэвтээ хүчдэлтэй тэнцүү биш болох ба энэ үед дээжин дэх сүвний u даралт тооцоот утгаас ихгүй байна.

b) Сүвний u даралт тооцоот утганд хүрнэ. (Энэ үед ашигтай хүчдэл тооцооны утгаас ихгүй байна.) алхамын хэмжээ 50 кПа - с ихгүй байна. (Хатуу бүтэцтэй хөрсөнд зориулж ачааллын алхмыг 100 - 200 кПа хүртэл нэмэгдүүлж болно.) Алхам тус бүр нэмэлт ачаалал өгөх хугацаа 15 минутаас багагүй байна.

Б.2.5. Б.2.4 - д заасан үйлдлээр гарсан тохиолдолд эсрэг даралтын системд даралт үүсч шүүрүүл нээгдэнэ. Цаашид дахин нягтралын арга хэмжээг эсрэг даралтын аргаар Б.2.3 - д тайлбарласнаар дахин нягтралын үе шат дуустал гүйцэтгэнэ (; ; ). Хэрэв Б.2.4 - д заасан үйлдлээр гарах тохиолдолд эсрэг даралтын системд даралт үүсч шүүрүүл нээгдэнэ. Бүрэн хүчдэлүүд алхам алхамаар өсч утганд хүрнэ. Адхамын хэмжээ 50 кПа - с ихгүй байх шаардлагатай. Ачааллыг алхам тус бүр дээжин дэх хэв гажилтын тогтворшилтоор тодорхойлно. (Эсрэг даралтын систем дэх шингэний (урсац) тогтворшилтоор хянаж болно.)

Б.2.6.Хөрсөн хөрсийг турших үед үр ашигтай хүчдэлүүд ба ба сүвний даралтаар хөрсийг дахин нягтруулах ажиллагаа нь өгөгдсөн температурыг хадгалах явцтай зэрэгцэн гүйцэтгэнэ.

Шүүрүүлгүй нягтруулалтын туршилт

Б.3.Шүүрүүлгүй нягтруулалтын туршилтаар дараах үзүүлэлтүүдийг тодорхойлно:

 дотоод үрэлтийн үр ашигтай өнцөг ;

 үр ашигтай холбогч ;

 шүүрэлтийн нягтралын коэффициент ;

 сүвний эхний даралтын коэффициент ;

Туршиж буй бүх ул хөрсний физик үзүүлэлтүүд ба мөхлөгийн бүтцийг тодорхойлох шаардлагатай .

Б.4.Ул хөрснийг дахин нягтруулах үе шатанд тогтсон тогтмол эсрэг даралттай үед хөрсийг нягтруулах ажиллагааг гүйцэтгэнэ. Нэг цул хөрснөөс авсан дээжийн нягтралын даралтыг (камер дахь даралт ба эсрэг даралтын ялгавар) барилгын ачааллын даалгаварт тусган дараах байдлаар сонгон авна. Нягтралын явц дуусах үед цул хөрснөөс дээж авсан цэг дэх даралтууд нэг нэгнээсээ утгын 40 - 50% - аар ялгаатай боловч зөөлөн ба уян харимхай шавранцар хөрсөнд (0.5<<1) 20 кПа -с багагүй байхаар, илүү хатуу бүтэцтэй хөрсөнд 50 кПа байхаар сонгон авна. Эсрэг даралтыг тэнцүү байхаар тогтооно. Эсвэл нягтралын үед тогтоосон даралт багажны камерын хийцээс хамааран зөвшөөрөгдөх даралтнаас ихгүй байхаар сонгон авна.

Эсрэг даралтын зөвшөөрөгдөх бууралт сүвний даралтын хэмжээгээр буурах үед B үзүүлэлт дахин нягтралын үе шатанд 0.95 дахин их болно( дээж усаар бүрэн ханаж хий уусна).

Б.5.Туршилтын эхэнд (дахин нягтралын үе шат дууссаны дараа) дээжин шүүрүүл хаагдаж алхамтайгаар дээжин дээрх дундаж бүрэн даралт, 50кПа - г давахгүйгээр нэмэгдэнэ. Бүрэн хүчдэлийн эцсийн утгыг хэмжээгээр тодорхойлно. Энд: барилга байгууламжийн барилгын нэмэлт ачааллын цул хэсгээс дээж авсан гүн дэх босоо хүчдэл. ийн утгыг К.2 - д заасан заавраар тодорхойлно.

Туршилтын үед ийн утгыг нэмэгдүүлэх, эсвэл Б.4 - д дурдсан шаардлагыг хангахын тулд багасгаж болно. Нэмэлт ачааллын алхам тус бүр ачааллыг 15 минутаас ихгүй хугацаагаар өгөх ба сүвний даралтыг хэмжинэ.

Усаар бүрэн ханаагүй хөрсөнд зориулж (уусаагүй хий агуулсан B < 0.95) төлөв байдал хугацаа дууссаны дараа, туршилт бүрд Б.5 - ын заалтыг гүйцэтгэсэн үр дүнгээр сэвийн эхлэлийн даралтын коэффициентын ногдвор утгыг хүчдэл үйлчлэх хугацааны сүвийн даралтын нийлбэр өсөлтийг хэмжээнд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлно.

∆u/

Нормчлогдсон ба түүнтэй тэнцүү () сүвийн даралтын тооцоот утгыг түүний ногдвор арифметик дундажаар тодорхойлно.

Б.6.Нягтралын үе шатны зорилго нь - шүүрүүл нээлттэй нөхцөлд үр ашигтай хүчдэлээр нь дээжийг тогтвортой байдалд оруулахад оршино. Энэ үед бат бэхийн үзүүлэлтүүд мөн түүнчлэн хэв гажилтын - эзлэхүүний шахалтын модулийг тодорхойлох шаардлагатай. Энэ үе шатанд гаргаж авсан шавранцар ул хөрсний өгөгдлүүдийг шүүрэлтийн нягтралын коэффициентыг тодорхойлоход ашигладаг ба мөн түүнчлэн нуралтын (шилжилт) үе шатанд хөрс хэв гажилтанд орох хурдны тооцоонд ашиглана. Байгалийн жамаар бүрэлдэн тогтсон ул хөрсний нөхцөлд тохирох (хэрэв туршилтын хөтөлбөрт өөр заалт байхгүй бол) тогтмол эсрэг даралттай үед нягтруулгын ажиллагааг гүйцэтгэнэ.

Б.7.Эсрэг даралтын системийн нээлтээр нягтралын үе шат гүйцэтгэгдэнэ. Нягтралын явцад дээжийн эзлэхүүний хэв гажилтыг эсрэг даралтын системийн тусламжтайгаар, дээжээс шахагдан гарсан сүвний шингэний эзлэхүүнийг хэмжих замаар тодорхойлно. Шахагдсан шингэний эзлэхүүнийг (шаардлагатай бол сүвний даралтын хэмжээг) хэмжилт хоорондын хугацааг тогтмол нэмэгдүүлэн тодорхойлно. Жишээ нь: 0.2, 0.5, 1, 2, 5, 10, 15 ба 30 минут тутам, 1, 2, 4, ба 8 цаг тутам ба цаашид ээлж бүрийн эхэнд ба төгсгөлд.

Нягтралыг гүйцэтгэх үед багажны бүтээцийн боломж ба туршилтын хөтөлбөрийг тооцсон нэг талын буюу хоёр талын төгсгөлийн (торц) шүүрүүлийг ашиглах нь тохиромжтой.

Нэг талын шүүрүүлтэй ба шүүрүүлж буй талын эсрэг тал дахь төгсгөл (торц) дээр сүвний даралт мэдрэгчтэй тохиолдолд нягтралын явцын даралтыг сүвний даралтаар гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө. Энэ тохиолдолд сүвний даралт эсрэг даралттай тэнцвэржих нь харьцангуй (болзолт) тогтворын шалгуур болно.

Б.8.Хэмжилтийн үр дүнгээр дараах хамаарлын графикийг байгуулах ба сүвийн даралтыг хэмжих тэр тохиолдолд 90% н нягтралын хугацаа, 100% н нягтралын хугацаа ба 50 н нягтралын хугацааг тодорхойлно.

Нягтралын явцыг, графикаар тогтоосон 100% н шүүрэлтийн нягтрах хугацаа дууссанаас хойш нягтралтыг нэг хоногоос багагүй хугацаагаар үргэлжлүүлнэ.

Б.9.Шүүрэлтийн нягтралын коэффициентын ногдвор утгыг цаг хугацааны квадрат язгуур дараах томьёог ашиглан тооцож гаргана.

Энд: - 0,848 - тай тэнцүү нягтралын 0.90 зэрэгт дүйцэх (цаг хугацааны хүчин зүйл) коэффициент;

дээжийн өндөр (эхний өндөр ба нягтралын туршилт дууссаны дараах өндрийн хоорондох дундаж), см. Хоёр талын шүүрэлттэй үед - той тэнцүүгээр авна.

- хугацаа, мин

− н шүүрэлтний нягтралын хугацааг дарах байдлаар (зураг Б.1) тодрхойлно.

Нягтруулалтын ab муруй хэсгийн эхэнд шүргэх шулууныг татна. Дараа нь ab шулууны абсциссаас 15% илүү абсцисс ac шулууныг татна. ac шулууны нягтруулалтын муруйтай огтлолцох цэг нь анхдагч нягтралын 90% − д дүйцэх (тохирох) цэг болно. 100% − н шүүрэлтийн нягтралын хугацааг - д дүйцэх хэмжээгээр, хэвтээ шулуун нягтруулалтын муруйтай огтлолцох цэг адил тодорхойлно.

Б.10. - н тооцоог хугацааны логарифм аргаар хавсралт П - д зааснаар гүйцэтгэнэ.

Б.11.Нормчлогдсон ба түүнтэй тэнцүү нягтралын ( ) коэффициентын тооцооны утгыг, ногдвор утгуудын арифметик дунджаар тодорхойлно.

Лабораторийн туршилтын даалгаварт зааснаар - н утгыг ачааллын (хүрээнд) хир хэмжээнд зориулан тодорхойлно. Нягтралын явцад хир хэмжээ ачааллын хязгаараас (давж) гарч байвал сүүлийн ачааллуудыг тохирох журмаар сэлгэж (тооцохгүй) болно.

Description: C:UsersnerguiDesktop75.jpg

Зураг Б.1 - Цаг хугацааны квадрат язгуур аргаар 90% - тай анхдагч нягтралыг тодорхойлох график арга

Б.12.Нягтрал дуусгавар болсноор шүүрүүлийн системийн цорго (крант) хаагдаж, дээж босоо ачааллаар түүнийг эвдэрч эхлэх хүртэл ачаалагдана. Ачааллыг эсвэл дээжийг тогтмол хурдтай босоо хэв гажилтанд оруулах эсвэл үед тэнхлэгт ачааллыг үе шаттайгаар нэмэгдүүлэх замаар гүйцэтгэнэ.

Босоо хэв гажилтын хурдыг дараах байдлаар сонгон авна.

Босоо хэв гажилтыг хурдыг тухайн ул хөрсний дээжинд хийсэн өмнөх туршилтаар гаргаж авсан хязгаарын босоо хэв гажилтын утгыг - д хувааж гаргана, эсвэл элсэнцэрт - 0.10, шавранцарт - 0.20 утгыг авна.

Энд: - босоо хэв гажилтын хурд;

Албаар ачаалал өгөх замаар эвдрэл хүртэл 8 - 10 үе шатны ачаалал зайлшгүй авч байж үе шатны хэмжээг тогтооно. Үе шат бүрийн ачааллыг, хугацааг үе шатны тоонд хуваах замаар тодорхойлно.

Туршилтын явцад багажны камер дахь даралт, ул хөрсний дээж дээрх босоо ачаалал, босоо шилжилт, сүвний даралтыг хэмжиж авна.

Шалгууруудыг аль нэгийг гүйцэтгэснээр туршилт дуусгавар болно.

Б.13.Туршилтын үр дүнгээр хязгаарын тэнцвэрт байдалд дүйцэх (тохирох) үр ашигтай хүчдэлийн ногдвор утгыг тодорхойлно. Нэг төрлийн хөрсөнд хийсэн янз бүрийн туршилтаар гаргаж авсан эдгээр цогц утгуудыг, статик аргаар бат бэхийн үзүүлэлтүүдийн () норатив ба () тооцоот утгыг тодорхойлоход ашигладаг.

Хийн шахалтын аргаар урьдчилсан нягтруулалтын даралт ба дахин нягтруулалтын OCR коэффициентыг тодорхойлох

Б.14.н хэмжээг тодорхойлохдоо цагирагны диаметр нь 50 ба/эсвэл 70мм, өндөр нь 20  2 мм хэмжээтэй, 5  10 МПа хүртэл босоо хүчдэлийг дээжинд дамжуулж чадах хийн шахуургын багаж ашиглана.

Б.15.Дээжийг 5-10 МПа хүртэлх хүчдэлийн үе шаттайгаар ачаална. (дээж бүрдсэн гүн ба хүлээгдэж буй урьдчилсан нягтруулалтын даралтын хэмжээнээс хамааран) Дараах үе шатанд урьдах үе шатны ачааллыг 2 дахин нэмэгдүүлж авна. Жишээ нь: 0.012, 0.025, 0.05, 0.1, 0.2 МПа гэх мэт. Барагцаалж (төлөвлөж) буй утгын орчинд (бүсэд) ачаалын нэмэлт үе шатыг тогтоож өгөх нь тохиромжтой. Үе шатбүрд зайлшгүй өгөх ачааллын хугацаа 24 цагаас багагүй байна.

Б.16.Туршиж буй бүх ул хөрсний физик үзүүлэлтүүд ба ширхэглэлийн бүтцийг тодорхойлох шаардлагатай.

Б.17. ийн ногдвор утгыг Казаграндын хийн шахуургын (шахалтын) муруйн аргаар тодорхойлно. Үүний тулд дараах байгуулалтыг байгуулна. Туршилт тус бүрээр гаргаж авсан үр дүнгийн үзүүлэлтээр хагас логарифмын масштабаар (зураг Б.2) хийн муруйг байгуулна. График муруйн хамгийн их үр дүнгийн далиуд тохирох (дүйцэх) цэгийг тодорхойлоод энэ цэгийг дайруулсан хэвтээ шугам ба муруйд шүргэгчийг татна. Дараа нь тэдгээрийн хооронд  өнцгийн биссектрис (тэнцүү өнцөг үүсгэх) байгуулна.  өнцгийн биссектрис, хийн муруйн цэгийн шулуун хэсгийн үргэлжлэлтэй огтлолцох цэгийг тодорхойлно. Уг цэгийн даралтын тэнхлэг дээрх проекц нь урьдчилсан нягтруулалтын (зураг Б.2) хэмжээг заана.

Б.18.Дахин нягтруулалтын коэффициентыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: - урьдчилсан нягтруулалтын үр ашигтай даралт ба дээж бүрдсэн гүний ердийн үр ашигтай даралт;

Б.19.Инженер-геологийн элементийн (ИГЭ) туршилт бүрийн үр дүнг, хийн муруйн графиктай, гүнээр нь холболт хийн хүснэгтэд эмхэтгэн туршилтын паспортанд бүртгэж авсан байх шаардлагатай. ИГЭ тус бүрийн урьдчилсан даралтын дундаж утга ба дахин нягтруулалтын OCR коэффициентыг тооцоолсон байх шаардлагатай.

Description: C:UsersnerguiDesktop77.jpg

Зураг Б.2 Казаграндын аргаар урьдчилсан нягтруулалтын даралтыг тодорхойлох

Динамик үйлчлэлийн үед ул хөрсний бат бэхийн ба хэв гажилтын

үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох онцлогууд

Б.20.Шилжилтэн дэх ул хөрсний динамик бат бэхийг шилжилтийн хүчдэлийн статик гишүүний нийлбэрийн хязгаарын утга ба эвдрэх гадаргуу дээрх мөчлөгийн бүрдүүлэгч адилаар тодорхойлно.

Энд: N - ачааллын мөчлөгийн тоо;

- хөрсний мөхлөгийн бүтцийн үзүүлэлт;

- тодорхойлох бусад параметрүүд;

- шилжих динамик хүчдэлийн оргил утга.

Усны барилга байгууламж буурин дахь ул хөрсний элементийн хүчдэл - хэв гажилтын төлөв байдлын лабораторийн загварчлал нь зөвхөн гадаад үйлчлэлийн (Зураг Б.3) нийцэх (гармоник) нөхцөлийг хамардаг. Туршилтыг гурван тэнхлэгт нөхцөлд гүйцэтгэнэ эсвэл шүүрүүл байгаа буюу байхгүй энгийн шилжилтийн нөхцөлд гүйцэтгэнэ.

Description: C:UsersnerguiDesktop78.jpg

Зураг Б.3 Шүргэх хүчдэлийн мөчлөгт ба статик бүрдүүлэгчийн боломжит харьцаа

Б.21.Ул хөрсний бат бэхийн динамик үзүүлэлтүүд нь интеграл үзүүлэлтүүд болохын зэрэгцээ ул хөрсний физик шинж чанар ба гаднын үйлчлэлийн үзүүлэлтээс хамаардаг. Ул хөрсний динамик бат бэхийг, үйлчлэлийн төрөл бүрээр тусад нь статик бат бэхийн хувиар тодорхойлно. Хэв гажилтын үзүүлэлт - шилжилтийн динамик загвар ба үүсгэмэл даралтын коэффициентыг мөчлөгийн дотоод ажиллагаанд (ачааллын гогцоо) шинжилгээ хийсэн үндсэн дээр тодорхойлно.

Б.22.Динамик үйлчлэлийн үед ул хөрсний бат бэхийг Палмгрена-Майнер-ын гадаад үйлчлэлийн (гэмтлийг цуглуулах) үр дүнг шугаман хамааралгүйгээр нэгтгэж авах боломжийн тухай урьдчилсан таамаглалын үндсэн дээр тодорхойлно. Гэмтэл цуглуулах урьдчилсан таамаглал ёсоор янз бүрийн эрчимтэйгээр ачаалсан мөчлөгийн нийлбэр дүнг шугаман нэн тохиромжтой байрлалаар тодорхойлох ба салангид мөчлөгийн дарааллаас хамаарахгүй. Ийм учраас динамик үйлчлэлийн нөлөөллийг гэмтэл цуглуулах хуримтлалын үр дүнгээрээ бодит гадаад үйлчлэлд дүйцэх эвдрэх мөчлөгийн эквивалент тоо адилаар тодорхойлогдож болно. Ийм байдлаар хүчдэлийн зарим нэгэн түвшний динамик гэмтэл нь дурын бусад түвшний гэмтлийг илэрхийлнэ.

Бодит үйлчлэл нь байнгын биш байдаг ба ул хөрсний гэмтлийг дүгнэхийн тулд түүнийг авч үзэж буй ашиглалтын горимд нийтлэг, бүлэг бүрд үйлчлэх түвшний синусойд долгионы (эсвэл бүлэг долгион) үр дагавар хэлбэрээр төсөөлөн үзвэл зохино. Ийм дүгнэлт шинжилгээ нь шилжилтийн хэв гажилтын мөчлөгийн ба статик бүрдүүлэгчийг цуглуулах явцыг тайлбарлаж чадах туршилтын өгөгдлүүд дээр эсвэл ачааллын мөчлөгийн тоо нэмэгдэх үеийн сүвний даралт дээр суурилагдана.

Б.23.Динамик үйлчлэлийн үеийн бат бэхийн параметрийг тодорхойлох арга нь дараалан ойртох арга дээр үндэслэгдсэн тооцоо - туршилтын арга болно. Туршилтын хөтөлбөр нь барилга байгууламж - буурь системийн тогтвор алдагдах төрөл бүрийн боломжит хэлбэрийг тооцсон байх шаардлагатай. Мөн түүнчлэн буурин дахь статик ба мөчлөгийн хүчдэлийн урьдчилан төлөвлөсөн түвшин хамрагдана. Лабораторийн шинжилгээний хөтөлбөрийг зохиохдоо гадна үйлчлэлийн бүх хэлбэрийг авч үзэхгүй, харин барилга байгууламжийн тогтвор алдагдаж болзошгүй хамгийн муу ашиггүй хэлбэрийг авч үзэх нь тохиромжтой.

Б.24.Лабораторийн туршилт шинжилгээний үндсэн зорилго нь мөчлөгийн ачааллын статик ба динамик бүрдүүлэгчдийн харьцаа ялгаатай үед хөрсийг гэмтээхэд шаардлагатай ачааллын мөчлөгийн N тоог тодорхойлоход оршино. Гүйцэтгэвэл зохих туршилтууд:

- хүчдэлийн хяналттай шүүрүүлгүй туршилт;

-эсвэл хэв гажилтын туршилт;

Шилжүүлэх статик хүчдэлийн түвшинг, авч үзэж буй давхаргын гүн, барилга байгууламжаас ирэх нэмэгдэл нэмэлт ачаалал, гаднах динамик үйлчлэлийн түвшнээс хамааран тогтооно.

Холбоостой ул хөрсний шүүрүүлгүй шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцэл ба квазистатик ачааллын нөхцөлд байгаа холбоосгүй ул хөрсний үрэлтийн үзүүлэлтүүдийг урьдчилан тодорхойлно. Дараа нь хүчдэлийн эмхлэгдсэн статик бүрдүүлэгчдийн () янз бүрийн хувилбартай үед усаар ханасан дээжийн эзлэхүүн шилжилтийн үед тогтмол байх нөхцөлийг хангадаг, хаагдсан шүүрүүлтийн далд системийн нөхцөлд хөрсийг эвдрэлд хүргэдэг ачааллын мөчлөгийн тоог тогтоож авна.

Динамик бат бэхийн үнэлгээ нь туршилтаар гаргаж авсан эвдрэх муруй дээр суурилагдана.

холбоосгүй хөрсөнд;

холбоостой нөхцөлд;

Энд: - дээж эвдрэх үеийн мөчлөгийн хязгаарын тоо;

- нягралын үеийн үр ашигтай хүчдэл;

- шилжүүлэгч хүчдэлийн статик бүрдүүлэгч;

- шилжүүлэгч хүчдэлийн мөчлөгийн бүрдүүлэгч;

шүүрүүлгүй шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцэл;

Хэв гажилтын өгөгдсөн түвшин статик () түвшинд буюу сүвийн илүүдэл даралтын мөчлөгийн () түвшинд хүрснээр дээжийг эвдрэлд орсонд тооцно. Туршилт хийх явцад дараах нөхцөлүүдийн аль нэг нь анхлан биелэгдвэл туршилтыг зогсоох шалтгаан болно.

 шилжүүлэх хэв гажилтын статик бүрдүүлэгчийн 20 % ;

 мөчлөгт хэв гажилтын давтамжийн 10 % ;

 сүвний даралт 95 % түвшинд хүрэх;

 N=1500 - д хүрэх (түвшин нь загварчилсан үйлчлэлийн хэлбэрээс хамааран өөрчлөгдөж болно);

Холбоосгүй ул хөрсний дээжийн туршилтын үр дүнг хамаарлаар илэрхийлж болох ба түүгээр авч үзэж буй үйлчлэлийн үед хөрсөнд дэх шингэний сүвийн илүүдэл даралтын нийлбэр хуримтлалыг тодорхойлно.

Б.25.Динамик үйлчлэлийн үед хэв гажилтын шинж чанарын үнэлгээг хээрийн ба лабораторийн туршилтын үр дүнд үндэслэн гаргана.

Шилжилтийн динамик загвар ба үүсгэмэл даралтын коэффициентыг хэв гажилтын үзүүлэлтүүдээр тооцон авч үзвэл зохино. -н хэв гажилтын үед шилжилтийн модулийн үнэлгээг хээрийн ба лабораторийн нөхцөлд хөндлөн долгионы хурдыг шууд хэмжсэн үр дүнгээр гүйцэтгэсэн тооцоог дараах томьёогоор хийнэ.

Байгалийн төлөвт хамгийн ойр өгөгдсөн гүнд хэт богино авианы зонд тавих замаар гурван тэнхлэгт шахалтын хүчдэлтэй нөхцөлд, ул хөрсний дээжийн хэмжилтүүдийг лабораторийн нөхцөлд гүйцэтгэнэ.

-н хэв гажилт нь цуурайн баганад лабораторийн туршилтанд хамаарагдана, -с дээших нь гурван тэнхлэгт шахалтын багажид (хэв гажилтын хяналттай туршилтууд)

Үүсгэмэл даралтын коэффициентыг тодорхойлох анхан шатны өгөгдлүүд нь хүчдэл ба хэв гажилтын мөчлөгийн дотоод хамаарлууд (ачааллын гогцоо) болно.

Энд: - шилжилтийн хэв гажилтын далайц;

- хөрсөн дэх дундаж үр ашигтай хүчдэл;

- Ачааллын давтамж;

Хавсралт B

Барилга байгууламжийн шилжилтийн тооцоонд зориулж буурины

хэв гажилтын загвар тодорхойлох

В.1.барилга байгууламжийн төрөл, шилжилтийг тооцооны бүдүүвчээс хамааруулж хэв гажилтын ,, модулийн янз бүрийн утгыг сонгон авна. Үндсэн утгаар хийн туршилт буюу хэв тавих хээрийн туршилтаар тодорхойлогдох модулийн утгыг авна.

В.2.i үе давхаргын хэв-гажилтын модулийг дараах томьёогоор тодорхойлно:

(B.1)

(B.2)

Энд : -хийн муруйн анхдагч () буюу хоёрдогч () салбарын хэв гажилтын загвар;

(B.3)

(B.4)

- буурины i үе давхаргын дунд хэсэгт ул хөрсний хувийн жингээс үүсэх хүчдэлд тохирох ул хөрсний харьцангуй шахалт;

- нийлбэр хүчдэлд зохицох ул хөрсний харьцангуй шахалт;

- (- буурины i үе давхаргын дунд хэсэгт барилга байгууламжийн жингээс үүсэх хүчдэл);

- i үе давхаргын хөндлөн тэлэлтийн коэффициент;

- тоосорхог шавар хөрсөнд зориулж ул хөрсний хэв тавих туршилтаар гаргаж авах хэв гажилтын модулийг, хийн туршилтаар гаргаж авах хэв гажилтын загварт харьцуулсан харьцаатай тэнцүүгээр авах коэффициент. Тухайлсан өгөгдөлгүй байхад хатуу ба хагас хатуу төлөвтэй тоосорхог шавран хөрсөнд коэффициентыг сүвийн коэффициент ба урсамтгай чанарын үзүүлэлтээс хамааран В.1 зургаар сонгон авна.

Уян харимхай төлөвтэй тоосорхог шавар ба элсэн хөрсөнд зориулж коэффициентийг нэгтэй тэнцүү байхаар авна.

- дараах томьёогоор тодорхойлох ажлын нөхцөлийн коэффициент

(B.5)

Энд : A- суурийн талбай , , харьцаатай сууринд үед байхаар тодорхойлно;

--тай тэнцүү талбай.

- нэг адил ачаалалтай янз бүрийн талбайн хоёр хэвийн аргаар i үе давхаргын хөрсөнд тавих туршилтын үр дүнг ашиглаж дараах томьёогоор тодорхойлогдох параметр.

(B.6)

Description: C:UsersnerguiDesktop75.jpg

Зураг B.1 - коэффициентыг тодорхойлох график

(B.6) томьёонд:

- i үе давхаргын туршилтын үр дүнгээр гарах нэмэлт даралтаас үүсэх талбайтай хэвийн суултын зөрүү.

Хэвийн туршилтын өгөгдөл байхгүй бол ул хөрсний үзүүлэлтийн дараах утгыг авна.

Мөстөлттэй тоосорхог шаварт 0,1-0,2

Бусад тоосорхог шаварт 0,15-0,3

Элсэнд 0,25-0,5

Хэрэв буурины шахагдсан үе давхаргыг буюу (11.62-ыг үз) нөхцөлд үндэслэн тодорхойлж байгаа бол дурдсан утгуудаас -ийн хамгийн их ба хамгийн бага утгыг сонгон авна. Шахагдаж буй үе давхаргын гүний завсрын утгатай үед - ийн утгыг интерполяцын аргаар тодорхойлно.

В.3.Шахагдаж буй бүх үе давхаргын хэв гажилтын дундаж загвар, мөн түүнчлэн -ийн дундаж утгыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

(B.7)

(B.8)

Энд: - (B.1) томьёотой адил;

- (B.3) томьёотой адил;

- ул хөрсний i үе давхаргын зузаан;

- i үе давхаргын дунд хэсгийн гүнд зориулж К хавсралтаар тодорхойлогддог ул хөрсний i үе давхаргын хүрээнд барилга байгууламжийн улан доорх даралтнаас үүссэн босоо хүчдэлийн эпюрийн талбай.

Хавсралт Г

Нэг төрлийн бус буурины гадаргуу хөдлөх (шилжих)

үеийн барилга байгууламжийн тогтворшилтын тооцоо

Нэг төрлийн бус (үелсэн) буурьтай тохиолдолд ул хөрсний бат бэхийн , тооцоот үзүүлэлтүүдийг, тэдгээрийн дундаж , үзүүлэлтээр орлуулсан байх шаардлагатай.

Энэ тохиолдолд дараах үзүүлэлтүүдийг тодорхойлсон байх шаардлагатай;

а) Хэрэв буурины ул хөрсний давхарга босоо эсвэл уналтын өнцөг нь - аас их, харин үеүдийн шилжилтэд хөндлөн чиглэсэн буюу тэдгээрийн хоорондох өнцөг 90° -д ойрхон бол үзүүлэлтийн дундаж утгыг дараах тэгшитгэлээр тодорхойлно.

(Г.1)

Энд : P - босоо хүчний тэнцүү үйлчлэгч;

барилга байгууламжийн улны талбай;

Description: C:UsersnerguiDesktop84.jpg

Зураг Г.1 Үеүдийн уналтын өнцөг их байх үед нэг төрлийн бус хөндлөн үелэл бүхий хөрстэй буурины хавтгай гадаргуу хөлдөх үеийн барилга байгууламжийн тогтворшилтын тооцооны бүдүүвч

Холбогдох босоо - хүчдэл энэ тохиолдолд дараах томьёогоор тодорхойлогдоно

(Г.2)

Энд e зөрөх мөр (эксцентриситет) ба x тэнхлэг (абсцисс) 0 цэгийг дайран гарах тэнхлэгээс тоологдох ба цэгийн байрлалыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

(Г.3)

ба -ийн утгуудыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

(Г.4)

(Г.5)

барилга байгууламжийн ул дагуух хөрс нэг төрлийн үелэлтэй байхад өөрөөр хэлбэл улны янз бүрийн өргөн хэсэг дээрх үе тус бүр ижил хэмжээтэй байх үед -ийн утгыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

(Г.6)

Энэ үед -ийн утгыг (Г.5) томьёогоор тодорхойлно.

в) хэрэв буурины ул хөрсний босоо үеүдийн суналт шилжилтийн чиглэл дагуу чиглэгдсэн буюу тэдгээрийн хоорондох өнцөг 10°-с бага байвал ба -ийн утгуудыг мөн адил (Г.5) ба (Г.6) томьёогоор тодорхойлно.

г) хэрэв буурины ул хөрсний үеүд 10°-с бага уналтын өнцөгтэй налуу байвал -г (Г.5) томьёогоор , -г дараах томьёогоор тодорхойлно.

(Г.7)

Энд I - улны талбайн инерцийн момент

Description: C:UsersnerguiDesktop85.jpg

Зураг Г.2- Үеүдийн уналтын өнцөг бага байх үед ул хөрсний нэг төрлийн бус хөндлөн үелэлтэй буурины хавтгай гадаргуу хөдлөх үеийн барилга байгууламжийн тогтворын тооцооны бүдүүвч

Хавсралт-Д

Хэвтээ хавтгай эргэлттэй хөдлөх үеийн

барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо

Д.1.Хэрэв тооцоот хөдөлгөгч F хүч, эксцентриситеттэй үйлчлэх тохиолдолд барилга байгууламжийн тогтворын тооцоог, түүний хэвтээ хавтгайд (улны талбайд) эргэх эргэлтийг тооцож гүйцэтгэнэ. Энэ тохиолдолд барилга байгууламжийн эргэлтийг, эргэлтийн төв 0 цэгтэй харьцангуйгаар авч үзнэ. (зураг Д1)

Description: C:UsersnerguiDesktop86.jpg

Зураг Д.1 - Ул хөрсний эсрэг цохилтыг тооцоогүй дэвсгэр дээрээ эргэлттэй хавтгай шилжилтийн үеийн барилга байгууламжийн тогтворын тооцооны бүдүүвч

Д.1 зургийн тэмдэглэгээ:

Cg - барилга байгууламжийн улны хүндийн төв;

C - хязгаарын шүргэх хүчдэлийн барилга байгууламжийн улаар хуваарилагдах эпьюрийн хүндийн төв;

-хязгаарын шүргэх хүчдэлүүд;

- дараах томъёг оор тодорхойлох зай ;

Шүргэх хүчдэл координатаас шугаман хамааралтай тохиолдолд ба барилга байгууламжийн ул тэгш өнцөгт хэлбэртэй үед -г дараах томьёогоор тодорхойлно.

Д.2.Буурь нэг төрлийн ба босоо хүчдэл жигд тархсан байхад хөдөлгөгч F хүчний эксцентриситетийг барилга байгууламжийн улны хүндийн төвтэй харьцангуйгаар тодорхойлно.

Буурь нэг төрлийн биш буюу хүчдэл жигд тархаагүй бол эксцентриситетийг барилга байгууламжийн улаар тархах хязгаарын шүргэх хүчдэлийн эпьюрийн хүндийн төвтэй харьцангуйгаар тодорхойлно.

Ул хөрсний доод талаас үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцоогүй хэвтээ хавтгай эргэлттэйгээр хөдлөх үеийн барилга байгууламжийн тогтворын тооцооны бүдүүвчийг зураг Д.1-д үзүүлэв.

Д.3.Тэгш өнцөгт буюу түүнтэй ойролцоо улны хэлбэртэй ба хүчдэл жигд тархсан барилга байгууламжийн тогтворшилтын тооцооны үед хөрснөөс үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцоогүй, шилжилтийн эсэргүүцлийн хязгаарын хүчийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

(Д.1)

Энд: - зураг Д.2 а -р тодорхойлогдох хэмжих нэгжгүй коэффициент - заалт 7.9-р тодорходогдох, эргэлтгүй хавтгай шилжилтийн хязгаарын хүч

Хадан биш буурин дээрх барилга байгууламжийн эргэлттэй холимог шилжилтийн эсэргүүцлийн хязгаарын хүчийг зураг Д.2-с авах коэффициентыг ашиглан тодорхойлно.

Д.4.барилга байгууламжийн ул тэгш өнцөгт биш хэлбэртэй, хүчдэл жигд бус хуваарилагдсан буюу ул хөрсний доод талаас үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцох шаардлагатай үед эсэргүүцлийн хязгаарын хүч ба эргэлтийн төвийн координатыг тэнцвэрт байдлын дараах гурван тэгшитгэлээр тодорхойлно.

Энд: -анхдагч A талбай дээрх хязгаарын шүргэх хүчдэл;

-эргэлтийн төвөөс (түүнтэй координатын эх давхацна ) A талбайн төв хүртэл татах r радиус ба үйлчлэх F хүчний чиглэлд перпендикуляр тэнхлэг хоёрын хоорондох өнцөг;

- заалт 7.9-д байгаатай адил;

зураг Д.3 ар тодорхойлогдох зай;

- хөдөлгөх хүчний эксцентриситет;

- зураг Д.2б-р тодорхойлдог эргэлтийн төвийн координат;

Description: C:UsersnerguiDesktop88.jpg

Зураг Д2 - коэффициент (а) ба эргэлтийн төвийн координатыг (б) тодорхойлох график

Description: C:UsersnerguiDesktop89.jpg

а- эргэлтийн төв барилга байгууламжийн улны гадна байрласан үед

б- эргэлтийн төв барилга байгууламжийн улны хүрээнд байрласан үед

Зураг Д3 - Ул хөрсний зүгээс үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцсон хэвтээ хавтгай эргэлттэй хөдлөх үеийн гүнзгий барилга байгууламжийн тогтворын тооцооны бүдүүвч

Шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцлийн хязгаарын хүч ба эргэлтийн хязгаарын координатыг дараах дарааллаар тодорхойлно:

1.(Д.3) ба (Д.4) тэгшитгэлээс -г хасах ба хоёр тэгшитгэлийн системээс -н координатыг түүвэрлэн сонгож тодорхойлсоны дараа -г олно;

2.Эргэлтийн төв, улны талбай дотор орох ( эксцентриситет ихтэй үед) үед ба ул хөрсний эсэргүүцэл барилга байгууламжийн хоёр талд (зураг Д.3б-г үз) үүсэх тохиолдолд ( Д.2) тэгшитгэл болон дараах тэгшитгэлийг заавал ашиглана;

Энд : ,,, r , , -томъёо (Д.3) ба (Д.4) -д байгаатай адил;

- барилга байгууламжийн дээд талаас үзүүлэх ул хөрсний эсэргүүцлийн хэвтээ бүрдүүлэгчийн тооцооны утга ;

- зураг Д.3б -р тодорхойлогдох зай;

Хавсралт E

Гүний ба холимог шилжилтийн бүдүүвчээр хийх хадан биш буурин дээрх

барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо

Е.1.Хөрс түрэгдэн гарах шилжилтийн хэсэг дээрх эсэргүүцлийн хязгаарын хүчийг тодорхойлохын тулд хязгаарын тэнцвэрт төлөв байдлын онолын аргыг хэрэглэнэ. Налуу ачааллаас (зураг E.1) үүсэх гүн шилжилттэй тохиолдолд эсэргүүцлийн хязгаарын бүрэн хүчийг тодорхойлно.

Description: C:UsersnerguiDesktop91.jpg

а. тооцооны бүдүүвч

б. буурины даах чадварын график: I , II , III - нуралтын призмийн бүс

Зураг E.1 - Гүний шилжилттэй үеийн буурины даах чадвар ба барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо

Е.2.Энэ аргаар буурины ул хөрсний хязгаарын төлөв байдлын мужийн хүрээг тогтоох, гулгалттай гадаргуугийн зүсэлт зургийг (профиль) шураган логарифмын тэгшитгэлээр бичиж, түүнийг муруй шугамын оруулгаар хоорондоо холбогдох шулуун шугамын хоёр хэрчим AB ба DC хэлбэрээр авна. Тоон утгаараа шилжилтэнд үзүүлэх хязгаарын эсэргүүцлийн хүчтэй тэнцүү, тэнцүү үйлчлэх гадаад хүчний босоо шугаманд налах өнцөг ба хязгаарын тэнцвэрт байдлын гурвалжины чиглэл хоёрын хоорондох холбоо дараах томьёогоор олдог ν өнцгөөр тодорхойлогдоно.

-г тодорхойлох үед ул хөрсний өөрийн үйлчлэлээр үүсэх барьцалдалтыг, босоо хүчдэлийн хэлбэрээр тодорхойлно:

Өгөгдсөн утгуудад зориулж -ийн утгыг дараах байдлаар тодорхойлно;

Суурийн улны нийт b өргөн эсвэл тооцооны өргөнд зориулж буурины даах чадварын графикийг байгуулна. (зураг E.1б);

Энэ графикийг - ийн хэд хэдэн утгууд ба тэдгээрт тохирох -н утгуудаар байгуулна. Олсон -н утгаар хөрс шахагдан гарах ABCDA призмийн хэмжээг тодорхойлогдоход шаардлагатай бүх өгөгдлүүдийг олно. AB шулууныг өнцөгөөр, EC шулуун нь тухайн шулуун ба буурины хэвтээ гадаргуугийн хоорондох өнцөгөөр татагдана. Завсрын II бүс дэх гулсамтгай хязгаарлагдмал гадаргуугийн профилийг шураган логарифмийн тэгшитгэлээр байгуулна. радиусыг дараах томьёогоор олно.

Энд: ;

CD шулууны ED хэвтээ гадаргууд өнцөг үүсгэхээр C цэгийг дайруулан татна.

Нуралтын призмийн хэлбэрийг тодорхойлсны дараа призмийн I,II,III бүс тус бүрийн жинг (усны хөвүүлэх үйлчлэлийг тооцон) ба (барьцалдалттай бол хүчин дээр гадаргад хавсрагдсан босоо хүчдэлд тохирох ачааллыг, харин q эрчимшилттэй үед qED нэмэлт ачааллыг тус тус нэмнэ ) хүчийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд:

E.3 Даах чадварын коэффициентүүд, мөн түүнчлэн зураг E.1a-д (ED=Kb) үзүүлсэн ED хэсгийн уртыг тодорхойлох боломж олгодог К коэффициентын утгыг хүснэгтээр харуулсан тохиолдолд -г дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: 7-р бүлгийн 7.7-д байгаатай адил;

q- хөрс түлхэгдэн гарах призмийн ED хэсэг дэх жигд ачааллын эрчимшилт;

Даах чадварын коэффициент ба К коэффициентын утгууд

Хүснэгт E.1

коэффициент

үед ( -н хувиар)

0°

0.000

5.142

1.000

2°

0.066

5.632

1.197

1.094

0.071

5.502

1.192

1.036

0.073

5.202

1.182

0.910

0.067

4.833

1.169

0.765

0.055

4.357

1.152

0.588

0.037

3.639

1.127

0.336

4°

0.152

6.185

1.433

1.197

0.154

6.025

1.421

1.131

0.148

5.659

1.396

0.989

0.131

4.216

1.365

0.826

0.106

4.655

1.325

0.631

0.071

3.830

1.268

0.356

6°

0.264

6.813

1.716

1.130

0.261

6.615

1.695

1.325

0.242

6.169

1.648

1.075

0.165

4.977

1.523

0.677

0.165

4.977

1.523

0.677

0.108

4.030

1.424

0.378

Коэффициент

үед ( -н хувиар)

8°

0,409

7,528

2,058

1,435

0,398

7,284

2,024

1,350

0,360

6,740

1,947

1,169

0,304

6,103

1,858

0,965

0,234

5,325

1,748

0,725

0,149

4,241

1,596

0,400

10°

0,597

8,345

2,471

1,572

0,574

8,044

2,418

1,476

0,507

7,381

2,301

1,271

0,418

6,617

2,167

1,043

0,315

5,703

2,006

0,778

0,193

4,461

1,787

0,424

12°

0,841

9,285

2,974

1,724

0,800

8,913

2,895

1,615

0,691

8,103

2,722

1,383

0,558

7,187

2,528

1,127

0,408

6,114

2,300

0,833

0,242

4,694

1,998

0,449

14°

1,158

10,371

3,586

1,894

1,090

9,910

3,471

1,769

0,923

8,920

3,224

1,506

0,727

7,821

2,950

1,219

0,518

6,560

2,636

0,893

0,295

4,940

2,232

0,475

16°

1,573

11,631

4,335

2,082

1,466

11,060

4,171

1,940

1,214

9,847

3,824

1,642

0,934

8,530

3,446

1,319

0,647

7,048

3,021

0,958

0,354

5,198

2,491

0,502

18°

2,118

13,104

5,258

2,293

1,953

12,394

5,027

2,130

1,581

10,907

4,544

1,791

1,187

9,321

4,029

1,428

0,797

7,582

3,464

1,027

0,418

5,472

2,778

0,531

20°

2,837

17,583

6,400

2,530

2,587

16,697

6,077

2,343

2,047

14,870

5,412

1,957

1,497

12,959

4,717

1,548

0,974

10,915

3,973

1,102

0,489

8,508

3,097

0,562

22°

3,792

16,883

7,821

2,797

3,419

15,774

7,373

2,582

2,640

13,522

6,463

2,141

1,878

11,218

5,532

1,679

1,183

8,812

4,560

1,183

0,567

6,067

3,451

0,595

24°

5,070

21,570

9,604

3,099

4,517

20,178

8,984

2,851

3,400

17,392

7,744

2,346

2,350

14,605

6,503

1,823

1,429

11,769

5,240

1,271

0,653

8,638

3,846

0,629

26°

6,796

22,256

11,855

3,443

5,980

20,499

10,998

3,156

4,381

17,039

9,311

2,576

2,937

13,659

7,662

1,983

1,722

10,312

6,030

1,366

0,748

6,738

4,286

0,666

Коэффициент

(-н хувиар)

28°

9,149

25,804

14,720

3,837

7,943

23,575

13,535

3,504

5,655

19,261

11,241

2,834

3,671

15,148

9,055

2,160

2,072

11,188

6,949

1,471

0,854

7,106

4,779

0,705

30°

12,394

30,141

18,402

4,290

10,608

27,295

16,759

3,901

7,326

21,888

13,637

3,126

4,596

16,867

10,738

2,358

2,491

12,168

8,025

1,585

0,972

7,500

5,330

0,747

32°

16,922

35,492

23,178

4,814

14,264

31,835

20,893

4,358

9,536

25,016

16,632

3,458

5,770

18,854

12,781

2,578

2,997

13,268

9,291

1,710

1,103

7,922

5,950

0,792

36°

32,530

50,588

37,754

6,144

26,507

44,399

33,258

5,506

16,492

33,329

25,215

4,274

9,212

23,904

18,367

3,107

4,359

15,914

12,562

2,001

1,417

8,864

7,440

0,892

40°

66,014

75,314

64,196

8,012

51,714

64,419

55,054

7,095

29,605

45,816

39,444

5,367

15,093

31,008

27,019

3,792

6,427

19,360

17,245

2,362

1,819

9,967

9,363

1,008

45°

177,620

133,880

134,880

11,614

131,120

110,080

111,080

10,101

66,272

72,119

73,119

7,350

29,516

44,729

45,729

4,975

10,783

25,385

26,385

2,951

2,503

11,652

12,652

1,185

Олсон -н утгаар график (зураг Е.1.б) байгуулахад ашиглах ба -н утгыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Е.4.Барилга байгууламжид зөвхөн босоо хүч үйлчлэх үед буурин дээрх босоо хязгаарын (эвдэх) ачааллыг дээр дурдсан аргаар тодорхойлж болно. Энэ тохиолдолд нуралтын призмийг зөвхөн -д зориулан байгуулна.

Е.5.Буурь шүүрэлтийн урсацтай үед шүүрэлтийн хүчийг тооцох зайлшгүй шаардлагатай бол призм тус бүрд нь үйлчилдэг шүүрэлтийн нийлбэр хүчийг тооцсон нуралтын гурван призм бүрд үйлчлэх жингийн тэнцвэрт үйлчлэлийн зарчим дээр үндэслэн хүчний олон өнцөгт байгуулах замаар адилтгах буюу график адилтгалын аргаар -г тодорхойлно.

Шүүрэлтийн нийлбэр хүчний чиглэл ба утгыг барилга байгууламж доогуурх шүүрэлтийн урсцын хөдөлгөөний өгөгдсөн гидродинамикийн тороор тодорхойлогдоно.

Үүний тулд Е.2 -д тайлбарласан аргаар гулсах гадаргын өсөн нэмэгдэх хэмжээ ба гидродинамикийн торыг (ЭГДА ба тооцооны аргаар) байгуулсны дараа I, II, III (зураг Е.1а) бүс тус бүр хэд хэдэн хэсэгт хуваагдах ба хэсэг тус бүрийн хүндийн төвөөр дайрч гарах гүйдлийн (урсгалын) шугамыг тодорхойлно.

Хэсгийн хүндийн төвд шүүрэлтийн хүчний чиглэлийг энэ шугаманд шүргэгч байхаар авч түүний утгыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд : -усны хувийн жин;

-тухайн хэсэгт зориулсан түрэлтийн дундаж градиент;

-хэсгийн талбай;

Шүүрэлтийн нийлбэр хүчний утгыг авч үзэж буй I,II,III бүсийн хүрээнд шүүрэлтийн нийлбэр хүчний геометрийн нийлбэрээр тодорхойлно.

Е.6.Чичирхийллийн үйлчлэлтэй үед хөрс шахагдан түрэгдэж гарах шилжилттэй тохиолдолд хязгаарын эсэргүүцлийн хүчийг тодорхойлохдоо хөрс шахагдан түрэгдэж гарах призм ба нэмэлт ачааллын хүрээнд хөрсөнд үйлчлэх тооцоот газар хөдлөлт ба газар хөдлөлтийн чиглэлд тохирох дэлхийн гадаргын хурдатгалаар тодорхойлогдох инерцийн хүчийг тооцож үзэх шаардлагатай.

Хэрэв буурь ба нэмэлт ачаалал нь усны түвшнээс доош байрласан бол (БНбД 22-01-21) буурины ул хөрсний жин ба нэмэлт ачааллыг усны хөвүүлэх үйлчлэлийг тооцож, харин инерцийн хүчийг усанд ханасан төлөв байдал дах нягтаар тодорхойлно.

Е.7.Холимог шилжилтийн бүдүүвчээр барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо хийх үед бууринаас шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцлийг, хавтгай шилжилт ба хөрс шахагдаж түрэгдэх шилжилттэй (зураг Е.2) талбайн эсэргүүцлийн нийлбэртэй тэнцүүгээр авна.

Шилжилтийн давших хэлбэртэй үед холимог шилжилтийн бүдүүвчээр барилга байгууламжийн тогтворын тооцоо хийх үед хязгаарын эсэргүүцлийн хүчийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: , , - Е.2 томьёоны тэмдэглэгээтэй адил;

- хөрс шахагдаж түрэгдэх шилжилт ба хавтгай шилжилт явагдах барилга байгууламжийн улны хэсгийн өргөний тооцоот утгууд;

- үед энэ хавсралтын Е.9 томьёогоор тодорхойлогддог хөрс шахагдаж түрэгдэх шилжилттэй талбайн хязгаарын шүргэх хүчдэл;

- шилжүүлэх хүчинд эгц (перпендикуляр) барилга байгууламжийн тэгш өнцөгт улны талуудын хэмжээ;

Description: C:UsersnerguiDesktop96.jpg

а б -хавтгай шилжилтийн хэсэг, б е -хөрс шахагдаж

түрэгдэх шилжилтийн талбай , б в г д б -хөрс шахагдаж түрэгдэх бүс

Зураг Е.2 - холимог шилжилттэй үеийн буурины даах чадвар

ба барилга байгууламжийн тогтворын тооцооны бүдүүвч

-ийн утгыг (доод талаас) - с хамааран дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: - үед шилжилтийн ба коэффициенттой хөрсөнд зориулж тооцно.

- нэг босоо ачааллаас (зураг Е.1б) буурины нуралт үүсдэг барилга байгууламжийн улан дах дундаж ердийн (нормаль) хүчдэл;

- 7.4-д тэмдэглэсэнтэй адил;

Ердийн P хүчний зөрөх мөр (эксцентриситет) доод хашиц тал руу бол (Е.11) томьёонд b, ба -ийн оронд (энд : ) - г сонгон авч дээд хашиц тал руу зөрөх мөрийг (экцентриситетийг) тооцоонд тооцохгүй.

Хэвтээ хавтгайн эргэлттэй холимог шилжилттэй үеийн хязгаарын шилжүүлэх хүчийг -тай тэнцүүгээр авна. Энд: -г 7.10-р заалт ба D хавсралтаар тодорхойлно.

Е.8.барилга байгууламж тэгш өнцөгт l урт, b өргөн ултай бол буурины хязгаарын эсэргүүцлийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд :

(Е.14)

- 6.7-д тэмдэглэсэнтэй адил ;

- Е.3-д тэмдэглэсэнтэй адил;

E.9.Шүүрүүлгүй нөхцөлд шилжилтэнд үзүүлэх батбөхийн шинж чанар нь байнга төстэй үед даах чадварын босоо бүрдүүлэгчийг тодорхойлохын тулд дараах ерөнхий томьёог ашиглаж болно.

(E.15)

Энд: =5.14 - даах чадварын коэффициент;

- шүүрүүлгүй шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцлийн тооцоот утга;

- ачааллын налуугийн коэффициент;

- хэлбэрийн коэффициент;

- гүнзгийрүүлэлтийн коэффициент;

А талбай дээрх хэвтээ ачаалал;

буурин дээрх бүтэн хэвтээ ачаалал;

- A талбайгаас гаднах шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцэл;

- суурин дээрх идэвхтэй ба идэвхгүй даралтын тэнцүү үйлчлэгчийн хэвтээ бүрдүүлэгч;

- Е.8-д дурдсантай адил;

- суурийн гүнзгий;

Хавсралт Ж

Төвийн гаднах шахалтын аргаар холбогдох хүчдэлийг тодорхойлох

Барилга байгууламжийн ул хавтгай биш тохиолдолд ( зураг Ж.1) төвийн гаднах шахалтын аргаар босоо ба холбогдох шүргэх хүчдэлийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

)

Энд: N- барилга байгууламжид үйлчлэх хүчнүүдийн тэнцүү үйлчлэгч

M=Ne- улны хүндийн төвтэй харьцангуй энэ хүчний момент (зураг Ж.1);

A,-улны талбай ба инерцийн төв момент;

r - 0 төвтэй харьцангуй авч үзэж буй улны К цэгийн радиус- вектор;

- N тэнцүү үйлчлэгчийн чиглэл ба улны К цэгт босоо шугам хоорондын өнцөг;

- улны К цэгт босоо ба энэ цэгийн радиус векторт босоо шугам хоорондын өнцөг;

Барилга байгууламжийн ул хавтгай тохиолдолд холбогдох хүчдэлийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: -авч үзэж буй цэгээс улны хүндийн төв хүртэлх зай ;

- талбайн улны инерцийн момент;

Description: C:UsersnerguiDesktop98.jpg

Зураг Ж.1 Барилга байгууламжийн ул хугаралттай үед босоо ба холбогдох шүргэх хүчдэлийг тодорхойлох бүдүүвч

Хавсралт И

Туршилтын эпьюрийн аргаар нэг төрлийн элсэн буурин дээрх барилга байгууламжийн холбогдох хүчдэлийг тодорхойлох

Ердийн босоо холбогдох хүчдэлийг туршилтын эпьюрийн аргаар тодорхойлно:

a)гаднах бүх P хүчнүүдийн тэнцүү үйлчлэгч хүч барилга байгууламжийн улны төвийг дайрч гарах тохиолдолд дараах томьёогоор тодорхойлно;

Энд : - барилга байгууламжийн улны төвөөс x зайнд орших цэг дэх ердийн босоо холбогдох хүч;

- с хамаарах хамааралд хүснэгт И.1- ээр тодорхойлогдох, тухайн цэг дэх харьцангуй ердийн босоо холбогдох хүчдэл (усны түвшнээс доор орших ул хөрсний хувийн жинг, усны хөвүүлэх үйлчлэлийг тооцож авна )

барилга байгууламжийн улан дах дундаж ердийн холбогдох хүч;

б)гадна талын хүчнүүдийн тэнцүү үйлчлэгч буурь дээр төвөөс гадна үйлчлэх ба байх үед суурийн ул буурьтай холбогдолтоор үүсэх сунгах хүчдэлгүй байх тохиолдолд дараах томьёогоор тодорхойлно;

Энд: томъёо И.1 -тэй адил;

- барилга байгууламжийн улны хавтгайд босоо үйлчлэх ачааллын зөрөх мөр (эксцентриситет);

- хүснэгт И2-р тодорхойлогдох коэффициент;

Тайлбар: ба - г томьёонд (И.2) оруулан барилга байгууламжийн улны төвд авах координатын эхлэлтэй харьцангуйгаар тэдгээрийн туйлын тэмдгийг () тооцох болно.

-н утгууд

Хүснэгт И.1

	N үед
	0,5	1	2	4	6	8	10
0	1,18	1,22	1,28	1,34	1,38	1,40	1,42
0,1	1,17	1,21	1,27	1,32	1,36	1,38	1,40
0,2	1,16	1,20	1,25	1,29	1,33	1,35	1,36
0,3	1,14	1,17	1,20	1,24	1,27	1,29	1,30
0,4	1,11	1,14	1,15	1,18	1,20	1,23	1,23
0,5	1,08	1,09	1,09	1,10	1,11	1,12	1,12
0,6	1,03	1,02	1,01	1,00	0,99	0,98	0,98
0,7	0,98	0,95	0,91	0,87	0,85	0,83	0,82
0,8	0,92	0,87	0,80	0,74	0,70	0,67	0,65
0,9	0,82	0,74	0,68	0,59	0,50	0,46	0,45
1,0	0	0	0	0	0	0	0

коэффициентын утгууд

Хүснэгт И.2

загварчлалын тоо	0,5	1	2	4	6	8	10
коэффициент	1,22	1,296	1,345	1,402	1,464	1,501	1,628

Хавсралт К

Үечлэн нэмэх аргаар буурины суултыг тодорхойлох

К.1.Буурины суултыг заалт 11.6.1-н дагуу үечлэн нэмэх аргаар тодорхойлно. Ул хөрсний i давхаргын голд байх нэмэгдэл эгц босоо (вертикаль) хүчдэлийг давхаргын дээд ба доод хязгаар (зааг, хил) дээрх хүчдэлийн нийлбэрийн хагастай тэнцүү байхаар авна.

К.2.P ачаалал ба q нэмэлт ачааллаас буурины гүнд үүсэх нэмэлт эгц босоо хүчдэлийн утгыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: P- суурийн улаар үүсэх хөрсөнд үйлчлэх дундаж бодит эгц босоо даралт;

- улны тэгш өнцөгт хэлбэрт харьцангуй гүнээс ба талуудын харьцаанаас, дугуй хэлбэрт харьцаанаас хамааран К.1 хүснэгтээр авах ба гүн нэмэгдэх хэмжээгээр хөрсөн дэх нэмэлт даралтын өөрчлөлтийг тооцох коэффициент;

- Тэгш өнцөгт хэлбэртэй нэмэр ачаалалд К.1а зургаар, гурвалжинд К.1б зургаар тодорхойлох коэффициент;

Булах буурины хонхрын хэлбэрээс хамааран нэмэр ачаалал тэгш өнцөгт, гурвалжин буюу трапец маягийн эпьюрээр төлөөлүүлж болно.

Тэгш өнцөгт ба гурвалжин ачааллаар суултыг бүрдүүлнэ.

коэффициентын утгууд Хүснэгт К.1

	Дугуй суурь	талуудын харьцаатай тэнцүү байх тэгш өнцөгт суурь
	Дугуй суурь	1	1,4	1,8	2,4	3,2	5	10
0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 4,4 4,8 5,2 5,6 6,0	1,000 0,949 0,756 0,547 0,390 0,285 0,214 0,165 0,130 0,106 0,087 0,073 0,062 0,052 0,046 0,040	1,000 0,960 0,800 0,606 0,449 0,336 0,257 0,201 0,160 0,130 0,108 0,091 0,077 0,066 0,058 0,051	1,000 0,972 0,848 0,682 0,532 0,414 0,325 0,260 0,210 0,173 0,145 0,122 0,105 0,091 0,079 0,070	1,000 0,975 0,866 0,717 0,578 0,463 0,374 0,304 0,251 0,209 0,176 0,150 0,130 0,112 0,099 0,087	1,000 0,976 0,875 0,740 0,612 0,505 0,409 0,350 0,294 0,250 0,214 0,185 0,161 0,141 0,124 0,110	1,000 0,977 0,879 0,749 0,630 0,529 0,449 0,383 0,329 0,285 0,248 0,218 0,192 0,170 0,152 0,136	1,000 0,977 0,881 0,754 0,639 0,545 0,470 0,410 0,360 0,320 0,285 0,256 0,230 0,208 0,189 0,172	1,000 0,977 0,881 0,775 0,642 0,550 0,477 0,420 0,374 0,337 0,306 0,280 0,258 0,239 0,223 0,208
Тайлбар : Тэгш өнцөгт суурийн өнцгийн цэгүүдийг дайрч гарах босоо шугамын дагуу суурийн улнаас гүнд нэмэлт эгц босоо хүчдэлийг тодорхойлоход (хүснэгт К.1) коэффициентыг 0,25-р үржүүлэн авна.

Description: C:UsersnerguiDesktop102.jpg

а - тэгш өнцөгт нэмэлт ачаалалд зориулж:

б - гурвалжин нэмэлт ачаалалд зориулж

Зураг К.1 коэффициентыг тодорхойлох график

Хавсралт Л

Ул хөрсний тооцооны эсэргүүцлийг давсан барилга байгууламжийн улан доогуурх дундаж даралттай үед буурины суултыг тодорхойлох

Ул хөрсний тооцоот R эсэргүүцлийг давсан барилга байгууламжийн ул доогуурх P дундаж даралттай үед буурины суултыг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: - Уян харимхай хэв гажилттай мужийг тооцох үед суултын өсөлтийг тооцдог коэффициент. Барилга байгууламжийн өргөн ба байх үед (зураг Л.1) ул хөрсний шахагдах зузааны хүрээнд нэг төрлийн хөрсөнд зориулж зураг Л.1-р бусад тохиолдолд тусгай шинжилгээний үр дүнгээр энэ коэффициентыг тодорхойлно.

S - Заалт 11.6.1 ба К хавсралтаар тодорхойлогдох суулт

Description: C:UsersnerguiDesktop103.jpg

Зураг Л.1 коэффициентыг тодорхойлох график

Хавсралт М (зөвлөмж)

Ул хөрсний анхдагч нягтралын зэрэглэлийг тодорхойлох

Ачаалал нэмэгдэж эхлэх үеийн цаг хугацааны тооцоот агшин тутам ул хөрсний анхдагч нягтралын зэрэглэлийг М.1 зурагаар тодорхойлно.

Энд: = нягтралын зэрэглэлийн коэффициент ( ): :

t- тооцоот хугацаа;

-ачаалал нэмэгдэх хугацаа;

-7.7 заалтаар тодорхойлогдох давхаргын тооцоот зузаан;

-босоо чиглэл дэх ул хөрсний нягтралын коэффициент;

Ачаалал агшин зуур үйлчлэх тохиолдолд анхдагч нягтралын зэрэглэлийг ба -д зориулж М1 зурагаар тодорхойлно.

Зураг М.1 - ийн янз бүрийн утганд зориулсан

-аас хамаарсан нягтралын зэрэглэлийн график

Хавсралт Н (зөвлөмж)

Хадан биш буурин дээрх хэвтээ ултай хүндийн хүчний барилга байгууламжийн төгсгөлийн хэвтээ шилжилтийг тодорхойлох

Н.1.Барилга байгууламжийн шилжилтийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

Энд: - барилга байгууламжийн 1 м уртад (зураг Н.1) ноогдох хэвтээ нийлбэр ачаалал;

– шилжилтийн зузааны Нdis хязгаар дэх ул хөрсний үеийн тоо;

- ул хөрсний i үе давхаргын ул хөрс орших гүнийг барилга байгууламжийн өргөний хагасад харьцуулсан харьцаанаас хамаарах Н.2 зургаар тодорхойлох коэффициент;

- ул хөрсний шилжилтийн үе давхаргын хэв гажилтын загвар;

Description: C:UsersnerguiDesktopзураг-Бархас Model (1).jpg

а-нэг төрлийн буурьтай үед: б- хэвтээ үелсэн буурьтай үед:

-хэвтээ хүч

- холих үе давхаргын тооцоот зузаан

Зураг Н.1 Барилга байгууламжийн хэвтээ шилжилтийг тодорхойлох бүдүүвчүүд

Description: C:UsersnerguiDesktopзураг-Бархас Model (1).jpg

Зураг Н.2 Ф коэффициентыг тодорхойлох график

Н.2.Нийлбэр хэвтээ ачаалалд, тайван байдалд орших ул хөрсний даралттай тэнцүүгээр тооцдог эсэргүүцлийн хүчнээс бусад, шилжилтийн чиглэл дагуу барилга байгууламжид үйлчилдэг бүх ачааллыг оруулан тооцно.

Н.3.Шилжих үе давхарга дахь хэв гажилтын модулийг

шавар хөрсөнд 1,2,

элсэн хөрсөнд 1,5 -тэй тэнцүүгээр авна;

Энд хавсралт В -д заасантай адил;

Н.4.Шилжилтийн зузааны тооцооны гүнийг дараах байдлаар сонгоно.

Энд: -11.6.2- дагуу тодорхойлогдох шахагдах зузааны гүн;

Хавсралт П (лавлах)

Үндсэн үсгэн тэмдэглэгээ

Найдварын коэффициентууд, ажлын нөхцөл ба ачааллын

хослолууд

-ажлын нөхцөлийн коэффициент

-ул хөрсний найдварын коэффициент

- барилга байгууламжийн зориулалтаас хамаарах найдварын коэффициент

-ачааллын хослолын коэффициент

- барилга байгууламж хэвтээ шилжилтээс өөрийн тогтвороо алдах үед барилга байгууламжийн доод хэсгээс үүсэх ул хөрсний (эргэн идэвхжих) реактив даралтын хамаарлыг тооцсон ажлын нөхцөлийн коэффициент

Ул хөрсний үзүүлэлтүүд

-үзүүлэлтийн нормчлогдсон утга

X -үзүүлэлтийн тооцооны утга

α -тооцооны утгуудын магадлалын түвшин

ρ -нягт

-ул хөрсний хэлхээсний нягт

-жижиг хэсгийн нягт

-урсамтгайн үзүүлэлт

-хувийн жин

-сүвшлийн коэффициент

-нягтралын коэффициент

с -хувийн барьцалдалт

φ -дотод үрэлтийн коэффициент

Е -хэв гажилтын загвар

G -шилжилтийн загвар

ν -хөндлөн хэв гажилтын коэффициент (Пауссониа)

k -шүүрэлтийн коэффициент

-нягтралтын коэффициент

-нягтралтын зэрэглэлийн коэффициент

-анхдагч нягтралтын коэффициент

-хоёрдогч нягтралтын коэффициент

-уян хатан ба хүндийн хүчний ус өгөлтийн коэффициент

-гулгамтгайн үзүүлэлтүүд

-ус шингээх коэффициент

-критик ба үйлчлэх түрэлтийн градиент

- критик ба үйлчлэх шүүрэлтийн хурд

-суурийн уян байдлийн үзүүлэлт

-хадан ул хөрсний тусгаарлагдсан (массив) хэсгийн нэг тэнхлэгийн шахалт дахь бат бэхийн хязгаар

- хадан ул хөрсний тусгаарлагдсан (массив) хэсгийн нэг тэнхлэгийн сунгалт дахь бат бэхийн хязгаар

- хадан ул хөрсний массивийг бутлах бат бэхийн хязгаар

-хадан массив дахь дагуу ба хөндлөн долгионы тархалтын хурд

Ачаалал, хүчдэл, эсэргүүцэл

- тооцооны ерөнхий шилжүүлэх хүч

-ул хөрсний эсэргүүцлийн хязгаарын тооцооны ерөнхий хүч

-хавтгай шилжилт дэх ул хөрсний эсэргүүцлийн хязгаарын тооцооны утга

-шон, тээглүүрийн (анкер) эсэргүүцлийн тооцооны хүч

-хөрс шахагдан түрэгдэх шилжилттэй хэсэг дээрх буурины эсэргүүцлийн хязгаарын тооцооны хүч

- барилга байгууламжийн доод талаас үйлчлэх ул хөрсний хэвтээ идэвхгүй даралтын тооцооны утга

- барилга байгууламжийн дээд талаас үйлчлэх ул хөрсний хэвтээ идэвхтэй даралтын тооцооны утга

-шүүрэлтийн нийлбэр хүч

-жигд хуваарилагдах босоо ачаалал

-нормаль хүчдэл

-шүргэх хүчдэл

- нүх сүвийн усан дахь илүүдэл даралт

- хөрсөн дэх босоо нормаль хүчдэл

- ул хөрсний хувийн жингээс үүсэх босоо нормаль хүчдэл

-гадна ачааллаас үүсэх нэмэгдэл босоо нормаль хүчдэл

-загварчлалын тоо

Буурь ба барилга байгууламжийн хэв гажилт

-буурь ба барилга байгууламжийн хамтарсан хэв гажилт

-буурь ба барилга байгууламжийн хамтарсан хэв гажилтын хязгаарын утга

-буурь ба барилга байгууламжийн тогтворшоогүй хамтарсан хэв гажилт

- барилга байгууламжийн суулт, хэвтээ шилжилт ба хазайлт

Геометрийн үзүүлэлтүүд

- барилга байгууламжийн урт

- барилга байгууламжийн өргөн

- байгуулатжийн өндөр

- барилга байгууламжийн улны талбай

- зөрөх мөр (эксцентриситет)

-радиус

-ул хөрсний үеийн зузаан

-нягтралтын үе давхаргын зузаан (өндөр)

-шахагдах зузааны гүн

-шилжих үе давхаргын зузаан

-ан цавын уналтын өнцөг

-ан цавын цохилтын өнцөг

-ан цавын урт

-ан цав нээгдэх өргөн

Шүүлтүүр

Сонсох:

Эрх зүйн актууд

Санал хүсэлт