Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын сайдын 2024 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн 147 дугаар тушаалын хавсралт

ХӨНГӨН ЦАГААН БҮТЭЭЦ

ALUMINIUM STRUCTURE

1.       Хэрэглэх хүрээ

1.1.               Энэхүү барилгын норм ба дүрэм нь барилга байгууламжийн  хөнгөн цагаан бүтээцийг (цаашид хөнгөн цагаан, хөнгөн цагаан хайлшин бүтээц гэх) төсөллөх  шаардлагыг тогтооно. Энэ барилгын норм ба дүрмийг олон давтагдах ачааллын үйлчлэл (цуцалт), түүнчлэн хөдөлгөөнт болон динамик ачааллын шууд үйлчлэл, 100 хэмээс дээш температурын үйлчлэлд ажиллах барилга байгууламж, гүүрийн хөнгөн цагаан бүтээцийг төсөллөхөд хэрэглэхгүй.

1.2.               Ашиглалтын онцгой нөхцөлд орших, өвөрмөц давтагдашгүй барилга байгууламжийн бүтээц, түүнчлэн бүтээцийн тусгай төрлүүдийг төсөллөхдөө тэдгээр бүтээцийн ажиллагааны онцлогийг тусгасан харгалзах норматив баримт бичгийн шаардлагуудыг дагаж мөрдөнө.

2.       Норматив эшлэл

Энэхүү барилгын норм ба дүрэмд дараах норматив баримт бичгүүдийг  эш татаж ашигласан болно.

MNS GOST 4.221-... Бүтээгдэхүүний чанарын үзүүлэлтүүдийн систем. Барилга. Хөнгөн цагааны хайлшаар хийгдсэн барилгын бүтээц ба эдлэхүүн. Үзүүлэлтүүдийн нэр төрөл

MNS GOST 9.303-... Зэврэлт болон тархалтын хатуурлаас хамгаалах нэгдсэн систем. Металл ба металл бус органик бус бүрээс. Сонголтод тавигдах ерөнхий шаардлага

MNS GOST 1583-... Цутгуурын хөнгөн цагаан хайлш. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 1759.0-... (ST SEV 4203-83) Боолт, шураг, сүлбээр ба эрэг. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 4784-... Хөнгөн цагаан ба хэв гажилтын хөнгөн цагаан хайлш. Марк

MNS GOST 5915-... В нарийвчлалын ангийн зургаан талт эрэг. Бүтээц ба хэмжээс

MNS GOST 6402-... (СИ СЭВ 2665-80) Пүршин жийрэг. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 7798-... (СТ СЭВ 4728-84) В нарийвчлалын ангийн зургаан талт  толгойтой боолт. Бүтээц ба хэмжээс

MNS GOST 7871-... Хөнгөн цагаан болон хөнгөн цагаан хайлшаар хийгдсэн ширээлтийн төмөр утас. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 8617-... (СТ СЭВ 3843-82, СТ СЭВ 3844-82) Шахаж хэвлэсэн хөнгөн цагаан ба хөнгөн цагааны хайлшин профиль. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 10157-... Хийн болон шингэн аргон. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 10618-... Металл ба хуванцарт зориулсан өөрөө зүсэгч шураг. Ерөнхий техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 10619-... Металл ба хуванцарт зориулсан далд толгойтой өөрөө зүсэгч шураг. Бүтээц ба хэмжээ

MNS GOST 10621-... Металл ба хуванцарт зориулсан хагас дугуй толгойтой өөрөө зүсэгч шураг. Бүтээц ба хэмжээ

MNS GOST 10906-... Ташуу жийрэг. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 11371-... Жийрэг. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 11738-... (ИСО 4762-77) А нарийвчлалын ангийн түлхүүрийн зургаан талт гүн ховилт бүхий цилиндр толгойтой шураг.  Бүтээц ба хэмжээ

MNS GOST 14806-... Хөнгөн цагаан ба хөнгөн цагааны хайлшийн инертийн хийн нуман ширээлт. Ширээлтэн холболт. Үндсэн төрөл, бүтээцлэлийн элемент, хэмжээс

MNS GOST 14838-... Хүйтэн горимын үйлдвэрлэлд ашиглах  хөнгөн цагаан болон хөнгөн цагаан хайлшаар хийгдэх төмөр утас. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST15150-69 Машин, төхөөрөмж болон бусад техникийн эдэлхүүн. Цаг уурын янз бүрийн бүс нутагт хэрэглэх. Гадна орчны цаг уурын хүчин зүйлийн үйлчлэлд ашиглах, хадгалах, тээвэрлэх нөхцөл, ангилал

MNS GOST 17473-... А ба В нарийвчлалын ангийн хагас дугуй толгойтой шураг. Бүтээц ба хэмжээ

MNS GOST 17475-... А ба В нарийвчлалын ангийн далд толгойтой шураг. Бүтээц ба хэмжээ

MNS GOST 18123-... Жийрэг. Техникийн ерөнхий шаардлага

MNS GOST 21488-... Хөнгөн цагаан болон хөнгөн цагааны хайлшийн шахмал саваа. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 22233-2001 Тунгалаг хашлага бүтээцэд зориулалттай хөнгөн цагааны хайлшаас шахмал профиль. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 28778-... Барилгын зориулалттай өөрөө бэхлэгддэг  тэлэгчтэй боолт. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST 32484.3-... (EN 14399-3:2005) Урьдчилан хүчитгэсэн бүтээцийн өндөр бат бэхтэй боолтын иж бүрдэл. HR системийн - зургаан талт боолт ба эргийн иж бүрдэл

MNS GOST Р ISO 898-1-2011 Нүүрстөрөгч болон хайлштай гангаар хийсэн бэхлэгээний эдлэхүүний механик шинж чанар. 1-р хэсэг. Хол болон ойр эрээсийн алхамтай боолт, шураг, сүлбээрийн тогтоосон бат бэхийн ангилал.

MNS GOST Р ISO 898-2-2013 Нүүрстөрөгч ба хайлштай гангаар хийсэн бэхлэх эдэлхүүний механик шинж чанар. 2-р хэсэг: Хол болон ойр эрээсийн алхамтай эрэгний тогтоосон бат бэхийн ангилал

MNS GOST Р 52643-2006 Металл бүтээцэд зориулсан өндөр бат бэхтэй боолт, эрэг ба жийрэг. Техникийн ерөнхий үзүүлэлт

MNS GOST Р 52644-2006 (ISO 7411:1984) Металл бүтээцэд зориулсан түлхүүрт тааруулан хэмжээг томсгосон өндөр бат бэхтэй зургаан талт толгойтой боолт. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST Р 52645-... (ISO 4775:1984) Металл бүтээцэд ашиглах түлхүүрт тааруулан томсгосон хэмжээтэй зургаан талт өндөр бат бэхтэй эрэг. Техникийн үзүүлэлт

MNS GOST Р 52646-... (ISO 7415:1984) Металл бүтээцэд ашиглах өндөр бат бэхтэй боолтны жийрэг. Техникийн үзүүлэлт

MNS 0878:1983 Тал дугуй толгойтой тавлах хадаас.

MNS 1466:1982 Далд толгойтой тавлах хадаас.

MNS 1467:1982 Хагас муруй намхан толгойтой тавлах хадаас.

MNS 1468:1982 Хагас далд толгойтой тавлах хадаас.

MNS 1474:1982 Тавлах  хадаас.Техникийн ерөнхий шаардлага.Техникийн үзүүлэлтүүд

БНбД 20-01-11 "Барилгын бүтээц ба буурийн найдваршил. Ерөнхий шаардлага"

БНбД 53-03-22 "Ган бүтээц"

БНбД 20-04-17 "Ачаалал ба үйлчлэл"

БНбД 20-02-11 "Барилгын бүтээцийг зэврэлтээс хамгаалах төлөвлөлт"

БНбД 23-01-09 "Барилгад хэрэглэх уур амьсгал ба геофизикийн үзүүлэлт"

БНбД 31-16-11 "Үйлдвэрийн газрын байгууламж"

3.       Нэр томьёо ба тодорхойлолт

Энэхүү барилгын норм ба дүрэмд ашигласан нэр томьёог MNS GOST 1583  стандартад нийцүүлэн хэрэглэв.

4.       Нийтлэг үндэслэл

4.1.               Хөнгөн цагаан бүтээцийг дараах тохиолдолд барилга байгууламжийг барих, сэргээн засварлахад хашлага болон даацын бүтээцийн зориулалтаар хэрэглэнэ. Үүнд:

–               барилга, байгууламжийн хашлага болон даацын бүтээцийн жинг нэлээд бууруулах шаардлагаар;

–               бүтээцэд тавигдах архитектурын өндөршүүлсэн шаардлагыг хангах зорилгоор;

–               зэврэлт тэсвэрлэх чадварыг дээшлүүлэх, бага температуртай үед  бат бэхийн үзүүлэлтийг хадгалах, оч үүсэхгүй байх болон соронзон чанаргүй байх шаардлагаар.

4.2.               Хөнгөн цагаан бүтээцийг төсөллөхдөө дараах шаардлагуудыг зайлшгүй хангана. Үүнд:

–               бүтээцлэлийн бүдүүвч, түүнчлэн элементийн огтлол, хэвлэгдэх хөнгөн цагааны хайлш, техникийн хөнгөн цагаан ("хөнгөн цагаан" гэх), мөн цутгуурын хайлш ("цутгуурын хөнгөн цагаан" гэх)-ийн маркийг бүтээцийн бат бэх ба тогтворшлыг хангаж байхаар сонгох;

–               шахаж хэвлэх үед оновчтой огтлол бүхий профилийг гаргаж авах өргөн боломжийг дээд зэргээр ашиглах;

–               профиль болон бүтээцийг үйлдвэрлэгч-бэлтгэгчийн технологийн боломжийг харгалзан үзэх;

–               БНбД 20-02-11 нормын дагуу барилгын бүтээцийг зэврэлтээс хамгаалах шаардлагыг баримтлах;

–               галын аюулгүй байдлын талаархи норматив баримт бичгийн шаардлагыг баримтлах;

–               үндэсний стандартын шаардлагыг харгалзан үзэх, хөнгөн цагаан профилийн цомгийг ашиглах.

4.3.               Хөнгөн цагаан бүтээцийг тооцохдоо энэхүү барилгын дүрмийн шаардлагуудыг хангасан байх ёстой.

4.4.               Энэхүү барилгын дүрэмд ашигласан хэмжигдэхүүний үсгэн тэмдэглэгээг А  хавсралтад үзүүлэв.

5.       Бүтээц ба холболтод хэрэглэх материал

5.1.               Хөнгөн цагаан бүтээцэд хэрэглэх хайлшийн марк, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн байдлыг дараах нөхцлөөс хамааруулан хийнэ. Үүнд:

–               ачааллын эрчим ба нөхцөл, бүтээцийн элементийн хүчдэлт төлөв байдал, тооцооны температур, хөнгөн цагааны шаардлагат механик шинж чанар;

–               зэврэлт тэсвэрлэх чадвар;

–               хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн бэлтгэх технологийн  байдал;

–               бүтээцийг бэлтгэх, угсрах технологи;

–               архитектурын шаардлага.

5.2.               Хөнгөн цагаан бүтээцэд 1-р хүснэгтэд үзүүлсэн марк ба нийлүүлэлтийн байдал бүхий хөнгөн цагааныг хэрэглэнэ.

MNS GOST 4784 стандартад заасан химийн найрлагатай  хөнгөн цагааныг хэрэглэнэ. Стандарт болон 1-р хүснэгтэд байгаа хөнгөн цагааны хайлшийн марк нь үсэг болон тоон тэмдэглэгээтэй бөгөөд тоон тэмдэглэгээний эхний цифр нь үндсэн хайлш (1 - хөнгөн цагаан), хоёр дахь цифр нь гол чанаржуулагч нэмэлт эсвэл чанаржуулагч нэмэлтийн үндсэн бүлэг, сүүлийн хоёр цифр нь бүлэг дотроо эрэмблэх дугаарыг заана.

Хэвлэгдэх хөнгөн цагааны хайлшаар хийсэн хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүний боловсруулалтын байдлыг үсэг-тоон тэмдэглэгээгээр илэрхийлнэ. Үүнд:

M - зөөлөн, уяраасан;

T – хатжуулсан ба байгалийн аргаар/өрөөний температурт удаан байлгах замаар/ хатжуулсан;

T1 – хатжуулсан ба зохиомлоор/100-180 хэмийн өндөргөсөн температурт богино хугацаанд байлгах замаар/ хатжуулсан;

T4 - бүрэн бус хатжуулсан ба байгалийн аргаар сайжруулан хатжуулсан;

T5 - бүрэн бус хатжуулсан ба зохиомлоор сайжруулан хатжуулсан;

H – уяраасан;

H2 – хагас уяраасан.

5.3.               Барилга байгууламжийн зориулалтаас хамааруулан хөнгөн цагаан бүтээцийг 4 бүлэгт хуваана. Үүнд:

I бүлэг – Хашлага бүтээц (дээвэр, витрин, витраж, фонар, дүүжин тааз, хамар хана) ба нүхний дүүргэлт (цонх, хаалга, орц);

II бүлэг - Даацын болон хашлагын үүргийг хослуулсан бүтээц:

–               барилгын орон зайн хуудсан хучилт, түүний дотор купол эсвэл дүүжин;

–               дээврийн урьдчилан хүчитгэсэн хучлага бүхий том хэмжээний блокон болон сараалжин хучилт;

–               резервуар, силос;

–               олон нийт болон үйлдвэрийн барилгын (тэсрэх аюултай үйлдвэрлэлийн барилга, доторх агаарын өндөр чийгшил бүхий барилга) дээвэр ба ханын хавтгайлж;

–               архитектурын өндөршүүлсэн шаардлага бүхий олон нийтийн барилгын дээврийн хавтгайлж;

III бүлэг – Ширээсэн даацын бүтээц:

–               байнгын даацын бүтээц:

• татанга, багана, хучилтын прогон, хол алслалт үйлдвэрийн барилгын хучилтын орон зайн сараалжит бүтээц;
• хөнөөлт орчин дахь барилга;
• үзэсгэлэнгийн павильон, нисэх онгоцны буудал зэрэг олон нийтийн барилгын хучилт;

–               антенн байгууламжийн багана, цамхагийн элементүүд; өндөр хүчдэлийн шугамын тулгуур, түүний дотор алслагдсан эсвэл хүрэхэд хэцүү газарт баригдах тулгуур;

–               барилга байгууламжийн каркасын угсарч-задардаг бүтээц, хучилтын блок ба бусад;

IV бүлэг - Ширээлтэн холболтгүй III бүлэгт хамаарах бүтээц.

5.4.               Барилгын бүтээцэд зориулсан хөнгөн цагаан хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүний төрлийг 1-р хүснэгтийн дагуу авна. Бат бэх, хөшүүншил, удаан эдлэгдэлт гэх мэт  шаардагдах үзүүлэлтүүдийг хангах хайлшаар хийсэн бусад төрлийн хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг металлургийн үйлдвэрүүдтэй тохиролцон хэрэглэнэ.

5.5.               Бүтээцийн хөнгөн цагаан цутгамал, түүнчлэн холболтын элемент, тулгуурын элементийг бэлтгэхдээ химийн найрлагын хувьд MNS GOST 1583-ын шаардлагыг хангасан АК8М3ч (ВАЛ8) маркийн цутгуурын хайлшийг хэрэглэнэ. Зэврэлт тэсвэрлэх чадварыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай тохиолдолд тулд AK7ч (АЛ9) эсвэл AK9ч (АЛ4) хайлшийг ашиглана. БНбД 53-03-22-д заасан материалаар хийсэн цутгамалыг харилцан хүрэлцлийн зэврэлтээс зохих хамгаалалттайгаар хэрэглэнэ.

5.6.               Хөнгөн цагаан бүтээцийг аргон нуман ширээлтээр гүйцэтгэх үед ширээх хайлшаас хамааран (8-р хүснэгтийг үз) химийн найрлагаараа MNS GOST 4784 стандартын шаардлагыг хангасан, MNS GOST 7871 стандартын СвA5, СвАМг3, Св1557 маркийн хөнгөн цагаан ширээлтийн утас, MNS GOST 10157 стандартын А  маркийн аргон хэрэглэнэ.

5.7.               MNS GOST 14838 стандартын АМг5п, Д18Т, В65Т марк, MNS GOST 21488 стандартын АВТ1, АД33Т1 маркийн хөнгөн цагаанаар хийсэн боолтыг ашиглана. В94T1 маркийн хөнгөн цагаанаар хийсэн боолтыг зохих үндэслэлээр ашиглана.

1-р хүснэгт

5.8.               Хөнгөн цагаан бүтээцэд ган боолтыг БНбД 53-03-22-ын шаардлагын дагуу хэрэглэнэ. Ган боолтоор холбохдоо MNS GOST 9.303 стандартын дагуу тэдгээрийг харилцан хүрэлцлийн зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ авах шаардлагатай.

Зэвэрдэггүй ган боолт ашиглах тохиолдолд хөнгөн цагааныг харилцан хүрэлцлийн зэврэлтээс хамгаалах нэмэлт арга хэмжээ авах шаардлагагүй.

Боолтон холболтонд MNS GOST 1759.0, MNS GOST R ISO 898-1, MNS GOST Р ISO 898-2 стандартын техникийн үзүүлэлтд нийцсэн ган боолт, MNS GOST 18123 стандартын шаардлагад нийцсэн жийргийг ашиглана. Жийргийг хэрэглэхдээ дараах стандартуудыг баримтална. Үүнд:  дугуй - MNS GOST 11371, ташуу - MNS GOST 10906, энгийн пүршит - MNS GOST 6402;  эрэг - MNS GOST 5915.

Үрэлтэн болон фланцан холболтод өндөр бат бэхтэй боолт (урьдчилан хүчдэлтэй 10.9-аас доошгүй бат бэхтэй, ХЛ ангийн)- ыг ашиглана.

Үрэлтэн холболтод MNS GOST Р 52644, MNS GOST Р 52643  стандартын шаардлагад нийцсэн загвар, хэмжээтэй боолт,  MNS GOST Р 52645, MNS GOST Р 52646, MNS GOST Р 52643 стандартын шаардлагад нийцсэн эрэг, жийргийг хэрэглэнэ.

Фланцан холболтын хувьд MNS GOST Р 52644, MNS GOST Р 52643  стандартын шаардлагад нийцсэн загвар, хэмжээтэй боолт,  MNS GOST Р 52645, MNS GOST Р 52646, MNS GOST Р 52643 стандартын шаардлагад нийцсэн эрэг, жийргийг хэрэглэнэ.

Энгийн нарийвчлалтай шураг нь MNS GOST 17473, MNS GOST 17475, MNS GOST 10618, MNS GOST 10619, MNS GOST 10621 стандартын шаардлагад нийцсэн байна.

Ган болон хөнгөн цагаанаар хийсэн тавлах хадаас нь MNS 0878:1983, MNS 1466:1982, MNS 1467:1982, MNS 1468:1982, MNS 1471:1982 стандартын шаардлагад нийцсэн байна.

Хүйтэн төлөвт тавлах хадаасанд дараах хөнгөн цагааны хайлшийг хэрэглэнэ:

–               уяраасан - AД1N;

–               илчээр бэхжүүлээгүй - AMц ба AMг;

–               зөөлрүүлсэн - AMг5pM;

–               хатжуулсан ба зохиомлоор хатжуулсан – өндөржүүлсэн налархай болон зэврэлт тэсвэрлэх чанартай хайлш - AД33T1 ба AВT1 ба өндөр бат бэх тавтай хайлш - В94T1;

–               "түүхий" (илчийн боловсруулалтгүй) – Д18п;

–               хатжуулсан ба ердийнөөр хатжуулсан (илчийн боловсруулалттай) – өндөржүүлсэн налархай чанартай дуралюмин тавлах хайлш Д18Т ба өндөржүүлсэн бат бэхтэй В65Т дуралюмин тавлах хайлш.

Зэврэлт тэсвэрлэлтийг дээшлүүлэхийн тулд үндсэн металл болон тавлах хадаасны металлд агуулагдах зас нь ялгаатай байхыг зөвшөөрөхгүй.

5.9.               Хөнгөн цагааны хайлшаар хийсэн бүтээцэд харилцан хүрэлцлийн зэврэлтээс хамгаалах тохирох хамгаалалтыг хийсэн тохиолдолд анкерын боолтыг гангаар хийнэ.

5.10.           Барилгын бүтээцийн хөнгөн цагааны физик шинж чанарын үзүүлэлтийг Б болон В хавсралтын дагуу авна.

5.11.           Энэхүү норм ба дүрэмд заасан стандартуудын шаардлагыг хангасан бусад улсын стандартын материалыг дүйцүүлэн хэрэглэж болно.

6.       Материалын болон холболтын тооцооны үзүүлэлт

6.1.               Гадна агаарын тооцооны температур нэмэх 50°С -ээс хасах 65°C хүртэл үед, хөнгөн цагаан хэвлэгдэх хайлшийн эсэргүүцлийн тооцооны утгыг (тооцооны эсэргүүцэл) илчийн боловсруулалтаар бэхжүүлээгүй үед 3-р хүснэгтэд, илчийн боловсруулалтаар бэхжүүлсэн үед 4-р хүснэгтэд өгсөн, ингэхдээ шилжисхийлт болон холголтын тооцооны эсэргүүцлийг 2-р хүснэгтэд заасны дагуу тодорхойлж 5 Н/мм2- ээр тэгшитгэж авна.

2-р хүснэгт

3-р хүснэгт

4-р хүснэгт

4-р хүснэгтийн үргэлжлэл

Суналт, шахалт, гулзайлтын тооцооны эсэргүүцлийн утга 𝑅-г нөхцөлт урсалтын хязгаар -р авсан болон тооцооны түр эсэргүүцэл -р авсан утгуудын аль багаар нь авна. Үүнд:

;

,

Энд: - хөнгөн цагааны нормын эсэргүүцэл, огтлолын урсалтын нөхцөлт хязгаар   утгатай тэнцүү авна;

- хөнгөн цагааны тасралтын нормын эсэргүүцэл, түр эсэргүүцэл - ийн хамгийн бага утгатай тэнцүү авна 

;

АМц ба AMг (боловсруулалтын байдал M ба H2) маркийн хөнгөн цагааны хайлшаар хашлага бүтээцийг төлөвлөхдөө гулзайлт, суналт, шахалтын тооцооны эсэргүүцлийг дараах тохиолдолд 10% -иар нэмэгдүүлнэ. Үүнд:

–               хавтгай шулуун хэсэг нь анхны бэлдэцийн зузааныг 50 дахин авснаас хэтрэхгүй хэлбэржүүлсэн хуудас болон битүү шугаман элементүүд;

–               хэрэв хавтгай хэсэг нь анхны бэлдэцийн зузааныг 50 дахин авснаас хэтрэхгүй, төгсгөл хэсгийг нь нугалсан бол хэлбэржүүлсэн ба хүйтнээр нугалсан шугаман элементүүд.

Бүтээцийг тооцохдоо 5 ба 6-р хүснэгтэд өгөгдсөн температурын өөрчлөлтийн нөлөөллийн илтгэлцүүр ба хөнгөн цагаан бүтээцийн элементүүдийн ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр , түүнчлэн БНбД 20-01-11-ийн шаардлагын дагуу  зориулалтаас  нь  хамааруулан  авах найдваршлын илтгэлцүүр -г тус тус авна.

5-р хүснэгт

6-р хүснэгт

Объектыг хариуцлагын тодорхой түвшинд хамааруулах бол зургийн ерөнхий гүйцэтгэгч нь БНбД 20-01-11-ын дагуу захиалагчтай харилцан зөвшилцсөн байна.

5-р хүснэгт өгөгдсөн илтгэлцүүрийн утга нь хөнгөн цагааны нийлүүлэлтийн байдлаас хамаарахгүй (1-р хүснэгтийг үз).

Нэгээс дээш жил норматив ачааллаар тасралтгүй үйлчлүүлэх болон тооцооны ачааллын 0,9-с дээш утгатай норматив ачааллаар хоёроос дээш жил тасралтгүй үйлчлүүлэх үед 50°С -с дээш тооцооны температурт ашиглагдах бүтээцийн хувьд илтгэлцүүрийг 10%-иар бууруулна.

Барилгажих бүсийн тооцооны температурыг, байгаль цаг уурын нормын дагуу тодорхойлсон 0,98 магадлалтай хамгийн хүйтэн хоногийн гадаа агаарын температураар авна.

Тооцооны технологийн температурыг зураг төслийн барилгын хэсгийг боловсруулах даалгавраар тогтооно.

6.2.               Хөнгөн цагаан нь нөхцөлт урсалтын хязгаарт хүрсний дараа ч ажиллах боломжтой, хуудсан бүтээцийн элементийн суналтын тооцооны эсэргүүцэл -г 7-р хүснэгтийн дагуу авна.

7-р хүснэгт

6.3.               Гадна агаарын тооцооны температур 50°С-аас хасах 65°С хүртэлх үеийн ширээсэн холболтын тооцооны эсэргүүцлийг 8 ба 10-р хүснэгтэд үзүүлэв.

6.4.               Ширээсийн чанарын физик (рентген эсвэл гамма график, хэт авиан согог илрүүлэгчээр г.м) хяналттайгаар аргон нуман ширээлтээр гүйцэтгэсэн ширээлтэн холболтын тооцооны эсэргүүцэл Rw -г илчээр бэхжүүлээгүй хөнгөн цагааны хувьд 8-р хүснэгтээр, илчээр бэхжүүлсэн хөнгөн цагааны хувьд 9-р хүснэгтээр авна.

Ширээсийн чанарыг нь физик аргаар хянадаггүй, тулган ширээлтийн хувьд  8 ба 9-р хүснэгтэд үзүүлсэн тооцооны эсэргүүцлийн утгыг 0,8-аар үржүүлж авна.

8-р хүснэгт

9-р хүснэгт

6.5.               Электрод эсвэл дүүргэгч утас ашиглах аргон нуман ширээлтийн үед  ширээсийн бүс дэх  хөнгөн цагааны тооцооны эсэргүүцэл -ийг (1-р зураг,  Огтлол 1-1) 10-р хүснэгтийн дагуу авна.

(а)                                           (б)

(в)                                          (г)

1-р зураг  - Бүтээцийн ширээлтэн холболтын загварууд: (а) тулган ширээлт; (б) духны ширээлтээр зөрүүлсэн; (в) хоёр хажуугийн ширээлтээр зөрүүлж;

 (г) хөндлөн элемент 1-ийг элемент 2-т  холбох байдал; 1-1 - тооцооны огтлол.

10-р хүснэгт

6.6.               Хөндлөн элемент ширээж бэхэлсэн (1(г)-р зураг) залгаасгүй элементтэй, ширээлтэн бүтээцийн бат бэхийг тооцохдоо, 8 ба 9-р хүснэгтээс авах  хөнгөн цагааны тооцооны эсэргүүцэл нь-ийн утга хүртэл буурах замаар эдгээр элементийн илчийн нөлөөлөлтэй бүсэд сулрал үүсэхыг  тооцвол зохино.

6.7.               Хөнгөн цагаан нимгэн хуудаст бүтээцэд хайлдаг электродон аргон-нуман цэгэн ширээс ашиглана. Хайлдаг электродон аргон-нуман цэгэн ширээлтээр хийсэн ширээлтийн цэгийн хэрчилтийн тооцооны даацын чадварыг 11-р хүснэгтэд үзүүлэв.

11-р хүснэгт

6.8.               AД1M, AMцM, AMг2M ба AMг3M маркийн хөнгөн цагааны хувьд гулсдаг цэгэн ширээлтээр гүйцэтгэсэн зөрүүлэх ширээлтэн холболтын хэрчилтийн тооцооны эсэргүүцэл -ийг тооцооны эсэргүүцэл -тэй тэнцүү авна (3 ба 7-р хүснэгтийг үз).

AMг2Н2 эсвэл AMг3Н2 маркийн хөнгөн цагааны хувьд  ( нь ширээгдэх элементүүдийн аль нимгэнийх нь зузааны хэмжээ, мм).

6.9.               Тооцооны температур 50°С-аас хасах 65°С хүртэлх үед ажиллах тавлах хадаас ба боолтон холболтын тооцооны эсэргүүцлийг 12 ба 13-р хүснэгтэд үзүүлэв.

12-р хүснэгт

Боолтон болон тавлах хадаасан холболтын хувьд суналт, хэрчилтийн тооцооны эсэргүүцлийг тавлах хадаас эсвэл боолтны материалиар (12-р хүснэгт), холголтын эсэргүүцлийг холбох элементийн материалаар авна (13-р хүснэгт).

6.10.           Өрөмдсөн эсвэл өргөсгөсөн нүхэнд тавьсан боолтон холболтын суналтын тооцооны эсэргүүцэл мөн хэрчилтийн тооцооны эсэргүүцэл -г 12-р хүснэгтэд үзүүлэв.

6.11.           Өрөмдөж гаргаад, дараа нь өргөсгөсөн нүхэнд хүйтэн төлөв байдалд тавьсан тавлах хадаасан холболтын хэрчилтийн тооцооны  эсэргүүцэл -г  12-р хүснэгтэд үзүүлэв.

6.12.           Өрөмдсөн эсвэл өргөсгөсөн нүхэнд тавьсан тавлах хадаас ба боолтон холболттой бүтээцийн холголтын тооцооны эсэргүүцэл ба -г 13-р хүснэгтийн дагуу авна.

13-р хүснэгт

6.13.           Хөнгөн цагаан ба цутгуурын хөнгөн цагааны тооцооны эсэргүүцлийг, 50 хэмээс дээш тооцооны температурт ашиглагдах бүтээцийн ширээлтэн болон боолтон холболтонд 5-р хүснэгтэд үзүүлсэн илтгэлцүүрээр үржүүлж авна.

6.14.           Хөнгөн цагаан бүтээцийн элемент болон холболтыг тооцохдоо 6-р хүснэгтэд үзүүлсэн ажиллах нөхцлийн илтгэлцүүр -ийг  харгалзан үзнэ.

7. Хөнгөн цагаан бүтээцийн элементийн төвийн суналт, шахалт, гулзайлтын тооцоо

 7.1. Цул огтлолтой элементийн тооцоо

7.1.1.         Төвийн суналт, шахалтын хүчний үйлчлэлд элементийн бат бэхийн тооцоог дараах томьёогоор хийнэ

                                                                (1)

7.1.2.         Төвийн шахалтын  хүчний үйлчлэлд ажиллах цул огтлолтой (Г.1-р хүснэгтэд үзнэ) элементийн тогтворшлын тооцоог дараах томьёогоор хийнэ.

                                                                (2)

илтгэлцүүрийн тоон утгыг Г.2 ба Г.3-р хүснэгтээс авна.

7.1.3.         Нэг  булан төмрөөр хийсэн төвийн шахалтад ажиллах шилбийг тооцохдоо огтлолын инерцийн радиус -ыг дараах байдлаар авна:

а) Шилбэ нь зөвхөн төгсгөлүүддээ бэхлэгдсэн бол хамгийн бага утгаар;

б) Завсрын бэхэлгээ (тушаа, шпренгель, холбоос г.м)- тэй үед булан төмрийн аль нэг тавцантай параллель тэнхлэгтэй харьцангуй авах ба энэ тэнхлэг нь нөгөө тавцантай параллель хавтгайд булан төмрийн цүлхийлт явагдах чиглэлийг тодорхойлно.

7.1.4.         Цул ханатай задгай П хэлбэрийн огтлолтой (2-р зураг), хүчитгээгүй болон төгсгөлийг нугалж эсвэл зузаалан (булцуу хэлбэртэй) хүчитгэсэн шахалтын элементийг үед ( ба нь ба тэнхлэгт перпендукляр хавтгай дахь элементийн туяншил) түдүүл болон сараалжаар бэхэлнэ. Ингэхдээ 7.2.2 ба 7.2.6-ийн шаардлагуудыг хангасан байх ёстой.

 (а)                               (б)                              (в)                            (г)

2-р зураг. Элементийн П хэлбэрийн огтлол: (а) задгай; (б), (в) түдүүл эсвэл сараалжаар бэхэлсэн;

(г) – тооцооны огтлол.

Түдүүл болон сараалжгүй  ийм элементийг , гол хавтгайд (2) томьёогоор тооцохын зэрэгцээ гулзайлт-мушгиралтын хэлбэрийн тогтвор алдалтыг дараах томьёогоор шалгана.

,                                                                (3)

– илтгэлцүүрийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

,                                                         (4)

Энд:   ;

;

;

- гулзайлтын төв ба хүндийн төвийн хоорондох харьцангуй зай;

Энд – огтлолын сектор инерцийн момент

- чөлөөт мушгиралттай үеийн инерцийн момент, энд  , – ханыг оролцуулан огтлолыг бүрдүүлж буй хуудасны өргөн ба зузаан

үед 2.г-р зураг үзүүлсэн огтлолын хувьд:

        (5)

;   ;

Дугуй огтлолын төгсгөлийг зузаалсан (булцуу)  тохиолдолд мушгирах үеийн инерцийн моментыг -оор нэмэгдүүлж тооцно. Үүнд: огтлолын булцууны тоо, -булцууны голч.

7.2. Цул бус огтлолтой элементийн тооцоо

7.2.1.         Төвийн суналт, шахалтад ажиллах цул бус огтлолтой элементийн  бат бэхийн тооцоог (1) томьёоны дагуу гүйцэтгэнэ. Энд нь бүх шилбэний хөндлөн огтлолын цэвэр талбай.

7.2.2.         Салаануудыг түдүүл эсвэл сараалжаар холбосон цул бус огтлолтой шахалтын шилбэний тогтворшлын тооцоог (2) томьёогоор хийхдээ чөлөөт тэнхлэгтэй (түдүүл эсвэл сараалжийн хавтгайд перпендукляр) харьцангуй илтгэлцүүрийг Г.2-р хүснэгтээр буюу -г   -ээр сольж тодорхойлно.

 - шилбэний нөхцөлт туяншлын утгыг зургаагаас багагүй тооны хавтгайлжтай шилбэний хувьд 14-р хүснэгтэд өгсөн туяншлаас хамааруулан авна.

7.2.3.         Түдүүлтэй цул бус огтлолтой шилбэний түдүүлийг бэхэлсэн ширээс эсвэл захын боолт (тавлах хадаас)  хоорондын хэсэгт салаануудын нөхцөлт туяншил , буюу (14-р хүснэгт)-ын утга 1,4-өөс ихгүй байна.

Хэрэв аль нэг хавтгайд түдүүлийн оронд цул хуудас байвал (2(б), (в)-р зураг ) салааны туяншлыг түдүүлийн хавтгайд перпендукляр чиглэлд, хагас огтлолын өөрийнх нь гол тэнхлэгтэй харьцангуй хагас огтлолын инерцийн радиусаар авч бодно.

14-р хүснэгт

7.2.4.         Сараалжтай цул бус огтлолтой шилбэний хувьд шилбийг бүхэлд нь тогтворшилд тооцохоос гадна зангилааны хооронд саланги салааны тогтворшлыг шалгана. Шаардлагатай тохиолдолд зангилаан дах моментийн, тухайлбал зангилаа дахь сараалжийн элементийн эксцетриситетээс үүсэх нөлөөг тооцно,.

Сараалжтай цул бус огтлолтой шилбэний зангилаа хоорондын салангид салааны нөхцөлт туяншил нь 2,7-оос ихгүй байх ба нийт шилбэний нөхцөлт хөрвүүлсэн туяншил -ээс хэтрэхгүй байна.

(а)                     (б)                     (в)                     (г)

3-р зураг. Цул огтлолтой шилбэний сараалжийн бүдүүвч: (а) гурвалжин; (б) хөндлөн тушаатай гурвалжин; (в) хэрээсэн; (г) хөндлөн тушаатай хэрээсэн.

4-р зураг. Түдүүлтэй цул бус огтлолтой шилбэ.

7.2.5.         Булан төмөр, швеллер болон бусад огтлолыг шууд ханаар нь эсвэл жийрэг хавчуулж холбосон нийлмэл огтлолтой шилбэний тооцоог цул ханатай шилбэний адилаар хийх ба ширээс эсвэл захын боолтуудын төв хоорондох зай нь шахалтын элементийн хувьд -аас, суналтын элементийн хувьд -аас хэтрэхгүй байна. Энд булан төмөр болон швеллерийн огтлолын инерцийн радиус – ийг тавр ба двутавр огтлолын хувьд жийргэвчний байрласан хавтгайтай параллель тэнхлэгтэй харьцангуйгаар, харин хэрээсэн огтлолын хувьд хамгийн багыг нь авна. Энэ тохиолдолд шахалтын элементийн уртын хязгаарт хоёроос багагүй завсрын холбоос (жийрэг) байх хэрэгтэй.

7.2.6.         Цул бус огтлолтой шахалтын шилбэний холбогч түдүүл ба сараалжийн элементийг нөхцөлт хөндлөн хүч –ийн үйлчлэлээр тооцно. Энэ хүч нь шилбэний бүх уртын дагуу тогтмол байх ба дараах томьёогоор тодорхойлно.
 

                                    (7)

Энд: – цул бус огтлолтой шилбэнд үйлчлэх дагуу хүч;

– цул бус огтлолтой шилбэний тооцоонд түдүүл болон сараалжийн хавтгайд авах төвийн шахалтын үеийн тогтворшлын илтгэлцүүр.

Нөхцөлт хөндлөн хүч –ийг дараах байдлаар хуваарилна. Үүнд:

–          зөвхөн холбогч түдүүл (сараалж)-тэй үед -тогтворшлыг шалгаж буй тэнхлэгт перпендукляр хавтгайд орших түдүүл (сараалж) хооронд тэнцүүгээр;

–          цул хуудас ба холбогч  түдүүлтэй (сараалжтай) үед – хуудас ба хуудастай параллель хавтгайд орших түдүүл (сараалж) хооронд таллан ;

–          адил талт гурвалжин огтлолтой цул бус шилбэний тооцоонд – нэг талд нь байрлах холбогч түдүүл (сараалж) бүрт 0,8 -ээр авна.

7.2.7.         Холбогч түдүүл болон тэдгээрийн бэхэлгээний тооцоог (4-р зураг) түдүүлийг хэрчих хүч  ба түдүүлийн хавтгай дахь гулзайлгах момент -ийн хамтын үйлчлэлд, ташуу тулаасгүй татангын элементтэй адилаар хийх ба утгыг нь дараах томьёогоор тодорхойлно.

                                                        (8)

                                                        (9)

Энд:  - нэг талын түдүүлд ирэх нөхцөлт хөндлөн хүч.

7.2.8.         Нийлмэл шилбэний холбогч сараалжийн элементийн тооцоог хавтгайн татангын сараалжийн элементүүдийн  тооцоотой адил хийнэ. 3-р зурагт үзүүлсэн сараалжийн ташуу тулаасыг тооцохдоо хүчлэлийг дараах томьёогоор тодорхойлно.

                                                      (10)

Энд  - илтгэлцүүр, утгыг  3(а), (б)-р зурагт үзүүлсэн сараалжийн хувьд 1,0-тэй тэнцүү ба 3(в)-р зурагт үзүүлсэн сараалжид 0.5-тай тэнцүү авна.

  - нэг талын сараалжид ирэх нөхцөлт хөндлөн хүч.

Хөндлөн тушаатай хэрээсэн сараалжийн (3(г)-р зураг)  ташуу тулаасын тооцоонд салаануудын хавчилтаас ташуу тулаас бүрт ирэх нэмэлт хүчлэл -г тооцох хэрэгтэй ба дараах томьёогоор тодорхойлно.

                                                 (11)

Энд:   – энд   нь 3-р зурагт  заасан хэмжээнүүд;

– шилбэний нэг салаа дахь хүчлэл;

-  харгалзан ташуу тулаас болон салааны огтлолын талбай.

7.2.9.         Шахалтын элементийн тооцооны уртыг багасгахын тулд тавьсан шилбэний тооцоог (12) томьёогоор тодорхойлсон шахалтын үндсэн элементийн нөхцөлт хөндлөн хүчтэй тэнцүү хүчлэлээр хийнэ.

7.3. Гулзайлтын элементийн тооцоо

7.3.1.         Гулзайлтын элементийн бат бэхийн тооцоог дараах томьёогоор хийнэ. Үүнд:

гол хавтгайн аль нэгд момент үйлчлэх үед:

                                                     (12)

Огтлолд хөндлөн хүч үйлчлэх үед:

                                                        (13)

хоёр гол хавтгайд гулзайлгах момент үйлчлэх үед (бимоменттой үед):

                                          (14)

Энд: –гол тэнхлэгээс огтлолын авч үзэж буй цэг хүртэлх зай;

– бимомент;

– огтлолын сектор инерцийн момент;

– сектор координат;

7.3.2.         Момент, хөндлөн хүч нэгэн зэрэг үйлчлэх үед дам нурууны хананы бат бэх дараах нөхцлийг хангасан байх ёстой.

                                  (15)

Энд: – хананы дундаж хавтгай дахь дам нурууны дагуу тэнхлэгтэй параллель нормаль хүчдэл;

– хананы дундаж хавтгай дахь дам нурууны тэнхлэгт перпендикуляр чиглэлтэй нормаль хүчдэл, энд мөн (42) томьёогоор тодорхойлох орчны хүчдэл -ийг оруулна;

- хананд үүсэх шүргэх хүчдэл;

(20) томьёонд өөрийнх нь тэмдэгтэйгээр авсан хүчдэл мөн хүчдэлийг дам нурууны хананы нэг ижил  цэг дээр тодорхойлно.

(19) томьёогоор тооцогдох дам нурууны хувьд хананы  хүчдэлийн утгуудыг гулзайлтын хоёр гол хавтгайд (20) томьёогоор шалгах шаардлагатай.

Дам нурууны ханыг боолтонд зориулж нүхэлж сулруулсан үед (18) томьёоны зүүн талыг, мөн (20) томьёоны утгыг дараах томьёогоор тодорхойлох α илтгэлцүүрээр үржүүлнэ.

,                                                     (16)

Энд:  - нэг эгнээн дэх нүхнүүдийн алхам;

  - нүхний голч.

7.3.3.         Двутавр огтлолтой дам нурууны тогтворшлын тооцоог  дараах хийнэ. Үүнд:

огтлолын тэгш хэмийн хавтгайтай давхцах хананы хавтгай дахь гулзайлт  үед

                                                        (17)

хоёр гол хавтгайд гулзайх үед ( бимоменттой үед)

                                         (18)

(22) ба (23) томьёоны тэмдэглэгээ:

- гулзайлтын үеийн тогтворшлын илтгэлцүүрийг Д хавсралтын дагуу тодорхойлно;

- Шахалтын бүсэд тооцоолсон х-х тэнхлэгтэй харьцангуй огтлолын  эсэргүүцлийн момент;

– Гулзайлтын хавтгайтай давхцаж буй у-у тэнхлэгтэй харьцангуй огтлолын эсэргүүцлийн момент;

– Огтлолын сектор эсэргүүцлийн момент.

7.3.4.         – н утгыг тодорхойлох үед дам нурууны тооцооны урт -г хөндлөн шилжилтээс хорьсон (хөндлөн холбоосын зангилаа, хөшүүн настилийн бэхэлгээний цэгүүдээр) шахалтын бүсний бэхэлгээний цэгүүдийн хоорондох зайгаар авна; Холбоосгүй үед   (  – дам нурууны алслал);

Хөшөөсийн тооцооны уртыг дараах байдлаар авна: хөшөөсийн төгсгөлд хэвтээ хавтгайд шахалтын бүсийг бэхлэхгүй үед (Энэ тохиолдолд нь хөшөөсийн урттай тэнцүү), эсвэл хөшөөсийн уртын дагууд ба үзүүрт бүсийг бэхлэх үед – хэвтээ хавтгайд шахалтын бүсийн бэхлэх цэг хоорондын зайтай тэнцүүгээр авна.

7.3.5.         Дараах тохиолдолд дам нурууны  тогтворшлыг  хангагдсан гэж үзнэ. Үүнд:

а) дам нурууны шахалтын бүсэд тасралтгүй тулж, түүнтэй ширээлт,  боолт, өөрөө зүсэгч шураг зэрэг холболтоор бэхлэгдсэн цул хөшүүн настилаар (хүнд, хөнгөн, сийрмэг бетоноор хийсэн төмөр бетон хавтан болон хавтгай, хэлбэржүүлсэн, долгиот ган настил гэх мэт) ачааллыг дам нуруунд дамжуулах үед; Энэ тохиолдолд үрэлтийн хүчийг тооцохгүй.

б) тэгш хэмтэй двутавр огтлолтой эсвэл (22) томьёогоор тооцох бөгөөд суналт ба шахалтын бүсний өргөний харьцаа нь 0,75- аас багагүй байх, илүү өргөн шахалтын бүстэй тэгш бус хэмт двутавр огтлолтой дам нуруунуудын хувьд дам нурууны  шахалтын бүсний нөхцөлт туяншил –ийн утга нь 15-р хүснэгтийн томьёогоор тодорхойлох хязгаарын утга -ээс хэтрэхгүй үед.

15-р хүснэгт.

7.3.5-ын a)-ийн шаардлагыг хангасан тохиолдолд хоёр хавтгайд гулзайлттай дам нурууны тогтворшлыг  шалгахгүй.

7.4. Гулзайлттай дагуу хүчний үйлчлэлд элементийг тооцох

7.4.1.         Цул ханатай төвийн бус шахалттай (шахалт -гулзайлтын) ба төвийн бус суналттай (суналт-гулзайлтын) элементүүдийн бат бэхийн тооцоог дараах томьёогоор гүйцэтгэнэ.

                                     (22)

Энд: –гол тэнхлэгээс огтлолын авч үзэж буй цэг хүртэлх зай.

7.4.2.         Гол хавтгайн аль нэгд момент үйлчлэх үед төвийн бус шахалт ба шахалт-гулзайлтын  элементүүдийн тогтворшлын тооцоог энэ хавтгайд (тогтвор алдалтын хавтгай хэлбэр) болон нөгөө хавтгайн (тогтвор алдалтын гулзайж-мушгирах хэлбэр) аль алинд нь гүйцэтгэх ёстой.

Тогтмол огтлолтой  төвийн бус шахалтын ба шахалт-гулзайлтын  элементийн моментийн үйлчлэлийн хавтгай, тэгш хэмийн хавтгайтай давхцаж байвал тогтворшлын тооцоог дараах томьёогоор хийнэ.

                                                        (23)

(28) томьёонд гулзайлттай шахалтын үеийн тогтворшлын илтгэлцүүрийг дараах байдлаар тодорхойлно. Үүнд:

а) Цул ханатай шилбэний хувьд нөхцөлт туяншил ба шилжүүлсэн харьцангуй эксцентриситет -ээс хамааруулан Е.1-р хүснэгтээс тодорхойлно.

,                                                     (24)

Энд: - Е.3-р хүснэгтээр тодорхойлох огтлолын хэлбэрийн нөлөөллийн илтгэлцүүр;

- харьцангуй эксцентриситет (   -эксцентриситет, үүнийг бодохдоо М-ийн утгыг  7.4.3-т заасан шаардлагын дагуу авах;    нь хамгийн их шахагдах cудлын хувьд тодорхойлох огтлолын эсэргүүцлийн момент).

10 үед цул ханатай шилбэний тогтворшлыг тооцох шаардлагагүй.

б) гулзайлтын хавтгайтай параллель хавтгайд байрлах сараалж эсвэл түдүүлтэй цул бус огтлолтой шилбэний хувьд доорхи томьёогоор тодорхойлсон нөхцөлт хөрвүүлсэн туяншил ба харьцангуй эксцентриситетээс хамааруулан Е.2-р хүснэгтээс авна.

                                                    (25)

Харьцангуй эксцентриситетийг дараах томьёогоор тодорхойлно:

  эсвэл                                           (26)

Энд: - харгалзан тэнхлэгээс хамгийн их шахагдах салааны тэнхлэг хүртэлх зай, гэхдээ салааны хананы тэнхлэг хүртэлх зайнаас багагүй;

Нийлмэл цул бус огтлолтой шилбэний хувьд тухайн салаанд тодорхойлсон хүчлэлийн харгалзах утгуудаар салаа бүрийн бат бэхийг (27) томьёогоор шалгах шаардлагатай.

7.4.3.         Элементийн эксцентреситет -ийг тодорхойлохдоо (ижил ачааллын хослолын хувьд) гулзайлгах момент -ын ооцооны утгыг дараах байдлаар авна. Үүнд:

–      раман системийн тогтмол огтлолтой шилбэний хувьд – шилбэний уртын хязгаар дахь  хамгийн их  момент;

–      шаталсан шилбэний хувьд - тогтмол огтлолтой хэсгийн урт дахь  хамгийн их момент;

–      нэг төгсгөл нь хөшөөсөн тулгууртай шилбэний хувьд – Хөшүүн бэхэлгээ дэхь моментыг авах ба энэ нь хөшүүн бэхэлгээнээс уртын 1/3 зайд байгаа огтлолын моментоос багагүй байна;

–      төгсгөлдөө нугасан тулгууртай ба гулзайлтын хавтгайтай давхацсан тэгш хэмийн нэг тэнхлэг бүхий огтлолтой шахалтын шилбэнүүдийн хувьд - харьцангуй эксцентриситет -ээс хамааруулан 16-р хүснэгтийн томьёогоор тодорхойлсон моментыг авах ба 0.5 -аас багагүй байна.

16-р хүснэгт.

Тэгш хэмийн хоёр тэнхлэг бүхий огтлолтой, нугасан тулгууртай шахалтын шилбэний  хувьд хөрвүүлсэн эксцентриситет -г Е.4-р хүснэгтээс тодорхойлно.

7.4.4.         Цул, тогтмол огтлолтой төвийн бус шахалтын шилбэний моментын үйлчлэлийн бус хавтгай дахь тогтворшлын тооцоог тэгш хэмийн хавтгайтай давхацсан хамгийн их хөшүүншилтэй хавтгай дахь гулзайлтын үед, мөн швеллерийн тооцоог дараах томьёогоор хийнэ.

                                                         (27)

Энд: -дараах томьёогоор тодорхойлох илтгэлцүүр.

                                                  (28)

Энд: – 17-р хүснэгтээр тодорхойлох илтгэлцүүрүүд.

17-р хүснэгт

Сараалж ба түдүүлтэй цул бус огтлолын хувьд илтгэлцүүрийн утгыг шилбэний уртын дагуу завсрын 2-оос цөөнгүй диафрагмтай тохиолдолд авна. Эсрэг тохиолдолд задгай двутавр огтлолтой шилбэний хувьд тогтоосон илтгэлцүүрүүдийг авна.

Харьцангуй эксцентриситет - ийг тодорхойлох үед тооцооны момент -ийг дараах байдлаар авна. Үүнд:

–      моментийн үйлчлэлийн хавтгайд перпендикуляр шилжилтийг хорьсон бэхэлгээ бүхий нугасан тулгууртай шилбэний  хувьд уртын дундах гуравны нэг хязгаар дахь хамгийн их момент, энэ нь шилбэний уртын дагуух хамгийн их моментийн хагасаас багагүй байна;

–      нэг төгсгөл нь хөшөөсөн тулгууртай шилбэний хувьд – хөшүүн бэхэлгээ дэхь моментыг авах ба энэ нь хөшүүн бэхэлгээнээс шилбэний уртын 1/3 зайд байгаа оогтлолын моментоос багагүй байна.

Туяншил нь байх шилбэний хувьд илтгэлцүүр дараах утгаас хэтрэхгүй байх ёстой. Үүнд:

–      битүү огтлолд – нэгтэй тэнцүү;

–      двутавр огтлолд – дараах томьёогоор тодорхойлсон утга

                                             (29)

Энд: ;

;

;

энд -тэгш хэмийн хоёр тэнхлэгтэй двутавр огтлолын хувьд; -тэгш хэмийн нэг тэнхлэгтэй двутавр огтлолын хувьд; – тавр огтлолын хувьд; 

- бүсүүдийн тэнхлэг хоорондох зай.

7.4.5.         Хамгийн бага хөшүүншилтэй хавтгайд гулзайж байгаа тогтмол огтлолтой төвийн бус шахалтын элементийн тогтворшлын тооцоог (28) томьёогоор хийх ба  туяншил нь үед моментийн үйлчлэлийн бус хавтгай дахь тогтворшлыг нь дараах томьёогоор тодорхойлно.

                                                         (30)

Энд:   – төвийн шахалтын үеийн тогтворшлын илтгэлцүүр, 7.1.2-ийн шаардлагын дагуу тодорхойлно.

үед моментийн үйлчлэлийн бус хавтгайд тогтворшлыг шалгах шаардлагагүй.

7.4.6.         Түдүүл эсвэл сараалжтай төвийн бус шахалттай цул бус огтлолтой шилбэний тогтворшлыг шалгахдаа шилбийг бүхэлд нь болон салангид салаануудыг тусд нь тооцох шаардлагатай.

Моментийн үйлчлэлийн хавтгайтай параллель хавтгайд түдүүл, сараалж байрлах үед, чөлөөт тэнхлэгтэй харьцангуй шилбэний нийт огтлолын хувьд тогтворшлын тооцоог  (28) томьёогоор хийх үед илтгэлцүүр -г хөрвүүлсэн нөхцөлт туяншил ба дараах томьёогоор тодорхойлох харьцангуй эксцентриситет -ээс хамааруулан Е.2-р хүснэгтээр авна.

,                                                         (31)

Энд:  – эксцентриситет, -ийн утгыг 7.4.3-ын шаардлагын дагуу авч тооцно.

-моментын үйлчлэлийн хавтгайд перпендикуляр огтлолын гол тэнхлэгээс хамгийн их шахагдалтай салааны тэнхлэг хүртэлх зай, гэхдээ салааны хананы тэнхлэг хүртэлх зайнаас багагүй байна;

-цул бус огтлолтой шилбэний чөлөөт тэнхлэгтэй харьцангуй инерцийн момент.

утгатай байх үед шилбийг бүхэлд нь тогтворшилд тооцох шаардлагагүй ба энэ тохиолдолд тооцоог гулзайлтын элементтэй адил хийнэ.

Сараалжтай цул бус огтлолтой шилбэний салангид салааны тооцоог (2) томьёогоор  хийхэд салаа бүрийн дагуу хүчийг, моментоос үүсэх нэмэгдэл хүчлэлийг бодолцож тодорхойлно. Энэ хүчлэлийн утгыг  дараах томьёогоор тодорхойлно.

  – 1 ба 3-р маягийн (14-р хүснэгт) огтлолын хувьд тэнхлэгт перпендикуляр хавтгай дахь шилбэний гулзайлтын үед;

– 2-р маягын (14-р хүснэгт) огтлолын хувьд мөн адил;

- 1 ба 3-р маягын (14-р хүснэгт) огтлолын хувьд тэнхлэгт перпендикуляр хавтгай дахь шилбэний гулзайлтын үед;

– 2-р маягын (14-р хүснэгт) огтлолын хувьд мөн адил;