Улсын Их Хурлын 2003 оны 31 дүгээр тогтоолын хавсралт

ЛАТИН ҮСГИЙН ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР

 

Манай орны нийгэм, соёл, эдийн засгийн хөгжлийн өнөөгийн төвшинг тодорхойлох нэг гол үзүүлэлт нь мэдээлэл, харилцааны технологи болж, түүнийг хэрэглэх хүрээ өргөжин тэлсээр байна.

Монгол Улсад 1990-ээд оноос интернет үйлчилгээ нэвтэрч, түүнийг ашиглан иргэд хоорондоо харилцан шуурхай мэдээлэл солилцох, бизнес, ажил хэргийн харилцаа тогтоох, мэдлэг, мэдээллийн санг ашиглах зэрэг цоо шинэ төрлийн ажил, үйлчилгээ бий болж, хэрэглэгчдийн тоо асар хурдан нэмэгдэх боллоо. Түүнчлэн тоон технологийн холбоо шинээр нэвтэрч, зөвхөн  дуу яриагаар төдийгүй үүрэн телефон ашиглан захидал бичиж харилцах боломжтой болжээ.

Монгол кирилл үсгийг латин үсгээр янз бүрийн хэлбэрээр орлуулан хэрэглэснээр монгол үгийг зөв, буруу ойлголцох, монгол хэлний нэгдмэл байдлыг алдагдуулахад хүрсэн сөрөг үр дагавар гарах болжээ. Энэхүү сөрөг үр дагаврыг арилгах зорилгоор "Баримт бичиг: Монгол кирилл цагаан толгойн үсгүүдийг романчлах" стандарт батлагдаж 2003 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс мөрдөж эхэллээ.

Мэдээлэл, харилцааны технологийн үндсэн дээр  монгол хэлээр мэдээлэл бичиж солилцох боломжийг хүн бүрд олгох зорилгоор дээр дурдсан стандартыг үндэслэн бүх шатны сургуулийн сурагч, оюутнууд, нийт иргэдэд латин үсгийг зааж сургах, боловсон хүчин бэлтгэх, гарын авлага, монгол  үгийг латин үсгээр бичих дүрэм, зөв бичих толь, сурах бичиг зохиох, заах арга боловсруулах,  монгол, кирилл, латин цагаан толгойг харилцан уялдуулах замаар программ хангамжийн аргаар хооронд нь шууд хөрвүүлэх программ-техникийн болон түүнийг хэрэглэх арга зүйн боломж нөхцөлийг бий болгох зэрэг ажлыг төрийн бодлогын үндсэн дээр хэрэгжүүлэх шаардлага аяндаа гарч ирэв.

 Орчин үеийн хэрэгцээ, шаардлагыг харгалзан монгол кирилл үсгийг латин  үсэгтэй хослуулан хэрэглэх латин үсгийн үндэсний хөтөлбөр /цаашид "хөтөлбөр" гэх/-ийг боловсруулан гаргаж байна.

1. Латин үсгийн хөтөлбөрийн зорилго нь мэдээллийн технологийн эрин үед дэлхий нийтээрээ хэрэглэх болсон латин үсгээр монгол үгийг тэмдэглэх боломж бүрдүүлж, орчин үеийн мэдээлэл, харилцааны технологийн ололтыг ашиглан монгол кирилл үсгийг латин үсэгтэй хослуулан хэрэглэх, хооронд нь хөрвүүлэх орчин, нөхцөлийг хангахад оршино.

      Энэхүү зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд дараахь зорилтыг дэвшүүлж байна:

                1/ монгол кирилл үсгийг латин үсгээр орлуулан хэрэглэх сургалтыг албан ба албан бус хэлбэрээр явуулах;

                2/ монгол  кирилл үсгийг латин үсэгт хөрвүүлэх зарчим, лавлагааны хэрэглэгдэхүүнийг зохиож боловсруулах;

                3/ багш бэлтгэх, давтан сургах, ном, сурах бичиг, компьютер, сургалтын техник хэрэгслээр хангах, латин үсгийг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр заах ажлыг үе шаттайгаар зохион байгуулах;

                4/ латин үсэгт сургах, түүнийг хэрэглэх орчин бий болгоход чиглэсэн санаачлага, үйл ажиллагааг бүх талаар дэмжих, мөн хүн амын өөр хэл бүхий үндэстний цөөнхийн хэрэглэж буй кирилл үсгийг латин үсэгт хөрвүүлэх зарчим, лавлагааны хэрэглэгдэхүүнийг боловсруулах;

                5/ монгол кирилл үсгийг латин үсгээр хөрвүүлэх стандартыг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэл, үүрэн телефоны болон компьютерийн сүлжээгээр  өргөн сурталчилж, улам боловсронгуй болгох;

                6/ монгол, кирилл, латин цагаан толгойг программ хангамжийн аргаар хооронд нь шууд хөрвүүлэх программ-техникийн нөхцөлийг бүрдүүлж, нийтийн хүртээл болгох.

2. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд латин үсгийг хэрэглэх сургалтыг тасралтгүй байх зарчмаар зохион байгуулж, иргэд нийтээрээ латин үсгийг монгол кирилл үсэгтэй хослуулан хэрэглэж чаддаг төвшинд хүргэх бодлогыг баримтална.

1. Хөтөлбөр нь дээр дурдсан зорилтуудыг шийдвэрлэх арга хэмжээний хүрээнд дараахь  бүтэцтэй байна:

1/ латин үсгийн сургалтын удирдлага, зохион байгуулалт;

2/ латин үсгийн сургалт;

3/ латин үсгийн хэрэглээний орчин.

Хөтөлбөрийг 2 үе шаттайгаар хэрэгжүүлнэ.

1/ Бэлтгэл үе (2003-2004 он)

2/  Хэрэгжүүлэх үе (2005-2006 он)

Бэлтгэл үед дараахь ажлыг хийж гүйцэтгэнэ:

                а/ латин үсгийн зөв бичих дүрмийн тодорхой асуудлаар эрдэмтэд, мэргэжилтнүүд, хэрэглэгчдийг оролцуулсан уулзалт, ярилцлага, эрдэм шинжилгээ, онол практикийн бага хурал зохион байгуулах;

                б/ латин үсгийн зөв бичих дүрмийг батлуулан сурах бичиг, гарын авлага, хураангуй болон дэлгэрэнгүй толь, харь үг, газар нутгийн нэр, хүний овог, нэрийн толь боловсруулах;

                в/ латин үсэг хэрэглэх сургалтын стандарт, сурах бичиг, гарын авлага боловсруулах;

                г/ латин үсгийн зөв бичих дүрэм боловсруулах төслийг санхүүжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэр бий болгож шаардлагатай программ-техникийн хэрэгслээр хангах;

                д/ монгол кирилл үсэг, түүний зөв бичих дүрмийг латин үсгийн зөв бичих дүрэмтэй уялдуудан хоорондоо хөрвөх боломж бүрдүүлэх;

                е/ латин үсгийн хэрэглээ, стандартыг сурталчлах, латин үсгийн орчин бүрдүүлэх.

Хэрэгжүүлэх үед дараахь ажлыг хийж гүйцэтгэнэ:

                а/ латин үсгийн зөв бичих дүрмийн гарын авлага, толь бичиг зэргийг боловсронгуй болгох;

                б/ албан ба албан бус сургалтыг зохион байгуулах;

                в/ латин үсгийн орчин бүрдүүлэх, хэрэглээг сурталчлах;

                г/ латин үсгийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, үр дүнг тооцох.

1. Засгийн газар нь хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг удирдан зохион байгуулах дараахь үүрэг хүлээнэ:

1/ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж, төрийн бодлого, үйл ажиллагаатай уялдуулан зохицуулах;

                2/ хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, үр дүнг тооцох, түүнд тодотгол, өөрчлөлт оруулах саналаа Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх;

                3/ хөтөлбөрийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, үүрэн телефон, интернет болон бусад арга хэлбэрийг ашиглан сурталчилж, иргэдийн латин үсэг сурах идэвх, санаачилгыг өрнүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

                4/ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд оролцож байгаа төрийн болон төрийн бус байгууллага, олон улсын байгууллагын үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах.

2. Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь дараахь үүрэг хүлээнэ:

                1/ латин үсгийн сургалтыг мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах;

                2/хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажилд оролцогчдыг холбогдох мэдээ, мэдээллээр хангах;

                3/ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа орон нутгийн байгууллагын ажилд хяналт тавих, зөвлөлгөө өгөх, ажлын ололт туршлага, санаачилгыг түгээн дэлгэрүүлэх;

              4/ шинжлэх ухааны академийн холбогдох хүрээлэнгүүд, боловсролын эрдэм шинжилгээ, арга зүйн төв байгууллага хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг улсын хэмжээнд зохион байгуулахад онол арга зүйн туслалцаа үзүүлэх.

1. Орон нутгийн иргэдийн бүх шатны Төлөөлөгчдийн Хурал нь хөтөлбөрийг тухайн орон нутгийн төвшинд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг батлах, хэрэгжилтэнд хяналт тавих үүрэг хүлээнэ.

2. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг орон нутагт бүх шатны Засаг дарга хариуцан зохион байгуулж, дараахь үүрэг хүлээнэ:

          1/ нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд латин үсгийн сургалтыг зохион байгуулах, шийдвэрлэх асуудал, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулах, тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар батлуулан мөрдөж ажиллах;

         2/ хөтөлбөрийн биелэлтийг жил тутам дүгнэж, холбогдох дээд байгууллагад мэдээлэх;

         3/ иргэдийн латин үсэг хэрэглэж сурсан байдлын судалгаа гаргаж, сургалтанд хамруулах, сургалтыг зохион байгуулах;

        4/ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийг жил бүрийн орон нутгийн болон улсын төсөвт тусгуулах санал боловсруулж, уламжлах;

        5/ хөтөлбөр хэрэгжүүлэх ажлын зохион байгуулалтын удирдлага болон сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, шаардлагатай мэдээллээр хангах, бие дааж латин үсэг сурахад нь иргэдэд туслалцаа үзүүлэх.

1. Ерөнхий боловсролын сургуулийн ахлах ангийн сурагчдад боловсролын стандартын дагуу латин үсгийн сургалт явуулна.

2. Латин үсгийн сургалтанд хамрагдаагүй их, дээд сургууль, коллежийн оюутнуудад латин үсгийн сургалтыг төлөвлөгөөнд тусгаж заана.

3. Сургуулиудад латин үсэг хэрэглэх орчин бүрдүүлнэ.

4. Латин үсгийн зөв бичих толь, харь үг, газар нутгийн нэр, хүний овог, нэрийг латин үсгээр бичих толийг хэрэглэж эхэлнэ.

      1.Латин үсгийн анхан шатны болон гүнзгийрүүлсэн сургалтыг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр явуулна.

      2. Иргэдийг оршин буй нутаг дэвсгэр, эрхэлж байгаа ажил хөдөлмөрийнх нь онцлог байдлыг харгалзан зайны болон экстернат сургалт, дамжаа, сургалтын бусад хэлбэрээр латин үсэг хэрэглүүлж сургана.

3. Иргэд бие даан латин үсэг эзэмших эрмэлзлийг дэмжинэ .

1. Латин үсгийн стандартыг зохих төвшинд эзэмшүүлэх ажлыг тодорхой үе шаттайгаар зохион байгуулна.

2. Латин үсгийн зөв бичих дүрэм заах багш нарыг тодорхой хөтөлбөрийн дагуу бэлтгэж эхэлнэ.

3. Латин үсэг заах багш нарт уран бичлэгийн арга барилыг зааж эзэмшүүлнэ.

4. Латин үсгийн редактор, хянагч, бичээч, компьютерийн операторчин бусад мэргэжлийн хүмүүсийг сургаж бэлтгэх

1. Латин үсгийн сургалтад мэдээлэл, харилцааны технологийг ашиглан уламжлалт болон орчин үеийн заах аргыг хослуулан хэрэглэж, компьютерийн технологи ашиглана. Сургалт, судалгааны ажлыг мэргэжлийн байгууллага, эрдэмтдийн хүчээр гүйцэтгэн, сургалтын хөтөлбөрийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас боловсруулж мөрдүүлнэ.

2. Латин үсэг заах арга зүйг боловсронгуй болгох талаар судалгаа шинжилгээний ажлыг өргөжүүлж, энэ ажилд өөрийн орны болон гадаадын эрдэмтэн судлаачдыг өргөнөөр оролцуулна.

 

 1. Латин үсгийн зөв бичих дүрэм боловсруулах, түүнтэй холбогдуулан тодорхой асуудлаар эрдэмтэн мэргэжилтнүүдийн ярилцлага, эрдэм шинжилгээний хурал зохион байгуулж, санал, зөвлөмжийг авч хэрэгжүүлнэ.

 2. Латин үсгийн зөв бичих дүрмийн хураангуй болон дэлгэрэнгүй сурах бичиг, гарын авлага хэвлэж, нийтийн хүртээл болгоно.

 3. Латин үсгээр монгол үгийг зөв бичих толийг ердийн болон электрон хэлбэрээр бий болгож, бүх нийтээр хэрэглэж эхэлнэ.

 4. Хэвлэлд зар сурталчилгааг латин үсгээр нийтлэх, латин үсгийн нүүр, булан гаргах санаачлагыг дэмжинэ.

 5. Нийтэд зориулсан ном, сурах бичиг, гарын авлагыг латин үсгээр хэвлүүлэх ажлыг өргөжүүлнэ.

 6. Латин үсэгт сургах ажлыг зохион байгуулж, тодорхой амжилтанд хүрсэн байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн санаачлагыг дэмжиж урамшуулна.

 7. Төв, орон нутгийн бүх шатны сургалтын байгууллагыг компьютержүүлэх, латин үсгээр хэвлэх техник, технологийг нэвтрүүлнэ.

      8. Латин үсгээр мэдээлэл бэлтгэх, компьютерийн программ-техникийн хэрэгслийг боловсронгуй болгож, дэлгэрүүлнэ.

1. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн шалгуур нь латин үсэгт суралцсан байдал, сургалтын хэрэглэгдэхүүний хангамжийн төвшингээр тодорхойлогдоно:

1/ хүн амын доторх латин үсэг хэрэглэх чадвартай хүн /чөлөөтэй уншиж, бичдэг/-ий өсөлт;

2/ латин үсгийн сурах бичиг, гарын авлага, толь бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангагдсан байдал;

3/ латин үсгийн хэрэглээний орчин бий болгох талаар хийсэн ажил, түүний үр дүн.

2. Эдгээр шалгуурыг үндэслэн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг дүгнэх журмыг боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага боловсруулж, мөрдүүлнэ.

 

 

 

--------оОо---------