Мал, амьтнаас хунд халдварладаг, хурц халдварт өвчин. Хүний тунгалгийн зангилаа болон тунгалгийн судлыг гэмтээж, хүчтэй хордлого үүсгэдэг.

Манай улсын уулт хээр, тал хээрийн чийглэг хар, хар хүрэн хөрс бүхий бүс нутагт боомын байгалийн голомттой бөгөөд боомын малын өвчлөлтэй уялдан хүний өвчлөл гарч байна.

Шалтгаан. Боом үүсгэгч нь Bacillaceae-гийн овог, Васillus-ийн төрөлд багтдаг, Bacilleus anthracis юм. Боомын үүсгэгч нь грам эерэг (+) том, 5-8 мкм урт, 1,5-2 мкм голчтой савханцар, хоёр төгсгөл нь тэгш өнцөгтэй, бүрээс, үршил (спор) үүсгэнэ.

Боомын үүсгэгч халуун цуст амьтанд болон гадаад орчинд урсгал (вегататив) ба үршил (спор) хэлбэрээр байрлана.

Үршилтай боомын үүсгэгч нь гадаад орчны таагүй болон хими, физикийн нөлөөнд их тэсвэртэй ба хөрсөнд амьдрах чадвараа хэдэн арван жилээр хадгална. Хөрсөнд хадгалагдаж байсан боомын үүсгэгч хүн ба амьтны бие махбодид оронгуут үршил нь ургал хэлбэрт шилжинэ. Ердийн тэжээлт орчинд сайн ургана. Ургах тохиромжтой дулааны хэм нь 30-37°С буюу ер нь 12°С-аас 43°С- хэмд нян ургах чадвартай ба 20-85%-ийн чийглэг, 20-30 хэмийн дулаан, рН нь 5,3-7,6-тай хөрсөнд сайн үржинэ.

Боомын уршилтай үүсгэгч гадаад орчны нөлөөнд болон халдваргүйтгэлийн бодисуудад маш их тэсвэртэй. Малын бууц, хэвтэр, өтгөнд удаан хадгалагдана. Амьтны үсэнд 3-5 сар, арьс ширэнд 1 жил хадгалагдана. 5%-ийн фенолын уусмалд 40, 5%-ийн лизолын уусмалд 6 өдөр, 10%-ийн хлорамины уусмалд 14 цаг, 5%-ийн идэвхтэй хлор агуулсан хлорын шохойн тунгалаг уусмалд 1 цаг амьдрах чадвараа хадгална. Буцалгахад 5 минутын дараа ургал хэлбэрт шилжинэ. 60 минут буцалгахад үршилтэй үүсгэгч үхдэггүй, 10%-ийн хлорамины уусмалд 40 хоног, 5%-ийн идэвхтэй хлор бүхий хлорын шохойн тунгалагжуулсан уусмалд 1 цаг, 5%-ийн формалины уусмалд 45 минут амьд байна. Хэт ягаан туяаны үйлчилгээнд 18-20 цаг амьдрах чадвараа хадгална. Усанд "10 жил хадгалагдана. 110°С хэмд 5-10 минутад, хуурай халуун 140°С хэмд 3 цаг, нарны шууд туяанд 4 өдөр амьд байна.                                                                                 

Ургал хэлбэр 55°С-ийн хэмд 40 минут, 60°С-д 15 минут, 75 хэмд 1 цаг буцалгахад тэр даруй үхнэ. Нам хэмд удаан амьд байж чадна. -10°С хэмд 24 -24° хэмд 12 өдөр, -180° хэмд 3-15 цагийн дотор амьдрах чадвартай. Боомын үүсгэгч пенициллин, стрептомицин, левомицетин+сукцинат, гентомицин, ампициллин, тетрациклин, клафрон, доксициклин, ципрофлоксацин зэрэг антибиотикуудад мэдрэг.

Боомын үүсгэгч газрын хөрсөнд хэдэн арван жилээр амьдрах чадвартай. Боомын үүсгэгчээр бохирлогдсон ус, өвс тэжээлээс өвсөн тэжээлтэн амьтад халдвар авна. Зарим үед тоосонцроор дамжин амьсгалын дээд замд болон цус сорогч хоёр далавчтан (шумуул, хөхтөрүү г.м)-аар зөөвөрлөгдөн халдварлах тохиолдол байна. Үхэр, хонь, тэмээ, ямаа, адуу, илжиг, буга зэрэг амьтад боомын үүсгэгчид их мэдрэг байдаг.

Гэрийн тэжээмэл амьтдаас гахай, нохой өвчлөх боловч ховор тохиолдоно. Өвчтэй мал, амьтан үжил ба гэдэсний хэлбэрээр өвчилдөг бөгөөд тухайн амьтны ялгадсаар гадаад орчин бохирддог.

Мэрэгчдээс бор харх, зурам, шар чичүүл, ойн хулгана, цагаан тарвага өвчилнө. Лабораторийн амьтдаас усан гахай, цагаан хулгана, туулай, сармагчин, сибирийн шишүүхэй зэрэг боомоор өвчлөмтгий юм.

Мал, амьтад боомын үүсгэгчид мэдрэг байх тусам үжил хэлбэрээр өвчилж өндөр халуурдаг онцлогтой. Байгаль дээр боомын голомт хир удаан хадгалагдах нь хөрсний физик, химийн шинж чанар, хөрсний чийглэг, агаарын солилцоо, рН, үүсгэгчийн тоо хэмжээ зэргээс шууд хамаарна.

Боомоор өвчилсөн хүн, амьтад өвчний эх уурхай болно. Хөрсний голомт цаг, улирлын байдалтай шууд уялдаж байдаг. Боом өвчин дараах замуудаар халдварлана. Үүнд:

•         шууд хавьтал

•         хоол хүнс

•         агаар тоос

•         дам халдвар (цус сорогч хос далавчтан)

Шууд хавьтлын зам. өвчтэй малын арьс, ширийг өвчих, хуулах, мал нядлах, ус ноосыг авах, үхсэн малын махыг эвдэх, боловсруулах ажиллагааны явцад болон өвчтөнийг асрах, сувилах, халдвартай хөрс, шороо зэргээс халдвар авч арьсны хэлбэрийн боомоор өвчилнө.

Хоол хүнсний зам. Боомоор өвчилсөн малын мах, махан бүтээгдэхүүн болон боомын үүсгэгчээр бохирлогдсон хүнсний зүйлийг дутуу боловсруулан хэрэглэх явцад халдвар авна. Хоол хүнсээр халдвар авсан үед боомын гэдэсний хэлбэрээр өвчилнө. өвчтэй малын сүүнээс халдвар авч болно. Гэхдээ маш ховор тохиолдоно.

Агаар тоосонцрын зам. Боомоор өвчилсөн малын бууц, өтөг, хэвтэр янзлах, ноос ноолуурыг боловсруулах, арьс ширээр үйлдвэрлэл явуулах явцад боомын үүсгэгчээр бохирлогдсон тоосонцортой хамт агаар тоосны замаар халдвар аван уушигны хэлбэрээр өвчилнө. Лабораторийн осол болон биотеррорын үед уушигны хэлбэрийн өвчлөл тохиолдож болно.

Дам халдвар (цус сорогч ус хөлтнөөр)-ын зам. Хос далавчтан (хөхтөрүү, шумуул г.м) зэрэг цус сорогч үе хөлтнөөр дамжиж халдварлагдана.

Боомоор хун өвчилсөн буюу сэжиг илэрсэн тохиолдолд тархвар судлалын судалгааг хийж, тархвар судлалын оношийг тогтооно. Үүнд: Боомын голомтот нутагт амьдардаг эсэх

•         Боомоор үхсэн малтай хавьтал болсон эсэх

•         Онош тодорхойгүй шалтгаанаар гэнэт үхсэн малыг өвчиж арьсыг авсан, махыг эвдэж боловсруулсан эсэх

•         өвчтэй малын хашаа хороо, өтөг бууцыг янзалж байсан эсэх

•         Малын арьс шир, ноос ноолуур боловсруулдаг үйлдвэрт ажилладаг эсэх

•         Малын арьс шир, мах, ноос ноолуурын үйлдвэр худалдаа эрхэлдэг эсэх

•         Биотеррортой холбоотой эрсдэл үүсгэж болох үйлдэл, ажил, үйлчилгээ явуулдаг байдлыг тодорхой асууж судлан тархвар судлалын оношны үндэслэлийг гаргана.

4.1.           Эмнэл зүй

Нууц үе дунджаар 2-3 хоног, ихэвчлэн 48 цаг, цөөн тохиолдолд 7хоног хүртэл үргэлжилнэ. Халуурах, толгой өвдөх, бие сулрах, дотор муухайрах, хоолонд дургүйцэх зэрэг ерөнхий шинж тэмдэг илрэхээс гадна халдвар дамжсан замаас шалтгаалан эмнэл зүйн онцлог шинж тэмдэг илэрнэ. Боом дараах эмнэл зүйн хэлбэрүүдээр тохиолдоно.

Арьсны хэлбэр

Уушигны хэлбэр

Ходоод- гэдэсний хэлбэр

4.1.1.     Арьсны хэлбэр.

Уг хэлбэр элбэг тохиолддог бөгөөд голдуу ил газар нүүр, толгой, гарын арьсанд 1-6 хоногийн дотор гүвдрүү, цэврүү гарч улмаар хар тав болох ба хаван, хавдрын үе шатуудыг дамжина. Нян орсон газарт улаан цэг, хүрэн улаан толбо бий болж богино хугацаанд гүвдрүүтэн арьсны гадаргын түвшингээс дээш товойно. Хэдэн цагийн дараагаар гүвдрүү нь цэврүүтэж, эхний үед өнгөгүй тунгалаг шингэн байснаа сүүлдээ цусархаг шүүстэй хүрэн ягаан шингэнээр дүүрч загатнана. Өвчтөн цэврүүг маажиж хагалах буюу заримдаа өөрөө хагардаг. Хагарсан цэврүүнд тав тогтох ба өнгө нь улам харлаж хэмжээгээрээ томорно. Тавны эргэн тойронд хоёрдогчоор шинээр цэврүү бий болох ба үүнийг боомын "Охин цэврүү" гэнэ. Энэ цэврүүнүүд хагарч, тавнууд хоорондоо нийлэн тас хар өнгөтэй болдог учир АпгЬгах (нүүрс) гэж нэрлэжээ. Хар тав их хатуу барзгар гадаргуутай, эмзэглэлгүй хөндүүргүй байна. Эргэн тойронд их хэмжээний хавдар үүснэ. Хавдрыг тогшиход бүхэлдээ доргих бөгөөд үүнийг Стефанскийн шинж гэдэг. Дээд доод уруул, хүзүү орчимд хавдар байрлавал амьсгалын замыг дарж амьсгал боогдуулах аюултай.

Хатгины орчимд булчирхай, тунгалгийн судас үрэвсэл өвчний явц хүнд бөгөөд дээрх шинж тэмдгүүд улам тод илэрнэ. Өвчин эхэлсэн оройноос эсвэл 2 дахь өдрөөс халуун 38-40 хэм хүрч, дунджаар 5-6 хоног үргэлжлээд буурна. Энэ үеэс биеийн байдал сайжирч хавдар харьж, тунгалгийн судас, булчирхайн үрэвсэл арилж, хар тав яваандаа ховхорч шарх сорвижиж эдгэнэ. Хүндэрсэн үед халуун 40-41 хэмд хүрч, дагжин чичирч, толгой хүчтэй өвдөх, судасны цохилт ихсэж, даралт буурч улмаар халдвар хордлогын шокны байдалд орно.

4.1.2.     Уушигны хэлбэр

Амьсгалын замын цочмог үрэвслийн шинж тэмдгээр өвчин эхэлдэг. Өвчтөн гэнэт өндөр халуурч, цээжээр хатгуулж ханиана, амьсгаадна, нулимс их гарна. Эхний үед хуурай, сүүлдээ цустай цэр, цусаар, ханиана. Өвчин хурдан хугацаанд хүндэрнэ. Мөн өвчтөнд хордлогын шинж илэрч, бие сулрах, толгой өвдөх нь нэмэгдэж бөөлжинө, суулгана, дэмийрнэ, таталт өгнө. Цэрэнд боомын савханцар ихээр ялгарна. Уушганд нойтон хэрчигнүүр сонсогдоно. Уушигны хоёр талд хатгалгааны шинж тэмдэг бүдэг байдлаар илэрдэг. Судасны цохилт хурдсаж, артерийн даралт буурна. Хүндэрч өвчтөн халдвар хордлогын шоконд орно.

4.1.3.     Ходоод-гэдэсний хэлбэр.

Өвчтөн 39-40 хэм хүрч халуурах, толгой эргэх, бие сулрах, бүсэлхийгээр өвдөх, хий огиулах, бөөлжих, хоолонд дургүй болох улмаар ерөнхий хордлогын шинж тэмдэг илэрнэ. Заримдаа цусархаг зүйлээр бөөлжинө. Мөн гэдсээр базалж өвдөнө. Эхэн үед идэж уусан зүйлээрээ дараа нь цустай зүйлээр бөөлжинө. Суулгац нь эхэн үедээ хольцгүй байна. Хэвлий хөндүүрлэж ам цангана. Бөөлжих нь их болно. Гэдэс дүүрнэ. Элэг, дэлүү томорно. Судасны цохилт тэмтрэгдэхгүй. Зүрхний авиа бүдэг, артерын даралт буурна. Өвчтөн тайван бус болж дэмийрнэ. Халуурах үедээ татах буюу менингоэнцефалитийн шинж тэмдэг илэрч болно. Зарим тохиолдолд тархи болон уушиг хавагнаж болно. Бөөрний хурц дутагдалд орно. өвчин эхэлснээс 1-4 хоногт өвчтөн зүрх судасны дутагдлаар нас барах тохиолдол элбэг байдаг. Энэ хэлбэрийн үед эдгэрэх тохиолдол маш ховор. Дээрх шинж тэмдгээс гадна төвөнх болон залгиур хоолойн үрэвсэл давхар явагдаж болно. Уушиг болон ходоод гэдэсний хэлбэр хүндэрвэл үжил болон мэнэнгийн хам шинж илэрч болно.

Өвчний явц маш түргэн байна. Олон эрхтэнд хунд гэмтэл өгөхөөс, гадна цусанд боомын үүсгэгч ихээр байна. Мөн нугасны ус, цуллаг эрхтэнд үүсгэгч их байна. Хордлогын шинж их илэрнэ. Халуун 40-41 хэм болно. Толгой хүчтэй өвдөнө, эргэнэ, бөөлжинө, суулгана. Биеийн бух гадаргаар цусархаг тууралт гарна. Зүрхний цохилт 1 минутад 120-160 удаа цохино. Хүчдэл, дүүрэлт сул, судас тэмтрэгдэхгүй болно. Артерын даралт бууна. Элэг дэлүү томорно. Энэ хэлбэр нь менингоэнцефалит болж хүндэрнэ. Нугасны шингэн, цусанд үүсгэгч ихээр илэрнэ. 1-2 хоногт үхлээр төгсөнө. Үхлийн гол шалтгаан нь халдвар хордлогын шок болно. Энэ хэлбэрийн үед хордлого явагдвал биеийн хэм 33-35 буурч болно.

Энэ үед толгой өвдөнө, толгой эргэнэ, олон дахин бөөлжинө. Ухаан алдана. Сэтгэцийн хөөрөлд орно. Мэнэн шинж тэмдэг илрэх бөгөөд нугасны ус идээ-цустай өндөр даралттай байна. Нугасны шингэнд уураг ихээр агуулагддаг. Эмчилгээ хийгдээгүй үед өвчтөн 24-48 цагийн дотор нас барна.

Боомын биотерроризмын үед ямар замаар халдвар тараасан байдлаас нь хамаарч  арьс, уушиг, ходоод гэдэсний хэлбэр тохиолдож болно. Арьсны хэлбэр 1-12, ходоод гэдэс, уушигны хэлбэр тус тус 1-7 хоногийн нууц үетэй байна.

4.2.           Эмчилгээ.

Өвчтөний эмчилгээг шалтгааны ба эмгэг жамын эерэг, шинж тэмдгийн болон урьдчилан сэргийлэх зэрэг хэд хэдэн чиглэлээр явуулна.

4.2.1.     Шалтгааны эерэг эмчилгээ.

Эмчилгээнд пенициллинийг хэрэглэнэ. Хэрвээ пенициллин нь эмчилгээнд үр дүн муутай бол ампициллин, клафоран, гентомицин, хлорафареникол, тетрациклины бүлэг, аминоглюкозидууд, макролидийн бүлгүүдийг хэрэглэж болно.

4.2.1.  а/ Арьсны хөнгөн хэлбэрийн өвчний үед доорх антибиотикуудын аль нэгийг хэрэглэнэ. Үүнд: бензилпенициллин натрийг 0,5-1 гр-аар 4 цагийн зайтай, бензилпенициллин В-г 0,5гр-аар 6 цагийн зайтай, бензилпенициллин О-г 0,25гр-аар 6 цагийн зайтай 5-7 хоног булчинд тарина. Эмчилгээг эрт эхэлснээр арьсны гэмтлийн хэмжээг хязгаарлаж, өвчнийг намжуулна.

4.2.1.б/ Хүнд болон амь насанд аюултай хэлбэрийн боомтой өвчтөнд бензилпенициллин О-г өдөрт 0,6гр-аар 6 цагийн зайтай, эсвэл бензилпенициллин натрийг 12-24гр-аар биеийн халууныг хэвийн болтол тарьж хэрэглэнэ. Хэрэв пенициллинд харшилтай бол ампициллин, тетрациклин, хлорамфеникол, гентомицин, левомецитин сукцинат, эритромициныг орлуулан хэрэглэж болно.

4.2.1.в/ Менингоэнцефалитын үед левомецитин сукцинатыг тарьж хэрэглэнэ.

4.2.1.г/ Хүнд хэлбэрийн үед боомын иммуноглобулиныг антибиотиктой хавсарч хэрэглэвэл илүү их үр дүнтэй.

4.2.1.д/ Хэсэг газрын эмчилгээнд борын, цайрын, вишневскийн тосны аль нэгийг хэрэглэнэ.

Мөн эмчилгээнд сүүлийн үеийн антибиотикууд /Ципрофлоксацин, Амоксициллин, Доксициклин/ үр дүнтэй байна.

4.2.2.     Эмгэг жамын эмчилгээ.

Эмчилгээг өвчтөний хордлого тайлах, давс усны солилцооны алдагдлыг тэнцвэржүүлэх, бичил цусан хангамж болон цусны эргэлтийн алдагдлыг арилгахад чиглүүлнэ.

4.2.2. а/ Хордлого тайлах эмчилгээ. 5%-ийн глюкоз, Рингер-Локк, давены уусмалууд, гемодез, реополиглюкин, уусмалаас 10-15 мл/кг, хөнгөн үед 500-700 мл хоногт, хүнд үед хоногт 1.5-2.0 л хүртэл хэмжээгээр тус тус тооцож хэрэглэнэ.

4.2.2. 6/ Хорыг саармагжуулах, хорын эерэг эмчилгээ. Адууны шингэн иммуноглобулиныг хэрэглэнэ (хавсралт 3- аас үз).

4.2.2. в/ Хаван болон шээс хөөх эмчилгээ. 1%-ийн лазиксийг 0.5-1.0 мг/кг-аар 6-8 цагаар эсвэл маннит, мочевины аль нэгийг хэрэглэнэ. Гэхдээ артерийн дээд даралт 70 мм/муб-аас доош байгаа тохиолдолд маннитийг хэрэглэхгүй.

4.2.2. г/ Гармон эмчилгээ. Преднизолоныг (хорыг саармагжуулах эмчилгээнд хэрэглэсэн бол давтахгүй) хөнгөн уед 2-5 мг/кг, хунд үед 5-10 мг/кг, гидрокортизоныг 5-10 мг/кг- аар тус тус тооцоон өвчний эхний 2-3 хоногт судас, булчинд тарина.

4.2.2. д/ Бодисын солилцооны хямралыг засах зорилгоор хоногт хүүхдэд 4%-ийн содын уусмалаас 3-4 мл/кг 50-300мл, насанд хүрэгчдэд хоногт 200-600 мл, 7.5 %-ийн кали хлоридын уусмалаас. 1 мл/кг тус тус тооцоолон хийнэ

4.2.2. е/ Цусны бүлэгнэлт хямралын хам шинжийн эерэг эмчилгээ. Гепариныг 50-75-100 ед/кг-аар тооцоолон хөлдөөсөн сийвэнгийн хамт мөн 5%-ийн аминокапроны хүчил 1-3 мл/кг-аар эсвэл виказол зэргийг хэрэглэнэ.

4.2.2. ё/ Витамин А,В,С-г уулгах буюу тараана,

4.2.2. ж/ Тайвшруулах, таталт намдаах эмчилгээ.Седуксин 0.5 %-ийн уусмалаас том хунд 50-100 мг/кг хоногт тооцож 4 цагаар булчинд тарина.

4.2.3.     Урьдчилан сэргийлэх эмчилгээ.

Уг эмчилгээг боомоор үхсэн малын арьс шир, мах, ноос ноолууртай шууд хавьтал бологчдод нэн даруй хийнэ. Сэргийлэх эмчилгээнд доорх антибиотикуудыг хэрэглэнэ.

•         Пенициллин 0,5 гр -ыг 6 цагаар 5өдөр

•         Тетрациклиныг 0,5гр-ыг 6 цагаар 5өдөр

•         Доксациклиныг 0,2гр-ыг 1удаа г.м

Боомын ийлдэс хүрэлцээтэй үед сэргийлэх эмчилгээнд хэрэглэж болно.

Том хүнд                                               20-25 мл

14-17 насанд                           10-12 мл

8-14 насанд                                        6-8 мл

5-8 насанд                                           5-6 мл-ийг тус тус хийнэ.

4.3.           Ялган оношлолт

Идээт хатги ба мундас, тарваган тахал, ёлом, ям, хулгана тахлын уушиг болон цусан хатгалгааны хэлбэр, хоолны хордлого, хордлогот цусан суулга зэрэг өвчнүүдээс ялган оношилно. Дээрх өвчнүүдээс ялгагдах гол шинжүүд нь үрэвслийн 3 хүрээ байдаг. Мөн боомын хатигшил нь ямар ч эмзэглэлгүй, хавантай хэсгүүдэд мэдээгүй байдаг. Хаванг дарж үзэхэд цас шиг чихарч дуугардаг зэрэг онцлог шинжүүдээрээ дээрх өвчнүүдээс ялгаатай. Хатги ба мундас нь их өвчтэй, орчны эдүүдээс ялгах онцлогтой, хатгины толгой орчимд идээт үрэвсэл үүссэн байна. Хар өнгийн тавгүй байдаг. Тарваган тахлын арьсны хэлбэр нь үрэвсэл үүссэн хэсэгтээ их өвчтэй, их хэмжээний хаван, хар тав байдаггүйгээрээ ялгаатай. Эдгээр өвчнүүдээс лабораторийн шинжилгээний дүнгээр төгс ялган оношилно. Үүний зэрэгцээ тархвар судлалын холбогдол, өвчний эхлэл, явцын эмнэл зүйн шинж зэргээр ялгаж оношилно. Ям өвчний үед булчингийн гүнд байрласан олон тооны буглаанууд үүсдэгээрээ бусад арьсны хэлбэрийн халдварт өвчнүүдээс ялгана.

Шинжилгээ хийх лабораторийн зэрэглэл

1.   Сумын эмнэлэг

2.                         Аймгийн нэгдсэн эмнэлэг

3.                         БГХӨТГ болон бүсийн оношилгоо эмчилгээний төв

4.            БГХӨЭСТөв

Шинжилгээний шатлал

Дохио шинжилгээ.

•           Люминисценц ийлдэс судлалын арга

•           Асколын халуун тунадасжуулах урвал

•           Турхэцийг грамын аргаар будаж харах арга

•           Бурээс илрүүлэх арга

Шинжилгээний А шат.

•           Дохио шинжилгээ

•           Хатуу болон шингэн тэжээлт орчинд ургах байдал

•           Цус задлалт

•           45° С -д ургах байдал

Шинжилгээний Б шатлал

•           Шинжилгээний А шат

•           Бүрээс ба үршил үүсэлтийг тодорхойлох

•           Эмгэг чанарыг туршлагын амьтанд тодорхойлох

•           Боомын бактерфагид өртөгдөх сорил

•           Сувдан хэлхээ үүсгэх сорил

•           Пенициллиназа ферментийн идэвх

•           Антибиотикт мэдрэг чанар

Шинжилгээний В шатлал

•           Шинжилгээний Б шат

•           Биохимийн идэвх

•           Лецитиназ эсрэг чанар

•           Фосфатаз эсрэг чанар

•           Желатин хайлуулалт

•           Олшруулах гинжин урвал

5.1.3       Шинжилгээ хийх лаборатори

1.   1-р зэрэглэлийн лабораторид зөвхөн сорьц дээжилнэ.

2.                         2-р зэрэглэлийн лабораторид дохио, А шатны шинжилгээ,

3.                         3-р зэрэглэлийн лабораторид Б шатны шинжилгээ,

4.                         4-р зэрэглэлийн лабораторид В шатны шинжилгээг тус тус хийнэ.

Сорьц дээжлэх арга зүй

Өвчтөнөөс сорьц дээжлэх:

Боом өвчний сэжигтэй ба халдвартай өвчтөнөөс эмчилгээ эхлэхийн өмнө эмнэл зүйн хэлбэрээс хамаарч сорьц дээжилнэ.

Арьсны хэлбэрийн үед хатги, цэврүү, шархны тав, шүүдэс зэргийг авах ба үүний тулд өвчилсөн хэсгийг 70°-ын спиртээр сайн арчиж цэвэрлээд, физиологийн уусмалаар арчсаны дараа сорьцыг ариун хуруу шилэнд хийнэ. Цэврүүний хажуу талаас ариун тариураар хатгаж шингэнээс соруулж авна.

Өвчтөн халуурч буй үед венийн судаснаас 4-6 мл цус, уушигны хэлбэрийн үед том амтай саванд цэр, гэдэсний хэлбэрийн үед бөөлжис, өтгөн, ужиг хэлбэрийн үед цус зэргийг шинжилгээнд авна.

Өвчтөн нас барсан тохиолдолд эмгэг судлалын шинжилгээгээр цуллаг эрхтэнүүдийн хэрчим болон арьсны эмгэг өөрчлөлттэй хэсгээс авна.

Эмчилгээ эхэлсэн үед үүсгэгчийг илрүүлэхэд хүндрэл гарах бөгөөд хорыг нь илрүүлэх замаар (Виrаns, 1996) оношийг баталж болно

Мал амьтнаас сорьц дээжлэх.

Мал амьтны гаралтай ус ноосноос 30 гр, арьс ширнээс 5x5 см хэмжээтэй, мал, үхсэн амьтны зөвхөн чихийг огтолж авна.

•         Боом өвчнөөр үхсэн мал, амьтныг булсан газрын хөрс, мал боомоор өвчилж байсан газрын (өвөлжөө, намаржаа, хаваржааны ) бууц хөрсний гадаргаас доош 15-20 см орчим гүнээс 3-4 цэгээс 150-200 гр сорьцыг ариутгасан шилэн сав болон цаасан уутанд хийж авна. Уут пергаментэн буюу бор цаасыг 2-3 давхарлан нааж ариутгасан байна.

•         өвчтэй мал ууж байсан ил задгай уснаас 500 мл-ийн хэмжээтэй 2 сорьц авна.

•         Боомын үүсгэгчээр бохирлогдсон байж болох агаараас тунгаан соруулах аргаар сорьц авна. Сорьц авахын өмнө тухайн өрөө, тасалгааны цонх, хаалгыг хааж, ажиллагч амны хаалт зүүнэ. Тунгаах аргыг хэрэглэхдээ мах пептоны болон 5%-ийн цустай агар бүхий 1 петрийн аяганы тагийг онгойлгон 10-20 минутын турш хэд, хэдэн цэгт тавьсны дараа тэдгээрийг таглана. Соруулах аргыг хэрэглэхдээ ихэвчлэн зориулалтын тусгай аппаратаар (Кротковын аппарат) 1удаа 50-250 л агаарыг соруулж авна.

•         Гадаад орчны эд материалаас ариун хөвөнтэй савхыг физиологи уусмалаар чийглэсний дараа 0.5 м2 талбайг хамруулж арчиж хуруу шилэнд хийнэ.

Боомын сэжигтэй ба халдвартай сорьц, материалыг аюулгүй ажиллагааны I, II, III, IV зэрэглэлийн лабораторид халдвар хамгааллын дэглэмийг баримтлан шинжилнэ. II зэрэглэлийн лабораторид шинжилгээгээр сэжиг илэрсэн тохиолдолд сорьц материалыг халдвар хамгааллын дэглэмийн дагуу битүүмжилж Байгалийн голомтот халдварт өвчнийг эсэргүүцэн судлах төвд /БГХӨЭСТ/ хүргэж оношийг тогтоолгоно. I зэрэглэлийн лаборатори авсан сорьцоо халдвар хамгааллын дэглэмийн дагуу битүүмжилж Байгалийн голомтот халдварт өвчинтэй тэмцэх газарт /БГХӨТГ/ бие хүнээр хүргүүлнэ.

•         Өвчтөнөөс авсан сорьцоос түрхэц бэлтгэхийн зэрэгцээ мах пептон шөл, мах пептоны агар, 5%-ийн хонины цустай агарт суулгац хийж 37°<С ба 45°С-ийн дулаан тогтоогуурт өсгөвөрлөнө. Сорьц хүрэлцээ муутай бол Мах пептоны шилэнд (МПШ) суулгац хийж дулаан тогтоогуур тавьж ургуулаад 6-8 цагийн дараа түрхэц хийх, ургацыг шалгах, Мах пептоны агарт (МПА) суулгах ажлуудыг зэрэг хийнэ.

•         Хөрс бууцнаас авсан сорьцыг 30-50 гр-аар жижиглэн өөр ариун шилэнд таслан хийж дээрээс нь 50-100 мл (рН -7:2 той) физиологийн уусмал (1:1 буюу 1:2 харьцаатай эсвэл хөрс, бууцны түвшнээс дээш 2 см байхаар ) нэмээд сайн хутгаж тавина. 24 цаг болгоод дээрх шингэнээс авна. Яаралтай шинжлэх шаардлагатай бол 1С) минут байлгаад хуруу шилэнд соруулан авч шинжилнэ. Соруулж авсан шингэнээ 2 хувааж нэгийг Дольдын аргаар боловсруулалт хийнэ. Үүний тулд авсан шингэн дээрээ хуурай шээгийг бага багаар хийж сэгсэрч уусган ханатал боловсруулалт хийнэ. Ханаад ирэхээр нь уг хуруу шилтэй сорьцыг 37°С-ийн дулаан тогтоогуурт 30 минут тавьсны дараа суулгац хийнэ. Эсвэл боловсруулалт хийгээгүй булингаас 80°С-д 10 минут барьж идэвхгүйжүүлсний дараа суулгац хийнэ.

•         Усны сорьцыг хальсан шүүлтүүрээр шүүнэ. Шүүлтүүрээ гоожуурын усанд дэвтээн, нэрмэл усаар 3 удаа сэлгэж угаагаад 20-30 минут буцалгана. Буцалгасны дараа хэрэглэх хүртлээ ариун нэрмэл усанд хадгална. Сорьцыг 4 ш хальсан шүүрээр шүүгээд, 2 шүүлтүүрийг мах пептоны агарын гадарга дээр наагаад буцааж авна. Тэр аягыг халуун тогтоогуурт тавина. Үлдсэн 2-г ариун петрийн аяганд шүүсэн талыг дээш харуулан тавьж дээрээс 1 мл физиологийн уусмал хийж угааж авна. Энэ булингаа цааш нь шинжилнэ.

•         Агаарын сорьцыг желатин шүүлтүүрээр шууж, түүнийг том амтай 150-200 мл багтаамжтай шилэнд хийж лабораторид хүргэнэ. Түүний дээрээс 100 мл физиологийн уусмал хийнэ. Үүнийг хийхийн тулд 20 гр-ын үрлүүдтэй хамт хийнэ. Үүнийгээ 37°С-ийн усан халаагуурт 30-40 минут байлгаж тогтмол сэгсэрч нэг жигд булингар үүснэ. Тэр булингараа цаашид шинжилнэ.

 

Нян харах шинжилгээ

•         Нянгийн хэлбэр дүрсийг тодорхойлох:

Боомын сэжигтэй сорьцын түрхцийг Карнаугийн холимогт 15 мин, эсвэл 10%-ийн формалин бүхий 96° этилийн спиртэд 30 мин, дархан туяаралт аргыг хэрэглэх бол метанолд 10-15 тус тус бэхжүүлнэ. Карнаугийн холимгийг этилийн спирт, хлорформ, цууны хүчлийн 6:4:1 гэсэн харьцаагаар тооцож бэлтгэнэ.

•         Грамын аргаар будаж нянгийн хэлбэр дүрсийг тодорхойлно. Боомын үүсгэгч нь грам эерэг, тэгш төгсгөлтэй, ганц нэгээрээ эсвэл гинжилсэн байрлалтай савханцар байна.

Нян судлалын шинжилгээ

5.4.1.1.    Ердийн тэжээлт орчинд 37°С-д сайн ургана. Ялангуяа  МПА, МПШ, 3-5% цустай агарт илүү ургана. Эдгээр суулгацууд 45°С-д ургадаггүй онцлогтой.

5.4.1.2.    Мах пептоны шөлөнд бол шөл нийтдээ тунгалаг, ёроолдоо сэвсгэр тунадастай болно. МПАгар дээр цагаан саарал өнгийн, барзгар, атираа нуглаатаж тогтсон, зах ирмэг нь салаалж, цацаг мэт захтай колони ургана. 3-5% -ийн цустай агарт өсгөвөрлөхөд цус задлахгүй онцлогоор нь боом төст савханцруудаас ялгана. Гадаад орчноос авсан сорьц нь бусад боом төст савханцруудаас ялган авахад төвөгтэй. Иймд сонгомол орчин (Р1_ЕТ агар) хэрэглэнэ (Knesly, 1996).

5.4.1.3.    Бүрээс үүсэлтийг илрүүлэхэд 3 аргыг хэрэглэнэ.

Бүрээс нь:

а/ Амьд бие махбодийн биед илүү, сайн үүснэ. Иймд шинжилж байгаа сорьцоос туршлагын амьтанд халдвар хийнэ.

б/. Тэжээлт орчинд:

Сэжигтэй колонийг авч 0,7% ийн бикарбонат сод агуулсан нүүрс хүчлийн хий бүхий тэжээлт орчинд суулгаж 37 хэмийн дулаанд 1 хоног өсгөвөрлөнө (хий үүсэлтийг илрүүлэх бортого байх нь илүү тохиромжтой). Бүрээс үүсгэсэн боомын өсгөвөр нь салслаг, бүрээс үүсгээгүй бол салслаг биш байна.

в/ Цусанд:

Тэжээлт орчинд ургасан сэжигтэй колониос 2,5 мл фибрингүйжүүлсэн цусанд хийж 5 цаг юмуу 1 хоног өсгөвөрлөөд түүнээсээ түрхэц бэлтгэнэ. Ямар ч зүйлийн амьтны цус авч шинжилгээнд хэрэглэж болно. Гэхдээ фибрингүйжүүлсэн адууны цус илүү тохиромжтой.

Бүрээсийг гинс, ребигер, грамын аргуудаар будаж харна.

5.4.2       Биологийн шинжилгээ

Шинжилж байгаа сорьцоос амь сорьцын амьтны хэвлийн хөндий, арьсан дор халдвар хийнэ. Гадаад орчноос дээжилсэн хөрс бууцыг 37°-ийн дулаан тогтоогуурт 30 минутаас 1 цаг тавьж ургал хэлбэрт шилжүүлнэ. Үхээгүй бол 10 хоног ажиглалтад байлгасны дараа задлан шинжилнэ.

5.4.3       Ийлдэс судлалын шинжилгээ

5.4.3.1      Боом өвчнөөр үхсэн хүн ба мал, амьтан болон гадаад орчны сорьцод эсрэгтөрөгчийг илрүүлэх халуун тунадасжуулах Асколын урвал тавьж шинжилнэ. Үхсэн амьтны дотор эрхтнээс авч нухан физиологийн уусмал нэмж булингар бэлдэнэ. Ингэж бэлдсэн булингыг азбестан буюу цаасан шүүлтүүрээр шүүж аваад эсрэгтөрөгч хайх материалаас 1 мл-ийг авч 10 мл физиологийн уусмалд хийж шингэрүүлнэ. Үүнийгээ 10 мин буцалгаад дээрх тунасан хэсгээс авч урвал тавина. Эсвэл хөргөгчийн 4°С-д 1 хоног тавьсны дараа энэ урвалыг тавих нь үр дүнтэй байдаг.

Урвал тавих зарчим:

Тусгай зориулалтын (асколын) хуруу шилэнд эхлээд тунадасжуулах ийлдсийг (0.2-0.Змл) дараа нь сорьцыг (0.2-0.Змл) гэх мэт дараах дарааллаар ханыг нь дагуулан ус үүсэхээр зөөлөн хийнэ.

Эерэг шалгуур: тунадасжуулах ийлдэс + боомын стандарт эсрэгтөрөгч

Сөрөг шалгуур: тунадасжуулах ийлдэс + физиологийн уусмал

Тунадасжуулах ийлдэс +шинжилж буй сорьц

Урвал эерэг бол шингэнүүдийн зааг дээр 15 минутын дотор булингартсан цагаан цагираг үүснэ. Хэрэв 15 минутаас хойш үүсвэл сэжигтэйд тооцно.

5.4.3.2      Цус наалдуулах шууд бус урвал

Цус наалдуулах шууд бус урвал (ЦНШБУ)-аар боомын эерэг төрөгч, эерэг бие хайна. Хүн ба амьтны эрхтний булингад эсрэгтөрөгч, өвчтөний цусны ийлдсэнд эерэг бие тодорхойлно. Ийлдэс судлалаар шинжлэх сорьцыг 100 хэмд 10-15 минут буцалгаад, 50%-ийн формалинжуулсан улаан цогцсоор үйлчлүүлсний дараа урвал тавина. Урвалын дунг 2 цагийн дараа дүгнэнэ.

5.4.3.3      Антраксинаар арьсны харшил сорил тавих

Боом өвчнөөр өвчилсөн буюу өвдөж эдгэрсэн хүмүүсийг антраксины харшил сорилоор оношилно. Антраксиныг бугуйны дотор талын арьсан дотор 0,1 мл-ээр^ тарина. Нөгөө талын бугуйд ариун физиологийн уусмал 0,1 мл-ээр тарина. Антраксин болон физиологийн уусмал тарьсан хэсэгт 24-48 цагийн дараа арьс улайж бэрсүү үүссэнийг шалгана. Эцсийн дунг 48 цагийн тооцнО Антраксин тарьсан газрын арьс 8 мм голчтойгоор зөвхөн улайсан байвал сорилгыг сэжигтэйд тооцно. 15 мм хүртэл голчтойгоор арьс улайсан байвал сул эерэг /+/, мөн хэмжээтэй арьс улайж, бэрсүү үүсгэсэн байвал эерэг /++/, 16 мм-ээс их улайж дунд нь 8 мм-ийн голчтой бэрсүү үүсгэсэн байвал эрс эерэг /+++/ гэж дүгнэнэ. Физиологийн уусмал тарьсан газар 8 мм-ийн голчтой арьс улайж бэрсүү үүсгэсэн байвал сорилыг бүрэн үгүйсгэнэ. Сөрөг буюу сэжигтэй хариу гарсан тохиолдолд сорилыг 5-7 хоногийн дараа давтан тавина.

•   Асколын урвал

•   Амь сорьцын амьтанд халдварлуулна. Нэг удаа 6-8  амьтанд халдвар хийгээд 2 цаг тутамд 1 амьтныг задлан шинжилнэ.

•   Шөл болон хатуу тэжээлт орчинд суулгаж ургацыг 8 цагаас эхлэн бичил харуураар харна. Ургацыг дурандаж анхны урьдчилсан хариуг гаргана.

•   5% цустай агарт цус задлалтыг тодорхойлно.

•   Боомын өвөрмөц бактерфаги тавьж , дунг 5-6 цагийн дараа үзэж эхэлнэ.

1.   Түрхэц дэх боомын үүсгэгчийн хэлбэр дүрс

2.                         Хатуу тэжээлт орчинд ургах колонийн онцлог

3.                         Шөлөнд ургах байдал

4.                         Бүрээс ба үршил үүсэлтийг тодорхойлох

5.                         Эмгэг чанарыг туршилтын амьтанд тодорхойлох

6.                         Боомын бактерфагид өртөгдөх сорил

7.                         Цус задлалт тодорхойлох

8.                         Сувдан хэлхээ үүсгэлт

9.            Пенициллиний идэвх

10.                 Антибиотикт мэдрэг чанар

11.                 45° С-д ургах байдал

5.4.6.     БГХ9Т Газаргүй аймгийн бичил амь судлалын лабораториудад боомын үүсгэгч илрүүлэх шинжлэх арга

1.   Түрхэц дэх боомын үүсгэгчийн хэлбэр дурс

2.                         Хатуу тэжээлт орчинд ургах колонийн онцлог

3.                         Шөлөнд ургах байдал

4.                         Цус задлалт тодорхойлох

5.                         45° С -д ургах байдал

Боомын үүсгэгч нь бусад байгалийн голомтот болон хурц халдварт өвчнүүдийн үүсгэгчээс онцлог, үршил үүсгэгч учир халдваргүйтгэлийн асуудалд онцгой анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Үршил үүсгэдэг нянг идэвхжүүлэгч исэлдүүлэгч бодисуудын тусламжтайгаар халдваргүйтгэнэ. Идэвхжүүлэгчээр аммиак, азот ба хүхэр хүчлийн аммони, насшытрийн спирт зэргийг хэрэглэнэ.

6.1.     Боомын өвчлөлийн үед байнгын ба эцсийн халдваргүйтгэл хийхийн зэрэгцээ урьдчилан сэргийлэх халдваргүйтгэл хийнэ.

6.2.              Байнгын халдваргүйтгэлийг өвчтөн хэвтэж байгаа өрөө байранд өдөрт 3-4 удаа 2 дахин шүршиж өдөр бүр хийнэ.

6.3.     Эцсийн халдваргүйтгэлийг боомын өвчтөн байсан гэр орон, хэвтэж байсан өрөө бокс, туун дотор байгаа эд зүйлсэд хийнэ.

6.4.     Боомоор тайван бус нутагт оршин суудаг айл өрхийн малын хашаа хороо, мал явсан зам, мал нядалгааны газар, мал, амьтны гаралтай .түүхий эд, малын гаралтай бүтээгдэхүүн худалддаг цэг, үйлдвэрлэл явуулдаг газар, тэдгээрийг тээвэрлэдэг тээврийн хэрэгсэл, боомын үүсгэгчтэй ажилладаг лаборатори, боксуудад сэргийлэх халдваргүйтгэл хийнэ.

6.5.     Боомоор тайван бус нутагт малын боом өвчин гарсан үед өвчтэй малын хашаа хороо, өтөг бууц, мал амьтны түүхий эд, бүтээгдэхүүн, тэдгээрийг хадгалж байсан байр зэргийг формалинаар утаж халдваргүйтгэнэ. Ингэж халдваргүйтгэсэн үед аммиакаар заавал саармагжуулж ууршилтыг арилгана.

6.6.     Халдваргүйтгэл хийх уусмалууд 55-60°С хэмийн халуун байна. Халдваргүйтгэл хийхэд тоосго, шохой зэрэг сэвсгэр нүхтэй гадаргад м2 талбайд 900 мл, сэвсгэр биш, гөлгөр гадаргатай талбайд 500 мл орохоор тооцож хийнэ.

6.7.     Цогцос байсан буюу эмгэг; судлалын шинжилгээ хийсэн өрөө, өвчтөний болон халдвартай эд агуурс хадгалж байсан байр зэргийг 30 минутын зайтай 2 дахин шүршиж халдваргүйтгэнэ. Хоёр дахь халдваргүйтгэл хийснээс хойш 30 минут болсны дараа бүрэн халдваргүйтгэсэн гэж үзнэ.

6.8.     Өвчтөний хувцас хэрэглэл, эд агуурсыг халдваргүйтгэх уусмалд хийгээд бүрэн дэвтэж норсон цагаас эхлэн тооцож 2 цаг байлгана. Өвчтөний орны хэрэглэл /хөнжил, гудас, матрас, дэр, өвлийн хувцас г.м/-ийг. уур формалины аргаар халдваргүйтгэх нь найдвартай. Камерын 1м3-д 50 кг эд зүйлс орохоор тооцно. Формалиныг 1м3-д 200-250 мл орохоор тооцож хийгээд 2 цаг 30 минут байлгана.

6.9.     Нийлэг материалаар хийсэн эд юмсыг халуун уураар ба уур формалины аргаар халдваргүйтгэнэ. Өвчтөний өрөөний хана туурга нь барзгар, сэвсгэр гадаргатай бол 2 цагийн зайтай 2 дахин, гилгэр, нягт хатуу гадаргатай буюу тосон будагтай бол 3 дахин шүршиж халдваргүйтгэнэ.

Мөн боомын халдваргүйтгэлийг автоклавдах, шатаах зэргээс гадна 0.5%-ийн уусмалаар хүрээлэн буй орчны болон эд зүйлсийн гадаргууг 2-3 дахин шүршиж, арчиж халдваргүйтгэнэ.Гэр ахуйн зориулалттай (близна г.м) цайруулагч уусмалуудыг ашиглаж 1:9 ба 1:10 харьцаагаар шингэрүүлэн халдваргүйтгэлд хэрэглэж болно.

Боомын өсгөвөртэй материал, шил хэрэглэл, багажийг 1,5 атм даралттай 132-134°С хэмд 1 цаг 30 минутаас 2 цаг автоклавдана.

Боомын халдваргүйтгэлд хэрэглэж буй хлорамины идэвхтэй хор 28-35% байна. Хлорамины уусмал болон хлорын шохойн уусмалуудыг аммиакаар идэвхжүүлэн хэрэглэхэд үр дүнтэй. 0,25%-ийн аммиак бүхий 3%-ийн порамины уусмалаар будаггүй, барзгар гадаргуутай модон шал, хана туургыг халдваргүйтгэнэ.

 

 

7.1.           Боомоор нас барсан хүний цогцсыг оршуулах ба эмгэг судлалын шинжилгээ хийхдээ ЭМНХ-ын сайдын 1998 оны А/238 тоот тушаалын  хавсралтаар батлагдсан "Нас барагчийн цогцост эмгэг судлалын шинжилгээ хийх заавар"-ыг болон энэ тушаалын "Нас барагчийн цогцос хүлээн авах, хадгалах, олгох заавар", "Задлан шинжилгээний материалыг эмгэг эд, эс судлалын  лабораторид явуулах, хүлээлцэх, хадгалах, устгах заавар"-ын холбогдох заалтыг мөрдөнө.

7.2.           Лабораторийн шинжилгээгээр онош батлагдсан бол эмгэг судлалын шинжилгээ хийхгүй байж болно.

7.3.           Цогцсыг ердийн оршуулгын газарт тархвар судлагч эмчийн хяналтан оршуулна.

Цогцсыг хайрцаглахын өмнө хайрцагт целлефонан цаас тавиад хуурай хлорын шохой 10 см хиртэй зузаан дэвсэж, цогцсыг байрлуулаад дээгүүр  болон хажуу талаар нь хлорын шохой цацна.

8.1.     Малаас хүнд халддаг халдварт өвчнүүдээс сэргийлэх, тэмцэх талаар холбогдох эрхийн актуудыг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах.

8.2.     Хүн, малын өвчлөл гардаг аймаг, сум жил бур тусгай

8.3.     Боомоор тайван бус нутаг бүхий аймаг, сумдын засаг захиргааны байгууллага жил бүр хүн, малыг дархлаажуулах төлөвлөгөөний дагуу өвчлөлийг бууруулах, таслан зогсоох арга хэмжээ авах.

8.4.     Аймаг, сумын БОК-ын дайчлах төлөвлөгөөнд боом өвчин гарсан үе хэрэгжүүлэх халдвар эсэргүүцэх арга хэмжээг тусгай бүлэг болгон тусгай хэрэгжүүлэх

9.1.     Хүний өвчлөлийн сэжиг илрэх, хүн өвчлөх тохиолдолд тухайн орон нутгийн БОК болон эрүүл мэндийн байгууллагатай яаралтай мэдээлнэ.

9.2.     Өвчтөнг анх үзсэн эмч тархвар судлалын байцаал авч тархвар судлалын холбогдлыг тогтоож оношилно. Тархвар судлал, эмнэл зүйгээ; урьдчилсан онош тавьсан үед өвчтөнг яаралтай тусгаарлан халдвартын эмнэлэг (тасаг)-т хэвтүүлж эмчилнэ.

9.3.     Хавьтлуудыг илрүүлэн оршин суугаа харъяаллын дагуу эмчилсэн хяналтад оруулна.

9.4.     Боомын уушиг болон гэдэсний хэлбэрээр өвчилсөн өвчтөний хавьтлуудыг тусгаарлаж сэргийлэх эмчилгээ хийнэ. Гэхдээ хавьтал болсноос хойш 5 хоног өнгөрсөн бол сэргийлэх эмчилгээ шаардлагагүй.

9.5.     Боомын өвчлөл гарсан үед хөл хориог өргөн хүрээгээр тогтоох шаардлагагүй зөвхөн өвчтөн байгаа хэсэгт хэсэгчилсэн хөл хорио тогтооно.

9.6.     Боомоор тайван бус нутагт тархвар судлалын хяналтын паспорт хөтөлж жил бүр тодотгол хийх ба энэ ажлыг сум, багийн эмч нар хамтарч гүйцэтгэсний дараа тархвар судлагч эмч хянаж нэг хувийг тухайн эмнэлэгт байлгах ба нөгөө хувийг БГХбТГ-т өгнө.

9.7.     Боомын хүний өвчлөл гарсан үед тархвар судлалын судалгааны хуудас, өвчний түүх, халдвар эсэргүүцэх арга хэмжээний тайлан зэргийг 1 сарын дотор БГХӨЭСТ-д ирүүлнэ.

9.8.     Боомын байнгын хяналтад байх объектуудад улиралд 1-2 удаа хяналтын шинжилгээ хийж тархвар судлалын дүгнэлт гаргана.

9.9.     Боомын хүн, малын өвчлөл гарсан баг, суурьт ажиллаж буй хүмүүс болон өвчтэй хун, малтай ажиллагсдад анатраксины бэлдмэлээр харшил сорил тавьж халдваржилтыг тогтооно.

9.10. Хүний өвчлөлийн голомтод мэргэжлийн баг ажиллуулна. Багийн бүрэлдэхүүнд тархвар судлагч, халдвартын эмч, нян судлагч, нян судлалын лаборант, ариутгагч, жолооч нар орно.

10.1.       Малын өвчлөлийн мэдээг тухай бүр мал эмнэлгийн байгууллагаас авна.

10.2.       Малын өвчлөл гарсан нутгийн хун амд энэ өвчнөөс сэргийлэх талаар яриа таниулга, сургалт хийх.

10.3.       Мал, амьтны түүхий эд, бүтээгдэхүүнтэй ажиллагсдыг тусгай 1 зориулалтын хувцас хэрэглүүлэх, гар угаах зэрэг халдвараас сэргийлэх дадал хэвшлийг эзэмшүүлэх.

10.4.       Тухайн голомтын хүн амыг боомын эсрэг дархлаажуулах

10.5.       Малын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг худалдаалах, үхсэн мал ч мах, ус ноос, арьс ширийг хэрэглэх асуудалд хяналт хийнэ.

1.            Мэдээлэл авсан ..........он .........сар .........өдөр .........цаг .............минут

2.                         Мэдээлсэн байгууллага, хүний нэр, албан тушаал

3.                         Халдвар судалгаа хийж эхэлсэн ...........он ........сар ..........өдөр ..........цаг

4.            Өвчтөн байнга оршин суудаг ба өөр газраас ирсэн алин болох /зур/

1.       Өвчтөний   овог, нэр ...............................................................................................

2.       Эрэгтэй, эмэгтэй /зур/

3.       Нас /1 хүртэл насны хүүхдийг сараар нь бичнэ/ .......................................................

4.   Аль улсын харьяат ...............................................................................................

5.       Хаана, ямар ажил эрхэлдэг ..................................................................................

6.       Мэргэжил, боловсрол .............................................................................................

7.       Байнгын оршин суудаг хаяг ...................................................................................

8.       Түр оршин сууж буй хаяг ......................................................................................

9.       Өвчтөний гэр бүлийн байдал /ам бүл хэд/

1.      Сүүлийн 1 жилийн дотор тухайн хот, аймаг, сум, баг, хорооны нутагт мал, хүний боом өвчин гарсан үгүй /зур/. Гарсан бол хаана, хэдийд, ямар амьтан өвчилсөн болох, өвчилсөн амьтны тоо........................................................................ .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2.      Сүүлийн жилүүдэд зэргэлдээ сум, багт малын боом өвчин гарч байсан, үгүй /зур/. Гарч байсан бол хаана, хэдийд ...................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3.      Өвчилсөн малыг хяналтад авч холбогдох арга хэмжээ авч байсан, үгүй /зур/. Хяналтад авч байсан бол хэдийд ямар байгууллага ................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4.      Хяналтад байсан мал, амьтдаас өвчлөл гарч байсан, үгүй /зур/ Өвчилсөн бол яагаад, хэдэн мал, амьтан .......................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5.      Сүүлийн жилүүдэд тухайн аймаг, сум, баг, хорооны нутагт боомоор өвчилсөн мал хэд хичнээн байсан он, оноор, тоогоор нь бичнэ. ............................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

6.      Өвчлөл гарч байсан голомтод байгаа малд вакциндалт хийсэн эсэх. Хаанахын ямар серийн вакцин хийсэн .......................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

1.      Халдвар авсан байж болзошгүй, аймаг, сум, багийн нэр

.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2.             Өвчин хэдийд анх эхэлсэн .........он .....сар ..........өдөр

3.      Анх хэзээ, хаана хэн гэдэг эмчид үзүүлсэн ........он ............сар ..........өдөр

4.      Анхны үзсэн эмчийн тавьсан онош ............................................................................. ...................................................................................................................................

5.      Анх хэзээ хаанахын ямар эмнэлэгт хэвтсэн .............................................................. ......................................................................................................................................................................................................................................................................

6.      Өвчний эхний шинж тэмдгүүд /тодорхой бич/ ........................................................ ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

7.      Ямар тээврийн хэрэгслээр эмнэлэгт ирсэн болох.........................................................

8.      Эмнэлэгт хэвтэх хүртэл асарч сувилж байсан хун нь өвчтөний юу болох ................ .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9.      Шууд хавьтал болсон хүмүүсийн тодорхойлолт

 

10.         Эмнэлэгт хүргэж өгсөн хүний тодорхойлолт............................................................... ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

11.         Өвчтөнөөс лабораторийн шинжилгээнд ямар материалуудыг ямар албан тушаалтан авсан болох ................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

12.                 Дээжилсэн сорьцуудыг хаанахын ямар лабораторид хэн хүргэсэн, хугацаа ......... ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

13.                 Лабораторийн шинжилгээний урьдчилсан онош......................................................... ..........................................................................................................................................

14.       Эцсийн онош ............................................................................................................... ......................................................................................................................................

15.       Оношийг халдвар судлал, эмгэг анатоми, эмнэл зүй, лабораториор баталгаажуулсан эсэх /зур/

16.       Өвчний төгсгөл: Нас барсан, эдгэрсэн /зур/. Нас барсан бол хэдийд нас барсан ............он ..................сар .............. өдөр ..................цаг

17.       Задлан шинжилгээ хийсэн ............он .........сар .............өдөр ...........цаг

Задлан шинжилгээний дүгнэлт .....................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

18.       Задлан шинжилгээ хийсэн хүний овог, нэр, албан тушаал........................................

19.       Задлан шинжилгээний үед нян судлалын шинжилгээнд сорьц дээж авсан эсэх. Авсан бол ямар материалууд авсан, түүний шинжилгээний дүн /тодорхой бич/       

20.       Оршуулгын ажиллагааг тархвар судлалын хяналттай явуулсан эсэх. Тархвар судлалын хяналттай хийсэн бол ямар албан тушаалтан, хэн хариуцаж хяналт тавьж оршуулсан ........................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

21.       Өвчтөн эмнэлгээс гарсан ...........он ..............сар .................өдөр

22.       Халдварын эх уурхай нь юу болох. Халдварыг ямар замаар авсан болох ......................................................................................................................................

23.       Өвчтөний | хавьтлын хэдэн хун хаана, хаана байгаа. ........................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

24.       Өвчтөнүүдийн | хавьтлуудыг сэргийлэх эмчилгээнд оруулсан эсэх ............................................................................................................................................................................................................................................................................

25.       Өвчлөл гарсан голомтод хөл хорио тогтоосон эсэх. Тогтоосон бол ямар байдлаар /тодорхой бич/ ........................................................................................... ......................................................................................................................................

26.       Өвчлөл гарсан голомтод халдваргүйтгэл хийсэн эсэх. Хийгээгүй бол шалтгаан ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

27.       Байнгын ба эцсийн халдваргүитгэлииг ариутгалын ямар бодисоор хийсэн. Хувь процент, нэрийг бичих ....................................................................................... ......................................................................................................................................

28.       Өвчний голомтод буй хүмүүст боомын вакцин болон сэргийлэх эмчилгээ хийсэн эсэх. Ямар антибиотик хэрэглэсэн, хаанахын ямар серийн вакцин, хичнээн тунгаар хийсэн /тодорхой бичих/ ................................................................ ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

29.       Өвчтөн уг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх тарилга хийлгэсэн байсан эсэх ............. ........................................................................................................................................

30.       Голомтод авсан бусад арга хэмжээнүүд .................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................

31.       Эпизоотологи-эпидемиологийн нэгдсэн дүгнэлт ..................................................... ......................................................................................................................................

Судалгаа хийсэн ..........он ...........сар ............өдөр

Судалгаа хийсэн хүний албан тушаал

......................................................................................................

Гарын үсэг ..................................../                                       /

Тайлбар: Энэ хуудсыг өвчний тохиолдол бүрт хөтөлнө.

Судалгааны хуудасны 1 хувийг БГХӨЭСТ-д ирүүлнэ.