Сангийн сайдын 2017 оны 361 дүгээр тушаалаар хүчингүй болсон/

 

ЖИЖИГ АЖ АХУЙН НЭГЖИД МӨРДӨХ НЯГТЛАН

БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН МАЯГТ, АРГАЧЛАЛ

 

Нягтлан бодох бүртгэлийн (шинэчлэн найруулсан) хуульд Монгол улсад Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт (НББОУС)-ыг мөрдөхөөр заасан юм. Энэ хуулийн дагуу манай улсын аж ахуйн нэгж бүр том, жижгээс үл хамааран олон улсын стандартын дагуу бүртгэлээ аккруэл сууриар хөтлөх ёстой.

 

Нягтлан бодох бүртгэл нь бизнесийн үйл явцын тухай мэдээг цуглуулан боловсруулж, мэдээлэл болгон хэрэглэгчдэд хүргэдэг систем юм. Том бизнест нягтлан бодох бүртгэлийн маш нарийн бөгөөд мэргэжлийн өндөр ур чадвар шаардах систем хэрэглэдэг. Харин жижиг бизнесийн бүртгэл энгийн бөгөөд товч тодорхой байхыг шаарддаг. Энэ шаардлагын үүднээс жижиг компани, хоршоо нөхөрлөл, хувиараа эрхлэх аж ахуйд мөрдөх нягтлан бодох бүртгэлийн энгийн хэлбэрийн маягт, аргачлалыг боловсруулав.

 

Энэ маягт, аргачлал нь дараах хэсгээс бүрдэнэ.

А. Жижиг аж ахуйн нэгжид хөтлөгдөх нягтлан бодох бүртгэлийн аргачлал

Б. Жижиг аж ахуйн нэгжид хөтлөгдөх нягтлан бодох бүртгэлийн маягт

В. Жижиг аж ахуйн нэгжид хөтлөгдөх нягтлан бодох бүртгэлийн дансны үлгэрчилсэн жагсаалт, код

 

А. Жижиг аж ахуйн нэгжид хөтлөгдөх нягтлан бодох бүртгэлийн аргачлал

 

Нягтлан бодох бүртгэлийн данс

 

Данс гэдэг нь бизнесийн үйл явцын тухай мэдээг санхүүгийн тайлангийн бүрДэл хэсэг болох хөрөнгө, өр төлбөр, эзний өмч, орлого, зардал бүрээр ангилан, нэгтгэж бүртгэх хэрэгсэл юм.

Тухайн байгууллагын үйл ажиллагааны цар хүрээнээс хамаараад хэдэн арваас, хэдэн зуун данс хэрэглэх тохиолдол байдаг.

Байгууллага бүр өөртөө хэрэглэгдэх дансны жагсаалтыг гаргаж албан ёсоор баталсан байх ёстой.

Нягтлан бодох бүртгэлд компьютерийн програм хэрэглэж байгаа нөхцөлд данс бүрт тусгай эрэмбийн дагуу код өгдөг. Код нь 4, 6, 8, 10 оронтой байж болдог. Харин бүртгэлээ гараар боловсруулдаг байгууллага дансыг кодлохгүйгээр нэрээр нь хэрэглэх буюу 2-4 оронтой код ашиглаж болох юм.

Жижиг аж ахуйн нэгжид хөтлөгдөх нягтлан бодох бүртгэлийн дансны үлгэрчилсэн жагсаалт, кодыг энэ аргачлалын бүрэлдэхүүнд оруулав (Хавсралт 3).

Энд өгсөн дансны үлгэрчилсэн жагсаалтыг байгууллагын онцлогт тохируулан данс нэмэх, хасах замаар өөрчлөх нь танай бүрэн эрхийн асуудал юм. Гэхдээ санхүүгийн тайлан гаргах ажлыг хөнгөвчлөх үүднээс ерөнхий тогтолцоог эвдэхгүй байх нь зүйтэй.

 

Нягтлан бодох бүртгэлийн бичилт

 

Жижиг бизнесийн байгууллагад нягтлан бодох бүртгэлийг хөтлөх хамгийн дөт арга нь ерөнхий журнал, ерөнхий дэвтрийг ашиглах явдал юм. Анхан шатны баримтаас тайлан гаргах хүртэл дараах үе шатны ажлыг гүйцэтгэнэ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дээрх бүдүүвчид үзүүлсэн үе шат бүрийн зорилго, гүйцэтгэх арга ажиллагааг товч авч үзье.

 

Анхан шатны баримт

 

Аж ахуйн нэгж, байгууллагын удирдлага, нягтлан бодогч нар нь худалдаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний шат дамжлага, аж ахуйн үйл ажиллагааны хүрээнд гарсан хөрөнгө, эх үүсвэрийн хөдлөл, өөрчлөлт бүрд анхан шатны баримт бүрдүүлсэн байх ёстой. Энэ баримт нь нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх, санхүүгийн тайлан гаргах үндэслэл болно.

Анхан шатны баримтад түүнийг үйлдсэн, зөвшөөрсөн буюу шалгасан ажилтан гарын үсэг зурж, тамга, тэмдэг дарснаар уг баримт хүчин төгөлдөр болдог.

Анхан шатны баримтгүйгээр ажил гүйлгээг бүртгэл, тайланд тусгахыг хориглоно. Анхан шатны баримтад харилцагч байгууллагын баримтыг хавсаргана.

 

Анхан шатны баримтуудыг хянах, нэгтгэх, бүлэглэх

 

Анхан шатны баримтыг боловсруулахын өмнө түүний бичилтүүдийн бүрэн бүтэн байдал, гарын үсэг зурагдсан эсэх, математик үйлдлүүд зөв эсэх гэх мэтээр шалгана. Үүний дараа олон давтагддаг нэг төрлийн ажил гүйлгээг жагсаалтаар нэгтгэнэ. Ингэж баримтуудыг бүлэглэж, нэгтгэх нь дансны бичилтийг хялбар, эмх цэгцтэй болгодог.

 

Ерөнхий журналд бичилт хийх

 

Анхан шатны баримтыг нягтлан бодох бүртгэлд тусгах анхны алхам эндээс эхэлнэ. Ерөнхий журналаас ерөнхий дэвтэрт бичилт хийхийн зэрэгцээ дэлгэрэнгүй бүртгэл (туслах дэвтэр гэж бас нэрлэдэг)-д мөн бичнэ.

Иймд ерөнхий журналын бичилт маш үнэн зөв байх нь зүйтэй.

Жижиг аж ахуйн нэгжид ерөнхий журналын маягт КНББ-01-ийг ашиглана.

 

Ерөнхий журналд бичилт хийхэд дараах журмыг баримтална:

 

1.              Ерөнхий журнал ЖНББ-01 -ийн толгойн хэсэгт байгууллагын нэрийг бичнэ. Ерөнхий журнал №.... -д бичигдэх дугаарыг өгөхдөө эхлээд тухайн оны сарын дугаар зураас татаад журналын дугаарыг бичнэ. Тухайлбал, Ерөнхий журнал №01-04 гэж дугаарласан бол 1 дүгээр сарын 04 тоот журнал гэсэн үг юм.

Журналын энэ дугаар ерөнхий дэвтэрт бичигдэх учраас дугаарыг давхардуулахгүй байх, баримтыг эрж олоход хялбар байх зэрэг талыг бодох хэрэгтэй.

Ерөнхий журналыг анхан шатны баримтуудтай хамт үдэж болно. Хэрэв ерөнхий журнал дэвтэр хэлбэрээр анхан шатны баримтаас тусдаа байгаа бол баримтын хавтас дээр ерөнхий журналын он, сар, өдөр, дугаарыг тодорхой бичнэ.

 

2.              Ерөнхий журналын хүснэгтийн эхэнд байгаа номер бас чухал. Энд бичигдсэн дугаарыг ерөнхий журналын ард хавсаргасан баримтууд дээрээ содон өнгөөр бичнэ. Энэ нь баримтыг хайж олоход хялбар болгоно. Тухайлбал, өглөгийн туслах дэвтэрт бичигдсэн 01-04-3 гэсэн дугаартай ажил гүйлгээний анхны баримтыг үзэх хэрэгтэй боллоо гэж үзье. Тэгвэл энэ нь 01 сарын 04 дүгээр журналын 3 гэсэн дугаартай ажил гүйлгээг илтгэнэ.

 

3.              Гүйлгээний утгыг товч бөгөөд тодорхой гаргацтай бичнэ.

 

4.              Харилцсан дансны нэрийг дансны жагсаалтад бичсэнээр тодорхой бичнэ. Энд дансны кодыг тавьж болох юм. Гэхдээ жижиг аж ахуйн хувьд дансыг нэрээр нь хэрэглэж занших нь ойлгомжтой төдийгүй, алдаа гарахаас урьдчилан сэргийлэх ач холбогдолтой юм. Ажил гүйлгээний дансны харьцааг хэрхэн хийх талаар нягтлан бодох бүртгэлийн ном, сурах бичиг, Санхүү, эдийн засгийн яамнаас боловсруулж гаргасан дансны зааврыг ашиглахыг зөвлөж байна.

 

5.       Ерөнхий журналд ажил гүйлгээг бүртгэж дууссаны дараа нийт дүнг гаргана.

 

Ерөнхий журналыг хэрхэн хөтлөх талаар "БББ" ЗБН-ийн жишээгээр, цөөн ажил гүйлгээг бичиж үзүүлье.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЖНББ-01

          "БББ" ЗБН                           Ерөнхий журнал №01-04

(байгууллагын нэр)              2002 оны 01 сарын 31 өдөр

 

 

Ерөнхий журналд бичигдсэн ажил гүйлгээг данс тус бүрээр нь ангилан нэгтгэж Ерөнхий журналын товчоо ЖНББ-02-д бичнэ. Энэ товчоог хийхдээ журналын харилцсан дансны нэр гэсэн баганад бичигдсэн данс тус бүрийг Дт ба Кт-ээр нь тус тусад нь нэгтгэн дүгнэдэг. Ерөнхий журналын товчооны дугаар нь Ерөнхий журналын дугаартай адил байна.

 

Ерөнхий журналыг хэрхэн товчоолсон байдлыг "БББ" ЗБН-ийн дээрх жишээн дээр авч үзье.

ЖНББ-02

 

"БББ" ЗБН                         Ерөнхий журналын товчоо №01-04

(байгууллагын нэр)              2002 оны 01 сарын 31 өдөр

 

 

Ерөнхий журналын товчооноос ерөнхий дэвтрийн данснуудад бичилт хийдэг.

Ерөнхий дэвтэрт бичилт хийх

 

Ерөнхий дэвтрийг ЖНББ-03 маягтаар хөтөлнө. Энэ дэвтрийн хамгийн эхний баганад ерөнхий журналын товчооны нийт дүнг бичнэ. Тухайн журналд ерөнхий дэвтрийн данснуудад бичигдсэн бүх Дт-ийн дүн мөн бүх Кт гүйлгээний дүн нь тус тусдаа ерөнхий журналын товчооны дүнтэй тохирч байх ёстой.

Ерөнхий дэвтрийг анх нээхдээ дансны жагсаалтын дарааллын дагуу дансдыг байрлуулна. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхий дэвтрийн "Дансны нэр" гэсэн асуултын ард өөртөө ашиглагддаг дансны нэрийг бичнэ. Тухайлбал, Дансны нэр Касс, код: 1011 гэх мэт. Энэ дансны нэрийн доорх баганууд нь танайд хөтлөгдөж байгаа тухайн дансны оны эхний үлдэгдэл, гүйлгээ, эцсийн үлдэгдлийг хураангуйлан харуулж байгаа юм.

 

Ерөнхий дэвтрийг бичихдээ дараах зүйлийг анхаарах хэрэгтэй.

1.              Өмнөх жилийн эцсийн санхүүгийн тайлангийн үлдэгдэл балансаас оны эхний үлдэгдлийг авч хамгийн эхний мөрөнд бичнэ.

2.              Ерөнхий журналын товчооноос Дт ба Кт-ийн гүйлгээг данс тус бүрээр нь авч тавина. Ингэхдээ алдаа гарахаас сэргийлэх зорилгоор гүйлгээ гарсан данснуудыг дебет, кредит тус бүрээр нь нэмж ерөнхий журналын дүнтэй тохируулан шалгана.

3.              Тайлан гаргах үед данс тус бүрийн үлдэгдлийг гаргана. Хөрөнгө, зардал, авлагын данснууд Дебет талдаа, өр төлбөр өмчийн данснууд Кредит талдаа үлдэгдэлтэй байдаг. Дебет үлдэгдэлтэй дансны үлдэгдлийг гаргахдаа:

 

Дебет                                                                                                       Дебет

Эхний            +                   Дебет        -              Кредит           =          эцсийн

үлдэгдэл                            гүйлгээ                     гүйлгээ                       үлдэгдэл

 

Хэрэв авлагын дансны кредит гүйлгээ их болсон байвал эцсийн үлдэгдэл нь кредит талдаа гарах бөгөөд энэ нь тухайн байгууллагад өртэй болохыг харуулна. Кредит үлдэгдлийг тооцох:

 

            Кредит                                                                                     Кредит

            Эхний   +          Кредит           -           Дебет             =          эцсийн

            Үлдэгдэл          гүйлгээ                       гүйлгээ                       үлдэгдэл

 

Хэрэв өглөгийн дансны дебет гүйлгээ их байвал эцсийн үлдэгдэл дебет талдаа гарах бөгөөд энэ нь тухайн байгууллагаас авлагатай болохыг харуулна.

 

"БББ" ЗБН-ийн өмнө авсан жишээн дээр үндэслэж Ерөнхий дэвтрийн дансдыг хэрхэн хөтлөхийг үзье.

 

Манай жишээн дээр гүйлгээ гарсан зарим данс оны эхэнд дараах үлдэгдэлтэй байжээ.

 

Касс                                                     18000

Материал                                         250000

Харилцах (төг)                               2300000

 

 

 

"БББ" Нөхөрлөл

(байгууллагын нэр)

 

Ерөнхий дэвтэр                2002 он

 

 

 

Үргэлжлэл

 

 

Үргэлжлэл

 

 

Үлдэгдэл

 

 

Бид дээр ерөнхий дэвтрийг нээхдээ жишээнд авсан дансдыг хялбарчлах үүднээс дараалал харгалзахгүйгээр авсныг болгоох бизээ.

 

Ажлын хүснэгт

 

Санхүүгийн тайлан гаргахын өмнө ажлын хүснэгт хийнэ. Ажлын хүснэгтийг заавал хийх ёстой биш боловч, түүнийг зөв хийснээр тайлан гаргах ажлыг нэн ихээр хөнгөвчилдөг. Ажлын хүснэгт нь гол төлөв 10-12 баганатай байдаг. Тус журамд 12 баганатай ажлын хүснэгтийг өгөв. Ажлын хүснэгтийг ЖНББ-04 гэсэн маягтаар хийнэ. Ажлын хүснэгтийг хэрхэн бэлтгэх тухай товч авч үзье.

 

1.              Дансны нэрийг бичихдээ эхлээд балансын данснууд гэж нэрлэгддэг үлдэгдэл баланст бичигддэг данснуудыг, дараа нь үр дүнгийн данснууд гэж нэрлэгдэх орлого, зарлагын данснуудыг ялгаж бичнэ.

2.              Шалгах баланс гэсэн 2 баганад ерөнхий дэвтрийн данснуудын үлдэгдлийг дебет, кредит тус бүрээр нь ангилан бичнэ.

3.              Урьдчилж төлсөн зардал, урьдчилан орсон орлого, элэгдлийн шимтгэл, зээлийн хүү гэх мэт орлого, зарлагыг хуваарилах бичилтийг тохируулга гэсэн 2 баганад бичнэ.

4.              Шалгах баганад бичигдсэн дансны үлдэгдэлд тохируулгаар гарсан нэмэгдэх, хасагдах өөрчлөлтийг тусгаж тохируулсан шалгах баланс гэсэн баганад бичнэ.

5.              Орлого, зарлагын нэгдсэн данс гэсэн баганад орлого, үр дүнгийн данснуудыг хаах үйлдлийг гүйцэтгэнэ. Ингэхдээ зардлын данснуудыг хаагдах хэмжээгээр нь уг баганын дебет талд, орлогын данснуудыг кредит баганад бичнэ. Энэ баганыг дүгнээд зөрүүгээр нь ашиг буюу алдагдлыг тодорхойлно. Өөрөөр хэлбэл, тухайн баганын дебет тал нь илүү байвал алдагдалтай, кредит багана нь илүү бол ашигтай гэсэн үг. Хэрэв орлого, зарлагын нэгдсэн данс баганын дебет тал нь илүү бол зөрүүг нь тухайн баганын кредит талд бичээд Ашиг гэсэн баганын дебет талд бичнэ. Хэрэв орлого, зарлагын нэгдсэн данс баганын кредит тал нь илүү бол уг зөрүүг баганын дебет талд бичээд Ашиг баганын кредит талд бичнэ.

6.              Ашиг гэсэн баганад ашгийн хуваарилалтыг хийнэ. Өөрөөр хэлбэл, энд гарсан ашгаас татвар ногдох хэсгийг тодорхойлж, тухайн дүнгээс татварын хуульд заасан хувиар татвар төлөхөөр харуулна.

7.              Тохируулсан шалгах баланст харуулсан дүн дээр орлого, зарлагын нэгдсэн данс, ашиг гэсэн баганад оруулсан өөрчлөлтийг тусгаад үлдэгдэл баланс гэсэн багана бөглөгдөнө.

8.              Санхүүгийн тайлангийн үлдэгдэл баланс гэсэн тайланг энэ ажлын хүснэгтийн үлдэгдэл балансаас, орлого, үр дүнгийн тайланг орлого, зарлагын нэгдсэн данс, ашиг гэсэн 2 баганаас шууд авч нөхнө. Харин мөнгөн гүйлгээний тайланг өөр аргачлалаар нөхдөг.

 

Ажлын хүснэгтийг хэрхэн хийх тухай хялбар жишээ авч үзье.

"БББ" нөхөрлөлийн 2002 оны 1 сарын 31-ний ерөнхий дэвтрийн данснуудын үлдэгдлийг гаргаж Ажлын хүснэгтийн шалгах баланст байрлуулахад доорх байдалтай байжээ.

 

Ажлын хүснэгт

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"БББ" нөхөрлөл барилга байгууламжийн элэгдлийг жилд үнийн дүнгээс 2.5 хувиар байгуулдаг. Мөн Урьдчилж төлсөн зардал нь 2002 оны захиргааны конторын түрээсийн төлбөр бөгөөд түүнийг сар тутам жигд хуваарилдаг. Энэ нөхцөлд тохируулгыг доорх байдлаар хийнэ.

 

Ажлын хүснэгт

 

 

"БББ" нөхөрлөлийн 2002 оны 1 сарын элэгдэл 15313 төгрөг (7350000x2.5%):12 сар болжээ. Энэ нь үйлдвэрлэлийн барилга учраас дуусаагүй үйлдвэрлэлийн зардал дансны Дебет, хуримтлагдсан элэгдэл дансны Кредитэд бичигджээ.

 

Нөхөрлөлийн конторын барилгын түрээсийн төлбөрт зориулж төлсөн урьдчилж төлсөн зардлаас 2002 оны 1 сард ногдох хэсгийг тооцоолбол 11250 төгрөг (135000:12) болж байна. Энэ нь конторын зориулалтаар бусдаас түрээсээр ашиглаж байгаа байр учраас түүний зардлыг удирдлагын зардалд урьдчилж төлсөн зардлаас шилжүүлэн бичсэн байна.

Хэрэв банкнаас зээл авсан бол түүний хүүг сар тутам тооцож, энэ тохируулга бичилтээр зардалд тусгаж өгнө. Ингэхдээ зээлийн хүүгийн зардал дансны дебет, зээлийн хүүгийн өр дансны кредитэд тухайн сард ногдох хэмжээгээр бичнэ.

Бусдад түрээслүүлсэн барилга, байгууламжийн түрээсийн орлого байдаг бол түүнийг мөн сар бүр тооцож түрээсийн авлага дансны дебет, түрээсийн орлого дансны кредитэд бичнэ. Хэрэв танайхаас түрээсэлж асан байгууллага хэдэн сар буюу жилийн түрээсийн төлбөрийг урьдчилаад өгсөн бол түүнийг мөнгөн хөрөнгийн дансны дебет Урьдчилж орсон орлого дансны кредитэд анх бичсэн байна. Дараа нь тухайн сард оногдох орлогыг тооцон дүнг урьдчилж орсон орлого дансны дебет, түрээсийн орлого дансны кредитэд бичнэ. Тохируулга хийсний дараа тохируулсан. шалгах баланс гэдэг баганыг тооцож гаргана. Үүнийг тооцохдоо доорх аргыг хэрэглэнэ.

 

Шалгах                                                                                                   Тохируулсан

Баланс Дт         +          Тохируулга    -           Тохируулга    =          шалгах

Үлдэгдэл                        Дт дүн                        Кт дүн                         баланс Дт

                                                                                                                үлдэгдэл

 

Хэрэв тохируулгын кредит гүйлгээ нь давамгайлж байвал шалгах баланст Дт үлдэгдэлтэй гарсан данс тохируулсан шалгах баланст кредит үлдэгдэлтэй тавигдахад хүрнэ. Ийм тохиолдол гарвал ямар нэгэн тооцооны алдаа байж болох бөгөөд хэрэв ийм алдаагүй байвал мэргэжлийн хүнээс зөвлөгөө авах нь зүйтэй.

 

Шалгах                                                                                                          Тохируулсан

Баланс Кт          +                    Тохируулга    -          Тохируулга    =          шалгах

үлдэгдэл                                 Кт дүн                         Дт дүн                        баланс Кт

үлдэгдэл

 

Энэ дүнг гаргахад нэг анхаарах зүйл бол шалгах баланст аль талдаа үлдэгдэлтэй байна, тохируулсан шалгах баланст мөн тэр талдаа үлдэгдэлтэй гарах ба хаагдах дансны хувьд үлдэгдэлгүй болж байна. Харин өр талдаа үлдэгдэл гарахад хүрвэл мэргэжлийн хүнд хандах нь зүйтэй. Тохируулсан шалгах баланс гэсэн баганыг тооцсоны дараа орлого, зарлагын нэгдсэн данс, ашиг гэсэн баганыг хэрхэн тооцоолохыг авч үзье.

 

Ажлын хүснэгтийг орлого, зарлагын нэгдсэн данс (ОЗНД) гэсэн баганын Дебет талд тухайн жилийн ашиг алдагдлын тооцоонд хамаарах ёстой бүх зардлын дансны дүнг, харин кредит талд мөн жилийн орлогод хамаатуулах бүх орлогын дансны дүнг бичнэ гэдгийг дээр өгүүлсэн. Үүнийг манай жишээнд хэрхэн бичсэнийг авч үзье.

 

1.              Дуусаагүй үйлдвэрлэлийн зардал 575313 төгрөгийг шилжүүлэн бичжээ. Манай жишээнд дуусаагүй үйлдвэрлэл тайлангийн эцэст үлдээгүй гэж үзээд бүх зардлыг ОЗНД-д бичжээ. Энэ нөхцөлд үлдэгдэл баланст дуусаагүй үйлдвэрлэл үлдэгдэлгүй гарсан байна. Хэрэв үйлдвэрлэлийн цехэд хараахан бэлэн болоогүй түүхий материал буюу дуусаагүй үйлдвэрлэл байгаа бол түүнд хичнээн хэмжээний зардал ногдохыг тооцож үлдээнэ гэж бодоод дууссан бүтээгдэхүүнд ногдох зардлаа ОЗНД-ны Дебет талд бичнэ. Энэ нөхцөлд дуусаагүй үйлдвэрлэлийн зардал данс үлдэгдэл баланст Дт үлдэгдэлтэй гарна.

2.              Удирдлагын зардал, зээлийн хүүгийн зардлууд нь тайлант үеийн зардалд хамаарах тул шууд ОЗНД-ны дебетэд хааж бичжээ. Энэ нөхцөлд үлдэгдэл баланст эдгээр данснуудад үлдэгдэл гарахгүй.

3.              Борлуулалтын орлого, бусдаас авсан хүү торгууль, валютын ханшны зөрүү ашиг дансанд бичигдсэн дүн тайлант үеийн орлого учир ОЗНД-ны кредит талд хаажээ. Ингэснээр тухайн данснууд Үлдэгдэл баланст үлдэгдэлгүй гарна.

4.              ОЗНД баганын кредит дүн 380357 төгрөгөөр илүү байгаа нь тухайн сарын ашиг юм. Үүнээс татварын хуулийн дагуу зохих хувиар бодож татвар төлнө. Манай жишээнд татвар төлөхийн өмнөх ашиг 380357 төгрөг, үүнээс 15 хувиар бодоод 57053 төгрөгийн татвар төлөхөөр тооцож, нөхөрлөл 323304 төгрөгийн цэвэр ашигтай ажилласан байна. Эдгээр бичилтийг хийхдээ ОЗНД-ны дебетээс орлогын татварын зардал 57053 төгрөг, цэвэр ашиг 323304 төгрөгийг, ашиг баганын орлогын татварын ер дансны кредит ба хуримтлагдсан ашиг дансны кредит талд тус тус бичсэн байна.

5.       Үлдэгдэл балансыг гаргахдаа тохируулсан шалгах баланс баганын дүнгээс ОЗНД баганад тавигдсан дүнг хасаж Ашиг баганад бичигдсэн дүнг нэмж гаргасан байна. Гэхдээ алдагдалтай тохиолдолд тайлант үеийн ашиг нь дебет талдаа бичигдэж, өмнөх хуваарилагдсан аргаас хасагдах болно.

 

Санхүүгийн тайлан гаргах

 

Ажлын хүснэгтийг| зөв хийсэн бол санхүүгийн тайлан гаргахад бэлэн болсон хэрэг юм. Үлдэгдэл баланс СТ1-ийг гаргахдаа ажлын хүснэгтийн үлдэгдэл баланс гэсэн баганаас зохих асуултуудын дагуу шууд авч бичнэ. Энд бичих, дүгнэх техникийн ажил байгаагаас өөр анхаарал татах зүйл байхгүй. СТ-1-ийн үлдэгдлийн эхэнд гэсэн баганад аль ч улирлын тайланг гаргахад заавал оны эхний буюу өнгөрсөн оны 12-р сарын 31-ний үлдэгдлийг санхүүгийн тайлангаас хуулж бичнэ. Харин эцэст гэсэн баганыг бөглөхдөө ажлын хүснэгтийн үлдэгдэл баланс гэсэн баганаас данс тус бүрээр нь авч бичнэ. Гэхдээ СТ1-ийн асуултад захируулан ажлын хүснэгтэд байгаа зарим дансны дүнг нэгтгэх шаардлага гардгийг анхаарвал зохино. Тухайлбал, олон компаниас авлагатай бол тэдгээрийг дүгнэж авлага гэсэн мөрөнд бичдэг.

Орлого үр дүнгийн тайлан СТ2-ыг ажлын хүснэгтийн орлого, зарлагын нэгдсэн данс гэсэн баганаас шууд авч бөглөнө.

Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан СТЗ-ыг балансын эздийн өмч гэсэн хэсэгт хамаарах дансанд гарсан өөрчлөлтийн дагуу бэлтгэнэ.

Мөнгөн гүйлгээний тайлан СТ4-ийг холбогдох данснуудын бичилтийг үндэслэн гаргана. Манай жишээгээр Санхүүгийн тайлангуудыг хэрхэн бэлтгэсэн байдлыг үзье.

 

 

Ажлын хүснэгт

 

 

ҮЛДЭГДЛИЙН ТЭНЦЭЛ

СТ1

"БББ"    ЗБН                      

байгууллагын нэр                             2002 оны 01 сарын 31                               (төгрөгөөр)

 

 

 

 

 

 

Дарга (захирал)____________________

 

Нягтлан бодогч:____________________

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            "БББ"ЗБН                                                                                                              СТ-2

(байгууллагын нэр)              2002 оны 1-р сар                                                     (төгрөгөөр)

 

Дарга (захирал):________________________

Нягтлан бодогч:_________________________

Тайлбар:

4. Үйл ажиллагаа (борлуулалт болон ерөнхий удирдлага)-ны зардал 140830 төгрөг ажлын хүснэгтэд байгаа харин 4.1-4.9-д бичигдсэн тоо нь тухайн удирдлагын зардлын задаргаа учир манай жишээнд авсан ажлын хүснэгтэд үзүүлээгүй болно.

СТ-3

ӨМЧИЙН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ТАЙЛАН

"БББ"ЗБН              

(Аж ахуйн нэгжийн нэр)                                                       2002 оны 1 сарын 31                                                                             (төгрөгөөр)

 

Дарга (захирал):___________________

Нягтлан бодогч:___________________

Тайлбар: НББОУС-ын дагуу өмчийн өөрчлөлтийн тайланг 2 жилээр зэрэгцүүлж гаргав

2002 оны 1 сарын                                                               СТ-4

(төгрөгөөр)

 

Дарга (захирал):_________________

Нягтлан бодогч:__________________

Тайлбар: Бүх цэвэр мөнгөн гүйлгээ гэсэн мөрийн дүн нь мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний ба эцсийн үлдэгдлийн зөрүүтэй тохирч байвал уг тайлан зөв гарсныг харуулна.

Жижиг аж ахуйн нэгжүүд хөрөнгө хамгаалах зорилгоор дараах цөөн төрлийн туслах дэвтэр хөтөлнө. Үүнд:

(а)      мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл

(б)      бараа материал, үнэ бүхий зүйлийн бүртгэл

(в)      үндсэн хөрөнгийн бүртгэл

(г)       авлага, өглөгийн тооцоо

 

Касст байгаа бэлэн мөнгө, банканд байгаа мөнгө, богино хугацаат хөрөнгө оруулалт, түүхий эд материал, бараа, бэлэн бүтээгдэхүүн, хангамжийн материал мал амьтад зэргийг "Хөрөнгийн хөдөлгөөний бүртгэл" ЖНББ-05 туслах дэвтэрт бүртгэнэ. Ийм бүртгэлийн дэвтрийг нягтлан бодогч хөтлөхөөс гадна эд хариуцагч агуулахын дэвтэр байдлаар хөтөлж болно. Эд хариуцагч захиргаанаас тогтоосон хугацаанд бараа материалын орлого зарлагын тайлан гаргах бөгөөд түүнийг нягтлан бодогч хүлээн аваад ерөнхий журналд бичилт хийнэ Ерөнхий журналд бичигдсэн дугаараар нягтлан бодогч Хөрөнгийн хөдөлгөөний бүртгэл хөтөлнө. Өмнө авсан жишээнд үндэслэн бэлэн мөнгөний хөдөлгөөнийг хэрхэн гүйцэтгэх аргыг авч үзье.

 

ЖНББ-05

            "БББ" ЗБН 

(байгууллагын нэр)              Хөрөнгийн хөдөлгөөний бүртгэл                  20 ... он

 

Дансны нэр: Бэлэн мөнгө (төгрөг)                      код: 1011

Эд хариуцагчийн нэр: Т.Билгүүн

 

 

Энэ туслах дэвтрийг ерөнхий журналуудаас түүж бичнэ. Ингэхдээ доорх зүйлийг анхаарах нь чухал:

1.              Журналын дугаар гэсэн баганад тухайн журналын дугаар мөн түүнд бичигдсэн бичилтийн дугаарыг хамт бичих шаардлагатай. Энэ нь хожим анхны баримтыг эрж олоход хэрэгтэй байдаг.

2.              Журналуудаас олон нэр төрлийн бараа, материалын гүйлгээг түүвэрлэж туслах дэвтэрт бүртгэхэд заримыг нь орхих тохиолдол гардаг. Ийм алдаанаас сэрэмжлэх үүднээс журнал тус бүрээс түүвэр хийсний дараа бичилтүүдээ дүгнэн ерөнхий журналын товчооны дүнтэй тохирч  байгаа эсэхийг шалгаж байвал зохино.

 

Аж ахуйн нэгжид заавал хөтлөгдвөл зохих чухал туслах дэвтэр бол "Авлага, өглөгийн бүртгэл" юм.

Авлага, өглөгийн бүртгэлийг ЖНББ-06-аар хөтөлнө.

 

ЖНББ-06

"БББ"ЗБН       

байгууллагын нэр                                         Авлага өглөгийн бүртгэл

 

Харилцагч байгууллагын нэр:________________________________

Хаяг:_______________________ Утас, факс, е-майл:____________

Банкны нэр:_________________ Дансны дугаар:________________

 

 

Үндсэн хөрөнгө нь харьцангуй хөдөлгөөн багатай байдаг учир хөрөнгийн жагсаалт байдлаар бүртгэж болно. Бүртгэлд байгуулсан элэгдлийг тодорхой тусгасан байх хэрэгтэй. Үндсэн хөрөнгийн хөдөлгөөний бүртгэлийг ЖНББ-07-оор хөтөлнө.

ЖНББ-07

                                   

(байгууллагын нэр)

                                                                        Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл

 

(үндсэн хөрөнгийн ангилал)                                               200 .. он

 

 

 

 

 

 

 

Б. Жижиг аж ахуйн нэгжид хөтлөгдөх нягтлан бодох бүртгэлийн маягт

 

ЖНББ-01 Ерөнхий журнал

ЖНББ-02 Ерөнхий журналын товчоо

ЖНББ-03 Ерөнхий дэвтэр

ЖНББ-04 Ажлын хүснэгт

ЖНББ-05 Хөрөнгийн хөдөлгөөний бүртгэл

ЖНББ-06 Авлага, өглөгийн бүртгэл

ЖНББ-07 Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                 ЖНББ-01

(байгууллагын нэр)                          Ерөнхий журнал

 

20... оны ., . сарын .. . өдөр

 

 

ЖНББ-02

Ерөнхий журналын товчоо №

                                   

(байгууллагын нэр)

20 . . . он . . сар . . өдөр

                                                                                                                                                                                                             ЖНББ-03

(байгууллагын нэр)

Ерөнхий дэвтэр 20 . . . он

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЖНББ-04

Ажлын хүснэгт

200.. оны … улирал

 

ЖНББ-05

Хөрөнгийн хөдөлгөөний бүртгэл                                    20 .. он

                                   

(байгууллагын нэр)

 

Дансны нэр:______________________                        Код:________________________

Агуулах эд хариуцагчийн нэр:_______________________________