1 дүгээр хүснэгт

 

-Хадархаг ул хөрсний цул хэсгийн хагаралт (үйрэлтийн) бат бэхийн хязгаар ;

-Нэг тэнхлэгт шахалтанд ажиллах хадархаг ул хөрсний бат бэхийн хязгаар ;

-Нэг тэнхлэгт суналтанд ажиллах хадархаг ул хөрсний бат бэхийн хязгаар ;

-Ул хөрсний ус өгөлтийн уян харимхайн итгэлцүүр ;

-Ул хөрсний хүндийн хүчний ус өгөлтийн итгэлцүүр .

Шаардлагатай гэж үзвэл ул хөрсний бусад үзүүлэлтүүтдийг тодорхойлох ёстой.       

Ул хөрсний физик–механикийн үзүүлэлтүүдийг буурийн инженер-геологийн элементүүдэд зориулан тодорхойлно. Эдгээр үзүүлэлтүүдийг үндэслэн (инженер-геологийн загвар зохиох, тооцооны схем боловсруулах, гидромеханикийн загвар зохион бүтээх замаар буй болгосон) ул хөрсний зохиомол нэг төрлийн хэсэг буюу энэ хэсгийн нэг төрлийндүү зарим бүтцийг (жишээ нь: хадархаг ул хөрсний ялгарсан цул хэсгүүд буюу тусгай хэсгүүд, түүний ан цав, буурийн бусад хэсэгтэй болон гадаргуутай нийлэх гадаргуу) ялган судалж болно.

Ул хөрсний физик–механикийн шинж чанарыг тодорхойлох нөхцөл нэг төрлийн болохыг инженер-геологийн өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх мөн статистик аргаар шалгах үндсэн дээр тогтоох хэрэгтэй.                                                      

 tg , с, Rс, Rt,  Rс,m, Rt,m,  Rcs,m, E ( хэв гажилтын модуль),  (хөндлөн хэв гажилтын итгэлцүүр), a, , , ,k, q, , , , , -ийн нормативт ба тооцоот холбогдлыг энэ нормын шаардлагын дагуу тогтооно. Харин бусад үзүүлэлтүүдийг БНбД 2.02.01-94, СНиП 2.02.01–83 болон тэдгээр шинж чанарыг тодорхойлоход тохирох улсын стандартын шаардлагын дагуу тогтоовол зохино.

2.4. Ул хөрсний физик–механикийн үзүүлэлтийг буурийн хөрсний ангиллыг тогтооход тэдгээрийн холбогдлыг ашиглах зорилгоор тодорхойлно. Мөн нэг үзүүлэлтийг нөгөөгөөс нь функцын буюу харьцуулалтын хамаарлын тусламжтайгаар тодорхойлох ба буурийн төсөл зохиох даалгаварын 1.2-т заасан шийдлийг боловсруулахад тодорхойлно. Хөрсний ангиллыг тогтооход үзүүлэлтийн нормативт холбогдол, төслийн даалгаврын шийдлийг боловсруулахад тэдгээрийн  тооцоот холбогдлыг хэрэглэнэ.

2.5. Хөрсний үзүүлэлтийн нормативт холбогдол Хn –ийг "барилга-буурь" гэсэн системийн ул хөрсний ажиллах нөхцөлд хамгийн ойр нөхцөлд явуулсан хээрийн ба лабораторийн судалгааны үр дүнг үндэслэн тогтооно. Бүх үзүүлэлтийн нормативт холбогдолд тэдгээрийн дундаж статистик холбогдлыг авбал зохино.

Ул хөрсний үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол Х –ийг дараах томъёогоор тодорхойлно:

                                      (1)

         –ул хөрсний баталгаат ажиллагааны итгэлцүүр.

Тайлбар: 1. Дор дурьдсан тохиолдолд үзүүлэлтийн тооцоот холбогдлыг хүснэгтийн буюу адилтгах өгөгдлүүдээр тодорхойлж болно.

                   2. Нэгдүгээр бүлгийн хязгаарын төлвөөр хийх тооцоонд хөрсний үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол tg , с, , R-ийг tg , сI,  и RI  гэж,  хоёрдугаар бүлгийн тооцоонд – tg , сII,  ба RII. гэж тэмдэглэнэ.

"Барилга-буурь" гэсэн системийн зураг төслийг зохиоход барилга барих ба ашиглах явц дахь шүүрэлт, бат бэх, хэв гажилтын үзүүлэлтийн байж болох холбогдол болон барилгын ажил явуулах, гидротехникийн горим, атмосферийн хүчин зүйлүүдийн нөлөөлөл, буурийн хүчдэлт хэв  гажилтын байдал өөрчлөгдөх, ул хөрсний физик-механикийн үзүүлэлтийг зохиомлоор тохируулах, хөрсний урсамтгай байдал өөрчлөгдөх зэрэг нөхцөл байдлыг тооцно. Олон жилийн хөлдүү хөрсний тархалттай бүсэд буурийн температурын хувьсалт, тухайн хөрсний үзүүлэлт ба дулаан физикийг хувьсахад хүргэх өөрчлөлтийг тооцоно.

ХАДАРХАГ БУС ХӨРСНИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТ

2.6. tg  ба сn үзүүлэлтүүдийн нормативт утгийг тасралт (шилжилт)-ийн аргаар нармаль (эгц босоо) болон хязгаарын шүргэх хүчдэлүүдийн хос утгаар эсвэл гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар хамгийн их ба хамгийн бага ерөнхий хүчдэлийн хязгаарын хос утгаар тодорхойлно.

    IL > 0,5  урсамтгай байдлын үзүүлэлттэй тоосорхог-шаварлаг хөрсөнд тухайлбал тогтонгишоогүй төлөв байдал дахь ( зүйл 3.13-ийг үз) үзүүлэлтийн хувьд гурван тэнхлэгийн шахалтын аргыг хэрэглэнэ. Ул хөрсний тогтонгишоогүй төлөв байдал дахь үзүүлэлтүүдийн үндэслэлийг  тогтоохдоо хурдан тасралт (шилжилт)-ийн аргийг хэрэглэхийг  зөвшөөрнө.

Гол дээрх нэгдүгээр зэрэглэлийн усны барилга байгууламжийн буурийн бүх төрлийн ул хөрсөнд гурван тэнхлэгт шахалтын аргыг хэрэглэнэ. Энэ тохиолдолд тасралтын аргыг зөвхөн үндэслэл боловсруулахад хэрэглэнэ.

I–III ангиллын барилгын буурийн бүх төрлийн ул хөрсөнд лабораторт зохих аргаар туршилт тавихаас гадна хэв шилжилтийн аргаар (бетон ба төмөр бетон барилгын хувьд) эвдрээгүй сорьцын хөрсний шилжилтийн аргаар (шороон барилгын хувьд) хээрийн нөхцөлд нэмэлт туршилтыг заавал  хийсэн байна. Түүнчлэн бүсчлэлийн (зондирование) болон эргүүлэх тасралтын аргаар (барилгын бүх төрөлд) туршилт явуулхыг зөвшөөрнө. Эдгээр аргуудаар хийгдсэн tg  ба сn-ийн нормативт утгуудын үзүүлэлтүүдийн туршилтууд, мөн тэдгээрийн үр дүнгийн тодорхойлолтууд нь барилга байгууламжыг барих ба ашиглах үеийн тооцооны бүх нөхцөлүүдэд мөрдөгдөж хийгдсэн байна.

Гурван тэнхлэгийн шахалтын болон тасралтын туршилтын үр дүнгээр тодорхойлох tg ба сn-ийн нармативт утгуудыг заавал мөрдөх хавсралт 2-ын дагуу тодорхойлно

Эргүүлэх тасралтын эсвэл бүсчлэлийн аргыг хэрэглэж тогтоосон tg , сn үзүүлэлтийн нормативт холбогдлуудыг тэдгээр үзүүлэлтүүдийн арифметикийн дундаж утгатай тэнцүүгээр авна.

Босоо хүчдэлийн тогтонги (байнгын) утга бүрийг, шүргэлтийн хязгаарын хүчдэлийн 6-аас доошгүй утгуудыг тасралтын аргаар  тодорхойлох үед эвдрээгүй бүтэцтэй ул хөрсний tg , сn- үзүүлэлтүүдийн нормативт утгуудыг дээрх аргаар тодорхойлсон корреляцийн хамаарлыг ашиглаж тодорхойлохыг зөвшөөрнө. Корреляцын хамаарлууд нь хязгаарын шүргэлтийн хүчдэл (тогтонги, босоо хүчдэлтэй үед), ул хөрсний физик үзүүлэлтүүдийн хоорон дахь туршилтийн үр дүнгийн статик боловсруулалтаар тогтоогдсон байх ёстой.Энэ аргыг ашигласан tg , сn-ийн нормативт утгуудыг хамгийн тохиромжгүй байрлал дахь босоо ба хязгаарын шүргэх хүчдэлүүдийн хоорон дахь физик үзүүлэлтүүдийн хамаарлаар тодорхойлно.

2.7. Дээрхи 2.6-д заасан аргуудын аль нэгээр хийсэн туршилтын үр дүнг ашиглах үед tg , сI  үзүүлэлтийн тооцоот холбогдлыг томъёо (1)-ээр тооцвол зохино. Тэгэхдээ хөрсний найдвартай байдлын итгэлцүүр -ийг нэг талын итгэмжлэх магадлал  = 0,95-д  тохируулан заавал мөрдөх хавсралт 2-ын дагуу тодорхойлно. 2.6-дугаар зүйлд заасан харьцуулалтын хамаарал ашигласан аргаар нормативт холбогдол tg , сn –ийг тодорхойлох тохиолдол энд хамаарахгүй.

Хэрэв ийм байдлаар тодорхойлсон итгэлцүүр 1.25-аас их (лагийн хувьд – 1,4) буюу 1,05-аас бага байвал түүнийг таацуулан  = 1,25 (лагийн хувьд– 1,4) буюу = 1,05 гэж авна.

tg , сII үзүүлэлтийн тооцоот холбогдолыг нормативтай тэнцүү авна. [өөрөөр хэлбэл томъёо(1)-д = 1 гэж авах].

Хэрэв tg , сn үзүүлэлтийн нормативт холбогдлыг харьцуулалтын хамаарлыг ашиглан 2.6 дугаар зүйлд заасан аргаар тодорхойлсон бол tg , сI буюу  tg , сII үзүүлэлтийн тооцоот холбогдолыг = 1,25 (лагийн хувьд 1,4) буюу = 1 хэмээх утгад тохирно гэж үзээд томъёо (1)-ээр тооцно. Ийм байдлаар гаргаж авсан tg , сI буюу tg , сII –ийн холбогдол нь хүчдэлийн авч үзэж буй багц дотор багтаж байгаа бөгөөд харьцуулалтын хамаарал ашиглалгүйгээр дээр дурьдсан аргуудаар гаргаж авсан tg  ба сI буюу tg , сII –ын холбогдлуудыг бодвол хязгаарын тооцоот шүргэх хүчдэлийн холбогдлыг илүү хангаж байвал тэдгээрийг тооцоот холбогдлоор гэж эцэслэн авна.

Үндэслэлтэй гэж үзвэл tg , сI –ын холбогдлыг III , IV ангиллын усан замын зогсоолын барилга байгууламжийн буурьт зориулан ул хөрсний эрдсийн ба ширхэглэлийн бүрэлдэхүүн, сүвэрхэгшилтийн итгэлцүүр, урсамтгай байдлын үзүүлэлтээс хамааруулан, ижил төстэй хөрсний туршилтын үр дүнг ашиглах замаар заавал мөрдөх хавсралт 2-т өгүүлсэн аргачлалыг хэрэглэн тодорхойлж болно. Нүх сүвгүй шилжилтийн статик эсэргүүцлийн нормативт холбогдол Su,n-ийг гурван тэнхлэгт ачааллын аргаар  буюу бэхжүүлээгүй нүх зай үүсгэхгүй байх туршилтийн схемээр хөрсний сорьцыг эвдрэлд хүртэл гажилтанд оруулах тусгай туршилтаас гаргаж авах, энэ үзүүлэлтийн хэсэгчилсэн холбогдлын арифметикийн дундаж утгатай тэнцүүгээр авна. Нүх сүвгүй шилжилтийн эсэргүүцлийн тооцоот холбогдол Su,n-ыг нэг талын итгэмжлэх магадлал  = 0,95 байхад  ГОСТ 20522-ын заалтын дагуу тодорхойлно. Тооцоот холбогдол Su,II-ийг нормативт холбогдол S -тэй тэнцүү байхаар авна. Нүх сүвгүй шилжилтийн динамик эсэргүүцэл S -ийг статик ба динамик ачааллын хамтарсан үйлчлэлд тодорхойлно. Нормативт холбогдол S -ийг мөчлөгийн тоо хязгаарлагдмал байхад хамгийн их шүргэгч хүчдэтгэлийн статик ба хязгаарын динамик бүрдүүлэгчдийн хэсэгчилсэн холбогдлын арифметик дундажтай тэнцүүгээр тодорхойлно. Тооцоот холбогдол S -ийг мөн түүнчлэн тооцоот холбогдол S  -ийн адилаар тодорхойлно.

2.8. Хадархаг бус хэд хэдэн ул хөрсний гажилтын модуль Е ба нягтралын итгэлцүүр аn –ийн нормативт холбогдлыг хийн шахалтат буюу гурван тэнхлэгт шахалтын туршилтын үр дүнгээр, тэдгээр хөрсний хүчдэлээс үүдэлтэй хэв гажилтын байдлыг харгалзан тодорхойлно

. Гурван тэнхлэгт шахалтын аргыг ашиглахад ГОСТ 26518–85-ын заалтыг мөрдөнө. Хийн шахалттай туршилтын аргыг хэрэглэхэд 7.7-дүгээр зүйлийн заалтыг мөрдөнө. Еn ба an –ийн холбогдлыг тусгай туршилтаар гаргаж авсан эдгээр үзүүлэлтийн салангид холбогдлын арифметикийн дунджаар эсвэл туршилтын нөхцөлд хэмжсэн хэмжигдэхүүнүүдийн дундчилсан хамаарлаар тогтоосон холбогдлоор тодорхойлогдох ёстой. Гажилтийн модуль E ба нягтралын итгэлцүүр а –ын тооцоот холбогдлыг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна.

II–IV ангиллын барилгын буурийн хувьд тооцоот холбогдол Е –ийг БНбД 2.02.01-94, СНиП 2.02.01–83*-т үзүүлсэн хүснэгтээр, заавал мөрдөх хавсралт 3-аас авах итгэлцүүр тc –ийг оруулан тооцож болно.

2.9. Хөндлөн гажилтын итгэлцүүр -ийн нормативт холбогдлыг гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар хийсэн туршилтын үр дүнгээр тодорхойлж болно. Туршилтын үр дүнгээр гарах -ыг энэ үзүүлэлтийн тусгай туршилтуудаар гарах хэсэгчилсэн холбогдлуудын арифметикийн дунджаар эсвэл туршилтын нөхцөлд хэмжсэн хэмжигдэхүүнүүдийн дундчилсан хамаарлаар тодорхойлсон байна. Хөндлөн гажилтын итгэлцүүр -ийн тооцоот холбогдлыг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна. Үндэслэлтэй бол итгэлцүүр  -ийн тооцоот холбогдлыг хүснэгт 2-оор авахыг зөвшөөрнө.                                                                                                                                                                                                                                                  

                                                                                                                                                                                                                                              

                                                                                                                   2 дугаар хүснэгт

 

2.10. Гулсалтын үзүүлэлтийн нормативт холбогдол  ,  -ийг суултын тооцооны хувьд хийн шахалттай туршилтын үр дүнгээр, хэвтээ шилжилтийн тооцоонд бол шилжилтийн туршилтын үр дүнгээр гаргаж авсан ба  үзүүлэлтүүдийн салангид холбогдлуудын арифметикийн дунджаар тодорхойлно. Энэ тохиолдолд ачааллын үе шат болгонд хэв гажилтыг цаг хугацаагаар тогтоох туршилт хийнэ.  ба    -ийн салангид холбогдлыг дараах хамаарлыг үндэслэн  тодорхойлбол зохино. 

                                 (2)

       – цаг хугацааны  t агшин дахь хийн шахалт (шахмал хийн шахалтад туршилт хийхэд ) –ын  хэв гажилтын болон шилжилтийн  хэв гажилтын (шилжилтийн туршилтын үед) салангид холбогдол

– эгшин зуурын хийн шахалтын хэв гажилт (хийн шахалтат туршилт тавьхад) буюу шилжилтийн хэв гажилтын  (шилжилтийн туршилтын үед) салангид холбогдол.

Тооцоот холбогдол    ба  -ийг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна.

2.11. Шүүрэлтийн итгэлцүүр kn –ийн нормативт холбогдол болгож хөрсний шүүрэлтийн итгэлцүүрийн лабораторийн буюу хээрийн нөхцөл дэхь ул хөрсний ус нэвчүүлэх чадвараар туршилт хийх замаар буурийн бүтцийн онцлогийг (тэр дундаа барилга баригдсаны дараагаар гарч болох) харгалзан тухайн ул хөрсний шүүрэлтийн итгэлцүүрийн салангид холбогдлууд арифметикийн дундаж утгаар авна. Жишээ нь: Ул хөрсний шүүрэлт янз бүрийн чиглэлд эрс өөрчлөлттэй бөгөөд түүний  ус нэвчилт нь чиглэлээсээ хамааран 5-аас олон дахин ялгаатай байх үед орон зай дахь өөрчлөлтийн тэнхлэгүүдийн баримжааг зааж, өөрчлөлтийн гол тэнхлэгүүдээр шүүрэлтийн итгэлцүүрийг тодорхойлно.

Шүүрэлтийн итгэлцүүрийн тооцоот холбогдол k –ийг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна.

Тайлбар. Усан зогсоолын барилга ба гол дээрх III ба IV ангиллын барилга байгууламжийн буурийн ул хөрсний шүүрэлтийн итгэлцүүрийн тооцоот холбогдлыг адилтгах холбогдлоор, түүнчлэн ул хөрсний физик-механикийн бусад үзүүлэлтийг ашиглан тооцоогоор тодорхойлж болно. 

2.12. Барилга байгууламжийн  шүүрүүлтэй буурин дахь түрэлтийн аюултай (дундаж) өөрчлөлтийн    Icr,m – холбогдолыг хүснэгт 3-аар авах хэрэгтэй.                                                       

                                                                                                                                                                                                                                                  

                                                                                                                   3 дугаар хүснэгт

 

Түрэлтийн аюултай байран өөрчлөлтийн тооцоот холбогдол Icr  -ийг ул хөрсний угаагдалд тогтвортой байдлыг үнэлэх тооцооны аргыг ашиглах, эсвэл лабораторит буюу газар дээр нь хөрсний угаагдал тэсвэрлэх байдлын туршилт хийх замаар тодорхойлно.  

Угаагдалт автдаггүй элсэн хөрсөнд  Icr –ийг усны урсгал шүүрүүлд орох хэсэг дээр 1.0, шүүрүүлээс гарах хэсэг дээр 0.3 гэж авч болно. Тоосорхог шаварлаг ул хөрсний хувьд шүүрүүл буюу хатуу хучилттай байгаа нөхцөлд усны урсгал хөрсний гадаргуу дээр гарах хэсэгт Icr –ийг 1,5, хэв  гажимтгай хучилттай нөхцөлд 2.0 байхаар авч болно.

2.13. Уян ба хүндийн хүчний  ус өгөлтийн итгэлцүүрийн нормативт холбогдол , -ийг байгалийн нөхцөлд бол буурийн инженер геологийн бүтэц дэхь тодорхой цэгийн (жишээ нь: туршилтын цооногт) усны түрэлт ба түвшний өөрчлөлтөнд хийх ажиглалтын үр дүнгээр, тодорхойлбол зохино.                   

Итгэлцүүрийн тооцоот холбогдол , -ийг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна.

Тайлбар. II –IV ангиллын барилга байгууламжийн буурийн ба холбогдлыг лабораторийн нөхцөлд туршилтын үр дүнгээр тодорхойлж болно.

 

 

 

ХАДАРХАГ УЛ ХӨРСНИЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

2.14 Хадархаг ул хөрсний тусгай хэсгийн нэг тэнхлэгт шахалтан дахь бат бэхийн хязгаар , Rt,n ба нэг тэнхлэгт суналтын Rc,n мөн түүнчлэн хадархаг ул хөрсний цул хэсгийн үнгэлт (базалт) даах бат бэхийн хязгаар Rcs,m,n , нэг тэнхлэгт суналт ба нэг тэнхлэгт шахалт тэсвэрлэх бат бэхийн хязгаар Rt,m,n; Rc,m,n –ийн нормативт холбогдлуудыг эдгээр үзүүлэлтийн тусгай туршилтаар гаргаж авсан салангид холбогдлуудын арифметикийн дунджаар тодорхойлбол зохино.

Үзүүлэлтийн Rcs,m –ийн салангид холбогдлуудыг гаргаж авах туршилт хийх болон, үр дүнг боловсруулах аргуудыг зөвлөмж болгож буй хавсралт 4-д сийрүүлэв.

Rс , Rt үзүүлэлтийн салангид холбогдлуудыг лабораторийн нөхцөлд тусгай хэсгийн сорьцуудад нэг тэнхлэгт шахалт ба сунгалтын аргаар тодорхойлж болно.

Rc,m , Rt,m үзүүлэлтийн салангид холбогдлуудыг ихэвчлэн хээрийн нөхцөлд туршилтаар тодорхойлно.  Rc,m –ийг тодорхойлох туршилтыг хадан бүхлийн нэг тэнхлэгт шахалтын аргаар, Rt,m –ний туршилтыг бетоны тамга тасрах аргаар эсвэл бетон ба хадархаг буурийн уулзвар дахь хадан бүхлээр харин нэг тэнхлэгт суналтын нөхцөлд бол буурийн цул хэсэг буюу ан цаваар хийнэ. Бат бэхийн үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол   и  -ийг томъёо (1)-ээр тодорхойлно. Энд ул хөрсний найдвартай байдлын итгэлцүүр -ийг  үзүүлэлт RII –ийн хувьд = 1 гэж авах ба харин  RI –ийн хувьд нэг талын итгэмжлэх магадлал  = 0,95 гэж үзэж ГОСТ 20522–75 –ын шаардлагын дагуу тодорхойлно.

Үндэслэлтэй гэж үзвэл ан цавын хавтгайд эгц бус чиглэл дэхь  -ын тооцоот холбогдлыг хүснэгт 4-өөр, харин ан цав элбэгтэй хавтгайд эгц чиглэлтэй  -ын тооцоот холбогдлыг тэгтэй тэнцүү байхаар тус тус авч болно.

2.15. Хадархаг ул хөрсний цул хэсгийн tg , сn үзүүлэлтийн нормативт холбогдлыг нуугдмал аюултай бүх тооцоот гадаргуу болон шилжилтийн бичил талбаруудад бетонон тамгын болон хадан бүхлийн тайралтын (тэр дундаа загварын) аргаар хийсэн хээрийн ба лабораторийн туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно.

Дээр дурьдсан аргаар явуулах туршилт, түүний үр дүнгээр гаргаж авах tg , сn үзүүлэлтийн  нормативт холбогдол тодорхойлох ажлыг барилгын ажлын ба тэдгээрийн ашиглалтын үед байж болох тооцоот бүх тохиолдлуудад тохирох нөхцлүүдээр гүйцэтгэнэ.            

tg , сn үзүүлэлтийн нормативт холбогдлыг заавал мөрдөх хавсралт 2-ын дагуу тодорхойлох хэрэгтэй.            

2.16. Хадархаг уг хөрсний үзүүлэлтийн толбогдол tg , сI –ийг томъёо (1)-ээр тооцоолно. Энд ул хөрсний найдвартай байдлын итгэлцүүр  -ийг нэг талын итгэмжлэх магадлал  = 0,95 байхад заавал мөрдөх хавсралт 2-ын дагуу тогтооно. Хэрэв энд гарсан  холбогдол  1,25 –аас их буюу 1.05-аас бага байвал тэдгээрийг таацуулан 1.25 ба 1.05-тай тэнцүү байхаар авна.                                  

Үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол tg , сII –ийг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна.

Тайлбар: 1. Үндэслэлтэй гэж үзвэл туршилтын үр дүнгээр үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол tg , сI –ийг тодорхойлохын тулд хэмжсэн хэмжигдэхүүнүүдийн тайрмал хувиарлалтыг ашиглан  = 0,95 байхад гаргаж авсан, эгц ба шүргэх хүчдэлүүдийн хоорондох хамаарлын итгэмжлэх доод хязгаарын шугаман аппроксимацийн аргыг хэрэглэж болно.

2. Туршилтын өгөгдлүүдээр тооцоот үзүүлэлт tg , сI,II –ийг тодорхойлоход туршилт хийх нөхцөл ба бодит нөхцөл хоёрын хоорондох байж болзошгүй үл зохицолдоог  тооцно.                     

3. III , IV ангилын барилгын буурьт, мөн түүнчлэн барилгын ажлын техник-эдийн засгийн үндэслэлийн үе шатанд I , II ангиллын барилгын буурьт үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол tg , сI,II –ийг үндэслэлтэй гэж үзвэл хүснэгт 4-өөр (харьцуулалт, адилтгалын, хамаарал зэргийг ашиглан) авч болно. Холбогдол tg , сI,II –ийг техник-эдийн засгийн үндэслэл, зураг төсөл, ажлын зургийн үе шатанд I , II ангиллын барилгын буурьт, хэрэв эдгээр үзүүлэлтийг ашигласнаар барилга байгууламжийн овор хэмжээнд өөрчөлт гарахааргүй бол хүснэгт 4-өөр авна.                                       

2.17. Хадархаг уг хөрсний цул хэсгийн хэв гажилтанд орох байдлын ( хэв гажилтын модуль Еn, хөндлөн гажилтын итгэлцүүр , давалгааны дагуу ба хөндлөн тархалтын хурд  болон бусад үзүүлэлтийн) үзүүлэлтүүдийн  нормативт холбогдлыг тухайн инженер-геологийн бүтцэд тусгай туршилтаар гаргаж авсан салангид холбогдлуудын арифметикийн дундаж утгатай тэнцүүгээр тодорхойлно. Нормативт холбогдол Еn ,  -ийг судалж буй буурийн янз бүрийн инженер-геологийн бүтцэд байрласан цул хэсгийн нэг төрлийн цэгүүдээс гаргаж авсан дээрх үзүүлэлтүүдийн зохих салангид холбогдлуудыг харьцуулах замаар тогтоосон, статик (Еn) ба динамик ( буюу )  үзүүлэлтүүдийн хоорондох хамаарлаас улбаалуулан тодорхойлж болно. Энэ нөхцөлд Еn , -ын салангид холбогдлыг гаргаж авах туршилтыг хадархаг ул хөрсний цул хэсгийн статик ачааллын аргаар гүйцэтгэх хэрэгтэй. Харин  буюу -ын салангид холбогдлуудыг  гаргаж авах туршилтыг динамик (чичирхийлэл-дуулдцын буюу хэт авианы) аргаар гүйцэтгэнэ. III - IV ангиллын барилга байгууламжийн буурьт, түүнчлэн барилгын ажлын техник-эдийн засгийн үндэслэлийн үе шатанд I - II ангиллын барилга байгууламжийн  буурьт Еn –ийн нормативт холбогдлыг тодорхойлхын тулд динамик үзүүлэлттэй харьцуулалтын хамаарлыг ижил төстэй инженер-геологийн нөхцөл дэхь туршилтын өгөгдлийг нэгтгэх үндэслэлээр ашиглана.

2.18. Хэрэв буурийн орчны бат бэхийн тооцоонд хэв гажилтын модулийн тооцоот холбогдол Е-ыг ашиглаж байгаа бол түүнийг томъёо (1)-ээр тодорхойлох хэрэгтэй. Хэрэв энд Еn-ийн нормативт холбогдлыг салангид холбогдлуудын арифметикийн дундаж утгаар тогтоосон бол хөрсний найдвартай байдлын итгэлцүүр -ийг нэг талын итгэмжлэх магадлал  = 0,85 гэж үзэж ГОСТ 20522–75-ын шаардлагын дагуу тодорхойлно. Стандарт дахь -ийн 2 холбогдлоос  багыг нь авбал  зохино. Хэрэв Еn –ийн холбогдлыг динамик үзүүлэлтүүдтэй харьцуулалтын хамаарлаар тогтоосон бол  = 0,8 гэж авна. Хэрэв Е-ийн тооцоот холбогдлыг барилгын тогтвортой байдлын тооцоо, хэв гажилтаар хийх буурийн тооцоо болон барилга байгууламжийн бат бэхийн тооцоонд ашиглаж байвал түүнийг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна. Үндэслэлтэй гэж үзвэл хадархаг цул хэсгийн  хэв гажилтын модулийн тооцоот холбогдол Е-ийг ус нэвчүүлэх чадвар, агаар нэвчүүлэх чадвар зэрэг бусад шинж чанарын үзүүлэлттэй холбогдох байдлыг нь үндэслэн ижил төстэй харьцуулалтаар тодорхойлно. 

Үүний тулд дээр дурьдсан бусад шинж чанарын үзүүлэлтүүдийг судлагдаж буй хадан цул дахь туршилтын үр дүнгээр тогтоосон байвал зохино. Хөндлөн гажилтын итгэлцүүрийн тооцоот холбогдол v –ыг нормативт холбогдолтой тэнцүүгээр авбал зохино.

Үндэслэлтэй гэж үзвэл хадархаг ул хөрсний цул хэсгийн v –ийн тооцоот холбогдлуудыг адилтгалын аргаар тодорхойлж болно.                                                

2.19. Шүүрэлтийн итгэлцүүр kn ба хувийн ус шингээлт  qn –ийн нормативт холбогдлыг  ГОСТ 23278–78 –ын дагуу ижил аргаар хийсэн туршилтын үр дүнгүүдийн арифметикийн дундаж холбогдолтой адилаар тодорхойлно. Гидрогеологийн төвөгтэй нөхцөлд (шүүрүүлэх чанарын эрс өөрчлөлт, хөндийлж, хиллэх нөхцлийн тодорхойгүй байдал зэрэг) нормативт холбогдол kn –ийг бүлэг цооногуудад хийх туршилтын үзүүлэлтээр тодорхойлбол зохино.     

        kn , qn –ийг тодорхойлох туршилтыг буурийн судлаж буй бүсэд ул хөрсний хүчдэлжсэн байдлыг харгалзан явуулах хэрэгтэй.

Шүүрэлтийн итгэлцүүр k ба хувийн ус шингээлт q –ийн тооцоот холбогдлыг нормативт холбогдолтой тэнцүү байхаар авна.                                      

2.20. Ан цав (үе давхрагууд болон гүн хагарлын бүсэд) дахь усны хөдөлгөөний аюултай хурдын нормативт холбогдол -ийг ихэвчлэн ан цавын дүүргэгчийн угаагдлын туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно.

Тооцоот холбогдол  -ийг нормативтой тэнцүү байхаар авна.    

III , IV ангиллын барилга байгууламжийн буурьт, шаардлагатай гэж үзвэл мөн I , II ангиллын барилга байгууламжийн буурьт тооцоот холбогдол  -ийг ан цавын геометрийн үзүүлэлт, шүүрэх усны зунгааралт, ан цавын дүүргэгч материалын физик-механикийн үзүүлэлт зэргээс хамааруулан тооцоогоор тодорхойлж болно.     

Тухайн ан цавын системийг тархаж буй чиглэл дэхь шүүрэлтийн урсгалын түрэлтийн аюултай өөрчлөлтийн тооцоот холбогдол -ийг ан цавын геометрийн үзүүлэлт, усны зунгааралт ба ан цавын дүүргэгчийн физик-механикийн үзүүлэлтээс хамааруулан, тооцоогоор тодорхойлно.

2.21. Уян ба хүндийн хүчний ус өгөлтийн итгэлцүүр ба -ийн нормативт ба тооцоот холбогдлыг 2.13-дугаар зүйлийн дагуу зөвхөн байгалийн нөхцөл дэхь туршилтын үр дүнгээр тодорхойлно.                                

                                                                                                                                

                                                                                                                          

                                                                                                                      

                                                                                                                          

 

 

                                                                                 

4 дүгээр хүснэгт

 

 

 

       2.22. Ул хөрсийг ан цав, ус нэвчилт, хэв гажилт, өгөршлийн зэрэглэлээр, тархац нь алдагдах байдал болон чанарын үзүүлэлтээр нь RQD зөвлөмж болгож буй хавсралт 1-дэхь өгөгдлөөр  ялгаж тодорхойлно.                      

      2.23. Хадархаг ул хөрсний янз бүрийн чиглэл дэхь хэв гажилтанд орох байдал болон бат бэх байдлаар нь өрөөсгөл шинжийн итгэлцүүр 1.5-аас бага байвал ижил шинжийн ул хөрс, өрөөсгөл шинжийн итгэлцүүр 1.5-аас их байвал өрөөсгөл шинжийн ул хөрс гэж үзнэ. Өгөгдсөн хоёр чиглэл дэхь үзүүлэлтийн их холбогдлыг багад нь хуваасан харьцааг өрөөсгөл шинж гэнэ.

3.1. Барилга байгууламж болон "барилга-буурь" систем, мөн хажуу бэлийн(цул хэсгийн) тогтвортой байдлыг хангах шалгуур нь дараах нөхцөл болно.

                                 (3)

  F, R –нэгдсэн шилжүүлэх хүч ба хязгаарын эсэргүүцлийн хүч буюу барилгыг эргүүлэх (онхолдуулах), тогтоох хүчний моментуудын тооцоот холбогдол        ;

– ачааллын хослолын итгэлцүүр бөгөөд, ачааллын үндсэн хослолд 1.0; ачааллын онцлог хослолд 0.9; барилгын ба засварын ажлын үеийн ачааллын хослолд 0.95 байхаар авна.

– БНбД 33-01-03 нормоор тодорхойлогдох ажлын нөхцлийн итгэлцүүр;

– БНбД 33-01-03 нормоор тодорхойлогдох барилга байгууламжийн онцгой, чухал байдлын зэрэглэлээр тогтоох найдвартай байдлын итгэлцүүр;

 Тайлбар: 1. Хоёрдугаар бүлгийн хязгаарын төлвөөр хадархаг хажуу бэл ба налуугийн тогтвортой байдлын тооцоо хийхэд  ,  -ийг 1-тэй тэнцүүгээр авна.       .

2. Шороон боомтын тогтвортой байдлыг БНбД 2.06.05-84-ын шаардлагын дагуу тооцоолбол зохино.

                    

5 дугаар хүснэгт

3.2. Тооцоот ачааллыг тодорхойлоход ачааллаар тогтоох найдвартай байдлын итгэлцүүрийг БНбД 2.06.05-86-ийн шаардлагын дагуу нийцүүлэн авбал зохино.               

Тайлбар: 1. Ачааллаар тогтоох найдвартай байдлын итгэлцүүрийг тооцоот ачааллын бүх тусгалд (проекцод) нэг янзаар (өсөх буюу буурах) авбал зохино.         

2. Ул хөрсний бүх ачааллыг (ул хөрсний жингээр үүсэх босоо даралт, хөрсний хажуу талын даралт) тухайн нөхцөл дэхь ачааллаар тооцох тогтвортой байдлын итгэлцүүрийг нэгтэй тэнцүү байхаар авч хөрсний үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол , -оор тодорхойлно.

3.3. Барилга байгууламж ба хөрсний цул хэсгийн тогтвортой байдлын тооцоог,  хязгаарын төлөв дэхь тэнцвэртэй байдлын бүх нөхцлийг хангахуйц аргуудаар хийвэл зохино.                          

Барилга байгууламжийн зураг төсөл зохиох, барих, ашиглах туршлагаар үр дүн нь шалгагдсан тооцооны бусад аргыг ч хэрэглэж болно.                           

Тогтворшлын тооцоонд барилга байгууламж, "барилга-буурийн" систем, хажуу бэлийн (цул хэсгийн) тогтвортой байдал алдагдах бодит ба хөдөлгөөнт бүх боломжийн схемийг авч үзнэ.                                         

Тайлбар: 1. Тооцоог хавтгайн буюу орон зайн бодлогын нөхцлүүдээр гүйцэтгэнэ. Энэ тохиолдолд орон зайн бодлогын нөхцлийг, дор дурьдсанаар авна. Үүнд: l < 3b буюу l < 3h (баганат ханан байгууламжинд байх) барилга байгууламжийн хөндлөн огтлол, ачаалал, геологийн нөхцөл  l1 < 3b (< 3h) уртын дагуу өөрчлөгдөж байх, энд l ба b – барилга байгууламжийн урт ба  өргөн, h – буурийн  ул хөрсөнд барилга байгууламж буюу баганан ханын шургаж орсон хэсгийг тооцсон барилгын өндөр, l1 – тогтмол үзүүлэлт бүхий хэсгийн урт.      

2. Орон зайн бодлогын нөхцөл дэхь тогтворшлын тооцоонд ул хөрсний шилжих цул хэсэг ба барилга байгууламжийн хажуу гадаргууд үүсэх үрэлтийн болон барьцалдах хүчийг тооцох хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд хууль шиг, хажуу гадаргуу дээрх даралтыг БНбД2.06.07-87-д зааснаар тодорхойлогдох тайван байдлын даралттай тэнцүү байхаар авбал зохино.

ХАДАРХАГ БУС БУУРИН ДЭЭРХ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖИЙН ТОГТВОРШЛЫН ТООЦОО

3.4. Хадархаг бус буурин дээрх хүндын хүчний барилга байгууламжийн тогтворшлын тооцоонд хавтгайн болон гүний, мөн холимог хэлбэрийн шилжилтийн схемээр тогтворшилт алдагдах болзошгүй байдлуудыг авч үзнэ. Барилгын төрөл болон буурийн ангиллын тодорхойлолт, ачааллын схем болон бусад хүчин зүйлээс хамааруулан энэ нормын 3.5, 3.9 , 3.11-дүгээр заалтын дагуу шилжилтийн схемийн сонголт хийгдэнэ.

Дээр дурьдсан шилжилтийн схемүүд нь шилжилтийн давших хөдлөлийн нөхцөлд ч газар дээрээ эргэх чиглэлийн хөндлөн ч хамаархаар байж болно.  

Байгалийн буюу хиймэл налуу, эсвэл тэдгээрийн хяр нь тухайн барилга байгууламжинд буурь болж буй нөхцөлд тэрхүү налуу нь дээрээ байрласан барилга байгууламжийн хаман нурах ерөнхий схемийг авч үзэх хэрэгтэй.

3.5. Буурь нь элсэрхэг, том хэмхдэст ул хөрс, хатуу ба хатуувтар тоосорхог шавар хөрснөөс тогтсон буурин дээрх хүндийн хүчний барилга байгууламжийн (усан зогсоолынхоос бусад) тогтворшлын тооцоог дараах нөхцөл бүрдсэн нөхцөлд зөвхөн хавтгай шилжилтийн схемээр хийнэ:                           

                               (4)

Хөшүүн буюу уян налархай, тоосорхог шаварлаг хөрснөөс буурь бүрдсэн тохиолдолд нөхцөл (4) -өөс гадна дараах нөхцлүүдээр тооцоог гүйцэтгэнэ.

                      (5)

                           (6)

 

томъёо (4) – (6)-нд:

– загварчлалын тоо;

 – барилга байгууламжийн (доод талаас) улан доорхи өнцгийн цэг дэхь хамгийн их эгц хүчдэл;      

b –паралель барилга байгууламжийн  тэгш өнцөгт улны шилжүүлэх хүчтэй паралель талын (өргөний) хэмжээ (шүүрэлтийн анкер саадын урт тооцогдохгүй);

 – усны түвшинөөс доош орших, буурийн ул хөрсний хувийн (жин доороос дээш) үйлчлэх усны даралтыг тооцсон;

N0 – нягт элсэнд 1, бусад ул хөрсөнд 3-тай тэнцүү байх хэмжих нэгжгүй тоо. I - II ангиллын барилга байгууламжийн буурийн бүх төрлийн ул хөрсөнд N0, -ийг, буурийн ухлагат тамга шилжилтийн аргаар хийсэн туршилт шинжилгээний үр дүнгээр нарийвчилбал зохино;

tg  – шилжилтийн итгэлцүүрийн тооцоот холбогдол;

tg · с1 – энэ нормын 2.7 дугаар зүйлд заасантай нэг адил;

 – барилгын улан дахь дундаж эгц хүчдэтгэл;

 – нягтралын зэрэглэлийн итгэлцүүр;

k – шүүрэлтийн итгэлцүүр;

е – байгалийн байдалд байгаа ул хөрсний сүвэрхийшлийн итгэлцүүр;

t0 – барилга байгууламж барих хугацаа;

а – нягтруулгын итгэлцүүр;

 – усны хувийн жин;

h0 – bd хэсэг дээр нь шүүрүүл байрласан улны b өргөнтэй барилга байгууламжийн ул хөрсний нягтарч буй давхрагын тооцоот зузаан, бөгөөд дараах байдлаар тодорхойлно:

а) Нэг үе давхрагат буурийн хувьд:

h1 (h1  Нc; Нc – ийг энэ нормын. 7.9-өөс үз) гүнд ус тулгуур оршиж байвал                               

                               (7)

Шүүрүүлэх үе давхрага буурийн h1 (h1  Нc) гүнд оршиж байхад

                              (8)

б) h1 ба h2  зузаантай хоёр үе давхрагатай буурийн хувьд:

 ус тулгууртай бөгөөд k1 k2 (h1 + h2  Нc) байхад

                                    (9)

Ус шүүрүүлэх үе давхрага h1 + h2 (h1 + h2  Нc) гүнд оршиж байхад

                        (10)

Тайлбар. Энэ зүйлийн заалт нь барилгын хийц ба буурийн геологийн тогтоцын онцлог, түүнчлэн ачааллын хуваарилалт нь гүний шилжилтийг урьдчилан тодорхойлж байгаа тохиолдлуудад  хамаарахгүй

3.6. Хавтгайн шилжилтийн схемээр барилгын тогтворшлын тооцоо хийхдээ шилжилтийн тооцооны гадаргууг дараах байдлаар авна.

-Барилгын ул тэгш хавтгай байхад-ул хөрсний дээд хязгаарыг дайран гарах шилжилтийн хэвтээ хавтгайн тогтворшилтыг заавал шалган буурь дээрх тулж буй барилга байгууламжийн улны хавтгайг авна;

-Барилгын улны дээд ба доод төгсгөлд шүдтэй бөгөөд дээд шүд суулгасан гүн нь доод шүднийхтэй тэнцүү буюу их, байхад гүнд-шүднүүдийн улыг дайран гарах хавтгайг, түүнчлэн дээд талын шүдний улаар дайран гарах хэвтээ хавтгайг тус тус авна. Доод талын шүдийг дээд талын шүд байрлах гүнээс их гүнд суулгахад дээд талын шүдний улаар дайран гарах хэвтээ хавтгайг авна. Доод бьеф талаас үйлчлэх хөрсний идэвхгүй даралтыг доод шүд суулгасан нийт гүнээр тодорхойлно. Энд доод бьеф талаас үйлчлэх хөрсний идэвхгүй даралтаас бусад бүх хүчийг тооцоот хавтгайд хамааруулна. Барилга байгууламжийн уланд нь чулуун дэвсгэртэй байхад

 -Чулуун дэвсгэр барилга байгууламж хоёрын уулзварын талбай болон чулуун дэвсгэр ул хөрстэй нийлж буй талбайг авна.

-Чулуун дэвсгэр нь тухайн ул хөрсөнд гүнзгийлэн шигдэж тогтсон бол уг чулуун дэвсгэрийг дайран гарч буй налуу хавтгай буюу нугаларсан хавтгай гэж үзвэл зохино.

3.7. Хавтгай шилжилтийн (эргэх чиглэлтэй бус) схемээр барилгын тогтворшилын тооцоо хийхэд шилжилтийн хэвтээ хавтгайд энэ нормын (3)-дахь R = Rpl болон F –ийг дараах томъёонуудаар тодорхойлбол зохино:

 

           (11)

                                    (12)

 

     Rpl – хавтгайн шилжилт явагдах үеийн хязгаарын эсэргүүцлийн тооцоот холбогдол;

Р – тооцоот ачааллын (сөрөг даралтыг оруулсан) босоо байгуулагчдын нийлбэр;

      tg ,с1 – энэ нормын 2 дугаар бүлгийн заалтын дагуу тодорхойлогдох шилжилтийн тооцоот гадаргуугийн хөрсний үзүүлэлт;

 – барилга байгууламжийн хэвтээ шилжилтийн улмаас түүний тогтвортой байдал алдагдахад доод хашицаас үйлчлэх ул хөрсний цочролт даралтын хамаарлыг тооцох, итгэлцүүр;

        Түүний туршилт шинжилгээний үр дүнгээр авах бөгөөд тийм шинжилгээний үр дүн байхгүй бол -ийг усан зогсоолоос бусад бүх барилга байгууламжинд 0.7, усан зогсоолынход 1 байхаар авна;

     ,  –барилгын доод хашицаас үйлчлэх хөрсний идэвхгүй даралтын хүч болон хажуу талаас үйлчлэх ул хөрсний идэвхитэй даралтын хүчний БНбД 2.06.07-87-ийн дагуу тодорхойлогдох хэвтээ байгуулагчуудын тооцоот холбогдол.

            усны түвшинөөс доош , -ийг тодорхойлоход ул хөрсөнд уснаас үзүүлэх дороос дээш түлхэх үйлчлэл, түүнчлэн шүүрэлтийн хүчний нөлөөг тооцвол зохино;

  Аg – барилга байгууламжийн улны хэвтээ тусгалын талбай бөгөөд энэхүү талбайн хүрээнд барьцалдалтыг тооцно;

  Rg – свай, анкер зэргийн эсэргүүцлийн хүчний хэвтээ байгуулагч;

 F – шилжүүлэх хүчний тооцоот холбогдол;

      – барилга байгууламжийн дээд ба доод цамцаалаас үйлчлэх идэвхитэй хүчнүүдийн (хөрсний идэвхитэй даралтыг оролцуулаагүй) тооцоот холбогдлын хэвтээ байгуулагчуудын   нийлбэр.

Тайлбар: 1.Шилжилтийн налуу хавтгайн тохиолдолд Rpl , F хүчүүдийг  тодорхойлоход тэдгээрийн тусгал байгуулачууд нь уг хавтгай болон түүнд эгц хавтгай дээр байх ёстой.

               2. Босоо ба налуу-үелсэн буурьт tg , с1 –ийг заавал мөрдөх хавсралт 5-аар, уулзварын эгц хүчдэлүүд нь үеүүдийн хооронд дахин хуваарилагдахдаа хэв гажилтын модультайгаа пропорциональ байх байдлыг харгалзан, бүх үе давхрагын ул хөрсний үзүүлэлтийг дүйсэн дундаж холбогдлоор тодорхойлбол зохино.

3. барилга байгууламжийн доод тал гэж тэр чиглэлд шилжилт явагдах эсэхийг нь шалгаж буй тал гэж ойлгоно.      

4. усан зогсоолын I ангиллын барилга байгууламжийн хувьд чулуун дэвсгэр барилга байгууламж хоёрын уулзвар хэсгээр tg ·, с1 –ийг туршилт шинжилгээний үр дүнгээр тодорхойлно. II–IV ангиллын усан замын зогсоолын барилгад, түүнчлэн I ангиллын барилга байгууламжийн техник-эдийн засгийн үндэслэл боловсруулах үе шатанд барилга-чулуун асгаасын уулзвараар tg  = 0,6, с1 = 0, чулуун асгаас доторхи шилжилтийн гадаргуугаар  – tg  = 0,85, с1 = 0 гэж авна.

5. Барилга дор даацын дэвсгэр чулуулаг байгаа тохиолдолд ул хөрсний идэвхигүй даралтыг дээд талд нь орших ул хөрсний жинг тооцож, зөвхөн барилгын улнаас доош тодорхойлбол зохино.         

3.8. Хэрэв тооцоот шилжүүлэх хүч F нь улны хавтгайд еF  эксцентристеттэйгээр үйлчилж байх тохиолдолд барилгын тогтворшилтийн тооцоог хэвтээ хавтгайн эргэх чиглэлтэй шилжилтийн схемээр хийнэ. (  l ба b – барилгын тэгш өнцөгт улны талуудын хэмжээ)

эргүүлэх чиглэлтэй хавтгайн шилжилтийн нөхцөлд хүч үйлчлэх төвөөс алслагдсан зай еF (эксцентристет) болон шилжилтийн хязгаарын эсэргүүцлийн хүч Rpl,t –ийг хавсралт 6-ийн заалтаар тодорхойлбол зохино.

3.9. хэрэв энэ нормын 3.5 дугаар зүйлд нөхцлийг мөрдөхгүй бол холимог шилжилтийн схемээр хийх барилга байгууламжийн тогтворшилтын тооцоог бүх тохиолдолд нэг төрлийн буурь дээрх барилга байгууламжийн зориулалтаар үйлдвэл зохино. Энэ тохиолдолд буурийн шилжилтийн эсэргүүцлийг хавтгайн шилжилтийн ба өмрөлттэй шилжилтийн хэсэг (1 дүгээр зураг) дэхь эсэргүүцлийн нийлбэртэй тэнцүү байхаар авбал зохино. холимог шилжилтийн схемээр барилга байгууламжийн тогтворшилын тооцоо хийхэд шилжилтийн давших байдал дахь хязгаарын эсэргүүцлийн хүч Rcom –ийг дараах томъёогоор тодорхойлно.

      tg ·, с1 – томъёо (5) –д байгаатай нэг адил;

b1,b2 – өмрөлттэй шилжилт ба хавтгайн шилжилт явагдах буурийн хэсэг дээрх барилга байгууламжийн улны хэсгийн өргөнийн тооцоот холбогдол;

– өмрөлттэй шилжилтийн хэсэг дээрх хязгаарын шүргэх хүчдэл бөгөөд (зөвлөмж) хавсралт 7-ийн заалтын дагуу тодорхойлно;

l – барилга байгууламжийн  шилжүүлэх хүчид перпендикуляр, тэгш өнцөгт улны талын хэмжээ.          

 

 

Зураг 1. Холимог шилжилтийн үе дэхь буурийн даацын чадвар ба барилгын тогтворшилтын тооцооны схем

аб – хавтгайн шилжилтийн хэсэг; бв – өмрөлттэй шилжилтийн хэсэг; бвгдб– өмрөлтийн бүс

 b1 –ийн холбогдлыг зураг 2-оор smax (доод талын)-аас хамааруулан тодорхойлбол зохино.

Бьеф эгц  хүч Р –ийн эксцентриситет еp нь доод бьеф талд байхад томъёо (13) дахь   b, b1 , b2 –ын оронд b¢, b1¢ и b2¢ ( b' = b – 2еp, харин )-ийг авах бөгөөд эксцентриситет нь дээд бьефр талд байвал  тэдгээрийг тооцохгүй.                                                   

Усан замын зогсоолын барилга байгууламжинд холимог шилжилтийн схемээр тогтворжилтын тооцоо хийхгүй байж болно.

 

 

Зураг 2. Дээр нь буурийн хөрсний гулсамтгай шилжилт барилгын улны хэсгийн өргөн  b1-ийг тодорхойлох график

а – Шилжилтийн итгэлцүүр tg > 0,45 байх хөрсөнд; б – tgyI<0,45 байх тохиолдолд мөн адил; – дан босоо ачааллаас буурийн эвдрэл гарах барилгын улан дахь дундаж нормаль хүчдэтгэл (  санал болгох хавсралт 5-аар тодорхойлогдоно; ).

3.10. Босоо тэнхлэгтэй харьцангуй эргэлт үүсгэх холимог шилжилтэнд хязгаарын хөдөлгөгч хүчийг -той тэнцүү авна, энд – зөвлөмж болгох хавсралт 6-гийн заалтаар тодорхойлогдох итгэлцүүр,  -томъёо (13) –нд байх мөн адил.

3.11. Гүний шилжилтийн схемээр барилгын тогтворжилтийн тооцоог гүйцэтгэнэ:

а) босоо ачааллыг даацлах барилгын бүх төрөлд харин усан зогсоолын барилгад ачааллын шинж чанараас хамаарахгүй;

б) заалт 3.5 –ийн шаардлага хэрэгдэгдэх тохиолдолд босоо, хэвтээ ачааллыг даацын ба нэг төрлийн биш бууринд баригдах барилгад.

3.12 Гүний шилжилтийн схемээр нүсэр барилгын (усан зогсоолынхоос бусад) тогтворжилтын тооцоог зөвлөмж болгох хавсралт 7-оор гүйцэтгэнэ.                 

Усан зогсоолын барилгын тогтворжилтийн тооцоог, хууль шиг, гулсалттай сул хөрс шилжилтийн нугаралттай хавтгайгаар, барилгатайгаа хамт давших, шилжилтийн дугуй цилиндр гадаргуугаар эргэлдэх шилжилтэнд орохыг тооцоолон хоёр аргаар зөвлөмж болгох хавсралт 8-ын дагуу, харин тодорхой үндэслэлтэй бол дурьдсан аргуудын аль нэгээр гүйцэтгэнэ.                              

Хоёр аргыг хэрэглэхэд аль хэрэглэсэн аргаар гарах тогтворжилтын тооцооны үр дүн үндсэн тодорхойлогч болох ба түүгээр нөхцөл (3) барилгын найдвартай байдлын бага үзүүлэлтийг заана.

3.13. Чийгжлийн Sr 0,85 зэрэглэл ба батжилийн зэрэглэлийн итгэлцүүр < 4 (заалт. 3.5ыг үз) бүхий тоостой шаварлаг хөрснөөс бүрдсэн буурь дээр баригдах барилгын тогтворжилтийн тооцоо хийхэд хөрсний үзүүлэлт tg , сI   батжилын зохих зэрэглэлийг авах буюу тооцоонд хөрсний тогтворжсон байдалд зохицсон үзүүлэлтээр нүх сүвийн даралтыг оруулна

ХАДАН БУУРЬ ДЭЭР БАРИХ БАРИЛГЫН ТОГТВОРЖИЛТЫН ТООЦОО     

      3.14. Хадан буурь (хадан налуу ба хажуу) дээр баригдах барилгын тогтворжилтын тооцоог хавтгай буюу нугаралттай гадаргуугаар гулгах шилжилтийн схемээр гүйцэтгэнэ. Энэ тохиолдолд барилгын (налуу, хажуу) найдвартай ажиллагааны бага үзүүлэлтийг нөхцөл 3-ын дагуу тэр схемээр гаргах тооцооны үр дүн нь үндсэн тодорхойлогч болно.

        Шилжилтийн тооцоот хавтгай гадаргуу ашиглахад тогтворжилт алдагдах бололцоотой хоёр схемийг тооцно;                                             

Давших шилжилт;

Босоо тэнхлэгтэй харьцангуй эргэлттэй шилжилт.

Шилжилтийн тооцоот нугаралттай гадаргуу ашиглахад тооцоо хийх боломжийн тооцоот гурван схемийг авч авч үзнэ:

Нугаралттай гадаргуугийн ирмэгийн дагуух (дагуугийн) шилжилт;

Нугаралттай гадаргуугийн ирмэгт эгц (хөндлөн);

Шилжилтийн тооцоот нугаралттай ирмэгт өнцөг үүсгэх(жишүү);

Барилга ба налуугийн (хажуугийн) тогтворжилт алдагдах схемийн сонголт ба шилжилтийн тооцоот гадаргуугийн үзүүлэлтийг ан цавын үндсэн элементийг тусгасан инженер-геологийн бүтцийн загвараар гаргаж авсан дүн шинжилгээний үзүүлэлтүүд (баримжаа, сунах урт, зузаан, ан цавын барзгаржилт, давтамж зэрэг) болон суларсан үе давхрага, хэсэг бүлэгтэй байхыг ашиглан хийнэ.                         

3.15. Давших ба хөндлөн шилжилтийн схемээр хийгдэх барилга, хадан налуу(хажуу)-гийн тогтворжилтын тооцоонд нөхцөл (3)-д багтах хэмжээнүүдийг дараах томъёогоор тодорхойлно:       

;                                                            (14)

,                (15)

       F, R – томъёо (3) –нд байгаатай нэг адил;

Т – идэвхитэй хөдөлгөгчхүч (шилжилтийн чиглэл дэхь тэнцүү үйлчлэгч тооцоот ачааллын проекц);

Pi – тооцоот ачааллаар шилжих шилжилтийн гадаргуугийн i–дэхь хэсэг дээр гарах нормаль хүчдэтгэлийн тэнцүү үйлчлэгч хүч;

Rg – шилжилтийн чиглэлийн эсрэг чиглэлтэй, анкерийн хүчдэл зэргээс үүсэх эсэргүүцлийн хүч;

п – бат бэх ба гажилтын шинж чанараар хийгдэх буурийн нэг төрлийн биш байдлыг тогтоосон шилжих гадаргуугийн хэсгийн тоо;

         , – шилжилтийн тооцоот гадаргуугийн i–дэхь хэсэгт заалт 2.16-ийн шаардлагын дагуу тодорхойлогдох хадан хөрсний үзүүлэлтийн тооцоот холбогдлууд;

Ai – шилжилтийн тооцоот гадаргуугийн i–дэхь хэсгийн талбай;

Ei – тулгуурлах цул хэсгийн (буцааж дүүргэх) заалт 3.16-ийн заавраар тодорхойлогдох эсэргүүцлийн тооцоот хүч.

3.16. Тулгуурлах цул хэсгийн буюу буцааж дүүргэлтийн эсэргүүцлийн хүчний тооцоот холбогдол дараах томъёогоор тодорхойлно.

,                                 (16)

   – идэвхигүй эсэргүүцлийн хүчний тооцоот холбогдол.

Сулрал илрэх талбайгүй буцаах дүүргэлт ба тулгуурлах цул хэсэгт  -ийг СНиП II-55–79-ийн заалтаар тодорхойлогдоно. Тухайн цул хэсэг шилжилтэнд орж болох суларлын хавтгай бүхий тулгуурлах цул хэсэгт  холбогдлыг тулах талаараа үзүүлэлт tg , с –ийн тооцоогүйгээр дараах томъёогоор тодорхойлно.

                 (17)

     Q – гулсалтын призмын жин;

А – гулсалтын призмын шилжилтын гадаргуугийн талбай;

 – гулсалтын призмын шилжилтын гадаргуугийн (сулралын хавтгай) хэвтээ байдалд налах өнцөг;

, – шилжилтийн гадаргуугаар авах хөрсний үзүүлэлтийн тооцоот холбогдлууд;

 – тулгуурлах цул хэсгийн (буцаахгүй дүүргэлт) хөрсний гажилтийн модуль Еs ба буурь Ef –ийн харьцаанаас хамааруулж авах ажлын нөхцлийн итгэлцүүр:

   0,8 байхад  = 0,7;

  0,1 байхад  = ;

 0,8 > > 0,1 байхад  шугаман интерполяцаар тодорхойлогдоно;

Еr – дараах томъёогоор тодорхойлогдох, тайван байдлын даралт

Er                                                        (18)

       – тулгуурлах цул хэсгийн хөрсний хувийн жин;

v – тулгуурлах цул хэсгийн хөрсний хөндлөн гажилтийн итгэлцүүр;

h – барилга налуутай шүргэлцэх тулгуурын өндөр.

Тайлбар: 1. Тулах цул хэсгийн эсэргүүцлийг зөвхөн барилга буюу налуу тулгуурлах цул хэсэгтэй хүчтэй шүргэлцсэн тохиолдолд тооцно.                  

2. Хүч  Еp,d –ийг цул хэсгийн тулах талын налуугаас хамааралгүйгээр хэвтээ байдлаар авна.

3.17. Босоо тэнхлэгтэй харьцангуй эргээс шилжилтийн схемээр барилга ба хадан налуу  (хажуу) –ийн тогтворжилтийн тооцоо хийхэд давших хөдөлгөөний төсөөллөөр тогтоогдох хүчний эсрэг шилжилт R –д үзүүлэх эсэргүүцлийн байж болох багасалтыг тооцно.

3.18. Хөндлөн шилжилтийн схемээр хийгдэх барилга ба хадан налуу(хажуу)-гийн тогтворжилтийн тооцоог, хууль шиг, эвдрэх (шилжилтийн) призмтэй харилцан үйлчлэх элементэд хэсэгчилэн хийнэ.

Эвдрэлийн призмыг элементүүдэд хэсэгчилэн хуваах шилжилтийн гадаргуугийн үзүүлэлт, призмын гол хадан хэсгийн бүтэц ба призмд үйлчлэх хүчний хувиарлалтын дагуу хийнэ. Шилжилтийн гадаргуугаар турших элемент бүрийн хязгаарт хадан хөрсний бат бэхийн үзүүлэлтийг тогтмолоор авна.                     

Эвдрэлийн призмыг элементүүдэд хэсэгчлэн хуваах ба тооцоо хийх аргачлалын чиглэл сонгох ажиллагааг цул хэсгийн геологийн бүтцийг тооцоолсноор гүйцэтгэнэ. Эвдрэлийн призмын хязгаарын тэнцүүрт байдалд хүрэх боломжтой суларлын гадаргуу призмтэй огтлолцож байхад элементүүдийг хооронд нь тусгаарлах хавтгайг тухайн суларлын гадаргууд байрлуулна.

3.19. Жишүү шилжилтийн схемээр хийх тогтворжилтийн тооцоог цул хэсгийн шилжилтийн чиглэл шилжилтийн хавтгайтай огтлолцох ирмэгийн чиглэлтэй давхцахгүй байх тохиолдолд, жишээ нь: аркан боомт ба төсөөтэй цул хэсгийн эрэг дэхь тулгуурын тогтворжилтийн тооцоонд гүйцэтгэнэ. 

3.20.  Предель эргэлтийн  схемээр бетон барилгад тогтвортой (онхолдолтонд ) байдлаар тооцоо хийхэд онхолдуулах хүчний үйлчлэлээр үүсэх эргэлт ба налалтын шахагдлаар буурийн бат бэх өөрчлөгдөхөд гарах бетон барилгын тогтвортой байдал алдагдах боломжийг шалгана.    

3.21. I ангилалд хамаарах хадан буурь ба хадан налуу дээр баригдах барилгын тогтворжилтийн үнэлгээнд зориулж инженер-геологийн хүнд нөхцөлд тооцооны нэмэгдэл болгон, хууль шиг, загвар дээр туршилт хийнэ.

                                    (19)

           Мt, Мr – суммы моментов сил, стремящихся опрокинуть и удержать сооружение, определяемые в соответствии с методом, изложенным в рекомендуемом приложении 4;

 – коэффициент условий работы, принимаемый равным 1,0;

 – то же, что в формуле (3).

3.21. I ангилалд хамаарах хадан буурь ба хадан налуу дээр баригдах барилгын тогтворжилтийн үнэлгээнд зориулж инженер-геологийн хүнд нөхцөлд тооцооны нэмэгдэл болгон, хууль шиг, загвар дээр туршилт хийнэ.

4.1. Усны барилгын буурийн зураг төсөл зохиоход буурийн хөрсний шүүрэлтийн бат бэхийг хангах, техник-эдийн засгийн үзүүлэлтээр зөвшөөрөгдөх шүүрэлтийн зарцуулга, барилгын улан дээрх шүүрэх усны сөрөг даралтыг тогтоох хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд дараахи зүйлүүдийг тодорхойлно:

шүүрэлтийн урсгалын чөлөөт гадаргуу ба урсгал үйлчлэх хэсгийн хэлбэр;

гол төлөв барилгын газар доорх дүрсийн дагуух, урсгалын ачаа хөнгөрөх хэсэг дээр болон шүүрэлтийн шинж чанар, нүх сүвийн орон зайн бүтцээр зааглагдах хөрсний уулзвар газар дахь шүүрэлтийн урсгалын түрэлтийн алдагдал хувиарлалт;

буурийн өмөрмөц хэсэг дэхь шүүрэлтийн зарцуулга;

буурийн хөрсний цул хэсэг дээр шүүрэлтийн урсгалын хүчний үйлчлэл;

буурийн хөрсний шүүрэлтийн ерөнхий ба хэсгийн бат бэхээр, ялангуяа ерөнхий шүүрэлтийн бат бэхэээр буурийн зөвхөн хадан биш хөрсөнд, хэсгийнхээр хөрсний бүх ангилалд үнэлгээ хийнэ.

4.2. Буурийн шүүрэлтийн физик математик загвар дээр шүүрэлтийн урсацын идэвхитэй бүсэд хамаарах хөрсний ус нэвчүүлэх ба суффозид тогтвортой байх онцлогийг харуулж, геологийн бүтэц бүрэлдэхүүнийг тусгасан байх загварчлалыг зайлшгүй ашиглах замаар шүүрэлтийн урсацын шинж байдлыг тодорхойлно.

4.3. Хадан биш буурийн шүүрийн ерөнхий бат бэхийг хангах шалгуур нь дараах нөхцөл болно.     

,                                     (20)

            – заалт 2.12-оор авах, түрэлтийн дундчилсан критик градиентийн тооцоот     холбогдол;

 – заалт 3.1-ээр авах, барилгын хариуцлагын зэрэглэлээр тогтоох найдвартай байдлын итгэлцүүр;

I , II ангиллын барилгын буурьт холбогдол  -ийг уртсгасан контур шугамын аргаар тодорхойлно. Тусгай тохиолдолд  -ийг бусад ойролцоо аргуудаар ч тодорхойлно.

4.4. Хадан биш буурийн хэсэг дэхь шүүрэлтийн бат бэхийг зөвхөн буурийн дараахи мужид тодорхойлно:

Шүүрэлтийн урсгал буурийн зузаанаар нэвтэрч ил гарч ирэх буурийн мужид суффозлогдох тогтвортой биш хөрсний үед ;

Шүүрэх урсгалын түрэлт ихээр унах газар, газар доорхи саад арилах тохиолдолд;

Шүүрүүлэх янз бүрийн шинж чанар, бүтэц бүхий хөрс хоорондоо шүргэлцэх хэсэг дээр. Хадан биш буурийн хэсэг дэхь шүүрэлтийн бат бэхийг хангах шалгуур нь дараах нөхцөл болно.

                                               (21)

      – заалт 4.2-ын заалтаар тодорхойлогдох, тухайн буурийн муж дах түрэлтийн байран градиент;

 – заалт 2.12-оор тодорхойлогдох түрэлтийн байран критик градиент.

4.5.  Хадан буурийн байран шүүрэлтийн бат бэхийг хангах шалгуур нь нөхцөл (21) болж, түүнд -ыг  -ээр сольсон ба шалгуурыг дараах нөхцөл хангана.

                                (22)

   – буурийн цул хэсгийн ан цав дахь урсгалын дундаж хурд;

– угаагдах чиглэл дэхь цул хэсгийн ан цавын системийг зааглах шүүрэлтийн хурд;

     nj – илрэлийн итгэлцэх магадлал нь 0.95  байхад тухайн системийн хөндий ан цаваар    тодорхойлогдох цул хэсгийн тооцоот хоосон чанар;

 – заалт 2.20-оор тодорхойлогдох ан цав дахь усны урсгалын критик хурд;

 – заалт 2.20-оор тодорхойлогдох ан цав дахь тухайн системийн угаагдах чиглэл дэхь түрэлтийн критик градиент;

4.6. Түрэлттэй барилгын газар доорхи контурын зураг төсөл зохиох ажлыг СНиП 2.06.05–84 ба СНиП 2.06.06–85-ын дагуу гүйцэтгэнэ. Зураг төсөл зохиох барилгын буурьт шүүрүүлийн ба шүүрэлтийн эсрэг байгууламжийн системийг сонгоход түүний ашиглалтын нөхцөл, инженер- геологийн нөхцөл, дороосоо усанд автах, залгаа нутаг дэвсгэрийн намагжилт, карст-суффозийн үзэгдлийн идэвхижил зэргийг тооцоолно.  

4.7. Хадан биш буурьт шүүрэлтийн эсрэг хаалтын зураг төсөл зохиоход дараах түрэлтийн критик градиентүүдийг авна:                                  

Дайрга, жижиг чулуутай хөрсөн дэхь тарилган хаалтанд-7.5; дунд ба том ширхэгтэй элсэнд-6.0; жижиг ширхэгтэй элсэнд – 4,0;

 "хөрсөн дэхь хана" аргаар барих хаалтанд материал ба түүний ашиглалтын үргэлжлэх хугацаанаас хамааруулж 200 м/хоног хүртлэх шүүрэлтийн итгэлцүүр бүхий хөрсөнд хүснэг 6-аар.

6 дугаар хүснэгт

4.8. Хадан буурьт шүүрэлтийн эсрэг (цементэн) хаалтын зураг төсөл зохиоход хаалтны түрэлтийн критик градиент  -ийг хаалт qс –ийн хүрээнд хувийн ус шингээлтээс хамааруулж 7 дугаар хүснэгтээр авна.   

Хаалт (дангаар буюу шүүрэлтийн эсрэг бусад байгууламжтай хаалт) түүнчлэн буурьт агуулагдах уусамтгай хөрс, зөвшөөрөгдөх хувийн ус шингээлтийг шүлтжилтээс хамгаалах тохиолдолд тооцоо ба туршилт шинжилгээнд тулгуурлана.                         

Шүүрэлтийн эсрэг хаалтын нэвчүүлэх чадвар буурийн хөрсний нэвчүүлэлтээс 10 дахин бага байна.                                                                                               

                                                                                                          

7 дугаар хүснэгт

                                                                                                                                                                        

                                                                                                                            

 

4.9. Нэгд их дөхөх түрэлтийн градиенттэй шүүрэлтийн урсгал буурийн гадаргуу дээрх хөрсний хөөрөгдлийг арилгах зорилгоор төсөлд нэвчих пригрузка буюу ачаалал буулгах шүүрүүлийг авч үзнэ. Буурийн хөрс шүргэлцэх суффозиос хамгаалагдах урвуу шүүрэлтийн зарчмаар пригрузкийн материалыг сонгоно.                                            

Изотроп-нэвчилтийн ба нэг төрлийн буурьт пригрузкийн (түүний дээрээс даралт байхгүй байхад) шаардлагатай зузаан дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.

                 (23)

   h – буурийн зузаан дахь тооцоот гүн z ба буурийн хөрсний гадаргуу (z доод шпунтийн буюу шүдний гүнзгийрэлттэй зохицолдоно) дахь пьезометрийн түвшний ялгавар;

 – усны жингүйдүүлэх үйлчлэлийг тооцсон хөрсний ба пригрузкийн хувийн жин;

 – усны хувийн жин;

 – заалт 3.1-ээр авах, барилгын хариуцлагын зэрэглэлээр тогтоох найдвартай байдлын итгэлцүүр.

 

5.1. Усны барилгын хадан буурийн байран бат бэхийн тооцоог сөрөг шүүрэлтийн байгууламжийн болзошгүй эвдрэл гаргахгүй байх, болон барилгын ба буурийн хүчдэтгэсэн гажилтанд байран бат бэхийн хязгаарт хүргэж хийнэ.

Байран бат бэхийн тооцоог ачааллын үндсэн бүрэлдэхүүний үед зөвхөн I ангиллын барилгын буурьт хоёрдугаар бүлгийн хязгаарын төлвөөр хийнэ.                    

5.2. Хадан буурийн байран бат бэхийг тооцоот хавтгайнуудаар шалгана:

а) цул хэсгийн ан цавдах  хавтгайтай давхцсан;

б) барилга-буурь шүргэлцэлд ба хадан чулуулаг буурь дахь бэхэлгээний бүтээцүүд(түгжээ, шүд, тор зэрэг) шүргэлцэлд орсон хавтгайтай давхцсан;

в) ан цав ба барилга-буурь шүргэлцэлд орох хавтгайтай давхцаагүй.

5.3. 5.2-н дэд заалт „а", „б"-д заасан талбайнуудаар байран бат бэх хангагдах шалгуур нь дараах нөхцөл болно.   

> ;                                   (24)

 

>1,                       (25)

    – тооцоот талбай дээрх хязгаарын шүргэгч хүчдэтгэлийг ашиглалтын хүчдэтгэлд харьцуулсан харьцаа;

 – харьцангуйгаар, нэгдсэн тооцооны нормативт ачааллаас ан цавын хавтгайд орох тооцоот талбай дээрх нормаль ба шүргэгч хүчдэтгэлүүд(шахагч хүчдэтгэлд’’нэмэх’’ тэмдэг таарна);

– дурьдсан ачааллаар бий болох, харьцангуйгаар хамгийн их, хамгийн бага гол хүчдэтгэлүүд

 – ан цавдах тооцоот талбай ба гол хүчдэтгэл -ийн чиглэлийн хоорондох хурц өнцөг;

 – заалт 2.16-ийн дагуу тодорхойлогдох, ан цавдах тооцоот талбайн тооцоот үзүүлэлтүүд;

 – заалт 2.14-ийн дагуу тодорхойлогдох, нэг тэнхлэгт суналтанд ажиллах хадан хөрсний цул хэсгийн бат бэхийн хязгаарын тооцоот утга.

5.4. заалт 5.2-д заасан талбайгаар хийх байран бат бэхийн шалгуур нь дараах нөхцлүүд болно:

>                                                 (26)

 

>1,           (27)

         – заалт 2.16-ийн дагуу тодорхойлогдох ан цав ба барилга-буурь шүргэлцэлд ороогүй тооцоот талбай дахь тооцоот үзүүлэлтүүд.

и -ийг тодорхойлоход ан цав ба шүргэлцэлд ороогүй тооцоот хавтгай дээрх шүргэгч , нормаль  хүчдэтгэлүүдийн хоорондох холбоо их зөрүүтэй нэгдсэн шугаман хамаарлаар дүрслэгдэж байх ч тохиолдолд аппроксимацийн хэсэг-шугамын хамаарлын аргаар буюу шугаман бус хамаарал ашигласнаар жишээ нь: квадрат параболын хэлбэр -т дээрхи шугаман бус байдлыг тооцно. Квадрат параболыг ашиглахад нөхцөл (27) –ийн оронд дараах нөхцөл хангагдана. 

> 1.                              (28)

Энэ тохиолдолд ба  параметр бага дундаж квадрат хэлбэлзлийн аргаар тавьсан туршилтын үр дүнд боловсруулалт хийх замаар тодорхойлогдоно.

5.5. Нөхцөл  (24) , (26)-г заалт 5.1-д заасан бүх тохиолдолд, харин нөхцөл (25) , (27) буюу (28) –ийг мөн тохиолдолд, зөвхөн < 0 байхад хангана. хэрэв > 0байвал нөхцөл (25) , (27) (буюу(28)) зөвхөн буурийн хүчдэтгэсэн-гажилтын тооцоо, барилгын бат бэх ба тогтворжилтыг сайжруулах арга хэмжээ боловсруулахад хийгдэх буурийн бат бэхийн дүгнэлтэнд хангагдана.                                         

Сөрөг шүүрэлтийн байгууламжийн найдвартай ажиллагааны үнэлэлтэнд (хэрэв < 0) хаалтын хавтгай талбайд давхцах нөхцөл (25) биелэгдэх шалгуур хийгдэхгүй.

Байран бат бэхийн нөхцөл цементацилсан бүсэд хангагдахгүй байхад сийрэгжих бүс ба уян харимхай гажилтын хүрээг тодорхойлно. Сийрэгжилтийн бүс цементацилсан хаалт ба шүүрүүлийг огтолж гарахгүй. Эсрэг тохиолдолд шүүрэлтийн хувьсах горимыг тооцон шугаман бус тавилтанд шүүрэлтийн тооцоог (бүлэг 4-ийг хар) гүйцэтгэнэ.

Уян харимхайн гажилтын бүс барилгын ул буюу шилжилтийн бүр аюултай тооцоот гадаргуугийн 1/3-ээс их хэсгийг хамрахгүй.

5.6. Нөхцөл (24) – (28) –д хүчдэтгэл , , ,  -ийг тодорхойлоход хүрээлэн буй тасралтгүй орчны, геомеханикийн тооцоо ба туршилтын аргуудыг ашиглана.

Буурийг барилгатай нь хамт хоорондох шүргэлцэл дээр нь өөрчлөлтийн тэнцүүтэй байдал ба тэнцэтгэлийн нөхцөл хангагдах шугаман-гажилтын биеийн систем адил авч үзнэ.

Үндэслэл байхад нэг буюу хэд хэдэн хавтгай огтлолд хэрэглээтэй уян харимхайн онолын хавтгай бодлогыг бодох боломж олгох барилга-буурь системийн схемжүүлэлтийг хийнэ. Энэ тохиолдолд буурийн гадаргуу хавтгай, харин буурийн бие нэг төрлийн тодорхой тооны бүлэг хэсгээс бүрдэх, эсвэл байнга өөрчлөгдөх үзүүлэлттэй байх нэг төрлийн байж болно. Шаардлагатай үед буурийн гадаргуугийн  байгалийн байдал, барилга-буурь системийн ажиллагааны орон зайн үзүүлэлтийг тооцох түүнчлэн буурийн механик үзүүлэлтийн тархалтыг хэсэгчлэн тооцно. Хэрэв буурийн зарим нэг мужид хүчдэтгэл (заасан урьдчилсан нөхцөлд) тодорхойлоход нөхцөл (24) – (28)-ийн аль нэг (буюу хэд хэд нь) биелэгдэхгүй байвал, хууль шиг, асуудал шийдвэрлэх нарийвчлал заавал хийнэ. Тийм нарийвчлалыг хүчдэтгэл ба гажилтын хоорондох шугаман бус хамаарлыг ашиглах буюу тухайн мужийг судалж үзэхгүйгээр хасахаар тооцоолж, огтлолын геометрийг өөрчлөх замаар гүйцэтгэнэ.

6.1. Шүргэх хүчдэтгэл (барилга-буурийн зааг дах нормаль ба шахах хүчдэтгэлүүд)-ийг бүтээц ба барилгын бат бэхийн тооцоонд, түүнчлэн ачаа даах чадвар ба гажилтаар хийх буурийн тооцоонд түүнийг ашиглах зорилгоор тодорхойлно.                         

Шүргэх хүчдэтгэлийг тодорхойлоход барилгын өвөрмөц бүтээц барих ажлын дараалал, буурийн зураг төрөл зэргийг харгалзана.                     

Зураг төсөл зохиоход барилгын бүтээц элементийн тооцоот хүчдэлийг багасгах зорилгоор шүргэх гадаргуу дээрхи овойлт, буурийн тодорхой хэсгийн нягтрал ба барилга барих зохих дэс дарааллыг урьдаар тооцоолж шүргэх хүчдэтгэлийг зөв хувиарлах боломжийг авч үзнэ.

Тайлбар. Хийцээр хязгаарлагдах хөрсний шүргэх хүчдэтгэлийг БНбД 2.06.07-87-ийн дагуу тодорхойлно.

6.2. Хадан буурь дээрх барилгад шүргэх хүчдэтгэлүүдийг төвийн гадна шахалтын аргаар, харин шаардлагатай үед I - II ангиллын барилгад тасралтгүй орчны механик аргын ашиглалттай барилга-буурь системийн хүчдэтгэсэн төлвийн тооцооны үр дүнгээр, хадан биш буурь дээрх барилгад шүргэх хүчдэтгэлийг заалт 6.3-6.11-ийн шаардлагын дагуу тус тус тодорхойлно.           

6.3. Хадан биш буурь дээрх барилгад шүргэх хүчдэтгэлийг тодорхойлоход дараах байдлаар тодорхойлогдох барилгын уян налархайн үзүүлэлт tft, -ийг тооцно:

а) хавтгай гажилтын схемээр хийх барилгын тооцоонд:

барилгын уртын чиглэлд

                              (29)

барилгын ерөнхий чиглэлд

                               (30)

б) орон зайн бодлогын схемээр хийх барилгын тооцоонд     

                                     (31)

томъёо (29) – (31)-д:

v, v1 – харьцангуйгаар, буурийн хөрс ба барилгын материалын Пуассоны итгэлцүүр;

Е, E1 – харьцангуйгаар, буурийн хөрсний гажилтын ба барилгын материалын уян харимхайн модуль;

b, l – харьцангуйгаар, барилгын улны өргөн ба урт;

 – барилгын  тооцоот огтлолын инерцийн моментууд;

,  = 1 м гэж авах, барилгын улны уртын дагуух тооцоот элементийн өргөн;

D – барилгын суурийн хавтангийн цилиндрт хөшүүн чанар.    

Уян налархайн итгэлцүүр < 1, байх тохиолдолд шүргэх хүчдэтгэлийг туйлын хөшүүн барилгынхтай нэг адил тодорхойлоно. > 1 ( < 4b/l) байхад шүргэлцэх хүчдэтгэл барилгын уян налархайн тооцож тодорхойлогдоно.

НЭГ ТӨРЛИЙН ХАДАН БИШ БУУРЬ ДЭЭРХ БАРИЛГЫН ШҮРГЭХ ХҮЧДЭТГЭЛИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ  

 

6.4. I , II ангиллын хавтгай гажилтын схемээр тооцоологдох хөшүүн барилгад нормаль шүргэх хүчдэтгэлийг, хууль шиг, тасралтгүй орчны(уян харимхайн онолын, уян налархайн онолын) механик аргаар тодорхойлно. Үндэслэлтэй бол I- II ангиллын барилгад эдгээр хүчдэтгэлүүд зөвшөөрөгдөх ба III - IV ангиллын барилгад зөвлөмж болгох хавсралт 9-н дагуу төвийн гадна шахалтын аргаар буюу дэвсэлтийн итгэлцүүрийн аргаар, харин хөрсний харьцангуй нягт 9  – тай элсэн буурьт мөрдлөг болгох хавсралт 10-ын дагуу туршилтын эпюрийн аргаар тодорхойлогдоно.

Тайлбар: 1. Хэрэв туршилтын өгөгдлүүд байгаа бол уян харимхайн  онол ба уян налархайн онолын аргуудыг хэрэглэхэд элсэн хөрсөнд 0,3b –тэй тэнцүү, шаварлаг хөрсөнд 0,5b –тэй тэнцүү (b-барилгын өргөн) хэмжээгээр шахагдах үе давхрагын зузааныг нарийвчлана.                                                                             

2. Барилгын улны хэсэг дээр суналттай шүргэх хүчдэтгэл гаргаж авахад тухайн хэсэг дээр шүргэлтийн тооцоот гадаргуугаас хасагдаж, харин үлдэх хэсэг дээр шүргэх хүчдэтгэл шилжиж тооцогдоно.                                            

6.5. Усны барилгын бат бэхийн тооцоонд шүргэх хүчдэтгэлийн эпюрийг тасралтгүй орчны механик, төвийн шадна биш шахалт, дэвсэлтийн итгэцүүр ба туршилтын эпюрийн аргуудаар тодорхойлно. Хэрэв энд гаргаж авах нугалах моментууд янз бүрийн тэмдэгтэй байвал тооцоонд моментуудыг тэдгээрийн туйлын хамгийн их утгуудын нийлбэрийн 10% -иар, хэрэв ижил тэмдэгтэй байвал тэр утгуудын ялгаварын 10% -иар тус тус багасгана.

6.6. Барилгын уян харимхайн байдлыг тооцож шүргэх хүчдэтгэлийг тодорхойлоход зулах итгэлцүүрийн, түүнчлэн уян харимхай ба уян налархайн бодлого бодолтын аргуудыг хэрэглэнэ. Энэ тохиолдолд аргуудын схемээс хамааруулж хавтгай буюу орон зайн хийц (саваа, хавтан, жааз г.м) нэг адилаар барилгыг авч үзнэ. Бүтээцийн элементүүдийн уян харимхай байдал  СНиП 2.06.08-87-ийн шаардлагын дагуу ан цав үүсэх боломжийн тооцоолж тодорхойлогдоно.

Тайлбар: 1. Төвөгтэй орон зайн барилгын( УЦС-ын барилга, шлюзийн толгой зэрэг) тооцоонд орон зайн бодлого бодолтын оронд харилцан перпендикуляр үл хамаарах хоёр чиглэлийг авч үзээд хавтгайн бодлогын бодолтыг ашиглана.                          

2. Барилгад төрөл бүрийн уян харимхай хэсгүүд байхад өргөнийх нь чиглэл дэхь барилгын тооцоог түүний давтан өөрчлөлтийг тооцож хийнэ.        

6.7. Хөдөлгөгч хүчний үйлчлэл дор үүсэх шахалттайгаар шүргэлцэх хүчдэтгэлийг 6.4-д заасан аргуудаар тодорхойлно.                         

Зулах итгэлцүүр ба төвийн гадна шахалттай аргуудыг хэрэглэхэд шүргэх хүчдэтгэлийг жигд тархалттайгаар авч болно.                     

Барилгын бат бэхийн тооцоонд босоо хүчнүүдийн үйлчлэл нөлөөлөх шүргэх хүчдэтгэлийг оруулахгүй                                    

Тайлбар. Барилгын ул хэсэг дээр хязгаарын -ээс хэтэрсэн шүргэх хүчдэтгэл гаргаж авахад түүнийг хязгаарынхтай тэнцүүгээр авна. Бусад хэсэг дээр дахин тооцох болно.                             

 

НЭГ ТӨРЛИЙН БИШ ХАДАН БИШ БУУРЬ ДЭЭР БАРИГДАХ  БАРИЛГЫН ШҮРГЭХ ХҮЧДЭТГЭЛИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ

6.8. Нэг төрлийн биш буурь дээр баригдах барилгын уланд үйлчлэх нормаль шүргэх хүчдэтгэлийг заалт 6.4-т заасны дагуу нэг төрлийн буурьт хэрэглэсэн аргуудаар тодорхойлно. Уян харимхайн онолын аргуудыг ашиглахад хөрсний нэг төрлийн биш байдал буурийн янз бүрийн мужид гажилт ба бат бэхийн зохих тооцоот үзүүлэлтийг тогтоосноор тооцогдоно.                                        

Төвийн гадна шахалтын аргаар шүргэх хүчдэтгэлийг тодорхойлоход буурийн нэг төрлийн биш байдлын тооцолт заалт 6.9,6.10-ын шаардлага, харин зулалтын итгэлцүүр ба туршилтийн эпюрийг ашигласан тохиолдолд заалт 6.11-ийн шаардлагын дагуу тус тус хийнэ.

6.9. Босоо, эгц уналттай үе давхрага бүхий нэг төрлийн биш буурийн шүргэх хүчдэтгэлийн тооцоонд дараах аргууд ашиглагдана:

а) тасралтгүй орчны механик аргууд, тэр дотроо бодлого бодох тоон аргууд;   

б) шүргэх хүчдэтгэлүүдийг тэдгээрийн хэмжээ ба ачаалал хүрэх эксцентристетээс хамааруулж үе давхрага тус бүрийн хөрсний гажилтын модульд порпорционалиар мөрдлөг болгох хавсралт Б-д илэрхийлсэн аргуудыг ашиглах замаар авна. Үе давхрага тус бүрийн хүрээнд шүргэх хүчдэтгэлийн тархалт шугаман хамааралтай байна.  

6.10. Буурь зузаан нь өөрчлөгдөх үе давхрагатай буюу үе давхрага налуу байрлалтай байхад шүргэх хүчдэтгэлийн тооцоонд дараах аргуудыг ашиглана:

а) тасралтгүй орчны механикийн аргууд, тэр дундаа тоон арга;

б) Зузаан нь өөрчлөгдөх буюу налуу байрлалтай үе давхрага бүхий буурийн тооцоот схемийг босоо байрлалтай үе давхрага бүхий буурийн томъёолсон схемд оруулахад үндэслэгдсэн ойролцоо аргууд;

Зузаан нь тогтмол хөрсний хэвтээ байрлалд буурийн нэг төрлийн биш байдал тооцогдохгүй.

6.11. Туршилтийн эпюр ба зулах итгэлцүүрийн аргаар нормаль шүргэх хүчдэтгэлийг тодорхойлоход буурийн нэг төрлийн биш байдлын тооцоог заалт 6.4 ба 6.6-аар, нэг төрлийн буурийн төсөөлөлд тодорхойлогдох эпюрийн ординатуудыг нэмэгдэл эпюрийн ординатуудтай нэгтгэх замаар гүйцэтгэнэ.   

Буурь янз бүр байх тохиолдолд нэмэгдэл эпюрийн ординатуудыг төвийн гадна шахалтын аргаар байгуулагдах эпюрийн ординатуудын ялгавартай тэнцүү авна.                                              

7.1. Барилга ба шороон боомтод буурийн гажилтаар хийх тооцоог бүтээцийн шилжилт(суулт, хэвтээ шилжилт,хазайлт, хэвтээ тэнхлэгтэй харьцангуй эргэлт зэрэг), барилга бүхэлдээ буюу тусгай хэсгүүдийн ашиглалтын хэвийн нөхцөл баталгаажих ба урт хугацааны эдэлгээг хангах үзүүлэлтээр хязгаарлагдах барилга-буурь системийн бүтээц сонгох зорилгоор хийнэ. Энэ тохиолдолд хийцийн бат бэх ба хагаралд тэсвэртэй байдал нь барилга буурьтайгаа харилцан үйлчлэхэд гарах хүчний тооцоогоор баталгаажна.

Гажилтаар хийх тооцоог барилга (дэс дараалал, барилга барих хурд, усан сан дүүргэх график зэрэг) барих ба ашиглах хугацаанд үйлчлэх ачааллын ерөнхий нэгдэл дээр тэдгээрийн үйлчлэх шинж байдлыг тооцож хийнэ.  

Хэрэв барилга барилтын үед гарах буурийн шилжилт барилгын ашиглалтын байдал нөлөөлөхөөргүй  бол түүнийг тооцоолохгүй.                                                

7.2. Гажилтаар хийх тооцоог дараах нөхцлөөр гүйцэтгэнэ.

                                                      (32)

     S –7.7, 7.8.7.11–7.14-ийн заалтын дагуу тодорхойлогдох буурь ба барилгын нэгдсэн гажилт (суулт S, хэвтээ шилжилт и, хазайлт i, босоо тэнхлэгтэй харьцангуй эргэлт г.м);

Su – заалт 7.3-ийн дагуу тогтоогдох буурь ба барилгын нэгдсэн гажилтын хязгаарын холбогдол.                                

Барилгын зураг төсөл холбогдох нормоор тайлбарлагдах тохиолдолд, барилгын ул доорх даралтын дундаж утга СНиП 2.02.01–83 , БНбД 2.02.01-94-ийн дагуу ажлын нөхцлийн нэмэгдэл итгэлцүүртэйгээр тодорхойлогдох буурийн хөрсний тооцоот эсэргүүцлээс хэтрэхгүй бол томъёо (32)-оор гажилтын шалгуур хийхгүй.

7.3. Буурь ба барилгын ерөнхий гажилтын хязгаарын холбогдол барилгын зураг төсөл зохиох зохих норм, тоног төхөөрөмжийн техник ашиглалтын дүрэм ба ажлын шаардлагаар гарах төслийн даалгавараар тогтоогдоно.                                                 

Төхөөрөмжийг хэвийн ашиглах барилгын гажилтанд тавигдах технологийн шаардлагууд;

Барилгын ерөнхий тогтворжилтыг хангаж, бүтээцийн бат бэх, тогтворжилт, хагарал тэсвэрлэх байдалд тавих шаардлагууд:

Холбогдол  -ийг тогтооход, секц хоорондын шаваасны хэвийн ажиллагааг алдагдуулахгүй, боомтын хяр дээгүүр ус давж урсах боломж гаргахгүй ба барилгатай холбоотой эд зүйлийн хэвийн ашиглалтыг алдагдуулахгүй байх зэрэг барилгын секц хэсгийн шилжилтийн зөвшөөрөгдөх ялгаврыг тооцно.    

7.4. Нэгдсэн гажилтын тооцоог орон зайн бодлогын нөхцөлд хийнэ. Урт нь өргөнөөсөө 3 дахин илүү гарах барилгад хавтгайн гажилтын нөхцлөөр тооцоог хийнэ. Барилгын өргөн нь заалт 7.9-д зааснаар тодорхойлогдох шахагдах давхрагын зузаан -аас 2 дахин илүү гарах тохиолдолд нэг хэмжээст бодлогын (хийн) нөхцөлд суултын тооцоог хийнэ.

 7.5. Гажилтаар хийх тооцоонд бүх ангиллын хөрсөнд буурийн хөрсний гажилтын явцад зохицсон эцсийн шилжилтүүд(тогтворжсон), шаварлаг хөрсөнд-түүнээс гадна гажилт(батжилийн зэрэглэлийн итгэлцүүр <4 байхад) үргэлжлэх явцад зохицох тогтворжоогүй шилжилтийн утга ба буурийн хөрсний гулсалтаар гарах шилжилтүүд тодорхойлогдоно.

Тайлбар. Буурийн геологийн төвөгтэй нөхцөлд (налуу үелэл, хөндий байх, гүний хэмжээгээр ба план дээр хөрсний гажилтын тодорхойломжийн өөрчлөлт зэрэг) уян харимхай барилга жигд биш ачаалалтай байх болон тооцоо хүндрүүлэх бусад тохиолдолд бодолтын тоон аргууд(жишээ нь: эцсийн элементийн арга) –ыг ашиглана.

III , IV ангиллын барилгын тооцоонд хөрсний гажилтын дундчилсан үзүүлэлтийг зөвшөөрнө.      

7.6. Уян гажилт үүсэх, тархахыг тооцоолоогүй тооцооны схем ашиглах буурийн гажилтын тооцоонд барилгын ул доорхи дундаж даралт р, СНиП 2.02.01–83, БНбД 2.02.01-94-ийн заалтуудаар тодорхойлогдох буурийн хөрсний тооцоот эсэргүүцлээс илүү гарч болохгүй..

ХАДАН БИШ БУУРЬ ДЭЭРХ БАРИЛГЫН СУУЛТЫН ТООЦОО

7.7. Буурийн хөрсний тооцоот эсэргүүцэл R-ээс бага барилгын улны дундаж даралт р-нд хадан биш буурь дээр байрлах барилгын эцсийн суулт s-г шахагдах үе давхрага Нc (заалт 7.9-г хар)-ийн хязгаарт үелүүлэн нэмэх аргаар, дараах томъёогоор тодорхойлно.

 

                                   (33)

    – буурийн хөрсний тооцоот эсэргүүцэл i дэхь үеийн zi гүнд барилгын төвийг дайрч гарах босоо шугамын дагуух ачаалал ба нэмэр (зэргэлдээх барилгын ба буцааж булах зэрэг) ачааллаас үүсэх, мөрдлөг болгох хавсралт 11-ийн дагуу тодорхойлогдох нэмэгдэл босоо нормаль хүчдэтгэл;                                  

– суурийн улны тэмдэгт дээрх ахуйн даралтаас үүсэх i дэх үеийн голд z гүнд байх хүчдэтгэл;

 – суурийн улнаас дээр байрлах хөрсний хувийн жин;              

hi – хөрсний  i–дэхь үе давхрагын зузаан;

 – мөрдлөг болгох хавсралт 3-ын дагуу хийн муруйн анхдагч хэсгээр тодорхойлогдох, хөрсний i–дэхь үе давхрагын гажилт;

 – мөн адил хийн муруйн хоёрдахь хэсгээр тодорхойлогдох хөрсний i–дэхь үе давхрагын гажилтын модуль;

п – дээр нь буурийн шахагдах үеийн зузаан тархсан үеийн тоо                              

b0,1 – заавал байх хавсралт 3-ын дагуу тодорхойлогдох итгэлцүүр;                       

Тайлбар. Барилгын дээд хэсгийн (түүнчлэн завсар хөндийн) суултыг тодорхойлоход буурийн суултаас гадна (барилгын өргөний хүрээн дэхь ачаалал ба түүний гаднах буурь дээрх нэмэр ачааллыг оруулах) нягтруулгын ба буурь, барилгын биед асгасан хөрсний өөрөө нягтралтын суултыг, түүнчлэн суффозийн үзэгдэл, хөлдүү хөрс гэсэлтийн  СНиП 2.02.01.83 ба барилгын зохих зураг төсөл зохиох нормоор тодорхойлогдох суултыг тооцно.                      

7.8. Буурийн хөрсний тооцоот эсэргүүцлээс их барилгын улан доорх дундаж даралтанд хөрсний гажилтын уян налархай шинж байдал, орон зайн хүчдэтгэсэн байдал, барилга барих дэс дарааллыг тооцсон тоон аргуудаар суултыг тодорхойлно. Ойролцоо тооцоонд зөвлөмж болгох хавсралт 12-ын дагуу суултыг тодорхойлно.

7.9. Буурийн шахагдах үе давхрагын тооцоот гүн Нс барилгын улны өргөн 20 м байхад СНиП 2.02.01–83;

БНбД 2.02.01-94 -өөр; b>20м байхад гадна талын ачаалал -гээр үүсэх босоо хүчдэтгэлтэй үе давхрагын доод хязгаар дээр,газрын доорх усны түвшинөөс доош орших усны шүүрэлтийн хүч ба жингүйдүүлэх үйлчлэлийг тооцож, хөрсний хувийн жингээс үүсэх босоо хүчдэтгэлийн хагаст тэнцэтгэлийн нөхцлөөр тодорхойлогдоно. Хөрсний доод хязгаар < 5 МПа (50 кгс/см2)-тэй хөрсөнд байрлалтай байхад буюу тийм хөрсний байрлал энэ хязгаараас шууд доош байхад тухайн хөрс шахагдах зузаантай хөрсөнд багтана. Шахагдалтай үе давхрагын доод хязгаарыг энэ хөрсөнд  байхад нөхцөлд үндэслэж тодорхойлно.

7.10. t хугацаанд хамаарах тогтворжоогүй суулт дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.

                             (34)

   U1, U2 – харьцангуйгаар, хөрсний I ба II батжилийн зэрэглэл;                    

 – шүүрүүлийн системээр хийгдэх хөрсний хийн туршилтын үр дүнгээр, тодорхойлогдох хөрсний гулсалтын параметрүүд;

   s – заалт 7.7 –ийн дагуу тодорхойлогдох эцсийн суулт.                         

Батжилийн анхдагч зэрэглэл U1 батжилийн нэг хэмжээст хавтгайн буюу орон зайн бодлого бодолтоор тодорхойлогдоно. III ба IV ангиллын барилгад U1 –ийг зөвлөмж болгох хавсралт 13-ын дагуу тодорхойлоно. Нүх сүвийн даралтыг тооцохгүй байх тохиолдолд U1 = 1 гэж авна. Нүх сүвийг тооцох шаардлага заалт 3.13-ын дагуу тодорхойлогдоно.

Батжилын хоёрдогч зэрэглэл U2 хөрсний гулсалтын шинж чанарыг тооцоолж, нэг хэмжээст хавтгайн буюу орон зайн бодлого бодолтоор тодорхойлогдоно. III - IV ангиллын барилгад U2 дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.

                              (35)

ХАДАН БИШ БУУРЬ ДЭЭРХ БАРИЛГЫН ХАЗАЙЛТЫН ТООЦОО

7.11. Барилгын хазайлтыг барилгын өргөний дагууд төвийн биш дарах ачаалал, барилгын гадна талд үйлчлэх буурийн нэмрийн ачаалал, ачаалал төвийн биш дарах тохиолдолд барилгын бие (ёроолгүй үүрэн бүтээцэд)-д асгах хөрсний түлхэлтээр тодорхойлно.

7.12. Барилгын өргөний дашууд төвийн биш үйлчлэлтэй босоо ачааллаар үүсэх, тэгш өнцөгт ул бүхий барилгын хазайлтыг нэг төрлийн ба хэвтээ үелэлтэй буурийн шүүрэлтийн хүчийг тооцоолоогүй тохиолдолд тодорхойлно:

а) барилгын улны их талын чиглэлд дараах томъёогоор            

                                    (36)

б) барилгын улны бага талын чиглэлд дараах томъёгоор

                                  (37)

   b – барилгын хазайлтын өнцгүүд;

 –3 дугаар зургаар тодорхойлогдох нэгжгүй итгэлцүүр;

 – харьцангуйгаар, тэгш өнцөгт улны их, бага талуудад паралель босоо хавтгайд үйлчлэх моментууд;

l, b – харьцангуйгаар, барилгын улны урт ба өргөн;

v, Еm– мөрдлөг болгох хавсралт 3-ын дагуу тодорхойлогдох хөндлөн гажилтын модуль. 

 

 Зураг 3. К1 ба К2 итгэлцүүр тодорхойлох графикууд

7.13. Барилгын улны гадна буурийн нэмрийн ачааллаас үүсэх барилгын хазайлтыг дараах томъёогоор тодорхойлно:

                                 (38)

   – мөрдлөг болгох хавсралт 11-ийн заалтаар тодорхойлогдох барилгын улны А ба В хязгаарын урт байхад, харьцангуйгаар,  и м ;

b – барилгын өргөн;

2c – нэмэр ачааллын зурвасын өргөн.

Нэмэр ачааллыг булах хонхорын хэлбэрээс хамааруулж тэгш өнцөгт, гурвалжин, трапец эпюрээр орлуулна (аппроксимацилно).           

                              Зураг 4. Нэмэр ачааллаар үүсэх барилгын хазайлтыг тодорхойлох схем

ХАДАН БИШ БУУРЬ ДЭЭРХ БАРИЛГЫН ХЭВТЭЭ ШИЛЖИЛТИЙН ТООЦОО

7.14. Хэвтээ ачаалал хүлээж авах барилга ба түүний элементүүдийн хажууруугаа  чиглэх шилжилт (жишээ нь: тулгуур хана, УЦС-н байшин, анкерын байгууламж) –ийг, зөвхөн, уян харимхай гажилт(шаардлагатай үед уян налархай урсгалын онолыг хэрэглэж)-н муж өргөжихийг тооцсон аргаар тодорхойлно.                               

III - IV ангиллын барилгад хэвтээ шилжилтийг зөвлөмж болгох хавсралт 14-ийн дагуу хялбарчилсан аргаар тодорхойлно (эцсийн хэвтээ шилжилтэнд)

Усан зогсоолтын барилгын гравитаци ба анкертай шпунтэн түшиц хананд шалгуур хийхгүй.

 7.15. Бат бэх тогтвортой байдал нь шилжилтээсээ хамаарах барилгын анкертай байгууламж ба бусад элементэд хөрсний шинж болон 1-дүгээр бүлгийн хязгаарын төлөвт зохицсон ачаалалтай байхад хэвтээ шилжилтийн тооцоо хийгдэнэ.                            

7.16. t хугацаанд хамаарах барилгын тогтворжоогүй үргэлжлэх хэвтээ шилжилт дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.                  

                                            (39)

    – томъёо (34)-д байгаатай нэг адил;                

и – барилгын эцсийн (тогтворжсон) шилжилт, зөвлөмж болгох хавсралт 14-р тодорхойлогдоно.                      

7.17. Барилгын хязгаарын хэвтээ шилжилт 0,75 ulim, -ээс х байж болохгүй.

  ulim – хавтгайн шилжилтээр барилга-буурь системийн хязгаарын тэнцүүрт байдалд хүргэхэд зохицсон барилгын хэвтээ шилжилт, дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.                  

                                           (40)

           – тамгын хязгаарын шилжилт;

– тамгын талбай;

А – барилгын суурийн талбай;

пi – мөрдлөг болгох хавсралт 3-ын дагуу тодорхойлогдох параметр                           

 

ГАЖИЛТААР ХИЙХ ШОРООН БООМТЫН ТООЦОО

7.18. Шороон боомтын тогтворжоогүй суулт, хэвтээ шилжилтийг заалт 7.10 ба 7.16-ийн дагуу тодорхойлно. Шаардлагатай бол тооцоонд уян харимхайн шугаман биш онолын шийдэл, батжилийн онол, барьцалдах уян налархайн онол ашиглагдана. Энэ тохиолдолд боомтын зүрхэвчинд хийх холбогдомтгой хөрсний ус нэвчүүлэх чадвар хөрсний батжил, ус ханалтын байдал ба бусад факторын явц дахь нягтралаас хамаарах хамаарлыг тооцно.                                     

7.19. Боомтын суултыг түүний буурь, биеийн суултын нийлбэр байдлаар тодорхойлно.

Боомтын бие ба буурийн суултыг тооцоот босоо шугамын чиглэлээр үе давхрагуудын нийлбэрийг олох аргаар тодорхойлно.

Үе тус бүрт хөрсний гажилтыг хийн хамаарлаар тодорхойлно. Цаг хугацааны тооцоот моментод сүвжлийн итгэлцүүрийг үр ашигтай хүчдэтгэлээс хамаарах хамааралд тодорхойлно.

Хадан буурийн суулт ба хэвтээ шилжилтийг тооцох зайлшгүй шаардлага байхгүй.                    

7.20.  Дараах үзүүлэлтүүдийг тооцоогоор тодорхойлно:

Барилгын суулт Sс – барилга барих ажиллагааг дуусгах үед боомтын цэгүүдийн босоо шилжилт;       

Ашиглалтын суулт Se –барилга барьж дуусах агшнаас буурь ба боомтын биеийн батжил дуусах үе хүртэл боомтын цэгүүдийн нэмэгдэл босоо шилжилт;

Боомтын бие ба буурийн хөрсний нийлбэр суулт  sе.                                   

Боомтын бие ба буурийн хөрсний нийлбэр суултыг зөвлөмж болгох хавсралт 15-ын дагуу нэг хэмжүүрт бодлогын нөхцөлд үе давхрагуудын нийлбэрийг олох аргаар тодорхойлно.

Барилгын суулт sc –ийг барилга барьж дуусах мөчид авч үзэж байгаа үе давхрагын нийлбэр суулт sе ба хөрсний энэ үеийг хольж хутгах үеийн нийлбэр суулт sе -ийн ялгавартай адил тодорхойлно.                        

Ашиглалтын суулт se –ийг батжил дуусах мөч дэхь нийлбэр суулт боомтын барилга дуусах үеийн нийлбэр суултын зөрүү байдлаар тодорхойлно.                      

7.21. СНиП 2.06.05–84-ийн дагуу хийх барилгын өргөлтийн тооцоонд боомтын хярын ашиглалтын суултыг тодорхойлох шаардлагатай. Боомтыг байгуулах хөрсний нэмэгдэл эзэлхүүнийг нарийвчлахад батжил ба боомтын хүрээний цэгүүдийн ашиглалтын суулт дуусах хугацааны хөрсний нийлбэр шахалт хоорондын зөрүүг тодорхойлно.

 

ХАДАН БУУРЬ ДЭЭРХ БЕТОН БА

ТӨМӨР БЕТОН БАРИЛГЫН ШИЛЖИЛТИЙН ТООЦОО

       7.22. Хадан буурь дээр барих барилгын шилжилтийн тооцоо, зөвхөн I ангиллын барилгад хийгдэнэ.                                         

7.23. Шилжилтийн тооцоонд, хэрэв   < 5 (  – барилгын түрэлттэй талын өргөн, Н – барилга дээрх түрэлт) байвал орон зайн бодлогыг авч үзэх, хэрэв  5 – байвал хавтгайн бодлогыг авч үзнэ. Энэ тохиолдолд барилгын шилжилтийн тооцоонд уян харимхайн шугаман ба шугаман бус онолын аргууд хэрэглэгдэх болно. Тооцоонд буурийн шахагдах үе давхрагын томъёолсон зузааныг барилгын улны өргөнтэй тэнцүүгээр авна.                                    

Барилга барих техник-эдийн засгийн үндэслэлийн үе шатанд хадан буурийг шугаман гажилттай орчны байдалд авч үзнэ.                              

7.24. Барилгын шилжилтийг тодорхойлоход усан сангийн царман дахь хөрсний (хагшаас буюу асгаас) даралт, буурийн эзэлхүүний шүүрэлтийн хүч, барилгаас буурьт дамжих ачаалал ба ус дүүрэхэд эргийн усны жингүйдүүлэх үйлчлэл зэргийг тооцно. Нарийн хавцал хөндий дэхь налуугийн шилжилтийн тооцоонд ( < 2,5 ) усны жингүйдүүлэх үйлчлэл ба төслийн тэмдэгт хүртэл ус нь дүүрсэний дараах шүүрэлтийн хүчийг тооцно.

8.1 Барилгын буурийн зураг төсөл зохиоход барилгын тогтворжилт, буурийн бат бэх (тэр дундаа шүүрэлтийн), тооцоот бүх ачаалал ба үйлчлэлийн үед барилга түүний буурийн зөвшөөрөгдөх хүчдэтгэсэн гажилтын байдал хангагдах арга хэмжээг урьдчилж авч үзнэ.

Барилга буурьтайгаа холбогдох зураг төсөл зохиох бүх тохиолдолд шүүрэлтийн шинж байдлын болон барилга баригдах, ашиглагдах явц дахь хөрсний бат бэх ба гажилтын үззлэлтүүдэд гарч болох өөрчлөлтүүдийг тооцоолно.                              

8.2. Барилга буурьтайгаа холбогдох зураг төсөл зохиоход, хууль шиг, сул ( барилга барих явцад сулрах) хөрсийг, доод талынх нь хөрсний үзүүлэлтүүд (тэдгээрийг боломжоороо сайжруулахыг тооцож) барилгын тогтворжилт, буурийн бат бэх ба тухайн шүүрэлтийн горимын нөхцлийг хангаж байх гүний хэмжээгээр гадаргуугаас зайлуулах буюу орлуулах ажлыг урьдчилж авч үзнэ.                                                  

Барилгын эргийн залгааны налуугийн эгц байдлыг налуу өөрийнх нь болон барилга барих, ашиглах үеийн барилгын тогтворжилтыг хангах нөхцлөөр сонгоно.                                 

8.3. Барилга хадан буурьтай холбогдох зураг төсөл зохиоход хөрс зайлуулах ажил эдийн-засгийн хувьд ач холбогдолгүй байх тохиолдолд барилгын тогтворжилт буюу түүний эргийн тулгуур, буурийн бат бэх ба гажилтын шаардлага хангах, хадан хөрс зайлуулах ажлын хэмжээг багасгах зэрэгт дараах арга хэмжээ авна.:                                                       

түрэлттэй барилгын буурь ба залгааны эргийн цул хэсэг дэхь сөрөг даралтыг багасгах;

барилга буурьтайгаа нийлэх хэсэгт дээд бьеф талруу хэвгий үүсгэх;

доод бьеф талаас буурьт тулгуур бий болгох;

буурь,барилгын эргийн залгаан дээрх хүчдэл, үйлчлэлийн хамгийн ашигтай чиглэлийг хангасан хийцийг хэрэглэх;

барилгын ба эргийн залгааны секцийн бэхэлгээ;

барилгын хөрсний зоолтон бэхэлгээ.      

Дурьдсан арга хэмжээний техник-эдийн засгийн үр дүн хангалтгүй байхад хадан хөрс илүү хадгалагдах бүс рүү барилгын ул гүнзгийрүүлэх ажиллагааг авч үзнэ.                   

8.4. Хадан буурь дээрх барилгын тогтворжилтыг хангахад бат бэх, зөвшөөрөгдөх суулт ба барилга буурьтайгаа холбогдох зураг төсөл зохиолтонд гарах шилжилтийг хангах шаардлагатай тохиолдолд дээд ба доод шүд, барилгын ба нэвчилттэй давхрагын шүүрүүл, хөрсний нягтруулга, зоолтон бэхэлгээ хийх байгууламжийг урьдчилж авч үзнэ. Усан зогсоолын барилгын зураг төсөл зохиоход шаардлагатай тохиолдолд чулуун дэвсэлтийн байгууламж, буулгах ба бэхэлгээний байгууламж, түүнчлэн ханын ар талын хөрсөн дэхь гидростатик (шүүрэлтийн) даралт устах ажиллагааг урьдчилж авч үзнэ.

Ашиглалтын явцад нь урсгал усны хатаалт, буурийг хэсэг буюу бүхэлд нь хамаарах хөлдөлт зөвшөөрөгдөх, тоосорхог шавар буюу жижиг ширхэгтэй элсэн хөрсөн дээр баригдах усжуулалтын зориулалттай барилгын зураг төсөлд шаардлагатай үед барилгын тогтворжилт, буурийн бат бэхэд нөлөөлөх хөрсний хөлдөлт гэсэлтийн хор уршгийг зайлуулах инженерийн холбогдох арга хэмжээ (шүүрүүл хийх, химийн элемент тархалтын эсрэг хаалт-экран, шаардлагатай шинж чанарын хөрсөөр буурийн хөрсний хэсгийг солих зэрэг)-г авч үзнэ.

.8.5. Хадан биш буурь дээр баригдах шороон боомтын буурийн зураг төсөлд, буурийн бэлтгэл ажил, тэгшилгээ, ургамлын үе давхрага ба мод бутны үндэс, газар ухагч амьтдын явалтаар гүнзгийлэгдсэн үе давхрагыг зайлуулах, түүнчлэн органик оролцооны массын 5%-иас их буюу усанд амархан уусах давсны мөн хэмжээний агуулгатай хөрсийг зайлуулах ажиллагааг мөрдлөг болгон авч үзнэ.

8.6. Шороон боомт буурьтайгаа холбогдох зураг төсөл зохиоход боомтын тогтворжилт, буурь ба барилгын жигд биш гажилтыг багасгах, суффози болон усанд ханасан буурийн хөрсний бат бэх зөвшөөрөгдөхгүй хэмжээгээр багасгахыг зогсоох зэрэг арга хэмжээ(буурийн гадаргууг цэвэрлэх, боомтын улыг гүнзгийлэх, хадан хөрсөнд ан цав бөглөх, шүүрүүл зэрэг)-г урьдчилж авч үзнэ. Үндэслэлтэй бол ургамал амьтны гарал үүсэлтэй ба усанд уусах бодисын агууламжтай буурь дээр шороон боомт барихыг зөвшөөрнө.                         

8.7. Хадан буурь дээр баригдах шороон боомтын ус үл нэвтрүүлэх элементийн холболтын зураг төсөл зохиоход эвдэрч нурсан хад зайлуулах тэр дундаа тусдаа байх том чулуу ба бөөгнөрсөн чулууг зайлуулах, геологийн хайгуул, барилгын ажиллагаанаас гарсан нүх сүв, томоохон ан цавыг тусгаарлах ба бетондох ажлыг урьдчилж авч үзнэ:               

Буурьт усанд уусдаггүй, сул нэвчилттэй хадан хөрс байхад, зөвхөн боомтын ус үл нэвчүүлэх элементийн улан доорх буурийн гадаргууг заавал тэгшлэнэ. Бусад тохиолдолд дараах арга хэмжээг заавал авч үзнэ.

Бетон хавтангийн байгууламж, торектоор хад бүрэх, ус үл нэвтрүүлэх элементийн уланд шүргэж нийлэх, буурийн хэсгийг чигжрүүлэн нягтруулах. Зураг төсөлд шороон боомтын сөрөг шүүрэлтийн элементүүд хадан эргийн жигд бус налуу гадаргуутай уулзах хэсэг дээр хажуу тал нь боомтын хяраас буурь руу огцом нугаралтгүйгээр, эдийн засгийн хувьд хамгийн бага үндэслэл бүхий хазгайгаар эрэгт тулж очих налууг гаргавал зохино.

Энэ тохиолдолд, налуугийн илүү гарсан хэсгийг огтлох ба гүнзгийрүүлэхдээ бетоноор гүйцэтгэхийг зайлшгүй урьдчилан тооцож үзнэ. Сөрөг шүүрэлтийн байгууламжийг бодвол ус илүү нэвчүүлэх материалаар баригдах боомтын профилийн хэсэг буурьтай холбогдох хэсэг дээр эвдэрч нурах ба (салхины нөлөөгөөр) тархах хадыг заавал зайлуулна.

 8.8. Барилгын буурийн зураг төсөл зохиоход хөрсний хөлдөлт, салхилалт, сийрэгжилт, жижигрэлтээс шалтгаалж буурийн хөрсний үзүүлэлтийн бат бэх, гажилт, шүүрэлтийн тооцоонд авсан багасалтыг барилга барих явцад арилгах нөхцлийг хангасан арга хэмжээ боловсруулна.

8.9. Барилгын ул байрлах гүнийг наад захын боломжтойгоор тооцоолж авна:              

барилгын төрөл ба хийцийн онцлогийн;

буурь дээр үйлчлэх ачаалал ба үйлчлэлийн шинж байдлын;

барилгын талбайн геологийн нөхцлийн (хөрсний барилгажилтын шинж чанарын, буурийн структурын, сулархаг гадаргуу-сул үе давхрага, тектоникэвдрэлийн бүс байгалийн зэрэг);               

барилга барих газрын байрлал зүйн нөхцлийн;

гидрогеологийн нөхцлийн (хөрсний ус нэвчүүлэх байдал, түрэлт, түвшин, хөрсний усны идэмхий чанар зэрэг);

доод бьеф дэхь хөрс угаагдах мужийн;

хөрсний улиралын хөлдөлтийн гүний ба гэсэлтийн;

хөлөг онгоц явах усны түвшингийн зэрэг.

Тайлбар. Усжуулалтын барилгад хөлдөлтийн гүнээс хамааралгүйгээр түүний ул байрлах гүнийг авна. Энэ тохиолдолд заалт  8.4-г тооцно.                                                     

8.10. Хадан буурьтай бетон ба төмөр бетон барилгыг холбох зураг төсөл зохиоход дараах зүйлүүдийг авч үзнэ:                   

нэг төрлийн буурьт– бат бэх ба гажилтын доогуур үзүүлэлт ба ан цавд шавар дүүргэгч байгаагаас цул байдалд муу шилжих ба салхинд эрчимтэй идэгдэх хөрсийг (задрах үе давхрагыг) зайлуулах (үндэслэлтэй бол зөвхөн барилгын доод талаас сул хөрсийг зайлуулах);

том эвдрэл ба хүчтэй салхилалтын муж бүхий нэг төрлийн биш буурьт-эзэлэхүүнийг нь барилгын хүчдэтгэсэн байдлын болон тогтворжилтын шинжилгээний үр дүнгээр зайлуулах хөрсийг буурийн сулархаг хэсэгт бололцоотой бэхэлгээ хийх ба ан цав битүүлэх тооцоотойгоор авна.                                             

БУУРИЙН ХӨРСНИЙ БЭХЖИЛгээ БА НЯГТРУУЛГА   

8.11. Барилгын буурь дахь хөрсний бэхжилгээ ба нягтруулгыг буурийн даацын чадварыг сайжруулах, суулт шилжилтийг багасгах зорилгоор хийх хөрсний бат бэх, гажилтийн үзүүлэлтийн өөрчлөлт, түүнчлэн зураг төсөлд шаардлагатай ус нэвчүүлэх чадвар ба шүүрэлтийн бат бэхийг хангахад урьдчилж авч үзнэ.                   

Хөрсний бат бэх ба гажилтын шинж чанарыг өөрчлөх арга хэмжээнд цементацижуулалт, бэхжүүлэх химийн аргууд, хөрсний хөлдөлт, механик нягтруулга, цул хэсгийн шүүрүүл, цохилтын свайн байгууламж зэргийг оруулж болно.                            

Барилга доогуурх шүүрэлтийг багасгах буюу түүнийг тойрч гарах ба шүүрэлтийн аюултай хор уршгийг арилгах зорилгоор зурөг төсөлд урвьдчилан авч үзэх усны түшиц барилгын буурь дахь хөрсний бэхэлгээ ба нягтруулга нь сөрөг шүүрэлтийг хаах байгууламж( хаалт, шүд, шпунтэн эгнээ, хөрсний хана, понур зэрэг), түүнчлэн хөрсний механик ба зоох нягтруулгыг багтаана.                         

Тайлбар. Буурийн бэхэлгээ хийх зураг төсөл зохиоход хөрсний бат бэх ба гажилтын үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт тэдгээрийн шүүрэлтийн шинж чанарын өөрчлөлтийг араасаа дагуулах ба эсрэг үйлчлэл үзүүлэхийг тооцно.

8.12. Шаардлагатай үед түшиц барилгын зураг төсөл зохиоход эхний ээлжинд барилгын доод талд шүргэх хэсэгт хийгдэх хөрсний бэхэлгээ, түүнчлэн барилга ба буурийн хүрээ, ан цав, тектоник бүс, бусад сарних эвдрэлийн ба сулрах хөрсний үе давхрагад илүү гарах овойлт товойлтыг урьдчилан авч үзнэ.

I - II ангиллын түшиц барилгын зураг төсөл зохиоход буурийн бэхэлгээгээр хийх ажлын арга ба эзэлхүүний тодорхойлолт, шаардлагатай үед I ангиллын барилгад барилга ба буурийн хүчдэтгэсэн-гажилтын төлвийн туршилт шинжилгээнд үндэслэгдэнэ.                                                           

 III - IV ангиллын барилгад зураг төслийн бүх үе шатанд, түүнчлэн I - II ангиллын барилгад техник эдийн засгийн үндэслэл хийх үе шатанд буурийн бэхэлгээгээр хийх ажлын арга ба эзэлхүүн харьцуулалтаар тогтоогдоно.                    

8.13. Хүчтэй гажилттай, сул батжилттай хөрсөн дээрх усан зогсоолын барилгын зураг төсөл зохиоход нүүрэн ба анкерлах хананы өмнөх эсэргүүцлийн бүс дэхь хөрсний бэхэлгээ, түүнчлэн булах хүрээн дэхь хөрсний бэхэлгээг урьдчилж авч үзнэ. Энэ тохиолдолд техник-эдийн засгийн үндэслэлийн үе шат дахь бэхэлгээний аргыг харьцуулалтаар авч үзнэ. Зураг төсөл ба ажлын бичиг баримтын үе шатанд хөрс бэхэлгээний арга ба ажлын эзэлхүүн нь тооцоо ба туршилт шинжилгээний үндсэн дээр тодорхойлогдоно

8.14. Усанд тогтвор муу, шүүрэлттэй ба түргэн уусдаг хөрснөөс буурь бүрдэх тохиолдолд сөрөг шүүрэлтийн хаалтын байгууламж заавал шаардагдана. Усанд тэсвэртэй хөрсөнд хаалтын байгууламж шаардагдана.                                

Сөрөг шүүрэлтийн хаалтын гүн ба өргөн тооцоо буюу туршилт шинжилгээний үр дүнгээр тодорхойлогдоно.                                   

Бетон боомтын хадан буурийн зураг төсөл зохиоход сөрөг шүүрэлтийн хаалт түрэлттэй талд ан цав үүсэх бүсийн гадна байрлах боломж, түүнчлэн хаалт дээд бьеф талруу налуу байх боломж байгаа үгүйг  авч үзнэ.                                

Тайлбар. Газар доорх хэсгийн, ялангуяа сөрөг шүүрэлтийн хаалт ба шүүрүүлийн зураг төсөл боловсруулалт БНбД 2.06.06–85 ба  БНбД 2.06.05–84-ийн шаардлагын дагуу хийгдэнэ.                                                          

8.15. Хаалт барилгын ултай холбогдох хэсэг дээр түрэлтийн хамгийн их градиенттай бүсэд шүүрэлтийг зогсоох зорилгоор цооногийн  үндсэн эгнээтэй паралелиар барилгын түрэлттэй талд байрлах гүехэн цооногуудын нэмэгдэл эгнээгээр буюу хаалтын өөрийнх нь хязгаарт хаалтын байран хүчдэлийг урьдчилж үзнэ. Туслах цооног хоорондын зайг хаалтан дахь үндсэн цооног хоорондын зайнаас ихээр авна.                                                                         

8.16. Сөрөг шүүрэлтийн байгууламж буурьтай буюу эрэгтэй холбогдох газар хөрсийг суффозид илүү тогтвортой ба хадан буурийн ан цавыг кольматацид оруулах  налархай хөрс хэрэглэх, хөрсийг эмх цэгцтэй байрлуулах ба нягтруулах ажлыг урьдчилж үзнэ.                                              

8.17. Ус хорих барилгын буурийн зураг төсөлд сөрөг даралт бууруулах арга хэмжээний хүрээнд шүүрүүлийн байгууламжийг урьдчилж авч үзнэ. Чулуун буурьт шүүрүүлийг гол төлөв барилгын түрэлттэй талын  зүгээс, шаардлагатай бол барилгын улны дунд хэсэгт байрлуулна.                                            

 

1-р хавсралт зөвлөмж болгох

ХАДАН ХӨРСНИЙ ЦУЛ ХЭСГИЙН АНГИЛАЛ ХАГАРЛААР ХИЙХ АНГИЛАЛ

Хүснэгт 1                                                                                                

 

2 дугаар хүснэгт

                                                                                                           

                                                                                                                  3 дугаар хүснэгт

  Гажилтаар хийх ангилал         

 

4 дүгээр хүснэгт

                                                                                                                        

                                                                                                               

 

 

 

                                                                                                             5 дугаар хүснэгт

 

2-р хавсралт мөрдлөгө болгох

                                                                                                                            

ОГТЛОЛЫН (ШИЛЖИЛТИЙН) БА ГУРВАН ТЭНХЛЭГТ ШАХАЛТЫН АРГААР ТАВИХ ТУРШИЛТЫН ҮР ДҮНГЭЭР  гаргах БАТ БЭХИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТИЙН НОРМАТИВТ БА ТООЦООТ ХОЛБОГДОЛ  tg  , сn –Г ТОДОРХОЙЛОХ АРГАЧЛАЛ

 

 

Огтлолын аргаар тавих туршилтын үр дүнгээр авах үзүүлэлтийн нормативт холбогдол tg  , сn –г дараахь томъёогоор тодорхойлно:

                      (1)

                              (2)

 сn < 0 гарахад сn = 0, tg -г дахин дараах томъёогоор тодорхойлно.

                                    (3)

  Томъёо   (1) – (3)-нд:

–тусгай туршилтаар гаргаж авах, шилжилтийн хавтгайд нормаль дундаж ба хязгаарын шүргэх хүчдэтгэлийн хэсэгчилсэн хос холбогдол;

п – нэг цогц байдалд баггах хос холбогдол  , -ийн тоо ( п  6 ).

Гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар тавих туршилтын үр дүнгээр гарах үзүүлэлтийн нормативт холбогдол tg  , сn-ийг тодорхойлоход итгэлцүүр N ба М –г дараах томъёонуудаар урьдчилж тооцоолно:                                           

          (4)

                          (5)

M < 0 байхаар гаргаж авахад М = 0, харин итгэлцүүр N –ийг дараах томъёогоор тодорхойлно:

                                (6)

томъёо (4) – (6)-д :

 – хамгийн их ба хамгийн бага хүчдэтгэийн тусгай туршилтаар гаргаж авах хязгаарын хэсэгчилсэн холбогдол;

n – нэг цогц байдалд багтах хос холбогдол , -ийн тоо (п>6)  

Итгэлцүүр М , N  -ийн олдох утгаар tg  , сn –г дараах томъёогоор тодорхойлно:

                                          (7)

                                              (8)

бат бэхийн үзүүлэлтийн тооцоот холбогдол tg  ба сI,II –г заалт 2.7 ба 2.16 –н дагуу дараах томъёонуудаар тооцоолно:

                                         (9)

                                                (10)

Томъёо (9) , (10) –нд байгаа холбогдол tg  , сII –ийг тооцоолоход = 1 гэж авна.

Томъёо (9) , (10) –оор огтлолын аргаар тавих туршилтын үр дүнг ашиглан tg  , сI –ийг тодорхойлоход итгэлцүүр  -ийг дараах томъёогоор тооцоолно.

                      (11)

Хэрэв <  байвал томъёо (11)-ийн оронд дараах томъёог ашиглана:   

                       (12)

Томъёо (11) ба (12) –д орж байгаа холбогдол , -ыг дараах томъёонуудаар тодорхойлно:

;                              (13)

                              (14)

Томъёо (12) – (14)-д :

– хүчдэтгэлүүдийн тооцоот цар хүрээг хязгаарлах, шилжилтийн гадаргуу дээрх нормаль хүчдэтгэлийн бага ба их холбогдлууд.

Томъёо (11) ба (12) нд орж байгаа итгэмжлэх интервал -ийг дараах томъёогоор тодорхойлно:                                   

                   (15)

 V – томъёо (18) –гоор илэрхийлэгдэх параметр -гаас, К = п – 2 чөлөөлөлтийн зэрэглэлийн тооноос, нэг талын итгэмжлэх  магадлал (үүнийг 0.95тай тэнцүү авна)-аас хамааруулж, хүснэгтээс авах итгэлцүүр:                

                            

 – -ийг тооцоолоход;

                                                                                        (16)

                                                           

   – - ийг тооцоолоход;

                 (17)

Томъёо (17)-д  п –2 –ыг, хэрэв  cn = 0 гэж авч холбогдол tg -г томъёо (3) –гоор тооцоолсон бол n – 1 –ээр солино;

                    (18)

   

                                (19)

                                (20)

Гурван тэнхлэгт шахалтын аргаар тавих туршилтын үр дүнг ашиглахад итгэлцүүр -ийн утгыг хамаарал (11) –(20)-ийг ашиглан, тэдгээрт дараах өөрчлөлт оруулж тодорхойлно.   

-г харьцангуйгаар

 

3-р хавсралт мөрдлөгө болгох                                                                                                                                             

1. Барилгын  төрөл, шилжилтийн тооцооны схемээс хамааруулж гажилтын модулиуд Ei,( Ep,i, Es,i ) Еm –ын янз бүрийн утгыг авна. Үндсэн утганд хийн туршилт буюу тамга тавих хээрийн туршлагаар тодорхойлогдох модулийн утгыг авна .

2. i дэхь үе давхрагын гажилтын модулыг дараах томъёонуудаар тодорхойлно:

;                                        (1)

                                            (2)

 E’i – хийн муруйн анхдагч (E’p,i) буюу хоёрдогч(E’s,i)  салбарын гажилтын модуль;

                                        (3)

                                             (4)

e1 – буурийн i дэхь үе давхрагын голд хөрсний хувийн жингээс үүсэх хүчдэтгэл -д зохицох хөрсний сүвжилтийн итгэлцүүр;

e2 – нийлбэр хүчдэтгэл (  – буурийн i дэхь үе давхрагын голд барилгын жингээс үүсэх хүчдэтгэл)-д зохицох хөрсний сүвжилтийн итгэлцүүр;                

v – i дэхь үе давхрагын хөрсний хөндлөн тэлэлтийн итгэлцүүр;

mpl – тоосорхог шавар хөрсөнд, хөрсний тамга тавих туршилтаар гаргаж авах гажилтын модулийг хийн туршилтаар гаргаж авах гажилтын модульд харьцуулсан харьцаатай тэнцүү авах итгэлцүүр. Тухайлсан өгөгдөлгүй байхад хатуу ба хагас хатуу биеийн хөдөлгөөнт, тоосорхог шавар хөрсөнд итгэлцүүр  mpl –ийг сүвжилтийн итгэлцүүр е ба урсамтгай чанарын үзүүлэлт Il.-ээс хамааруулж зургаар авна. Уян налархай хөдөлгөөнт тоосорхог шавар хөрсөнд итгэлцүүр mpl –ийг нэгтэй тэнцүү авна. 

 

 

mpl итгэлцүүр тодорхойлох график      

тс – дараах томъёогоор тодорхойлогдох ажлийн нөхцлийн итгэлцүүр:

                                           (5)

    А –суурийн талбай, м2, харьцаатай суурьт А = lb, >3–байхад А = 3b2байхааар тодорхойлогдоно;

A –  1 м2-тай тэнцүү талбай;

пi – нэг адил ачаалалтай янз бүрийн A1 , A2 талбайн хоёр тамгын аргаар i дэхь хөрсөнд тавих туршилтын үр дүнг ашиглаж, дараах томъёогоор тодорхойлогдох параметр

                     (6)

Томъёо (6)-д:

 – i дэхь үе давхрагын туршилтын үр дүнд гарах нэмэгдэл даралтаас үүсэх A1 , A2 талбайтай тамгын суултын зөрүү;

Тамгын туршилтын өгөгдөл байхгүй байхад хөрсний ni параметрийн дараах утгыг авна:  

Мөсдөлттэй тоосорхог шавар ........0.1-0,2

Бусад тоосорхог шавар . .........0.15-0,3

Элсэн ............................................0.25-0,5

Дурьдсан ni утгаас хамгийн их, хамгийн багыг хэрэв буурийн шахагдах үе давхрага дараах нөхцлөөр харьцангуйгаар …=0.5…буюу ….0.2….тодорвол авна. Шахагдах үе давхрагын гүний завсрын утга ni-ийг инфляцаар авна.    

3. Шахагдах бүх үеийн гажилтын дундаж модуль Еm –ийг дараах томъёогоор тодорхойлно: 

.                                 (6)

  Еi – Томъёо (1)-д байгаатай нэг адил;

hi –i–дэхь хөрсний зузаан;

 – заавал байх хавсралт 11-ээр i–дэхь үе давхрагын голд зохих гүний zi хэмжээнд тодорхойлогдох итгэлцүүр.

4. Шороон  боомтын суултын тооцоо хийхэд  томъёо (1)-нд ,  гэж авна. Тийм байдлаар авсан гажилтын модуль Еi,  -ийн холбогдол, туршилтийн асгаас буюу жинхэнэ барилга дээр бодит хэмжилтээр заавал нарийвчлагдана.

 4-р хавсралт зөвлөмж болгох                                                                                               

1. Хязгаарын эргэлтийн (онхолдох) схемээр зүйл 3.20-ийн дагуу хийх бетон барилгын тогтвортой байдлын тооцоонд онхолдуулах хүчний үйлчлэлээр  үүсэх барилгын эргэлт ба налалтын үед, барилгын доод тал доорх сийрэгжилтэнд буурийн бат бэх алдагдах боломжийг авч үзнэ. Энэ тохиолдолд нөхцөл (19)-ийг мөрдөнө:

 

   – нөхцөл (19)-д байгаатай нэг адил;

Мt,.  Mr – сарних ВС талбайн голд байрлалтай Ос, (зур.үз) тэнхлэгтэй харьцангуй, харьцангуйгаар барилгыг онхолдуулах ба тогтоох тэмүүлэлтэй хүчний моментуудын нийлбэр. Моментууд хүчний бүрдүүлэгчдээс бус, бүхэлдээ хүчний үйлчлэл тус бүрээс тодорхойлогдоно. Бүх хүчний момент ямар чиглэлд хамаатай байна, тэр дагуу хүчийг хэвтээ ба босоо бүрдүүлэгчдэд тарааж байрлуулан, тэдгээрийг онхолдуулах ба тогтоох хүчинд хамааруулна.

Хязгаарын эргэлтийн (онхолдуулах) схемээр барилгын тогтвортой байдлын тооцоо хийх схем

Энд, Ос – сийрэгжих  ВСталбайн гол цэг;

 – хариулттай сийрэгжих  DC¢ талбайн гол цэг;

Зураг дээр дүрслэгдсэн тохиолдолд Mr –ийн бүрэлдүүнд барилгын жингийн ба доод талаас дарах усны даралтын моментуудыг, Мt –д дээд талаас үйлчлэх усны даралт W1, хагшаас E1, сөрөг даралт Utot ба чичирхийлэл Peq –ийн хүчний моментууд багтана.

 Oc тэнхлэгийн байрлал дараах томъёогоор тодорхойлогдоно:

                                           (1)

                                  (2)

 P – шийдвэрлэх тогтоох хүч;

b – түрэлттэй фронтын дагуух барилгын секцийн өргөн буюу контрфорсын зузаан;

h – доод В талын ирмэгтэй харьцангуй онхолдуулагч хүчний шийдвэрлэгчтэй нэг адилаар тодорхойлогдох Т хүчний мөр;

l – доод В талын ирмэгтэй харьцангуй Р хүчний мөр;

 – Р ба Т хүчнүүдэд эгц баримжаатай  ac ба dc, шулууны хэрчмүүдийн хоорондох өнцөг;

– сийрэгжилт дэхь хадан буурийн бат бэхийн үзүүлэлтүүдийн тооцоот утга.

Тайлбар: 1. Томъёо (1) ба (2)-нд Р ба Т-г харьцангуйгаар, босоо ба хэвтээ хүчнүүдийн шийдвэрлэгч, харин  = 90° байхаар  авна.

                  2. > 20  (  – барилгын улны дундач нормаль хүчдэтгэл) доод В талын ирмэгтэй харьцангуй онхолдуулах схемээр хийх бетон барилгын тогтвортой байдлыг тооцоолно.

2. Барилга доод талаасаа хадан тулгууртай байхад (зураг дээр-тасархай шугам)  тэнхлэгийн байрлалыг барилгын доод тал хадны гадаргуутай огтлолцох D цэгээс ac ба dc хэмжээг авч энэхүү хавсралтын томъёо (1) ба (2) –оор олно.

Тайлбар. Барилгын доод тал ба хадан тулгуурын хооронд нягт наалдалт байхгүй байхад хадан тулгуур тооцоонд тооцогдохгүй ба тооцоо зүйл 1-ийн схемээр хийгдэнэ.

3. Сийрэгжилтэнд хадан буурийн бат бэх шинж чанарын хэсэгчилсэн утгыг хадан буурьт бетонжуулах тамгын ачааллын аргаар хийх хээрийн туршилтын үр дүнгээр дараах томъёогоор тодорхойлно.

                              (3)

  ба  – харьцангуйгаар, тэдгээрт хязгаарын тэнцүү байдал хүрэхэд бетонон тамгын улан дах дундач нормаль ба хязгаарын шахагч хүчдэтгэлүүд;

 Аpl – тамгын улны талбай;

l, h – харьцангуйгаар, тамгын улны доод захын  Р ба Тlim хүчний мөрт;

b – шилжих чиглэл дэх тамгын өргөн.

Тайлбар.  холбогдолтой байхад хээрийн туршилт хийнэ.

4. Сийрэгжилтэнд хийх хадан буурийн бат бэх шинж чанарын нормативт ба тооцоот холбогдол ба  -ийг зүйл 2.14-ийн дагуу тодорхойлно.

5. I ба II ангиллын барилгын буурьт барилгын техник эдийн засгийн үндэслэлийн үе шатны жирийн инженер геологийн нөхцлөөр, III ба IV ангиллын барилгын буурьт төслийн бүх үе шатанд сийрэгжилтэнд хийх бат бэх шинж чанарын тооцоот утга  -ийг хүснэгтээр авна.

 

5-р хавсралт мөрдлөгө болгох                                                                                                                                             

 

Нэг төрлийн биш (үелсэн) буурийн тохиолдолд хөрсний бат бэхийн тооцоот тодорхойломж tg  , сI энэ үзүүлэлтийн жигнэгдсэн дундаж холбогдол tg  , сI,m-ээр солигдоно:

а) хэрэв буурийн хөрсний давхрага эгц босоо буюу уналтын өнцөг нь 60о –аас их, харин үеүдийн элэгдэл барагцаагаар шилжилтийн чиглэлд хөндлөн буюу тэдгээрийн хоорондох өнцөг 90о –д ойрхон бол дундчилсан тодорхойломжийн холбогдол tg  дараах тэгшитгэлээр тодорхойлогдоно:

                          (1)

Энд, P – нормаль хүчнүүдийн тэнцүү үйлчлэгч;

А – барилгын улны талбай.   

Шүргэлцэх нормаль хүчдэтгэл  энэ тохиолдолд дараах томъёогоор тодорхойлогдоно:

                                (2)

Энд, эксцентриситет е ба абсцисс х О цэгийг дайрч гарах тэнхлэгээс тоологдож, цэгийн байрлал дараах томъёогоор тодорхойлогдоно:                        

                                          (3)

Холбогдол tg  ба сI,m. дараах томъёонуудаар тодорхойлогдоно:

                  (4)

 Зураг 1. Үеүдийн уналтын өнцөг их байхад нэг төрлийн биш хөндлөн үелэл бүхий хөрстэй буурийн хавтгайн гадаргуугийн шилжилтэнд хийх барилгын тогтворжилтийн тооцооны схем   

                                       (5)

б) барилгын улны суналтын хэмжээгээр хөрс нэг төрлийн үелэлтэй байхад өөрөөр хэлбэл улны өргөний янз бүрийн хэсэг дээр үе тус бүр ижил хэмжээтэй байхад холбогдол  дараах томъёогоор тодорхойлогдоно:                                        

                               (6)

харин холбогдол  сI,m – томъёо (5)-аар;

в) хэрэв хөрсний буурийн босоо үеүдийн элэгдэл барагцаагаар хөрсний шилжилтийн чиглэлийн дагуу буюу тэдгээрийн хоорондох өнцөг 10о –аас бага байвал түүнчлэн томъёо (6) ба (5)-аар тодорхойлогдоно.

г) хэрэв буурийн хөрсний үеүд  10о –аас бага уналтын өнцөг бүхий хэвтээ (зураг. 2)байвал  дараах томъёогоор тодорхойлогдоно:

                     (7)

            I – улны талбайн инерцийн момент;

сI,m – томъёо (5)-оор тодорхойлогдоно.

 

  Зураг 2. Үеүдийн уналтын өнцөг бага байхад хөрсний нэг төрлийн биш үелэл бүхий буурийн хавтгайн гадаргуугаар явагдах шилжилт дээр хийх барилгын тогтворжилтын тооцооны схем.

 

                                                                                                   6-р хавсралт (зөвлөмж болгох)

1. Барилгын тогтворжилтын тооцоог тооцоот хөдөлгөгч F хүч эксцентриситеттэйгээр үйлчлэх тохиолдолд түүний хэвтээ хавтгай (улны) дахь эргэлтийг тооцож хийнэ. Энэ тохиолдолд барилгын эргэлтийг эргэлтийн төв-0 цэгтэй харьцангуйгаар авч үзнэ. (1 дүгээр зураг).

 Зураг 1. Хөрсний зүгээс үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцолгүйгээр хэвтээ хавтгайд эргэлттэй хавтгай шилжилтэнд ажиллах барилгын тогтворжилтын тооцооны схем

Сg – барилгын улны хүндийн төв; С – хязгаарын шүргэх хүчдэтгэлийн барилгын улаар хувиарлагдах эпюрийн хүндийн төв; – хязгаарын шахах хүчдэтгэлүүд;

(шахах хүчдэтгэл координат ба барилгын улны тэгш өнцөгт хэлбэрээс шугаман хамааралтай байх тохиолдолд)  

).

2.   Буурь нэг төрлийн ба нормаль хүчдэтгэл жигд тархсан байхад хөдөлгөгч хүч F-ийн   эксцентриситет -ийг барилгын улны хүндийн төв Cg-тэй харьцангуйгаар тодорхойлно. Буурь нэг төрлийн биш ба хүчдэтгэл жигд тархаагүй байхад эксцентриситет   -ийг барилгын улаар тархах хязгаарын шахах хүчдэтгэлийн эпюрийн хүндийн төвтэй харьцангуйгаар тодорхойлно.

.

Хөрснөөс үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцолгүйгээр хэвтээ хавтгайд эргэлттэй хавтгай шилжилт дэхь барилгын тогтворжилтийн тооцооны схемийг зураг 1-д үзүүлэв:

 3. Тэгш өнцөгт буюу түүнтэй ойролцоо улны хэлбэртэй ба хүчдэтгэл жигд тархсан барилгын тогтворжилтын тооцоонд хөрснөөс үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцоолгүйгээр, шилжилтийн эсэргүүцлийн хязгаарын хүч -ийг дараах томъёогоор тодорхойлно:

                                            (1)

   – зураг 2-р тодорхойлогдох хэмжих нэгжгүй итгэлцүүр;

– заалт 3.7-ийн дагуу тодорхойлогдох, эргэлтгүй хавтгай шилжилт дэхь эсэргүүцлийн хязгаарын хүч.                    

Түүнчлэн хадан биш буурь дээрх барилгын эргэлттэй холимог шилжилтэнд эсэргүүцлийн хязгаарын хүчийг зураг 2-оор гаргаж авах итгэлцүүрийг ашиглан тодорхойлно.                     

 

 Зураг 2. Итгэлцүүр  ба эргэлтийн төвийн координатуудыг тодорхойлох график 

4. Барилгын ул тэгш өнцөгт биш хэлбэртэй, хүч  жигд тархаагүй буюу доод талаас авч үзэхэд хөрсний эсэргүүцлийн тооцоо шаардлагатай байхад эсэргүүцлийн хязгаарын хүч ба эргэлтийн төвийн координатыг тэнцүүртэй байдлын дараах гурван тэгшитгэлээр тодорхойлно:

;                                (2)

                       (3)

             (4)

   – элементар  талбай дээрх хязгаарын шахах хүчдэтгэл;

 – эргэлтийн төвөөс (түүнтэй координатын эх давхцах) талбайн төв хүртэл татагдах радиус r ба үйлчлэх хүч F –ийн чиглэлд перпендикуляр тэнхлэг 2-ын хоорондох өнцөг;

 – заалт 3.7-д байгаатай нэг адил;

 – зураг 3,а-гаар тодорхойлогдох зай;

 – хөдөлгөгч хүчний эксцентриситет.

Шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцлийн хязгаарын хүч   ба эргэлтийн туйлын координатуудын тодорхойлолт мөн адил дарааллаар хийгдэнэ.                  

Тэгшитгэл (3) ба (4) –өөс хасагдах ба хоёр тэгшитгэлийн системээс гаргаж авах сонголтоор координат n1 , n2 –ийг тодорхойлсны дараа  -ийг олно.

Эргэлтийн төв улны талбай дотор (маш их эксцентриситет -тэй) ба хөрсний эсэргүүцэл барилгын 2 талаас гарч ирэх тохиолдолд (зураг. 3,б-г үз) тэгшитгэл (2) ба дараах тэгшитгэлүүд ашиглагдана.

       (5)

(6)

   – томъёо (3) , (4)-д байгаатай нэг адил;

 – барилгын дээд талаас авч үзэхэд хөрснөөс үзүүлэх эсэргүүцлийн хэвтээ бүрдүүлэгчийн тооцоот холбогдол;

 – зураг 3,б –р тодорхойлогдох зай.

 

 

 

 

 Зураг 3. Хөрсний зүгээс үзүүлэх эсэргүүцлийг тооцсон, хэвтээ хавтгайд эргэлттэй хавтгайн шилжилтэнд гүнзгий байрлагдах барилгын тогтворжилтын тооцооны схем

а – эргэлтийн төв барилгын улны гадна байрлалтай байхад; б – эргэлтийн төв барилгын улны хүрээнд байрлалтай байхад

7-р хавсралт (зөвлөмж зөвлөмж)

1. Оглорох Ru –тай шилжилтийн хэсэг дээр гарах хязгаарын эсэргүүцлийн хүчний тодорхойлолтонд хязгаарын тэнцүүрийн нөхцлийн аргыг хэрэглэнэ. Энэ тохиолдолд ганцхан босоо ачааллаас үүссэн гүний шилжилттэй байхад хязгаарын эсэргүүцлийн бүрэн хүч тодорхойлогдох ба харин холимог шилжилттэй байхад зөвхөн бүрэн хүчний выпортой  шилжилтийн хэсэгт хамаарах тэр хэсэг тодорхойлогдоно. Хүч заалт 3.9-ийн дагуу -тэй тэнцүү байх.  

2. Энэ аргаар буурийн хөрсний, хязгаарын төлвийн мужлалын хүрээг тогтоох гулгалттай гадаргуугийн профилийг шурган логарифмийн тэгшитгэлээр бичиж, түүнийг муруй шугамын оруулгаар хоорондоо холбогдох шулуун шугамын хоёр хэрчим АВ ба DC хэлбэртэйгээр авна. Гадаад хүчний, утгаараа шилжилтийн хязгаар дах эсэргүүцлийн хүч Ru –тэй тэнцүү, тэнцүү үйлчлэгчийн босоо шугамд налах өнцөг ба хязгаарын тэнцүүртэй байдлын гурвалжны чиглэл 2-ын хоорондох холбоо дараах томъёогоор олдох өнцөг -өөр тодорхойлогдоно:

                        (1)

 

 

Гүний шилжилтэн дэхь буурийн даац ба барилгын тогтворжилтын тооцоонд:

а –тооцоот схем; б – буурийн даацын график; I, II,III – нуралтын призмийн бүс

Ru –г тодорхойлоход өөрийн үйлчлэлээр үүсэх хөрсний барьцалдалтыг нормаль  хүчдэтгэлийн хэлбэртэйгээр жигд тархах гадна талын ачаалал дараах явцтай адилаар авна. (энд tg , сI –заалт 3.5-ынхтай нэг адил). Өгөгдсөн холбогдол  (зүйл 3.9-д байгаа)-д холбогдол  дараах байдлаар тодорхойлогдоно.

Суурийн улны (зураг б-г үз) нийт өргөн  буюу тооцоот өргөн -д буурийн даацын график  байгуулагдана. Энэ график холбогдол  ( = 0 -оос хүртэл) ба түүнд зохицсон холбогдол -оор байгуулагдана.

Олдох утга -аар оглорох ABCDA призмийн хэмжээнүүдийг тодорхойлох шаардлагатай бүх гөгөдлүүдийг  олно. Шулуун АВ  өнцгөөр, шулуун  ЕВ  өнцгөөр татагдана.

Шулуун ЕС нь тухайн шулуун ба буурийн хэвтээ гадаргуугийн хоорондох 45°-  өнцгөөр татагдана. Завсрын II бүс дэх гулсалттай хязгаарлагдмал гадаргуугийн профиль шурган логарифмийн тэгшитгэлээр байгуулагдана.. Радиус -г дараах томъёогоор олно.

,                                              (2)

Энд,                                      .

Шулуун CD –г хавтгай гадаргуу ED-д 45°-  өнцөг үүсгэхээр С цэгийг дайруулан татна.

Нуралтын призмын хэлбэрийг тодорхойлсны дараа призмын I, II, III тусгай бүсийн жин (усны жингүйдүүлэх үйлчлэлийг тооцож) –г олох ба (Р3 –хүч зууралттай бол) нормаль хүчдэтгэл гадаргууд хүрэхэд зохицсон ачаалал нэмэгдэж, харин q эрчимшилтэй нэмэр ачаалалтай байхад ачаалал  ба хүч Ru дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.

                        (3)

                                                                                                     (4)

              (5)

                (6)

3. Даацын итгэлцүүр түүнчлэн зураг (ED = Кb) дээр ED хэсгийн уртыг тодорхойлох боломжтой К итгэлцүүрийн утгыг хүснэгтэнд харуулах тохиолдолд Ru –г дараах томъёогоор тодорхойлно.

                             (7)

   – заалт 3.5-д байгаатай нэг адил;

q – оглорох призмын ED хэсэг дээрх жигд тархах ачааллын эрчимшилт.

Гарах утгыг Ru –ээр график (зураг. б-г үз) байгуулахад ашиглах ба , -ийг дараах томъёогоор тодорхойлно:   

                            (8)

                                 (9)

4. Барилга дээр зөвхөн босоо хүч үйлчилж байхад буурь дээрх туйлын (эвдэх)  босоо ачааллын тодорхойлолтыг дээр дурьдсан аргаар хийнэ. Энэ тохиолдолд эвдрэх призмийн байгуулалт зөвхөн = 0 ба байхад хийгдэнэ.                       

5. Бууринд шүүрэлтийн урсгал ба шүүрэлтийн хүч тооцох шаардлагатай байгаа үед нуралтын призмын 3 бүс тус бүрийн  жингийн тэнцүү үйлчлэлчийн бааз дээр бүс тус бүрт үйлчлэх шүүрэлтийн нийлбэр хүчний тооцоотойгоор хүчний олон өнцөгт байгуулах замаар аналитик ба графаналик аргаар Ru -ийн тодорхойлолтыг гаргана.

Шүүрэлтийн нийлбэр хүчний чиглэл ба утга барилга доогуур гарах шүүрэлтийн урсгалын хөдөлгөөний тухайн гидродинамикийн тороор тодорхойлогдоно.      

Үүниий тулд заалт 2-т хийгдсэн аргаар гулсалт эзлэх гадаргуу ба гидродинамикийн тор байгуулсаны дараа I, II, III (зураг а-г үз) бүс тус бүр хэсгүүдэд хуваагдаж, хэсгүүд тус бүрд хэсгийн хүндийн төвийг дайрч гарах гүйдлийн шугам байна. Шүүрэлтийн хүчний чиглэлийг хэсгийн хүндийн төвд энэ шугаманд шахагч байхаар авч түүний утгыг дараах томъёогоор тодорхойлно.                                                                                                                 

,                                   (10)

Энд      – усны хувийн жин;

 – тухайн хэсгийн түрэлтийн дундаж градиент;

Аi – хэсгийн талбай.

Шүүрэлтийн нийлбэр хүчний утга Фf1,  Фf2, Фf3 –ийн авч үзэж байгаа бүсийн хязгаар дах шүүрэлтийн хүчний геометрийн нийлбэрийн адил тодорхойлогдоно.

6. Чичирхийллийн үйлчлэл Ru,eq –ийн дагуу үед оглоролтой шилжилтийн тохиолдолд хязгаарын эсэргүүцлийн хүчийг тодорхойлоход тооцоот чичирхийлэл ба чичирхийлэх хэлбэлзлийн газрын гадаргуугийн хурдатгалаар тодорхойлогдох оглорох призмын хүрээнд хөрсөн дээр ба нэмэр ачаалал дээр үйлчлэх инерцийн хүчийг тооцож авна.                       

Хэрэв буурь ба нэмэр ачаалал усны түвшинөөс доош байвал БНбД 22-01-01 –ийн дагуу тэдгээрийн хөрсний жинг усны жингүйдүүлэх үйлчлэлийн тооцоотойгоор авч, харин инерцийн хүчийг усаар ханасан байдалд байх хөрсний нягтаар тодорхойлоно.            

 

Даацлах чадварын итгэлцүүр ба К  итгэлцүүрийн утга                    

                                                   8-р хавсралт (зөвлөмж болгох)                                                                            

1. Барилгатайгаа (зураг 1)  хамт түлхэгдэх хөрсний цул хэсгийн давших шилжилтэн дэхь барилгын тогтворжилтын тооцоог заалт 3.1-ийн нөхцөл (3) –д авч гүйцэтгэнэ:              

                                  (1)

                                 (2)

  – харьцангуйгаар i–дэх босоо элементийн, дээр нь хөрсний түлхэгдэх цул хэсэг хуваагдах хязгаарт үүсэх, түлхэх ("нэмэх„тэмдэгтэй) ба тогтоох ( „хасах"тэмдэгтэй) хүчний хэвтээ бүрдүүлэгч;

– дараах томъёогоор тодорхойлогдоно 

            (3)

Th – барилгад шууд хүрч үйлчлэх урт хугацааны ачааллын хэвтээ бүрдүүлэгч ба түр хугацааны ачааллын нэгний нийлбэр;                               

Rg – биет элементүүд (свай, шпунт зэрэг) гулсалтын гадаргуутай огтлолцоход тэдгээр элементийн шилжилтэнд үзүүлэх эсэргүүцлийн хүчний хэвтээ бүрдүүлэгчдийн нийлбэр;                                              

 – заалт 3.7-гийнхтай нэгэн адил;

Gi – гадаргуу дээрх түр ачааллыг тооцсон цул хэсгийн i–дэх элементийн жин;

n1, n2 – харьцангуйгаар, хөрсний цул хэсгийн элементүүдэд  нэмэх буюу хасах утгатай байх тухайн элементийн тоо;

 – цагийн зүүний дагуу тоологдох ба 173° – -ээс ихгүйгээр авах босоо шугам, элементийн буурийн хавтгайн хоорондох өнцөг;

–  элементийн өргөн;

 – элементүүдийн хооронд харилцан үйлчлэх хүчний налалтын өнцөг, түүнийг тодорхойлох хэсгийн хязгаарт тогтмолоор авах ба хууль шиг, байрлагдах дараах элементүүдэд тэнцүүгээр авна:

а) эргийн шпунтэн:

шпунтийн өмнө ,  20°-аас ихгүй,  – доод талаас нь харахад шпунтийн хөндлүүр дэхь дотоод үрэлтийн өнцгийн дундчилсан утга;

шпунт ба анкерийн хавтангийн хооронд мөн адил, гэхдээ  -дээд талаас нь харахад;

б) эргийн нүсэр-барилгын урд ба ар талд заасантай төсөөтэй ба барилгын өргөний хүрээнд 0 0 байна.        

Зураг 1. Барилгатайгаа хамт түлхэгдэх хөрсний цул хэсгийн давших шилжилтэнд гүний шилжилтийн схемээр хийх ерөнхий тогтворжилтйн тооцоо      

1 – шпунтэн түшиц хана; 2 – шилжилтийн болзошгүй аргууд; 3 – хөрсний гадаргийн ачаалал 

2. Барилгатайгаа хамт түлхэгдэх хөрсний цул хэсгийн эргэлттэй шилжилтэнд барилгын тогтворжилтын тооцоог нөхцөл (3)-аар гүйцэтгэнэ:

    

                         (4)

  (5)

 Мt – дугуй цилиндр гадаргууд сонгож авах төвтэй харьцангуйгаар барилгад шилжилт үүсгэх хүчний моментуудын нийлбэр;

Мr  – дугуй цилиндр гадаргууд сонгож авах төвтэй харьцангуйгаар шилжилтэнд барилгыг тогтоох хүчний моментуудын нийлбэр;

Gi – дээр нь томъёолсон байдлаар түлхэгдэх хөрсний цул хэсэг хуваагдах i–дэх босоо элементийн жин:

 – босоо шугам ба i–дэхь элементийн буурийн голд татагдах радиусын хоорондох өнцөг ( );

ai – дугуй цилиндр гадаргуугийн төвөөс i–дэхь элементийн төв хүртэлх хэвтээ зай (дугуй цилиндр гадаргуугийн төвийг дайрч гарсан босоо шугамын зүүн гар талд байрлах элементэд "хасах" тэмдэгтэйгээр авна);

 – барилгад шууд хүрч үйлчлэх ба дугуй цилиндр гадаргууд сонгож авах төвтэй  харьцангуйгаар  шилжилт үүсгэх урт хугацааны ачаалал ба богино хугацааны нэг ачааллын хэвтээ бүрдүүлэгчээс бүрдэх моментуудын нийлбэр ( );

Th –    барилгад шууд хүрч үйлчлэх ба урт хугацааны ачаалал, түр хугацааны ачааллын нэг хэвтээ бүрдүүлэгчдийн тэнцүү үйлчлэгч хүч;

at – дугуй цилилндр гадаргууд төвтэй харьцангуй тэнцүү үйлчлэгч хүч;

li – i–дэх элементийн буурь дах нумын урт;

Rg – радиус r –д перпендикуляр шилжилтэнд үзүүлэх биет элементүүд (анкер, свай, шпунт зэрэг) –ийн эсэргүүцлийн хүчнүүдийн нийлбэр;

n –  элементүүдийн тоо.

F ба  R –ийш тодорхойлолход ачаалал, хийх хөрс материалын найдвартай байдлын итгэлцүүрийг нэгтэй тэнцүүгээр авна.

 

 Зураг 2. Барилгатайгаа хамт түлхэгдэх хөрсний цул хэсгийн шураг хэлбэртэй шилжилтэнд гүний шилжилтийн схемээр хийх ерөнхий тогтворжилтын тооцооны схем

1,2,3 – зураг 1-ийнхтэй  нэг адил

 

 

9-р хавсралт (зөвлөмж болгох)

                                                                                                                                                    

 

Төвийн гадна шахалтын аргад барилгын хавтгай биш улны нормаль ба шахагч шүргэх хүчдэтгэлүүдийг дараах томъёонуудаар тодорхойлно:

                         (1)

                          (2)

     N – барилгад хүрч үйлчлэх хүчнүүдийн тэнцүү үйлчлэгч;

M=Ne – улны хүндийн төвтэй харьцангуй хүчний момент (зураг үз);

A,I0 – улны талбай ба түүний инерцийн төв момент;

r – 0 төвтэй харьцангуй уланд авч үзэх К цэгийн радиус–вектор;

 – улны хавтгайд эгц К цэгт байх шугам ба тэнцүү үйлчлэгч N –ийн чиглэл хоорондын өнцөг;

 – улны хавтгайд эгц К цэг дэх ба энэ цэгийн радиус–векторын шугамуудын хоорндох өнцөг.            

Барилга хавтгай ултай байхад шүргэлцэх хүчдэтгэлүүийг дараах томъёогоор тодорхойлно:

;                                 (3)

                                (4)

     x – авч үзэх цэгээс улны хүндийн төв хүртэлх зай;                

Iy – улны талбайн инерцийн момент. 

 

 

 

 

 

 

Барилгад нугаралттай ул байх  тохиолдолд нормаль ба шахагч шүргэх хүчдэтгэлийг тодорхойлох схем

10-р хавсралт (мөрдлөгө болгох)

 

Нормаль шүргэх хүчдэтгэлийг туршилтийн эпюрийн аргаар тодорхойлно:

а) гадна талын бүх хүчний тэнцүү үйлчлэгч хүч барилгын улны төвийг дайрч гарах тохиолдолд дараах томъёогоор:

                                              (1)

        – барилгын улны төвөөс х зайд орших цэг дэх нормаль шүргэх хүчдэтгэл;

– -с хамаарах хамааралд хүснэгт 1-ээр тодорхойлогдох, зохих цэг дэхь харьцангуй нормаль шүргэх хүчдэтгэл(усны түвшинөөс доош хөрсний хувийн жинг усны жингүйдүүлэх үйлчлэлийг тооцож авна);

 – барилгын улны дундаж нормаль шүргэх хүчдэтгэл ( );

б) гадна хүчнүүдийн тэнцүү үйлчлэгч буурь дээр төвийн гадна дарах  ба    байхад суурийн ул буурьтай шүргэлцлэлээр үүсэх сунгах хүчдэтгэлгүй байх тохиолдолд хүчдэтгэл дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.

                       (2)

  , x – томъёо (1)-д байгаатай адил

ep –барилгын улны хавтгайд эгц хүрэх ачааллын эксцентриситет;

mk – хүснэгт 2-оор тодорхойлогдох итгэлцүүр

Тайлбар. ep ба х –г томъёо (2) –д тавихад барилгын улны төвд авах координатын эхтэй харьцангуйгаар тэдгээрийн тэмдэг тооцогдоно.                                       

1-р хүснэгт                                                                                                                                            

-ийн холбогдол

 2-р хүснэгт

Итгэлцүүр  mk-н утга

                                                                                                                                          

 Хавсралт 11 (мөрдлөгө болгох)

           

1. Буурийн суулт заалт 7.7-ийн дагуу үелүүлэн нэмэх аргаар тодорхойлогдоно. Хөрсний  i–дэхь давхрагын голд байх нэмэгдэл вертикаль хүчдэтгэлийг давхрагын дээд zi-1 ба доод  zi хязгаар дээрх дурьдсан хүчдэтгэлүүдийн нийлбэрийн хагастай тэнцүүгээр авна.

2. Ачаалал  р ба нэмэр ачаалал q –ээс буурийн zi гүн дээр үүсэх нэмэгдэл вертикаль хүчдэтгэлийн холбогдлыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

  р – суурийн улаар хөрсөн дээр үйлчлэх дундаж бодит вертикаль даралт;

– улны тэгш өнцөгт хэлбэрт харьцангуй гүн ба талуудын харьцаа   -ээс, дугуй хэлбэрт-харьцаа -аас хамааруулж хүснэгтээр авах ба гүний хэмжээгээр хөрсөн дэх нэмэгдэл даралтын өөрчлөлтийг тооцсон итгэлцүүр;                  

 – тэгш өнцөгт хэлбэртэй нэмэр ачаалалд зураг. а-гаар, гурвалжинд зураг. б-гээр тодорхойлогдох итгэлцүүр.

Булагдах хонхорын хэлбэрээс хамааруулж нэмэр ачааллыг тэгш өнцөгт, гурвалжин буюу трапец маягийн эпюрээр төлөөлүүлж болно. Сүүлчийн тохиолдолд суулт тэгш өнцөгт ба гурвалжингаар тодорхойлогдох ачааллаас бүрдэнэ.                       

 

итгэлцүүр  -г тодорхойлох графикууд

a – тэгш өнцөгт нэмрийн ачаалалд ; б – гурвалжин нэмрийн ачаалалд        

12 дугаар хавсралт(зөвлөмж болгох)

 

 

Хөрсний тооцоот эсэргүүцлээс давах, барилгын ул доорх дундаж даралтанд буурийн суулт дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.                  

     Кp – уян налархайн бүсийн тооцооны үед суултын өсөлтийг тооцох итгэлцүүр. Барилгын өргөн  ба  байхад тухайн хөрсний шахагдах Нс зузааны хязгаар доторх нэг төрлийн хөрсөнд зургаар, бусад тохиолдолд туршилт шинжилгээний үр дүнгээр итгэлцүүрийг тодорхойлно;

s – заалт 7.7 ба мөрдлөг болгох хавсралт 11-ийн дагуу тодорхойлогдох суулт.

Итгэлцүүр Kp –г тодорхойлох график

* Тайлбар.Муруй дээрх цифрүүд: j=30°, 20°, 15°, 10°, 5°-г харьцангуйгаар j=0°, 5°, 10°, 15°, 20° гэсэн цифрээр солино.

13-р хавсралт (зөвлөмж болгох)                                                                                                                                       

 

 

Ачаалал нэмэгдэж эхлэхээс аваад цаг хугацааны тооцоот агшин дахь хөрсний анхдагч батжилийн зэрэглэл зургаар тодорхойлогдоно.

Энд,  – батжилийн зэрэглэлийн итгэлцүүр;

( );

 ачаалал нэмэгдэх хугацаа;       

h0 – заалт 3.5-аар тодорхойлогдох үе давхрагын тооцоот зузаан;

 – хөрсний босоо чиглэл дэх батжилийн итгэлцүүр.                

Ачаалал түр зуур хүрч үйлчлэх тохиолдолд анхдагч батжилийн зэрэглэл = 0,01 ба -д зургаар тодорхойлогдоно.

-ийн янз бүрийн холбогдолд батжилийн  U1 зэрэглэл  – аас хамаарах график  

 

   14 дүгээр хавсралт(зөвлөмж болгох)

 

1. Барилгын шилжилт дараах томъёогоор тодорхойлогдоно:

                                 (1)

Энд, Q – барилгын 1м уртад ноогдох хэвтээ ачааллын нийлбэр (зураг.1);

n – холимог зузаан Hdis –ы хязгаар доторх хөрсний үеий тоо;

Ф– хөрсний i–дэх үе давхрагын ул хөрс орших гүнийг барилгын өргөний хагас b/2-д харьцуулсан харьцаанаас хамааруулж зураг 2-р тодорхойлох итгэлцүүр;

    – хөрсний холимог үе давхрагын гажилтын модуль.

 

 Зураг 1. Барилгын хэвтээ шилжилтийг тодорхойлох схемүүд.                                        а – нэг төрлийн буурьт; б – үелмэл хэвтээ буурьт; Q – хэвтээ хүч;  – холимог үе давхрагын гажилтын модуль; Hdis – шилжилтийн үе давхргын тооцоот зузаан

 Зураг 2. Итгэлцүүр Ф –г тодорхойлох график               

2. Нэгтгэсэн хэвтээ ачаалалд шилжилтийн чиглэлд барилга дээр үйлчлэх, тайван байдалд хөрсний даралттай тэнцүү авах эсэргүүцлээс бусад, бүх хүчийг оруулна.

3. Холимог үе давхрага дах гажилтын модуль  -ийг шавар хөрсөнд 1,2  ; элсэн хөрсөнд 1,5   – тай тэнцүү авна. энд  – мөрдлөг болгох хавсралт 3-д байгаатай нэг адил

4. Холимог зузааны тооцоот гүнийг дараах тэгшитгэлтэй тэнцүүгээр авна.

                                  (2)

    – заалт 7.9-ийн дагуу тодорхойлогдох шахагдах зузааны гүн .     

 15-р хавсралт (зөвлөмж болгох)                                                                                                                                 

 

 

Шороон боомтын нийлбэр суулт s  -ийг тооцоход боомтын бие "п"элементар үе давхрагад хуваагдана. Авч үзэх байгаа босоо шугаман дээр t цаг хугацааны агшин дах суулт  s  -ын утга дараах томъёогоор тодорхойлогдоно.

s =                                             (1)

Энд,    i – доод талаас дээшээ тоолох, элементар үе давхрагын дугаар; 

n– үе давхрагын тоо;

 –i–дэх үе давхрагын зузаан;

H – боомтын өндөр;

 – i–дэх үе давхрагын сүвжилтийн анхны итгэлцүүр;

 – t–цаг хугацааны агшин дах i дэх үе давхрагын сүвжилтийн итгэлцүүр, түүнийг   тэгшитгэлээс хамааруулж хийн муруйгаар тодорхойлно.

 – t цаг хугацааны агшин дах i дэх үе давхрагын голд орших хөрсний хэлхээсэнд байх үр ашигтай босоо хүчдэтгэл

 – t цаг хугацааны агшин дах i дэх үе давхрагын голд үүсэх бүрэн босоо хүчдэтгэл, түүнийг дээр байрлах хөрсний жинтэй тэнцүү авна ;

 – t цаг хугацааны агшинд мөн тэр цэгт дарах нүх сүвийн даралт, түүнийг батжилийн онолын аргаар тодорхойлно;

 – ус ханалтыг тооцоолсон, боомтын биеийн хөрсний хувийн жин;

h – авч үзэж байгаа цэгээс боомтын биеийн гадна талын хүрээ буюу усан сан дах усны гадаргуу хүртэлх босоо шугамын дагуух зай.                                                 

                                                                                                                                    

                                                                       16-р хавсралт (лавлах)                                                     

   

 

 – ажлын нөхцлийн итгэлцүүр;

 – хөрсний найдвартай байдлын итгэлцүүр;

 – барилгын хариуцлагын зэрэглэлийн найдвартай байдлын итгэлцүүр;

 – ачааллын нэгдсэн итгэлцүүр;

 – барилгын доод талаас харахад хөрсний тийрэлтэт даралтаар тогтворжилт алдагдалтанд барилгын хэвтээ шилжилтээс тийрэлтэт даралт хамаарахыг тооцох ажлын нөхцлийн итгэлцүүр.

Xn – үзүүлэлтийн нормативт холбогдол;

Х – тооцоот холбогдол;

 – тооцоот холбогдлын итгэмжлэх магадлал;

 – нягт;

 – хуурай байдал дахь нягт;

 – жижиг хэсгийн нягт;

IL –урсамтгай чанарын үзүүлэлт;

  g – хувийн жин;

е – сүвжилтийн итгэлцүүр;

a – нягтруулгын итгэлцүүр;

с – хувийн холбоо;

 – дотоод үрэлтийн итгэлцүүр;

Е – гажилтын модуль;

v – хөндлөн гажилтын итгэлцүүр (Пуассоны) ;

k – шүүрэлтийн итгэлцүүр;

 – батжилийн итгэлцүүр;

 – батжилийн зэрэглэлийн итгэлцүүр;

U1 – анхдагч батжилийн итгэлцүүр;

U2 – хоёрдогч батжилийн итгэлцүүр;

 –уян хатан ба гравитаци ус өгөлтийн итгэлцүүр;

 – гулсалтын параметрүүд;

q – ус шингээлтийн итгэлцүүр;

 – харьцангуйгаар, критик ба үйлчлэх түрэлтийн градиент;

 – критик ба үйлчлэх шүүрэлтийн хурд;

 – суурийн уян  байдлын үзүүлэлт;

 – хадан хөрсний тусгай (цул) хэсгийн нэг тэнхлэгт шахалтан дах бат бэхийн хязгаар

 – предел прочности на одноосное растяжение отдельности (массива) скальных грунтов;

 – хадан хөрсний цул хэсгийн үнгэлтэн дэх бат бэхийн хязгаар;

 – цул хадан хэсэгт дагуу хөндлөн долгион тархалтын хурд.                          

F – нэгдсэн тооцоот хөдөлгөгч хүч;

R – хөрсний хязгаарын эсэргүүцлийн нэгдсэн тооцоот хүч;

 – хавтгай шилжилтэн дэх хязгаарын эсэргүүцлийн тооцоот холбогдол;

 – свай болон анкерийн эсэргүүцлийн тооцоот хүч;

 – огтлолтой шилжилтийн хэсэг дээрх хязгаарын эсэргүүцлийн тооцоот хүч;

 – барилгын доод талаас харахад хөрсний идэвхигүй даралтын хэвтээ бүрдүүлэгчийн тооцоот холбогдол;

 – барилгын доод талаас харахад хөрсний идэвхитэй даралтын хэвтээ бүрдүүлэгчийн тооцоот холбогдол;

Ф – шүүрэлтийн нийлбэр хүч;

q – жигд хувиарлагдах босоо ачаалал;

 – нормаль хүчдэтгэл;

 – шүргэх хүчдэтгэл;

u – нүх сүвийн усан дахь илүүдэл даралт;

 – нормаль босоо хүчдэтгэл;

 – хөрсний хувийн жингээс үүсэх нормаль босоо хүчдэтгэл;

 – гадна талын ачааллаас үүсэх нэмэгдэл нормаль босоо хүчдэтгэл;

 – загварчлалын тоо.  

S –буурь ба барилгын нэгдсэн гажилт;

Su – буурь ба барилгын нэгдсэн гажилтын хязгаарын холбогдол;

 St – буурь ба барилгын тогтворжоогүй нэгдсэн гажилт;

s, и, i – харьцангуйгаар, барилгын суулт, хэвтээ шилжилт, хазайлт               

l – барилгын урт;

b – барилгын өргөн;

h – барилгын өндөр;

А – барилгын улны талбай;

е – эксцентриситет;

r – радиус;

h –хөрсний үеийн зузаан;

– батжих үе давхрагын зузаан;

Нc – шахагдах зузааны гүн;

– шилжих үе давхрагын зузаан;

 – хагарлын уналтынөнцөг;

 – ан цав ангайх өнцөг;

lj – хагарлын урт;

bj – хагарлын илэрлийн өргөн.