Эрх зүйн акт

Цахилгаан байгууламжийн дҮРЭМ

Бүлэг 2

Цахилгаан эрЧим хҮЧний дамжуулалт

2.5 дүгээр зүйл

1 кВ–ООС ДЭЭШ ХҮЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ

Хэрэглэх хүрээ. Тодорхойлолтууд

Дүрмийн энэхүү бүлэг нь 1 кВ–оос 750 кВ хүртэл хүчдэлтэй бүрээсгүй нүцгэн утастай цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (цаашдаа ЦДАШ гэх) болон 1 кВ–оос 20 кВ хүртэл хүчдэлтэй хамгаалалтын тусгаарлагч бүрээстэй утас бүхий цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд (өндөр хүчдлийн нэг фазын болон гурван фазын СИП утас) хамаарна.

Бүрээсгүй утастай ЦДАШ–д тавигдах шаардлагууд нь ижил хүчдэлтэй тусгаарлагч бүрээстэй утас бүхий цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд (энэхүү дүрмээр тусгайлан заасан заалтаас бусад бүх шаардлагууд) мөн адил хамаарна.

Энэхүү дүрэм нь тусгай дүрэм, норм, зааврын дагуу баригдах тусгай зориулалтын (цахилгаанжуулсан төмөр зам, трамвай, троллейбусын контактын хэлхээ; дохиолол хамгаалалтын цахилгаан хангамж; тулгуур дээр суурилуулсан 1–35 кВ хүчдэлтэй контактын хэлхээний агаарын шугам г.м) агаарын цахилгаан дамжуулах шугам, байгууламжид хамаарахгүй.

Агаарын шугамын кабелийн залгаасыг 2.5.124 ба 2.3-р бүлэгт заасан шаардлагын дагуу хийнэ.

1 кВ–оос дээш хүчдэлтэй агаарын шугам – гэдэг нь тусгаарлах хийц, арматурын тусламжтай тулгуур, тулах хийц мөн инженерын барилга байгууламж (гүүр, гарц г.м) дахь тулаас, кронштейнд бэхэлсэн задгай агаарт байрлах дамжуулах утсаар цахилгаан эрчим хүч дамжуулах зориулалттай байгууламж юм.

Агаарын шугамын эхлэл төгсгөлийг дараахь байдлаар тооцно:

Хаалттай хуваарилах байгууламжид (цаашид ХХБ гэх) – Тоноглолын хавчаараас дамжин өнгөрүүлэх (проходной) хөндийрүүлэгч рүү утас гарч буй хэсгийг;
Шугаман порталтай ил хуваарилах байгууламжид (цаашид ИХБ гэх) – Агаарын шугамын талд орших шугаман порталын татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийн хавчаараас дамжуулах утас гарч (орж) буй хэсгийг;
Иж бүрдэл трансформаторын дэд станцад – Дэд станцийн хөндийрүүлэгч рүү утас бэхэлж байгаа хэсэг буюу тоноглолын хавчаараас утас гарч буй хэсгийг;
Зөөврийн разьединительтэй трансформаторын дэд станцад – Разъединителийг холбосон тоноглолын хавчаараас дамжуулах утас гарч буй хэсгийг.
1. ЦДАШ–ын алслалт гэдэг нь хоёр тулгуур буюу эсвэл тулгуурыг орлож буй хийц хоорондын агаарын шугамын хэсэг.

Алслалтын урт – энэхүү хэсгийн хэвтээ проекцын урт;

Оврын алслалт (l_О) – Шугамын тулгуур тэгш төгс гадаргуу дээр байрласан нөхцөлд утаснаас газар хүртэлх номчлогдсон босоо зайгаар тодорхойлогдох алслалтыг хэлнэ;

Салхины алслалт (l_С) – Утас болон аянгаас хамгаалах троссонд* салхины учруулж буй даралтыг тулгуур өөр дээрээ хүлээж авч буй агаарын шугамын хэсгийн урт;

*Цаашдаа тросс гэнэ

Жингийн алслалт (l_Ж) – Утас болон троссны жинг тулгуур өөр дээрээ хүлээж авч буй агаарын шугамын алслалтыг хэлнэ;

Утасны унжилтын сум (f) – Утас бэхэлсэн цэгийг дайруулан татсан шулуун шугамаас утас хүртэлх босоо зай;

Утасны оворын унжилтын сум (f_габ) – Оворын алслалт дахь хамгийн их утасны унжилт;

Анкерын алслалт – Зэргэлдээ орших хоёр анкер тулгуурын хоорондох агаарын шугамын хэсэг;

Дүүжин хөндийрүүлэгч (подвесной изолятор) – Гүйдэл дамжуулагч хэсгийг тулгуур ба түүнтэй адилтгах тулагч хийц болон инженерийн байгууламжийн янз бүрийн элементээс хөдөлгөөнтэйгээр бэхлэхэд зориулагдсан хөндийрүүлэх хийц;

Гирлянд хөндийрүүлэгч – Шугаман арматурын тусламжтай хөдөлгөөнтэйгээр хоорондоо холбогдсон хэд хэдэн дүүжин хөндийрүүлэгчээс тогтох хэлхмэл хөндийрүүлэх хийц;

Троссын бэхэлгээ – Аянгаас хамгаалах троссыг тулгуур дээр бэхлэх тоноглол; хэрэв троссын бэхэлгээнд нэг буюу хэд хэдэн хөндийрүүлэгч орвол уг бэхэлгээг хөндийрүүлсэн бэхэлгээнд тооцно;

Шөргөн хөндийрүүлэгч – Тулгуурын дэгээ буюу шөрөг элемент дээр бэхлэх тусгаарлах эд ангиас тогтох хөндийрүүлэгч;

Хамгаалалтын тусгаарлагч бүрээстэй утасны хүчилсэн бэхэлгээ – Бүрээстэй утсыг шөрөг хөндийрүүлэгч буюу эсвэл гирлянд хөндийрүүлэгч дээр бэхэлсэн бэхэлгээ ба аваарийн болон хэвийн горимд, хөрш алслалтуудад үүссэн таталтын зөрүүд утсыг гулгалт мултралтгүйгээр хөдөлгөөнгүй барих үүрэгтэй;

Утасны (троссны) долгилолт (савлалт) – Алслалт дунд утсанд тогтсон тэгш бус хэмтэй, утасны нэг талд үүссэн мөсжилтөд (нойтон цас, цан хярууны хольц) 3-25 м/с–ын хурдтай салхины үйлчлэлээр үүсэх утас ба троссны тогтвортой нам давтамжтай (0,2-2 Гц) хэлбэлзэл (зогсмол долгион /хаяа гүйдэг долгионтой хосолсон байж болно/ ба түүний хагас долгионы тоо нь 1-20, далайц нь 0,3-5 м байна);

Утасны (троссны) чичиргээ – Алслалт дунд салхины үйлчлэлээр үүсэх 3 – 150 Гц-ын давтамжтай утасны үелсэн хэлбэлзэл (босоо хавтгайд үүсэх зогсмол долгионы хэлбэртэй байх ба далайц нь утасны ба троссны диаметраас их байж болзошгүй);

Механик хэсгийн тооцоон дахь агаарын шугамын төлөв:

Хэвийн горим – Утас, тросс, гирлянд хөндийрүүлэгч болон троссын бэхэлгээ тасарч гэмтээгүй байх үеийн горим;

Аваарийн горим – Нэг буюу хэд хэдэн утас эсвэл тросс, гирлянд хөндийрүүлэгч ба троссын бэхэлгээ тасарч гэмтсэн үеийн горим;

Угсралтын горим – Тулгуур ба утас троссыг угсрах үеийн горим;

Суурин газар – Хот, аймгийн төвийн дэвсгэр нутаг ба түүний ойрын 10 жилдээ тэлж өргөжих хүрээ, амралтын болон дагуул хотын эдэлбэр газар, хотын ойролцоохь ногоон бүс, амралт сувиллын газрууд болон бусад хот маягын хүн ам суурьшсан газрууд (дэвсгэр нутгийнхаа хязгаар дотор) мөн түүнчлэн цэцэрлэг ногооны талбай үүнд хамаарна.

Хүрэхэд хэцүү газар – Тээврийн хэрэгсэл ба хөдөө аж ахуйн машин техник хэрэгсэл зорчих боломжгүй газар;

Эзгүй (суурьшилгүй) газар – Суурин ба хүрэхэд хэцүү газарт хамрагдахгүй газар;

Барилгажсан газар – Хот, тосгон, хөдөө аж ахуйн суурин газрын барилгын бодит талбайн хязгаарт орж буй газар;

Давчуу нөхцөл дахь АШ-ын трасс – Газар дээрх ба/буюу газар доорх коммуникац, барилга байгууламжийн нягтрал өндөртэй газраар дайрч өнгөрч буй агаарын шугамын хэсэг;

Агаарын шугамд үйлчилж буй салхины үйлчлэлийн хэв шинжээс хамааран газрыг 3 хувааж ангилна:

А – Нуурийн эрэг, усан сан, тал хээр, говь цөл, ойт хээрийн задгай газар;

B – Ой шугуй, хотын эдэлбэр газар мөн тулгуурын 2/3–ээс багагүй өндөртэй хаалт хашилт жигд тархсан газар;

С – 25 м-ээс илүү өндөртэй барилга байгууламж бүхий хотын дүүрэг ба тулгуурын өндрөөс илүү өндөр модтой ой, мод бутыг тайрч АШ-ын зурвас гаргасан газар, газарзүйн онцлог байдлаар хамгаалагдсан гуу, жалга уулын хавчиг хөндий, хавцал г.м газар.

Хэрэв агаарын шугам салхин талаасаа: 60 м хүртэл өндөр тулгууртай бол тулгуурын өндрийг 30 дахин авсан газар; хэрэв тулгуурын өндөр 60 м-ээс их ба 2 км газар орчны хэв шинж нэг хэвийн өөрчлөлтгүй байвал агаарын шугамыг тухайн хэв шинжтэй газар (дээрх нөхцөлүүд) байрлаж байна гэж үзнэ.

Томхон гол мөрөн, усан суваг, нуур цөөрөм, усан сан зэргийг огтлолцуулахдаа 50 м ба түүнээс дээш өндөртэй тулгуур тавьсан ба мөн түүнчлэн ангал, хавцал, гуу ганга жалга, усан зай болон бусад саадыг огтлохдоо тулгуурын өндөрөөс хамаарахгүй 700 м-ээс дээш алслалттай татагдаж буй АШ-ын шилжилтыг их шилжилт гэнэ.

Ерөнхий шаардлага

Агаарын шугамын бүх эд ангиуд нь улсын стандарт, холбогдох барилгын норм дүрэм мөн энэхүү дүрмийн энэ бүлгийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Агаарын шугамын төсөл тооцоо, угсралт ашиглалт, засварын явцад “Цахилгаан байгууламжийн ашиглалтын үед мөрдөх аюулгүй ажиллагааны дүрэм”, “Эрчим хүчний тоног төхөөрөмж, байгууламжийн техник ашиглалтын дүрэм” ба бусад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй эрүүл ахуйн норм дүрмийн шаардлагыг мөрдөж байх ёстой.

АШ–ын утас ба троссын механик тооцоог зөвшөөрөгдөх хүчдлийн аргаар, харин хөндийрүүлэгч, арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Тооцооны хоёр аргад хоёуланд тооцооны ачааллыг хэрэглэнэ.

АШ–ын барилгын хийцийн тооцоог (тулгуур, суурь) холбогдох улсын стандарт, барилгын норм дүрмийн дагуу тооцооны ачаалал дахь хязгаарын төлөвийн аргаар тооцох ба хязгаарын төлөвийн хоёр бүлгээр тооцно (хязгаарын төлөвийн бүлгийн тухай 2.5.137-оос үзнэ үү).

Тооцооны бусад аргыг хэрэглэхдээ тохиолдол бүрт тухайн аргыг зураг төсөл дээр үндэслэлийг нь сайн гаргаж өгөх хэрэгтэй.

АШ–ын хийц эд ангиуд нь хэвийн, аваарын, угсралтын горимын үед үйлчлэх ачааллын хослолд тооцогдоно.

Цаг уурын ба бусад хүчин зүйлсийн хослолыг АШ–ын төрөл бүрийн ажлын горимд (салхилалт, мөсжилт, температурын утга, тасарсан утас ба троссны тоо г.м) 2.5.71-2.5.74, 2.5.141, 2.5.144-2.5.147 –д заасан шаардлагын дагуу тодорхойлно.

Ачааллын үндсэн үзүүлэлт нь энэхүү дүрэмд заасан тэдгээрийн нормчилсон утга мөн бөгөөд уг дүрмээр заагаагүй ачааллыг холбогдох барилгын норм дүрмийн дагуу тодорхойлно.

Ачааллын тооцооны утгыг, холбогдох нормчогдсон утгыг ачааллын найдваржилтын коэффициент g_f, зэрэглэлийн найдваржилтын коэффициент g_n, ажиллах нөхцөл g_d, бүс нутгийн коэффициент g_p–аар үржүүлж гаргасан утгаар тодорхойлно.

АШ–ын эд ангийн тооцоонд тооцооны ачаалал нь нийлэмжийн коэффициентаар нэмэлтээр үржигдсэн байж болно.

Коэффициентуудыг хэрэглэх шаардлага ба тэдгээрийн утгыг энэхүү дүрмээр тогтооно.

Коэффициентын утгыг тусгайлан заагаагүй бол нэгтэй тэнцүү гэж тооцно.

Тоног төхөөрөмж ба материалын жингийн ачаалал, утас ба аянгаас хамгаалах троссын таталтаас үүсэх ачааллын норматив утгыг улсын стандарт буюу энэ дүрмийн заалтын дагуу тогтоосон байх ёстой.
АШ–ын эд ангийн материалын эсэргүүцлийн үндсэн үзүүлэлт нь:

Стандартаар заасан буюу тухайн эд ангийн техникийн нөхцөлд тусгасан таслах хүч (утас ба троссонд), механик (цахилгаан механик) эвдлэх ачаалал (хөндийрүүлэгчид), механик эвдлэгч ачаалал (шугаман арматуранд);

Барилгын хийцийн төсөл тооцооны нормоор тогтоосон суурь ба тулгуурын материалын нормчилсон ба тооцооны эсэргүүцэл;

110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй 100 км-ээс илүү урттай агаарын шугамд хүчдэл ба гүйдлийн тэгш бус ачааллыг багасгах зорилгоор нэг бүтэн (цикл) сэлгэлт хийж өгөх хэрэгтэй.

Хоёр хэлхээтэй 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ–д нэг хэлхээний фазыг эсрэг орших фазтай нь сэлгэх маягаар сэлгэлтийг гүйцэтгэхийг зөвлөж байна (хоёр хэлхээний хөрш фазууд нь өөр нэртэй /разноимённый/ байх ёстой). Хоёр хэлхээнд сэлгэлтийн схемийг ижил хийхийг зөвлөж байна.

Сэлгэлт хийгээгүй АШ–ын уртыг ихэсгэх, сэлгэлтийн бүтэн биш цикл гүйцэтгэх, цикл дотор ижил биш урттай хэсэг байх, циклийн тоог ихэсгэх зэргийг зөвшөөрөх ба гэхдээ АШ–д орших тооцооны тэгшбус ачаалал нь реле хамгаалалтын найдвартай ажиллагааг хангах зорилгоор хүчдэлийн хувьд 0,5%-аас ихгүй, эсрэг дарааллын гүйдлийн хувьд 2%-аас ихгүй байх ёстой.

Сэлгэлтийн алхамыг холбооны шугамд нөлөөлөх нөхцлөөр нормчлохгүй.

Фазууд нь хэвтээ байрласан АШ–д, хялбаршуулсан сэлгэлтийн схем хэрэглэхийг зөвлөж байна (Сэлгэлт хийх газар дараалуулан зөвхөн хоёр хөрш фазын байрлалыг өөрчилнө).

Фазууд нь хэвтээ байрласан ба өндөр үелзлэлийн холбоонд хэрэглэдэг хоёр тросстой АШ–д хэвийн горимд троссоор гүйх гүйдлээс үүсэх алдагдлыг багасгах зорилгоор троссын сэлгэн байршуулалт (солбилцол) явуулахыг зөвлөж байна. Солбилцолын тоог троссын хөндийрүүлэгч дээр аянга ниргэх үед дагалдаж үүссэн үйлдвэрлэлийн давтамжтай гүйдлийн нум өөрөө унтрах нөхцлөөр тогтооно.

Солбилцолын схем нь фазын сэлгэлтийн алхам бүртэй мөн троссыг газардуулж байгаа цэгтэй харьцангуйгаар тэгш хэмтэй байх ёстой ба гэхдээ хоёр төгсгөлийн хэсгийн уртыг бусад хэсгийн уртын хагасаар авахыг зөвлөж байна.

Мөсжилтийн ханын зузаан 25 мм ба түүнээс дээш мөн түүнчлэн мөстөлт, цас дарах үзэгдэл хүчтэй салхитай хослон явагддаг район, байнгын ба эрчимтэй утасны долгилолт (савлалт) явагддаг районоор дайрч буй АШ–д утас ба троссонд мөсжилт хайлуулах боломж нөхцлийг урьдчилан тодорхойлохыг зөвлөж байна.

АШ–ын 50%-аас багагүй хэсэг нь дээр заасан районд оршдог (дайрдаг) ба ерөнхий цахилгаан шугам сүлжээгээр холбогдсон үйлдвэрлэлийн районд мөсжилт хайлуулах ерөнхий схем боловсруулахыг зөвлөж байна.

Хэрэглэгчийн цахилгаан хангамжыг таслахгүйгээр мөсжилт хайлуулах явцад мөсний ханын зузааныг 15 мм хүртэл багасгаад орхиж болох ба гэхдээ энэ тохиолдолд тухайн утасны нормчилсон мөсжилтийн ханын зузаан 20 мм-ээс багагүй байх ёстой.

Мөсжилтийг нь хайлуулж устгадаг АШ–д мөсжилт хянах ажлыг зохион байгуулах хэрэгтэй ба гэхдээ мөсжилт үүссэнийг дохиолох хэрэгсэл ба мөсжилт хайлуулах явц дууссаныг мэдээлэх хэрэгсэл хэрэглэхийг эрхэмлэх хэрэгтэй.

Энэ зүйлийн шаардлагууд нь хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ–д хамаарахгүй.

Агаарын температур хамгийн их ба ажлын параметрын (хүчдэл, гүйдэл) утга хамгийн их үед АШ–ын үүсгэх цахилгаан соронзон орны цахилгаан ба соронзон бүрэлдхүүний хэмжээ нь, хүн ам суурьшсан газар хүчин төгөлдөр үйлчилж буй эрүүл ахуйн норм дүрмээр тогтоосон хязгаарын зөвшөөрөгдөх утгаас хэтрэх ёсгүй.
АШ–ыг барьж дууссаны дараа буюу шинэчлэн зассаны дараагаар дор дурьдсан төрлийн ажлыг заавал гүйцэтгэнэ. Үүнд:

Байнгын ашиглалтад байсан газрыг дахин сэргээнэ;

Түр ашигласан газрыг дахин ургамалжуулна;

Байгалийн унаган төрх байдал ногоон ургамал хөрсний онгон байдлыг хамгаалах зорилгоор байгаль хамгаалах арга хэмжээ явуулна;

Хөрсний эвдрэлийг зогсоох арга хэмжээ авна;

АШ–ын төсөл зохиох явцад тооцох, техник үйлчилгээ засварын онцлогыг

тусгасан шаардлага

АШ–ын засвар ба техникийн үйлчилгээг засвар үйлдвэрлэлийн баз суурь бүхий холбогдох техникийн тусгай зөвшөөрөлтэй тусгай бэлтгэгдсэн бригад (байгууллагын тусгай нэгж) зохион байгуулалттайгаар явуулах ёстой.

Засвар үйлдвэрлэлийн баз, шаардлагатай барилга байгууламжийн бүрэлдэхүүн, механик техник хэрэгслийн хангамж, аваарын нөөцийн агуулах, тээврийн хэрэгсэл, холбоо мэдээллийн хэрэгсэл зэргийг тухайн ашиглалтын байгууллагын ирээдүйн төлөв байдал үйлчилгээний цар хүрээнээс (эрчим хүчний нэгжид хуучин байсан материал техникийн баазыг тооцно) хамааран эрх бүхий газраас тогтоох ёстой.

АШ–ыг аваарын нөөц материал, тоног төхөөрөмжөөр хангах ажлыг хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй норм дүрмийн дагуу тогтооно.

Хүрэхэд хэцүү газар байрласан АШ, газраар явагч тээврийн хэрэгсэл хүрэх боломжгүй газраар дайрч өнгөрч буй АШ–ын хэсэг мөн түүнчлэн хахир хатуу цаг уурын нөхцөлтэй эзгүй газраар дайрч буй АШ–ын засвар үйлчилгээнд зориулан түр хоргодох байр буюу нисдэг тэрэг ашиглах боломж нөхцлийг урьдчилан тодорхойлох шаардлагатай. Үйлчилгээний ажилтан түр хоргодох байр ба нисдэг тэрэгний талбайн байршил, ажилтан экочит завсараж болон машин механизмд зориулсан байр савны бүрэлдэхүүн зэргийг тухайн АШ-ын зураг төсөлд тооцож тусгана. Нисдэг тэрэгний талбай нь хүчин төгөлдөр үйлчилж буй холбогдох норм дүрмийн шаардлагыг бүрэн хангасан байх ёстой.

АШ–ын ашиглалтад шаардлагатай засвар үйлчилгээний ажилтны тоо ба засвар үйлдвэрлэлийн бааз, амралтын байрны талбай мөн түүнчлэн тээврийн хэрэгсэл механизмын тоог хүчин төгөлдөр үйлчилж буй нормийн дагуу тодорхойлно.
АШ–ын зураг төсөл зохиох явцад засварын бригад ба диспетчерийн пункт, техник үйлчилгээ засварын ажил явуулж буй бааз хоорондын мөн түүнчлэн бригад болон монтер хоорондын технологын холбоог урьдчилан тооцож төсөлд тусгах хэрэгтэй. Хэрэв АШ–ын засвар үйлчилгээг хэд хэдэн бааз нэгжээс зэрэг үзүүлдэг бол эдгээрийн хоорондын уялдаа холбоог зайлшгүй тооцох хэрэгтэй. АШ–ын трассын дагуу байрлах түр ажлын байр нь мөн технологын уялдаа холбоогоор хангагдсан байх ёстой.
АШ–д жилийн аль ч улиралд трассын дагуу аль болох ойрхон гудам орших нөхцлийг бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй (гэхдээ АШ–ын трасаас 0,5 км-ээс холгүй). АШ–ын трассын дагуу гудам ба түүнд хүрэх гарц гаргах үүднээс зам гаргах ба уг замыг 2,5 м-ээс багагүй өргөн зайнд мод бут, чулуу, элдэв саадаас цэвэрлэж өгнө.

Дараахь газраар дайрч буй АШ–д дээрх нөхцлийг биелүүлэхгүй байж болно:

Намаг шавартай газар ба явах боломжгүй бартаатай газар. Энэ тохиолдолд АШ–ын трассын дагуу 0,8-1,0 м-ийн өргөнтэй гүүрэн зам буюу 0,8 м-ээс багагүй өргөнтэй жим шороо асган засна.

Цэцэрлэг, түүх дурсгалын үнэт газар болон хөдөө аж ахуйн үнэт ургамал, суулгац тариалсан газар мөн түүнчлэн төмөр зам ба авто замын дагуу хамгаалалтын бүс, нуур, цөөрөм, гол, усан сан, суваг шуудуу болон бусад усан объектын хориотой зурвас.

Усалгааны суваг, шуудууны (хөрс сайжруулах) огтлолцол ихтэй газраар өнгөрч буй АШ–ын трасс. Энэ үед 0,8-1,0 м-ийн өргөнтэй хашлага бүхий явган хүний гүүрэн зам гаргах хэрэгтэй.

АШ–ын тулгуур дээр 2–3 м-ийн өндөрт дараахь тогтмол байх тэмдгийг тавина:

Тулгуурын дэс дугаар, АШ-ын дугаар буюу түүнийг томъёолсон тэмдэглэгээ – бүх тулгуурт тавина; хоёр ба түүнээс дээш хэлхээтэй АШ-ын тулгуур дээр нэмэлтээр харгалзах хэлхээний тэмдэглэгээг тавьж өгнө;

АШ-ын хамгаалалтын зурвасын өргөнийг заасан мэдээлэх тэмдэг – Суурин газар мэдээлэх тэмдэгийн хоорондох зай 250 м-ээс багагүй байх ёстой; хэт урт алслалттай бол тулгуур бүрт тэмдэглэнэ; хүрэхэд хэцүү болон эзгүй газар 500 м-ээс багагүй байна (үүнээс цөөн тэмдэглэхийг зөвшөөрнө);

Фазыг өнгөөр ялгасан тэмдэг – 35 кВ болон түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-д төгсгөлийн тулгуур дээр, мөн фазын сэлгэлт явуулж буй тулгуур дээр, АШ-аас салаалга авч буй эхний тулгуур дээр тавина;

Анхааруулах плакат – Суурин газарт АШ–ын бүх тулгуур дээр тавина;

АШ-ын тулгуураас холбооны кабель шугам хүртэлх зайг заасан плакат – Холбооны кабель шугам хүртэлх зай тулгуурын өндрийн хагасаас бага зайтай бол тухайн тулгуур дээр тавина;

Энэ зүйлийн шаардлагаар тогтоосон бүх мэдээллийг нэг плакатан дээр хамтруулан тавьж болно. Плакат, тэмдгийг тулгуурын бөөрөн дээр баруун зүүн талд нь дараалуулан хадах ба зам огтолж гарсан тулгуурын зам руу харсан хэсэгт хадна.

110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй, нисдэг тэрэгний тусламжтай ажил үйлчилгээ явуулдаг АШ-ын 5 тулгуур тутмын нэгнийх нь оройд нисдэг тэрэгнээс харагдахуйц дэс дугаарын тэмдэг тавина. Гэхдээ 500-750 кВ-ын хүчдэлтэй АШ-д уг тэмдэг нь эмальдсан гадаргуутай 400Х500 мм хэмжээтэй байх ёстой.

АШ-д суулгасан шугаман разъединитель, сэлгэн залгалтын пункт, өндөр үелзлэлийн хаалтуур зэрэг нь харгалзах дэс дугаар, диспетчерийн нэртэй байх ёстой.

Хүрээлэн буй орчны нөлөөллөөс АШ–ыг хамгаалах

Металл тулгуур болон түүний суурь, төмөрбетон ба модон тулгуурын металл эд анги, бетон болон төмөрбетон хийцүүд, модон тулгуур, модлог эд ангиуд нь барилгын хийцийг зэврэлт гэмтлээс хамгаалах холбогдох барилгын норм дүрмийн шаардлагыг хангасан байх ёстой. Шаардлагатай тохиолдолд «цахилгаан зэврэх» гэмтлээс хамгаалсан арга хэмжээ авах хэрэгтэй.

Ган тулгуур мөн түүнчлэн төмөрбетон, модон тулгуурын ган төмөр эд ангийг дүрмийн дагуу зэврэлтээс халуун цайрдалт буюу будгаар хамгаалсан байх ёстой.

Зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээг үйлдвэрийн нөхцөлд гүйцэтгэсэн байх хэрэгтэй. Тусгай бэлтгэсэн талбай (полигон) дээр уг ажлыг гүйцэтгэхийг зөвшөөрнө.

Аянга хамгаалах троссын зорилгоор хэрэглэж буй ган татлага, тулгуурын татуурга эд анги нь ашиглалтын нөхцөлд тухайн хүрээлэн буй орчноос хамааран, зэврэлт даах чадвартай (хамгаалалттай) байх ёстой.

АШ-ыг барих явцад аянгаас хамгаалах тросс ба татлагыг хамгаалалтын түрхлэгээр тосолж өгөх хэрэгтэй.

АШ–ын уулаар явж өнгөрч буй хэсэг дээр шаардлагатай бол дараахь арга хэмжээг авна:

Уулын налуугаас АШ-д аюул учруулж болзошгүй чулууг зайлуулах;

АШ-ыг цасан уруй болон чулуу унах замаас зайлуулж байрлуулах ба хэрэв тэгэх боломжгүй бол утас ба троссыг цасан уруйн агаарын долгионы үйлчлэлийн хүрээ мөн түүнчлэн чулуу унах тооцооны траектороос ангид байрлуулах хэрэгтэй.

АШ–ын трассыг хөрсний гулгалтын бүсээс ангид байрлуулах хэрэгтэй. Ангид байрлуулах боломжгүй бол барилга байгууламжийг геологын аюултай үзэгдлээс хамгаалах холбогдох барилгын норм дүрмийн дагуу хөрсний гулгалтаас АШ–ыг хамгаалах инженерийн хамгаалах арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
АШ нь солифлюкцийн үзэгдэл явагддаг бартаатай газраар дайрч байгаа ба тулгуурыг уулын хэвгийд суулгасан бол тулгуурын газар дорхи хэсэг болон суурийг хөрсний гулсаж буй давхрагын учруулах нэмэлт даралтын ачаалалд тооцсон байх ёстой.
Сийрэг хөрстэй газраар АШ дайрч өнгөрч байгаа бол дүрмийн дагуу тулгуурыг ус хураах талбай хамгийн бага байх мөн хөрс сийрэгжилтын эсрэг цогц арга хэмжээ авсны үндсэн дээр тухайн газар суурилуулна. Хөрсний унаган төрх, ургамалын сүйтгэл аль болохоор бага байх ёстой.
АШ нь хагас бэхжүүлсэн болон огт бэхлээгүй элсэн хөрстэй газраар өнгөрч буй бол элс бэхжүүлэх арга хэмжээ зайлшгүй авах шаардлагатай. Ургамалан бүрхүүлийн сүйтгэл аль болохоор бага байх ёстой.
АШ–ын тулгуурыг голын эрэг, салаа, эргийн нуранги хэсэг, усанд автдаг газар, борооны болон бусад цас мөсний үерийн ус урсаж болзошгүй гуу жалга ганганаас аль болох хол байрлуулахыг зөвлөж байна. Дээр дурьдсан аюултай газраас АШ–ын тулгуурыг холдуулах боломжгүй хангалттай үндэслэл байгаа бол тулгуурыг эвдрэл гэмтэлээс хамгаалах арга хэмжээг (тусгай суурь хийх, налуу эрэг гангыг бэхлэж хамгаалах, ус зайлуулах далан суваг барих, мөс зайлуулах болон бусад байгууламж барих) заавал авсан байх шаардлагатай.

Болзошгүй бул чулуун болон шавар шороон урсгалын зам түүний ойр орчинд тулгуурыг байрлуулж болохгүй.

Боловсруулсан газраар (тариан талбай) дайрч буй 330 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ–д татуургатай тулгуур хэрэглэхийг хориглоно.
Боловсруулсан газар (тариан талбай), суурин газар мөн цахилгаан станц болон дэд станцын ойролцоох давчуу газраар дайрч буй трассын хэсэгт хоёр хэлхээтэй болон олон хэлхээтэй чөлөөтэй зогсдог тулгуур хэрэглэхийг зөвлөж байна.
Ой мод, хуурай намаг, хээр талын гал түймэр гарах боломжтой газраар модон тулгууртай АШ өнгөрч байгаа бол дараахь арга хэмжээний аль нэгийг заавал авсан байх шаардлагатай:

Тулгуурын багана бүрийг тойруулан 0,4 м-ийн гүнтэй 0,6 м-ийн өргөнтэй суваг ухах;

Тулгуур бүрийг тойруулан 2 м-ийн хүрээн доторх талбайн өвс, бут сөөгийг устгаж цэвэрлэх;

Газраас шонгийн модны доод үзүүр хүртэл 1 м-ээс багагүй зайтай байхаар төмөр бетон хөл хэрэглэх;

110 кВ болон түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ–ыг, ойн болон хүлрийн гал түймэр дэгдэж болзошгүй газар модон тулгуур дээр босгохыг зөвлөхгүй байна.

Том шувуу их цуглардаг бүс нутагт агаарын бохирдолын зэргээс үл хамааран хөндийрүүлэгчийг бохирдохоос сэргийлэн мөн шувуу үхэхээс хамгаалан дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

Шөрөг хөндийрүүлэгчтэй АШ хэрэглэхгүй байх;

35-220 кВ хүчдэлтэй АШ-ын тулгуурын траверсын (хэрэв завсрын тулгуур бол гирлянд хөндийрүүлэгчийн) харалдаа дээд талд шувуу үргээх цацраг төмөр хийж өгөх ба гирлянд хөндийрүүлэгчийн бэхэлгээний хэсэг мөн түүнчлэн тросс тулагч дээр шувуу үүрээ засах, суух боломжгүй байх нөхцлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй;

Хөндий төмөр бетон тулгуурын оройн цоорхойг таглаа тавьж хаана;

Хэт идэмхий үйлчлэлтэй орчин болон давс хужир ихтэй газар, давслаг элс, элсэн цөл, 10000 м² –аас их талбайтай давст нуур цөөрмийн эрэг орчмийн газар мөн түүнчлэн ашиглалтын явцад хөндийрүүлэгч, шугаман арматур, утас тросс, тулгуурын металл хэсгүүд зэвэрч гэмтдэг нь тогтоогдсон газар дараахь зүйлсийг урьдчилан анхаарна:

Тропик хийцтэй хөндийрүүлэгч шугаман арматурт шаардлагатай бол нэмэлт хамгаалах арга хэмжээ авна;

Зэврэлт тэсвэрлэх чадвартай утас (мөн 2.5.80-ыг үз), тросс болон тулгуурын тросс эд анги (мөн 2.5.26-ыг үз) хэрэглэнэ;

Газардуулагчын хөндлөн огтлолыг ихэсгэх, цайрдсан газардуулагч хэрэглэх;

Цаг уурын нөхцөл

Агаарын шугам ба тэдгээрийн эд ангийг тооцохдоо цаг уурын нөхцлийг – салхины түрэлт, мөсжилтийн ханын зузаан, агаарын температур, хүрээлэн буй орчны үйлчлэлийн зэрэг, аянгын идэвхжил, утас ба троссын долгилолт (савлалт), чичиргээ зэргийг заавал тооцсон байх ёстой.

Салхилалт ба мөсжилтийн тооцооны нөхцлийг тодорхойлохдоо Монгол улсын цаг уурын бүсчилсэн зургын үндсэн дээр (2-7-р хавсралтын зургийг үз) тооцооны параметрыг сонгон авч тухайн бүс нутгийн цаг уурын зураглал мөн салхины хурд, жин, мөсжилт-цангийн төрөл хэмжээг хянаж байдаг цаг уурын станц, цаг уурын постын мэдээг харгалзан тооцооны параметрүүдийг ихсэх, багасах талруу орох эсэхийг тодруулан тогтооно. Бага судлагдсан бүс нутагт энэ зорилгоор тусгай судалгаа, ажиглалт явуулсанаар тооцооны параметрийг тогтооно.

Бага судлагдсан бүс нутагт – уулархаг газар болон АШ–ын трассын дагуу 100 км газарт зөвхөн ганц цаг уурын станцын бодит мэдээлэл байгаа газрыг хамруулна.

Тухайн бүс нутгийн цаг уурын параметрын утгачилсан зураглал байхгүй тохиолдолд, олон жилийн ажиглалтын үр дүнг холбогдох аргачлал, зааврын дагуу 25 жилд нэг удаа давтагдах тооцоотойгоор боловсруулах замаар тодорхойлно.

Салхины түрэлтийг бүсчлэн тогтоохдоо, 25 жилд нэг удаа давтагдах 10 м-ийн өндөр дахь салхины 10 минутын интервал дахь дундаж хамгийн их хурдыг үндэс болгон авна. Мөсжилтийг бүсчлэн тогтоохдоо, 25 жилд нэг удаа давтагдах газрын гадаргуугаас 10 м-мийн өндөрт орших, 10 мм-ийн диаметртай утсанд 0,9 г/см³ нягттай цилиндр хэлбэрээр тогтсон мөсжилтийн ханын хамгийн их зузааныг авна.

Агаарын температурыг, цаг уурын станцын мэдээний үндсэн дээр барилгын норм дүрэм ба энэхүү дүрмийн шаардлагыг харгалзан тодорхойлно.

Аянгын үйл ажиллагааны идэвхжилтийг жил дэхь аянгын цагын тоогоор бүсчилсэн Монгол улсын газар нутгийн бүсчилсэн зураглал, бүс нутгийн цаг уурын станцын жилийн дундаж аянгын хугацааг нарийвчлан тогтоосон мэдээний үндсэн дээр тодорхойлсон байх ёстой.

Хүрээлэн буй орчны үйлчлэлийн зэргийг БНбД–ын заалт ба АШ–ын эд ангид тавих шаардлагыг агуулсан улсын стандарт, энэ бүлгийн заалтууд, 1.9–ын заалтуудын үндсэн дээр тодорхойлно.

Утас ба троссын долгилолтын идэвхжилт болон давтамжийн бүс нутгийг тодорхойлохдоо Монгол улсын бүсчилсэн зураглал, ашиглалтын мэдээг түшиглэн тодорхойлно.

Утас ба троссын долгилолтын идэвхжилт болон давтамжаар нь тухайн бүс нутгийг, утасны долгилолт дунд зэрэг (5 жилд нэг ба түүнээс цөөн); утасны долгилолт эрчимтэй явагддаг (5 жилд хоёр ба түүнээс дээш) районд хуваана.

Цаг уурын нөхцлийг тодорхойлохдоо, мөсжилтийн эрчимжилт, газарзүйн бичил өөрчлөлт (гүвээ, даваа, хотгор хонхор, өндөр овоолго, гуу жалга г.м) дахь салхины хурд, уулархаг районы газарзүйн их бага өөрчлөлтүүдийн (уулын хянга, хэвгий, уулын таг, хөндий, ам г.м) нөлөөллийг тооцсон байх ёстой.
Хамгийн их салхины түрц, мөсжилтийн ханын зузааны утгыг агаарын шугамд, 25 жилд нэг удаа газрын гадаргуугаас 10 м-ийн өндөрт тохиолдох утгаар тодорхойлно (үүнийг нормчилсон утганд тооцно).
Газрын гадаргуугаас 10 м-ийн өндөр дахь, 10 минутын интервалтай салхины дундаж хурдад (n₀) харгалзах салхины нормчилсон даралтыг (W₀) Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн салхины бүсчилсэн зураглал (2-р хавсралтын зургийг үз) эсвэл тухайн орон нутгийн салхины бүсчлэлийн зургийн дагуу хүснэгт 2.5.1-ийн дагуу сонгож авна.

2.5.1-р хүснэгт

Газрын гадаргуугаас 10 м-ийн өндөр дахь салхины нормчилсон даралт W₀

Салхины бүсчлэл

Салхины нормчилсон даралт W₀, Па (салхины хурд n₀, м/с)

III

VII

Онцгой

400 (25)

500 (29)

650 (32)

800 (36)

1000 (40)

1250 (45)

1500 (45)

1500-аас дээш (49-өөс их)

Цаг уурын мэдээг боловсруулах явцад гаргаж авсан нормчилсон салхины даралтын утгыг 2.5.1-д заасан утгануудаас хамгийн ойрхон их утга руу нь тэгшитгэх замаар сонгож авах хэрэгтэй.

Салхины даралт W –г дараахь томьёогоор тодорхойлно, Па

1500 Па-аас илүү даралттай салхины даралтыг 250 Па тутамд их тал руу нь шилжүүлэн тэгшитгэх замаар тооцно.

110–750 кВ-ын АШ-д, нормчилсон салхины даралтыг 500 Па-аас багагүйгээр авч тооцно.

Хүрэхэд хэцүү газар баригдаж байгаа АШ–ын салхины даралтыг тухайн бүс нутагт харгалзах, олон жилийн ажиглалтын үр дүнгээр тогтоосон салхины даралтаас нэг шатаар ихэсгэн авч тооцохыг зөвлөж байна.

Салхины хурдын огцом өсөлт гарахад нөлөөлөхүйц газар (томоохон гол мөрний өндөр эрэг, орчноосоо тасарч өргөгдсөн дов товцог, уулын хэц, уулын хөндий, томоохон нуур цөөрөм усан сангийн эрэг хавийн 3-5 км орчим дахь газар) баригдаж буй АШ-ын хэсэг дээр тодорхой ажиглалтын үр дүн байхгүй бол тэр бүс нутагт харгалзах салхины нормчилсон утгыг 40%-иар ихэсгэж авч тооцно. Гаргаж авсан утгыг 2.5.1-р хүснэгтэд заасан утгануудын хамгийн ойрхон их утга руу нь тэгшитгэх замаар тооцно.
Мөсжилтийн үе дахь салхины нормчилсон утгыг W_Г 25 жилд нэг удаа давтагдах тооцоотойгоор 2.5.41-д заасан томъёоны дагуу мөсжилтийн үе дахь салхины хурдаар n_Г тооцож гаргана.

Салхины хурд n_Г–г, мөсжилтийн үе дахь салхины ачааллын бүсчилсэн зураглал буюу эсвэл цаг уурын ачаалал тооцох аргачлал, зааврыг баримтлан ажиглалтын мэдээллийг үндэслэн тодорхойлно. Бүсчилсэн зураглал болон ажиглалтын үр дүн байхгүй бол W_Г=0,25× W₀ тооцно. 20 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-д мөсжилтийн үеийн нормчилсон салхины даралтыг 200 Па-аас багагүй, 330-750 кВ-ын АШ-д 160 Па-аас багагүй байхаар авч тооцох хэрэгтэй.

Мөсжилтийн үеийн нормчилсон салхины даралтыг (салхины хурд) дараахь утгануудаас хамгийн ойрхон их утга руу нь тэгшитгэх замаар тооцно, Па (м/с): 80(11), 120(14), 160(16), 200(18), 240(20), 280(21), 320(23), 360(24).

360 Па-аас илүү гарсан утгыг 40 Па тутамд их тал руу нь шилжүүлэн тэгшитгэх замаар тооцно.

АШ-ын утсан дахь салхины даралтыг бүх дамжуулах утасны орлуулсан хүндийн төвийн орших өндрөөр тодорхойлох ба троссонд – троссын хүндийн төвийн өндөр, АШ-ын тулгуур хийцэнд – тусгай бүсийн (зон) дундаж цэгийн өндрөөр (тухайн тулгуур байгаа газрын гадаргуугаас энэ цэг хүртэлх) тодорхойлно. Тусгай бүс бүрийн өндөр 10 м-ээс их байх ёсгүй.

Янз бүрийн өндөрт байрласан утас ба троссны хүндийн төв, мөн түүнчлэн АШ-ын тулгуур хийцийн тусгай бүсийн дундаж цэгт үйлчлэх салхины даралтыг тэдгээрийн 10 м-ийн өндөрт тодорхойлогдсон утгыг 2.5.2-д заасан харгалзах коэффициент K_W –аар үржүүлэн тодорхойлно.

2.5.2-р хүснэгт

Газрын хэв шинж ба өндрийн хамаарлыг тусгасан коэффициент

K_W-ын өөрчлөлт

Газрын гадаргуугаас утас

ба троссны орлуулсан хүндийн

төв хүртэл мөн АШ-ын тулгуур хийцийн тусгай бүсийн дундаж цэг хүртэлх өндөр, м

Газрын хэв шинжээс хамааран K_W

15 хүртэл

100

150

200

250

300

350 ба түүнээс дээш

1,00

1,25

1,50

1,70

1,85

2,00

2,25

2,45

2,65

2,75

0,65

0,85

1,10

1,30

1,45

1,60

1,90

2,10

2,30

2,50

2,75

0,40

0,55

0,80

1,00

1,15

1,25

1,55

1,80

2,00

2,20

2,35

Тайлбар. Газрын хэв шинжийг 2.5.6-аар тодорхойлно.

Гаргаж авсан салхины даралтын утгыг бүхэл тоо руу шилжүүлэн тэгшитгэсэн байх хэрэгтэй.

Завсрын өндрийн утга тохиолдвол шугаман интерполяцын тусламжтай коэффициент K_W-ын утгыг тодорхойлно.

Утас ба троссны орлуулсан хүндийн төвийн өндрийг оворын алслалтад дараахь томьёогоор тодорхойлно. [м]

-Утаснуудыг хөндийрүүлэгчид бэхлэж буй бэхлгээний өндрийн дундаж арифметик утга буюу тулгуур суурилуулсан газрын түвшнээс тооцсон троссны тулгуур дээр бэхлэгдэх өндрийн дундаж арифметик утга; [м]

-Хамгийн их температуртай үеийн алслалт дундын утас ба троссны унжилтын сум, [м].

Тооцооны явцад утас ба троссонд үйлчилж буй салхины чиглэлийг АШ–ын тэнхлэгт 90⁰ –аар чиглэсэн гэж тооцно.

Салхины ачаалалд тулгуурыг тооцохдоо салхи АШ-ын тэнхлэгт 0⁰, 45⁰, 90⁰-аар чиглэсэн гэж тооцно гэхдээ өнцгийн тулгуурт АШ-ын тэнхлэгийг: хөрш шугамуудаар үүсгэж буй эргэлтийн гадаад өнцөгийн биссектрисын чиглэлийг тухайн тулгуурын тэнхлэгээр тооцно.

0,9 г/см³ нягтшилтай мөсжилтийн ханын нормчилсон зузаан b_Э-г Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн мөсжилтийн ханын зузааны бүсчилсэн зураглал эсвэл тухайн орон нутгийн мөсжилтийн ханын бүсчилсэн зураглалын дагуу хүснэгт 2.5.3-ын дагуу сонгож авна.

2.5.3-р хүснэгт

Газрын гадаргуугаас 10 м-ийн өндөр дахь мөсжилтын ханын нормчилсон зузаан b_Э

Мөсжилтийн бүсчлэл

Мөсжилтийн ханын нормчилсон зузаан b_Э, мм

III

VII

Онцгой

40-өөс дээш

Цаг уурын мэдээ боловсруулах явцад гаргаж авсан мөсжилтийн ханын нормчилсон зузааны утгыг 2.5.3-д заасан утгануудаас хамгийн ойрхон их утга руу нь тэгшитгэх замаар авч тооцохыг зөвлөж байна.

Мөсжилтийн онцгой бүс нутагт цаг уурын мэдээ боловсруулах явцад гаргаж авсан мөсжилтийн ханын зузааныг 1 мм-ээр их талруу нь тэгшитгэх замаар тооцно.

330-750 кВ хүчдэлтэй АШ-д мөсжилтийн ханын зузааныг 15 мм-ээс багагүй байхаар авч тооцно.

Хүрэхэд хэцүү газар баригдаж байгаа АШ–ын мөсжилтийн ханын зузааныг тухайн бүс нутагт харгалзах олон жилийн цаг уурын ажиглалтын үр дүнгээр тогтоосон мөсжилтийн ханын зузаанаас нэг шатаар ихэсгэн авч тооцохыг зөвлөж байна.

Цаг уурын ажиглалтын мэдээ байхгүй, далан, боолт усны барилга байгууламжтай газар, хөргөлтийн зориулалттай цөөрөм, цамхагтай градирен, усан бассейнтай газраар өнгөрч буй АШ-д мөсжилтийн ханын нормчилсон зузааныг авахдаа: хэрэв тухайн хэсгийн хамгийн доод температур хасах 45 ⁰С-аас их бол, хил залгаж буй бүс нутгийн АШ-ын мөсжилтийн ханын нормчилсон зузаанаас 5 мм-ээр ихэсгэх; хэрэв хамгийн доод температур 45 ⁰С-аас бага бол хил залгаж буй бүс нутгийн АШ-ын мөсжилтийн ханын зузаанаас 10 мм-аар ихэсгэж тооцно.
Мөсжилттэй үеийн утсанд (троссонд) үйлчлэх салхины нормчилсон ачааллыг 2.5.52–ын дагуу мөсжилттэй үеийн салхины ачааллын бүсчилсэн зураглал буюу эсвэл цаг уурын ачааллын тооцооны аргачлал зааврын дагуу тогтоосон мөсжилтийн ханын болзолт зузаан b_У–г тооцох замаар тодорхойлно. Бүсчилсэн зураглал ба ажиглалтын үр дүн байхгүй бол b_У=b_Э байна.
Мөсжилтийн ханын зузаан (b_Э ,b_У)-г АШ-ын утас, троссонд бүх дамжуулах утасны орлуулсан хүндийн төвийн өндрөөр тодорхойлох ба троссонд – троссны хүндийн төвийн өндрөөр тодорхойлно. Утас ба троссны орлуулсан хүндийн төвийн өндрийг 2.5.44-ийн дагуу тодорхойлно.

Орлуулсан хүндийн төвийн өндөр 25 м-ээс дээш өндөрт байрлаж байгаа утас ба троссны мөсжилтийн ханын зузааныг тодорхойлохдоо түүний утгыг хүснэгт 2.5.4-р хүснэгтэд заасан K_i ба K_d коэффициентуудаар үржүүлж өгнө. Гэхдээ анхны мөсжилтийн ханын зузааныг (10 м-ийн өндөрт болон 10 мм-ийн диаметртай) 2.5.47-д заасан ихсэлтийг тооцохгүйгээр сонгож авна. Гаргаж авсан мөсжилтийн ханын зузааныг 1 мм-ээр ихэсгэн, тэгшитгэж авна.

Утас ба троссны орлуулсан хүндийн төв 25 м-ээс бага өндөрт байрласан бол утас ба троссны өндөр, диаметрээс хамааран мөсжилтийн ханын зузаанд засвар оруулахгүй.

2.5.4-р хүснэгт

Мөсжилтийн ханын зузааны өөрчлөлтийг тусгасан K_i, K_d коэффициентүүд

Газрын гадаргуугаас утас ба троссны орлуулсан хүндийн төв хүртэлх өндөр болон мөн АШ-ын тулгуур хийцийн тусгай бүсийн дундаж цэг хүртэлх өндөр, м	Мөсжилтийн ханын зузаан өндрөөс хамаарсан хамаарлыг тусгасан коэффициент K_i	Утасны (троссны) диаметр, мм	Мөсжилтийн ханын зузаан утас ба троссны диаметрээс хамаарсан хамаарлыг тусгасан коэффициент K_d
25	1,0	10	1,0
30	1,4	20	0,9
50	1,6	30	0,8
70	1,8	50	0,7
100	2,0	70	0,6

Тайлбар. Завсрын өндөр ба диаметрт харгалзах K_i, K_d коэффициентүүдийн утгыг шугаман интерполяцын тусламжтай тодорхойлно.

Нугачаа ихтэй уул, уулын хавчиг хөндий, газарзүйн онцлогоор хамгаалагдсан уулын бүс нутагт баригдаж буй АШ-ын хэсэгт далайн түвшний өндрөөс үл хамааран мөсжилтийн ханын нормчилсон зузаан b_Э–г 15 мм-ээс багаар авч тооцохыг зөвлөж байна. Энэ үед коэффициент K_i -г тооцох шаардлагагүй.
Агаарын температур нь – жилийн дундаж, хамгийн бага, хамгийн их байх ба эдгээр утгыг барилгын норм дүрэм болон ихсэх талруу 5 ⁰С-аар тэгшитгэж тооцсон ажиглалтын үр дүнгээр тодорхойлно.

Агаарын температурыг нормчилсон салхины даралт W₀–тай үед хасах 5 ⁰С-аар авах ба хэрэв тухайн бүс нутгийн жилийн дундаж температур хасах 5 ⁰С-аас хүйтэн бол агаарын температурыг хасах 10 ⁰С-аар авч тооцно.

Далайн түвшнээс дээш 1000 м-ийн дотор мөсжилтийн үеийн агаарын температурыг хасах 5 ⁰С-тэй тэнцүү гэж тооцох ба гэхдээ тухайн бүс нутгийн жилийн дундаж температур хасах 5 ⁰С-тай тэнцүү буюу түүнээс хүйтэн бол мөсжилтийн үеийн агаарын температурыг хасах 10 ⁰С-аар авч тооцно. Далайн түвшнээс дээш 1000 – 2000 м-ийн өндөр уулархаг газар байрлах АШ-ын мөсжилтийн агаарын температурыг хасах 10 ⁰С-тай тэнцүү, 2000 м-ээс дээш бол – хасах 15 ⁰С-тай тэнцүү гэж үзнэ. Мөсжилтийн үед хасах 15 ⁰С-аас бага температур (хүйтэн) ажиглагддаг бол мөсжилтийн агаарын температурыг бодит утгаар нь авч тооцно.

Утас ба троссонд перпендикуляр үйлчлэх салхины норматив даралт -г, тооцооны нөхцөл бүрт дараахь томъёгоор тодорхойлно:

-АШ-ын алслалт дахь салхины даралтын жигд биш байдлыг тусгасан коэффициент, дараахь байдлаар сонгож авна:

Салхины даралт, Па	200 хүртэл	240	280	300	320	360	400	500	580 дээш
коэффициент	1	0,94	0,88	0,85	0,83	0,80	0,76	0,71	0,70

-ын завсрын утгыг шугаман интерполяцаар тодорхойлно;

– Салхины ачаалалд алслалтын уртын нөлөөлөх байдлыг тусгасан коэффициент: 1,2 - 50 м хүртэл урттай алслалтад, 1,1 – 100 м хүртэл, 1,05 – 150 м хүртэл, 1,00 – 250 м болон түүнээс дээш урттай алслалтад (–ын завсрын утгыг шугаман интерполяцаар тодор-хойлно);

– Салхины даралтын өөрчлөлт нь газрын байдлын төрөл болон өндрөөс хамаарах хамаарлыг тусгасан коэффициент 2.5.2-р хүснэгтээр тодорхойлно;

– Духны эсэргүүцлийн коэффициент, дараахь байдлаар авч тооцно: 1,1–20 мм ба түүнээс дээш диаметртай мөсжилтгүй утас ба троссонд 1,2 – Мөсжилттэй бүх төрлийн утас ба тросс мөн түүнчлэн мөсжилтгүй 20 мм-ээс доош диаметртай утас ба троссонд;

– Тухайн горимд авч үзэж буй салхины норматив даралт;

– Салхины бүсээс хамааран 2.5.1-р хүснэгтээр тодорхойлно;

–2.5.43-аар тодорхойлно;

– Утасны тэнхлэгийн дагуу тууш зүссэн зүсэлтийн талбай, м² (мөсжилттэй үед мөсжилтийн ханын болзолт зузаан b_У-г оруулан тооцно);

– Салхины чиглэл ба АШ-ын тэнхлэг хоорондын өнцөг;

Утасны (троссны) тэнхлэгийн дагуу тууш зүссэн зүсэлтийн талбай -г дараахь томъёогоор тодорхойлно, м²:

– Утасны диаметр, мм;

– Мөсжилтийн ханын зузаан нь өндөр ба утасны диаметраас хамаарах хамаарлыг тусгасан коэффициентүүд ба 2.5.4-р хүснэгтээр тодорхойлно;

– 2.5.48-ийн дагуу тогтоосон мөсжилтийн ханын болзолт зузаан, мм;

– Салхины алслалтын урт, м;

1 м утас ба троссны мөсжилтийн норматив шугаман ачаалал –г дараахь томъёогоор тодорхойлно, Н/м:

– 2.5.46-ийн дагуу тогтоосон мөсжилтийн ханын зузаан, мм;

– Утасны диаметр, мм;

– Мөсний нягтшил (0,9 г/см³-тай тэнцүү);

– Чөлөөт уналтын хурдатгал (9,81 м/с²-тай тэнцүү);

Утас ба троссны механик тооцоон дахь салхины тооцооны ачаалал –г зөвшөөрөгдөх хүчдлийн аргаар дараахь томъёогоор тодорхойлно, Н:

– Салхины норматив ачаалал;

– Найдвартай ажиллагааны коэффициент, дараахь байдлаар тооцно: 1,0 – 220 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ; 1,1 – 330-750 кВ хүчдэлтэй АШ ба хүчдлийн түвшнээс үл хамааран хоёр хэлхээтэй, олон хэлхээтэй тулгуур дээр баригдаж буй АШ-д мөн түүнчлэн нэг хэлхээтэй 220 кВ хүртэл хүчдэлтэй онцгой хариуцлагатай АШ (тодорхой үндэслэлтэй тохиолдолд);

– Бүс нутгийн коэффициент ба 1-ээс 1,3-ийн хооронд сонгоно. Коэффициентийн нарийвчилсан утгыг ашиглалтын туршлагыг үндэслэн тогтоох ба АШ-ын төслийн даалгаварт зааж өгнө;

– Салхины ачааллын найдваржилтын коэффициент (1,1-тэй тэнцүү);

Утас ба троссны механик тооцоон дахь 1 м утасны (троссны) мөсжилтийн тооцооны шугаман ачаалал –г зөвшөөрөгдөх хүчдлийн аргаар дараахь томьёогоор тодорхойлно, Н:

– Мөсжилтийн норматив шугаман ачаалал;

– Найдвартай ажиллагааны коэффициент, дараахь байдлаар тооцно: 1,0 – 220 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ; 1,3 – 330-750 кВ хүчдэлтэй АШ ба хүчдлийн түвшнээс үл хамааран хоёр хэлхээтэй, олон хэлхээтэй тулгуур дээр баригдаж буй АШ-д мөн түүнчлэн нэг хэлхээтэй 220 кВ хүртэл хүчдэлтэй онцгой хариуцлагатай АШ (тодорхой үндэслэлтэй тохиолдолд);

– Бүс нутгийн коэффициент ба 1-ээс 1,5-ийн хооронд сонгоно. Коэффициентийн нарийвчилсан утгыг ашиглалтын туршлагыг үндэслэн тогтоох ба АШ-ын төслийн даалгаварт зааж өгнө;

– Мөсжилтийн ачааллын найдваржилтын коэффициент: Мөсжилтийн I, II–р районд 1,3-тэй тэнцүү; Мөсжилтийн III ба түүнээс дээш районд – 1,6;

– Ажиллах нөхцлийн коэффициент (0,5-тай тэнцүү);

Гүйдэл дамжуулах хэсэг барилга байгууламж, суулгац ургамал, тулгуурын хэсэг рүү ойртох үеийн тооцооны утасны (троссны) салхины тооцооны ачааллыг 2.5.54-ийн дагуу тодорхойлно.
Утаснаас газрын гадаргуу болон огтлолцож буй объект, суулгац ургамал хүртэлх зайг тооцохдоо утасны мөсжилтийн тооцооны шугаман ачааллыг 2.5.55-ын дагуу тодорхойлно.
Тулгуурын хийцэд үйлчлэх салхины норматив ачааллыг дундаж болон лугших бүрэлдэхүүний нийлбэр маягаар тодорхойлно.
Тулгуур дахь салхины ачааллын нормчилсон дундаж бүрэлдэхүүн –г дараахь томъёогоор тодорхойлно, Н:

– 2.5.44-ын дагуу тодорхойлно; –г 2.5.52-ын дагуу сонгож авна;

– Аэродинамикийн коэффициент, барилгын норм ба дүрмийн дагуу хийцийн хэлбэр төрлөөс хамааран сонгож авна;

– Салхилах талаас тооцсон салхины урсгалд перпендикуляр орших хийцийн хүрээгээр хязгаарлагдсан проекцын талбай, м²;

Ган цувималаар хийсэн мөсөөр бүрхэгдсэн тулгуурын хийцэд –г тодорхойлохдоо: хэрэв тулгуурын өндөр 50 м-ээс их бол тухайн хийцийн мөсжилтийн ханын зузаан -г тооцох ба мөстөлтийн V ба түүнээс дээш районд мөсжилтийн ханын зузааныг тулгуурын өндрөөс үл хамааран заавал тооцно.

Төмөр бетон ба модон тулгуур мөн түүнчлэн хоолой маягын гангаар хийсэн ган тулгуурт ачааллыг тооцохдоо хийцийн мөстөлтийг тооцохгүй.

Салхины ачааллын нормчилсон лугших бүрэлдхүүн –г 50 м хүртэлх өндөр-тэй тулгуурт дараахь байдлаар авна:

Нэг шонтой чөлөөтэй зогсох ган тулгуурт:

Портал маягын чөлөөтэй зогсох ган тулгуурт:

Центрифугын аргаар бэлдсэн чөлөөтэй зогсох төмөр бетон тулгуурт (нэг шонтой болон портал маягын):

Нэг шонтой чөлөөтэй зогсох 35 кВ хүртэлх хүчдэлтэй АШ-ын төмөр бетон тулгуурт:

Сууриндаа нугасан холбоосоор бэхлэгдсэн, татуургатай ган ба төмөр бетон тулгуурт:

50 м-ээс дээш өндөртэй чөлөөтэй зогсох тулгуур мөн түүнчлэн дээр дурьдаагүй бусад төрлийн тулгуурт өндрөөс үл хамааран салхины ачааллын лугших бүрэлдхүүний нормчилсон утгыг холбогдох барилгын норм ба дүрмээр тодорхойлно.

Модон тулгуурын тооцоонд салхины ачааллын лугших бүрэлдхүүнийг тооцохгүй.

Металл тулгуурын хийцийн мөсжилтийн нормчилсон ачаалал –г дараахь томъёогоор тодорхойлно, Н:

– 2.5.53-ын дагуу сонгож авна;

– Мөсжилтөд өртөж буй хэсгийн гадаргуун талбайг тухайн элементийн нийт гадаргуугын талбайд харьцуулсан харьцааг тусгасан коэффициент, дараахь маягаар тооцно:

0,6 – Мөсжилтийн VI хүртэлх районд 50 м-ээс дээш өндөртэй тулгуурт ба мөсжилтийн V болон түүнээс дээш районд тулгуурын өндөр харгалзахгүйгээр;

– Элементийн нийт гадаргуугын талбай, м²;

Мөсжилтийн VI хүртэлх районд тулгуурын өндөр 50 м-ээс их биш бол тулгуурын мөсөн бүрхүүлийг тооцохгүй;

Төмөр бетон ба модон тулгуур мөн түүнчлэн хоолой маягын гангаар хийсэн ган тулгуурын мөсөн бүрхүүлийг тооцохгүй;

Траверсын мөсөн бүрхүүлийг дээр дурьдсан томъёогоор тодорхойлохыг зөвлөж байна, гэхдээ элементийн нийт гадаргуугын талбайг тулгуураас илүү гарсан траверсын хэсгийн хэвтээ проекцын талбайгаар сольж тооцно.

Тулгуурын өөр дээрээ хүлээж буй утас ба троссны тооцооны салхины ачаалал –г дараахь томъёогоор тодорхойлно:

– 2.5.32-ын дагуу тооцсон салхины норматив ачаалал;

– 2.5.54-ын дагуу сонгож авна;

– Салхины ачааллын найдваржилтын коэффициент, мөсөөр бүрхэгдсэн болон бүрхэгдээгүй утас ба троссонд дараахтай тэнцүү байна:

1,3 – Хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группийн тооцоонд;

1,1 – Хязгаарын төлөвийн хоёрдугаар группийн тооцоонд;

Тулгуурын хийцэд үйлчлэх салхины тооцооны ачаалал –г дараахь томьёогоор тодорхойлно:

– Салхины ачааллын дундаж нормчилсон бүрэлдэхүүн (2.5.59-ын дагуу);

– Салхины ачааллын нормчилсон лугших бүрэлдэхүүн (2.5.60-ын дагуу);

– 2.5.54-ын дагуу сонгож авна;

– Салхины ачааллын найдваржилтын коэффициент, дараахтай тэнцүү:

1,3 – Хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группээр тооцоход;

1,1 – Хязгаарын төлөвийн хоёрдугаар группээр тооцоход;

Гирлянд хөндийрүүлэгчийн салхины тооцооны ачаалал –г дараахь томьёогоор тодорхойлно, Н:

– 2.5.54-ын дагуу авна;

– 2.5.44-ын дагуу авна;

– Хөндийрүүлэгч хэлхээний духны эсэргүүцлийн коэффициент (1,2-той тэнцүү);

– Салхины ачааллын найдваржилтийн коэффициент (1,3-тай тэнцүү);

– Салхины нормчилсон даралт;

– Гирлянд хөндийрүүлэгч хэлхээний тууш огтлолын талбай, м². Дараахь томьёогоор тодорхойлно;

– Хөндийрүүлэгч тавгийн диаметр, мм;

– Хөндийрүүлэгчийн угсралтын өндөр, мм;

– Хэлхээний хөндийрүүлэгчийн тоо;

– Гирлянд дахь хөндийрүүлэгч хэлхээний тоо;

Тулгуурт хүлээн авах тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалал , Н/м, 1 м утас ба троссонд дараахь томьёогоор тодорхойлно:

– Мөсжилтийн нормчилсон шугаман ачаалал (2.5.53-ын дагуу);

– 2.5.55-ын дагуу сонгож авна;

– Мөсжилтийн ачааллын найдваржилтын коэффициент (хязгаарын төлөвийн нэг ба хоёрдугаар группээр тооцох үед): мөсжилтийн I ба II-р районд – 1,3; III ба түүнээс дээш районд – 1,6.

– Ажиллах нөхцлийн коэффициент, дараахтай тэнцүү:

1,0 – Хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группын тооцоонд;

0,5 – Хязгаарын төлөвийн хоёрдугаар группын тооцоонд;

Тулгуур дээр бэхэлсэн цэгт үйлчлэх утас ба троссын мөсжилтийн ачааллыг, холбогдох мөсжилтийн шугаман ачааллыг (2.5.53, 2.5.55, 2.5.65) жингийн алслалтын уртаар үржүүлж тооцно.
Тулгуурын хийцийн мөсжилтийн тооцооны ачаалал –г, Н, дараахь томьёогоор тодорхойлно:

– Мөсжилтийн нормчилсон ачаалал (2.5.61-ын дагуу тооцно);

– 2.5.55-ын дагуу авна;

– 2.5.65-ын дагуу авна;

Мөсжилтийн III ба түүнээс дээш районд гирлянд хөндийрүүлэгчийн мөсжилтийг түүний жин 50%-аар ихссэнээр нэмж тооцно. Мөсжилтийн II ба түүнээс доош районд гирлянд хөндийрүүлэгчийн мөсжилтийг тооцохгүй.

Мөсжилттэй үед гирлянд хөндийрүүлэгчид үйлчлэх салхины даралтыг тооцохгүй.

АШ-ын тулгуурт утас, тросс, гирлянд хөндийрүүлэгч, тулгуурын хийцийн жингээс үйлчлэх тооцооны ачааллыг хязгаарын төлөвийн нэг ба хоёрдугаар группийн тооцоогоор тодорхойлохдоо нормчилсон ачааллыг жингийн ачааллын найдваржилтийн коэффициент –ээр (утас ба тросс, гирлянд хөндийрүүлэгчид энэхүү утга нь – 1,05 ба тулгуурын хийцэд ачаалал ба үйлчлэгч хүчний талаар заасан холбогдох БНбД-ийн дагуу тодорхойлно) үржүүлж тооцно.
АШ-ын тулгуурт утас болон троссны таталтаас үүсэх нормчилсон ачааллыг 2.5.54 ба 2.5.55-ын дагуу тооцсон салхи ба мөсжилтийн тооцооны ачааллаар тодорхойлно.

Утас ба троссны таталтаас үүсэх тооцооны хэвтээ ачаалал -ыг тулгуурын хийц, суурийн тооцоонд утас ба троссны таталтын нормчилсон ачааллыг, татах ачааллын найдваржилтийн коэффициент –ээр үржүүлсэн үржвэрээр тодорхойлно. Коэффициент нь дараахтай тэнцүү:

1,3 – Хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группын тооцоонд;

1,0 – Хязгаарын төлөвийн хоёрдугаар группын тооцоонд;

Хэвийн ажлын горимд АШ-ыг дараахь нөхцөлүүдийн хослолд зайлшгүй тооцох шаардлагатай:
Хамгийн их температур t₊, салхи ба мөсжилт байхгүй.
Хамгийн бага температур t_-, салхи ба мөсжилт байхгүй.
Жилийн дундаж температур t_сг, салхи ба мөсжилт байхгүй.
Утас ба тросс 2.5.55-ын дагуу мөсөөр бүрхэгдсэн, мөсжилтийн температур 2.5.51-ын дагуу, салхигүй.
Салхи 2.5.54-ын дагуу, –ын температур 2.5.51-ын дагуу, мөсжилт байхгүй.
Утас ба тросс 2.5.55-ын дагуу мөсөөр бүрхэгдсэн, утас ба тросс мөсжилттэй үед 2.5.54-ын дагуу салхины үйлчлэлтэй, мөсжилтийн үеийн температур 2.5.51-ын дагуу.
Утасны таталтаас үүсэх тооцооны ачаалал 2.5.70-ын дагуу.
1. Аваарийн горимд АШ-ыг дараахь нөхцөлүүдийн хослолд зайлшгүй тооцох шаардлагатай:

Жилийн дундаж температур t_СГ, салхи ба мөсжилт байхгүй.
Хамгийн бага температур t_-, салхи ба мөсжилт байхгүй.
Утас ба тросс 2.5.55-ын дагуу мөсөөр бүрхэгдсэн, мөсжилтийн температур 2.5.51-ын дагуу, салхи байхгүй.
Утасны таталтаас үүсэх тооцооны ачаалал 2.5.70-ын дагуу.
1. Гүйдэл дамжуулах хэсэг модны орой ба АШ-ын тулгуур хийц, барилга байгууламж руу ойртох ойртолтыг тооцох үед дараахь цаг уурын нөхцөлийн хослолыг авч тооцно:

Ажлын хүчдэлтэй үед: тооцооны салхины ачаалал 2.5.54-ын дагуу, –ын температур 2.5.51-ын дагуу, мөсжилт байхгүй;
Аянгын болон дотоод хэт хүчдлийн үед: орчны температур +15 ⁰С, салхины даралт – 0,06·, гэхдээ 50 Па-аас багагүй;
Шугам хүчдэлтэй байх үед тулгуурт авирах үеийн аюулгүй байдлыг хангах үүднээс: 500 кВ ба түүнээс бага хүчдэлтэй АШ – орчны температур хасах 15 ⁰С, мөсжилт ба салхи байхгүй; 750 кВ-ын АШ – орчны температур хасах 15 ⁰С, салхины даралт 50 Па, мөсжилт байхгүй.

Завсрын тулгуурын баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн босоо тэнхлэгээс хазайх хазайлтын өнцгийн тооцоонд дараахь томьёог хэрэглэнэ:

– Фазын утсан дахь АШ-ын тэнхлэгт хөндлөн чиглэсэн (АШ-ын эргэлт дээр эргэлтийн өнцгийн биссектрисд чиглэсэн) тооцооны салхины ачаалал, Н;

– «Гирлянд ба алслалт дахь утас» системийн инерцийн коэффициент, салхины өөрчлөлтөөс хамааран дараахтай тэнцүү байна:

Салхины даралт, Па	310 хүртэл	350	425	500	615-аас дээш
коэффициент	1,0	0,95	0,90	0,85	0,80

Завсрын утгыг шугаман интерполяцаар тодорхойлно.

– Завсрын–эргэлтийн тулгуур дээр баригч гирляндад үйлчлэх утасны татах хүчний хэвтээ бүрэлдэхүүн (хэрэв энэ хүчний чиглэл салхины чиглэлтэй давхцаж байвал нэмэхээр, салхины чиглэлд эсрэг бол хасахаар авна), Н;

– Гирлянд хөндийрүүлэгчид үйлчлэх утасны жингийн тооцооны ачаалал, Н;

– Гирлянд хөндийрүүлэгчийн хүндийн хүчний тооцооны ачаалал, Н;

– Гирлянд хөндийрүүлэгчийн салхины тооцооны ачаалал (2.5.64-ын дагуу тооцно), Н;

Угсралтын нөхцлөөр АШ-ын тулгуурыг шалгахдаа хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группээр дараахь цаг уурын нөхцөлийн тооцооны ачаалалд тооцно: орчны температур хасах 15 ⁰С, салхины даралт газрын гадаргаас 15 м-ийн өндөрт 50 Па, мөсжилт байхгүй.

Утас ба аянгаас хамгаалах тросс

Агаарын шугам нь фаздаа нэг буюу хэд хэдэн утастай байж болох ба хоёр дахь тохиолдолд тухайн фазыг задалбар фаз гэнэ.

Задалбар фазын утаснууд нь хоорондоо тусгаарлагдсан байж болно.

Утасны диаметр түүний хөндлөн огтлол болон фаз дахь тоо мөн түүнчлэн задалбар фазын утас хоорондын зай зэргийг тооцоогоор тодорхойлно.

Задалбар фазын утаснуудад алслалт дунд болон анкер тулгуурын гогцоон дээр утас хоорондын зай баригч хөндлөвч суурилуулсан байх ёстой. Алслалт дунд хоёр ба гурван утастай задалбар фазанд суурилуулсан хөндлөвч болон бүлэг хөндлөвч хоорондын зай 60 м-ээс ихгүй байх ёстой ба A маягын хэв шинжтэй газраар (2.5.6-г үз) дайрч буй АШ-д уг зай 40 м-ээс хэтрэх ёсгүй. Дөрөв ба түүнээс дээш утастай задалбар фазад алслалт дунд суурилуулсан хөндлөвч болон бүлэг хөндлөвч хоорондын зай нь 40 м-ээс хэтэрч болохгүй. Хэрэв агаарын шугам С хэв шинжтэй газраар дайрч байгаа бол уг зайг 60 м хүртэл ихэсгэхийг зөвшөөрнө.
Агаарын шугамд олон судалтай утас ба тросс хэрэглэх ёстой. Утасны зөвшөөрөгдөх хамгийн бага хөндлөн огтлолын хэмжээг 2.5.5-р хүснэгтэд үзүүлэв.

2.5.5-р хүснэгт

Механик бат бөхийн нөхцлөөр утаснуудын зөвшөөрөгдөх хамгийн бага хөндлөн огтлол

АШ-ын тодорхойлолт	Утасны хөндлөн огтлол, мм²
АШ-ын тодорхойлолт	Хөнгөн цагаан ба дулааны аргаар боловсруулаагүй хөнгөн цагааны хайлш	Дулааны аргаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлш	Ган-Хөнгөн цагаан утас	Ган утас
Огтлолцол байхгүй АШ, мөсжилтийн районаар:
II хүртэл	70	50	35/6,2	35
III – IV	95	50	50/8	35
V ба түүнээс дээш	-	-	70/11	35
Гол суваг ба инженерын барилга байгууламжтай огтлолцож байгаа АШ, мөсжилтийн районаар:
II хүртэл	70	50	50/8	35
III – IV	95	70	50/8	50
V ба түүнээс дээш	-	-	70/11	50
Хоёр буюу эсвэл олон хэлхээтэй тулгуур дээр татсан АШ:
20 кВ хүртэл	-	-	70/11	-
35 кВ ба түүнээс дээш	-	-	120/19	-

Тайлбар: 1. Автомашины зам, троллейбус болон трамвайны шугам, ерөнхий биш зориулалтын төмөр замтай огтлолцож байгаа алслалт дээр, огтлолцол байхгүй АШ-д хэрэглэж байгаатай адил хөндлөн огтлолтой утас хэрэглэж болно.

2. Зэврэлт эсэргүүцэх, хамгаалалттай утас хэрэглэх шаардлагатай районд тухайн утасны зөвшөөрөгдөх хамгийн бага хөндлөн огтлолыг зэврэлт эсэргүүцэх хамгаалалтгүй утасны харгалзах хамгийн бага хөндлөн огтлолтой тэнцүү байхаар авна.

Ган зүрхэвчтэй дулааны аргаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утас болон ган-хөнгөн цагаан утасны ган зүрхэвч дэх соронзон ханалтын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлыг бууруулахын тулд тэгш тоотой давхраг бүхий хөнгөн цагаан утас хэрэглэхийг зөвлөж байна.
Аянгаас хамгаалах троссонд дүрмийн дагуу цайрдсан ган утсаар хийсэн ган канат татлага хэрэглэх ба онцгой идэмхий орчинд эрчлээс нь задардаггүй ба дараахаас багагүй хөндлөн огтлолтой тросс, утас хэрэглэнэ. Үүнд:

35 мм²– Огтлолцол байхгүй 35 кВ-ын АШ-д;

35 мм²– Мөсжилтийн I ба II-р районд ердийн хэрэглээний ба цахилгаанжуулсан төмөр замтай алслалт дундаа огтлолцож байгаа 35 кВ-ын АШ-д;

50 мм²– Бусад районд хоёр ба олон хэлхээтэй шугамын тулгуур дээр татагдсан АШ-д;

50 мм²– 110-150 кВ-ын АШ-д;

70 мм²– 220 кВ болон түүнээс дээш хүчдэтэй АШ-д;

Ган-хөнгөн цагаан утас буюу ган зүрхэвчтэй дулааны аргаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утсыг аянгаас хамгаалах тросс маягаар дараахь тохиолдолд хэрэглэхийг зөвлөж байна:

Инженерийн барилга байгууламж дээгүүр гарч буй өндөр хариуцлагатай шилжилтэд (цахилгаанжуулсан төмөр зам, IА ангиллын автозам (2.5.256), завь онгоц явдаг гол суваг);
Агаар мандлын бохирдол өндөртэй газраар өнгөрч буй АШ-ын хэсэгт (химийн идэвхтэй хаягдал ихтэй үйлдвэрлэлийн район, давсархаг хөрстэй газарт, идэвхтэй газар тариалангийн үйл ажиллагаа явуулдаг газар, давслаг нуур цөөрөм г.м), мөн түүнчлэн суурин ба хүрэхэд хэцүү газраар дайрч буй АШ-д;
Дулаан тэсвэрлэлтийн нөхцлөөр нэг фазын богино залгааны гүйдэл өндөртэй АШ-д ба холбооны шугамд нөлөөлөх нөлөөллийг багасгах зорилгоор;

Гэхдээ хоёр ба олон хэлхээтэй тулгуур дээр татагдсан АШ-ын троссын хөнгөн цагаан (эсвэл хөнгөн цагааны хайлш) ба ган хэсгийн нийлбэр хөндлөн огтлолын хэмжээ хүчдлийн түвшнээс үл хамааран 120 мм² –аас бага байх ёсгүй.

Аянгаас хамгаалах троссыг олон сувагтай өндөр үелзлэлийн холбооны систем байгуулах зорилгоор ашиглаж байгаа бол шаардлагатай тохиолдолд ганц эсвэл бие биенээс нь тусгаарласан тросс хэрэглэх буюу дотор нь холбооны шилэн кабель суулгасан тросс хэрэглэнэ (2.5.178-2.5.200). Хоёрлосон троссны хооронд алслалт дунд ба анкерын гогцоон дээр зай барих тусгаарлах хөндлөвч суурилуулсан байх ёстой.

Эдгээр хөндлөвчийн хоорондох зай алслалт дунд 40 м-ээс хэтрэх ёсгүй.

Хөнгөн цагаан утасны хөндлөн огтлол А, ган утасны огтлол С-тэй ган-хөнгөн цагаан утсыг дараахь хүрээнд хэрэглэхийг зөвлөж байна. Үүнд:

Мөсжилтийн ханын зузаан 25 мм² ба түүнээс бага районд:

А нь 185 мм² – А/С-ын харьцаа 6,0-оос 6,25-ын хооронд;

А нь 240 мм² болон түүнээс дээш – А/С-ын харьцаа 7,71-ээс дээш;

Мөсжилтийн ханын зузаан 25 мм² –ээс дээш районд:

А нь 95 мм² хүртэл – А/С-ын харьцаа 6,0;

А нь 120 мм²-ээс 400 мм² – А/С-ын харьцаа 4,29-оос 4,39-ын хооронд;

А нь 450 мм²-ээс дээш – А/С-ын харьцаа 7,71-оос 8,04-ын хооронд;

700 м-ээс дээш алслалттай их шилжилтэд – А/С-ын харьцаа 1,46-аас багагүй хөндлөн огтлолтой ган-хөнгөн цагаан утас хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Өөр бусад материалаар хийсэн утасны сонголтыг тооцоо судалгаа үндэслэн тогтооно.

Ашиглалтын явцад дамжуулах утас зэврэлтээс болж тасардаг нь тогтоогдсон газар (давстай нуур цөөрмийн эрэг, давсархаг элстэй район болон үйлдвэрлэлийн район, II ба III төрлийн агаар мандалтай газар) мөн түүнчлэн тооцоо судалгааны явцаас тийм байж болзошгүй газар холбогдох, улсын стандарт тухайн нөхцөлд ашиглах зориулалттай техникийн шаардлага хангасан утас хэрэглэх нь зүйтэй.

Тал хээр газар ашиглалтын мэдээ судалгаа байхгүй тохиолдолд дээрх шаардлагын үйлчлэх зурвас газрыг 5 км-ын өргөнтэй тогтоох ба химийн үйлдвэрийн орчинд энэ зурвасыг 1,5 км-ээр тогтооно.

АШ-ын хийц, фазын утасны хөндлөн огтлолын талбай ба тэдгээрийн хоорондын байрлал, тоо зэргийг сонгохдоо утасны гадаргуу дээрх цахилгаан орны хүчдэл нь титэмлэлт ба радио-шуугианы нөхцлөөр зөвшөөрөгдөх түвшинд байхаар сонгож авна (1.3-р бүлгийг үз).

Титэмлэлт ба радио-шуугианы нөхцлөөр далайн түвшнээс 1000 м хүртэлх өндөрт байрлах АШ-д, 2.5.6-р хүснэгтэд заасан диаметраас багагүй диаметртай утас хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Механик тооцоогоор тодорхойлсон аянгаас хамгаалах троссын хөндлөн огтлолыг, дулаан тэсвэрлэх чадвараар 1.4, 2.5.193, 2.5.195, 2.5.196-р зүйл ба бүлгийн дагуу шалгасан байх ёстой.

2.5.6-р хүснэгт

Титэмлэлт ба радио-шуугианы нөхцлөөр зөвшөөрөгдөх, АШ-ын утасны хамгийн бага диаметр, мм

АШ-ын хүчдэл, кВ	Фазын утас
АШ-ын хүчдэл, кВ	ганц	хоёр ба түүнээс дээш
110	11,4 (АС 70/11)	-
150	15,2 (АС 120/19)	-
220	21,6 (АС 240/32) 24,0 (АС 300/39)	-
330	33,2 (АС 600/72)	2х21,6(2хАС 240/32) 3х15,2(3хАС 120/19) 3х17,1(3хАС 150/24)
500	-	2х36,2(2хАС 700/86) 3х24,0(3хАС 300/39) 4х18,8(4хАС 185/29)
750	-	4х29,1(4хАС 400/93) 5х21,6(5хАС 240/32)

Тайлбар: 1. 220 кВ-ын АШ-д, утасны хамгийн бага диаметр 21,6 мм нь фазын хэвтээ байрлалд хамаарах ба үлдсэн бүх тохиолдолд радио-шуугианы зөвшөөрөгдөх нөхцлийг шалгасны үндсэн дээр зөвшөөрнө.

2.330 кВ-ын АШ-д утасны хамгийн бага диаметр 15,2 мм (3 утас нэг фазад) нь нэг хэлхээтэй тулгуурт хамаарна.

Утас ба троссыг хэвийн, аваарийн ба угсралтын горимын тооцооны ачаалалд 2.5.71-2.5.74-д заасан нөхцөлийн хослолд тооцсон байх ёстой. Гэхдээ утас ба троссон дахь механик хүчдэл нь 2.5.7-р хүснэгтэд заасан зөвшөөрөгдөх утгаас хэтрэх ёсгүй.

2.5.7-р хүснэгтэд заасан механик хүчдлийг алслалт дахь механик хүчдэл хамгийн их байх цэгээр авч тооцох хэрэгтэй. Хүснэгтэд заасан механик хүчдлийг утасны унжилтийн хамгийн доод цэгт үйлчилж байгаа мэтээр тооцож болох ба гэхдээ утас өлгөсөн хэсэг дахь механик хүчдэлийн хэтрэлт 5%-аас дээшгүй байх ёстой.

2.5.7-р хүснэгт

1 кВ-оос дээш хүчдэлтэй АШ-ын, утас ба троссын

зөвшөөрөгдөх механик хүчдэл

Утас ба тросс

Зөвшөөрөгдөх хүчдэл, сунгалтын үеийн бат бөхийн хязгаар %-аар

Зөвшөөрөгдөх хүчдэл, Н/мм²

хамгийн их ачаалал болон бага температурт

жилийн дундаж температурт

хамгийн их ачаалал болон бага температурт

жилийн дундаж температурт

Хөнгөн цагаан, дараахь хөндлөн огтлол бүхий, мм²:

70 – 95

120 – 240

300 – 750

Дулаанаар боловсруулаагүй хөнгөн цагааны хайлш, дараахь хөндлөн огтлол бүхий, мм²:

50 – 95

120 – 185

Дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлш, дараахь хөнд лөн огтлол бүхий, мм²:

50 – 95

120 – 185

114

128

Ган-хөнгөн цагаан утас, дараахь хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол бүхий, мм²:

400 ба 500, А/С-н харьцаа 20,27 ба 18,87 үед

400 ба 500, 1000 А/С-н харьцаа 17,91, 18,08, 17,85

330, А/С-н харьцаа 11,51

150-800, А/С-н харьцаа 7,8-аас 8,04

35-95, А/С-н харьцаа 5,99-ээс 6,02

185 ба түүнээс дээш А/С 6,14-6,28

120 ба түүнээс дээш А/С 4,29-4,38

500 А/С-н харьцаа 2,43

185, 300, 500 А/С-н харьцаа 1,46

70 А/С-н харьцаа 0,95

95 А/С-н харьцаа 0,65

104

117

126

120

135

153

205

254

272

308

102

137

169

204

231

Ган зүрхэвчтэй дулааны аргаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшан утас, хөнгөн цагаан хайлшын хөндлөн огтлол, мм²:

500 А/С-н харьцаа 1,46

70 А/С-н харьцаа 1,71

292

279

195

186

Ган утас

310

216

Ган канаат

Стандарт ба техникийн нөхцлийн дагуу

Хамгаалалтын бүрээстэй утас

114

Дээрх хүснэгтэд заасан утас ба троссын зөвшөөрөгдөх механик хүчдэлийн хэмжээ нь байгаль цаг уурын ба бусад онцлог нөхцөл, дамжуулах утас ба троссыг үйлдвэрлэгчийн баримталсан стандарт ба техникийн нөхцлөөс шалтгаалан дээрх хүснэгтэд зааснаас ялгаатай байж болох ба энэ тохиолдолд тухайн барилга байгууламж тус бүрийн зураг төслийн тооцоонд энэхүү механик хүчдэлээс хамаарах бүх тооцоог нарийвчлан тодорхойлж өгсөн байх ёстой.

Утасны (троссны) угсралтын механик хүчдэл ба жингийн унжилтын сумны тооцоог үлдэгдэл деформацыг (сунгалтын) тооцон гүйцэтгэх хэрэгтэй.

Утасны (троссны) механик тооцоонд 2.5.8-р хүснэгтэд заасан физик-механикийн үзүүлэлтүүдийг авч ашиглана.

2.5.8-р хүснэгт

Утас ба троссын физик-механикийн үзүүлэлтүүд

Утас ба тросс	Уян харимхайн модуль,10⁴ Н/мм²	Шугаман суналтын температурын коэффициент, 10^-6 град^-1	Сунгалтын үеийн бат бөхийн хязгаар σ_Р*, Н/мм² утас ба тросс бүхлээрээ
Хөнгөн цагаан	6,30	23,0	16
Ган-хөнгөн цагаан хөндлөн огтлолын талбайн харьцаа наас хамааран А/С:
20,27	7,04	21,5	210
16,87 – 17,82	7,04	21,2	220
11,51	7,45	21,0	240
8,04 – 7,67	7,70	19,8	270
6,28 – 5,99	8,25	19,2	290
4,36 – 4,28	8,90	18,3	340
2,43	10,3	16,8	460
1,46	11,4	15,5	565
0,95	13,4	14,5	690
0,65	13,4	14,5	780
Дулаанаар боловсруулаагүй хөнгөн цагааны хайлш	6,3	23,0	208
Дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлш	6,3	23,0	285
Ган зүрхэвчтэй дулаа- наар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлш утас А/С-ын харь- цаанаас хамааран:
1,71	11,65	15,83	620
1,46	12,0	15,5	650
Ган канаат	18,5	12,0	1200**
Ган утас	20,0	12,0	620
Хамгаалалтын бүрээстэй утас	6,25	23,0	294

*Сунгалтын үеийн бат бөхийн хязгаар σ_Р нь улсын стандарт эсвэл техникийн нөхцлөөр нормчилсон утасны таслах хүчлэг Р_Р-г, хөндлөн огтлолын талбай S_П-д харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогдоно.

**Холбогдох стандартын дагуу тогтоох ба гэхдээ 1200 Н/мм²-аас бага байж болохгүй.

Дамжуулах утас ба троссыг дараахь тохиолдолд чичиргээнээс хамгаална:

2.5.9-р хүснэгтэд заасан утгаас хэтэрсэн алслалттай АШ-ын утас ба троссыг мөн түүнчлэн жилийн дундаж температурт механик хүчдэл нь 2.5.10-р хүснэгтэд заасан утгаас хэтэрсэн үед чичиргээнээс хамгаалах арга хэмжээг авна;

2.5.9-р хүснэгт

Чичиргээнээс хамгаалах шаардлагатай утас ба троссны алслалтын урт

Утас, тросс	Хөндлөн огтлолын талбай, мм²	Алслалтын урт, м, газрын хэв шинжээс хамааран
Утас, тросс	Хөндлөн огтлолын талбай, мм²	А	В
Ган-хөнгөн цагаан, ган зүрхэвчтэй ба зүрхэвчгүй* дулааны аргаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлш	35 – 95 120 – 240 300 ба түүнээс дээш	80 100 120	95 120 145
Хөнгөн цагаан ба дулаанаар боловс-руулаагүй хөнгөн цагааны хайлш	50 – 95 120 – 240 300 ба түүнээс дээш	60 100 120	95 120 145
Ган	25 ба түүнээс дээш	120	145

*Хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлолын талбайг заасан болно.

2.5.10-р хүснэгт

Чичиргээнээс хамгаалах шаардлагатай утас ба троссны

жилийн дундаж температур дахь механик хүчдэл, Н/мм²,

Утас, тросс

Газрын төрөл

Ган-хөнгөн цагаан утас АС маркийн А/С харьцаанаас хамааран:

0,65 – 0,95

1,46

4,29 – 4,39

6,0 – 8,05

11,5 ба түүнээс дээш

Хөнгөн цагаан ба дулаанаар боловсруулаагүй хөнгөн цагааны хайлш , бүх маркийнх

Ган зүрхэвчтэй ба зүрхэвчгүй дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлш

Ган, бүх маркын

70 –аас их

» 60

» 45

» 40

» 35

» 40

» 170

85 –аас их

» 70

» 55

» 45

» 40

» 45

» 195

Алслалтын урт 150 м-ээс дээш, хоёр утаснаас бүрдэх задалбар утас ба тросс мөн түүнчлэн жилийн дундаж температурт механик хүчдэл нь 2.5.11-р хүснэгтэд заасан утгаас хэтэрсэн тохиолдолд задалбар фаз, троссыг чичиргээнээс хамгаална;

2.5.11-р хүснэгт

Чичиргээнээс хамгаалах шаардлагатай хоёр утаснаас тогтох задалбар фазын утас ба троссны жилийн дундаж температуртай үеийн механик хүчдэл, Н/мм²

Задалбар утас, тросс

Газрын төрөл

Ган-хөнгөн цагаан утас АС маркийн А/С харьцаанаас хамааруулан:

0,65 – 0,95

1,46

4,29 – 4,39

6,0 – 8,05

11,5 ба түүнээс дээш

Хөнгөн цагаан ба дулаанаар боловсруулаагүй хөнгөн цагааны хайлш , бүх маркийнх

Ган зүрхэвчтэй болон зүрхэвчгүй дулаанаар боловс руулсан хөнгөн цагааны хайлш

Ган, бүх маркын

75 –аас их

» 65

» 50

» 45

» 40

» 45

» 195

85 –аас их

» 70

» 55

» 50

» 45

» 50

» 215

Алслалтын урт 700 м-ээс дээш ба гурав түүнээс дээш утаснаас бүрдэх задалбар фазанд; Хэрэв жилийн дундаж температур дахь утасны механик хүчдэл 40 Н/мм²-аас их бол, А хэв шинжтэй газраар трасс нь дайрч өнгөрч байгаа АШ-ын өндөр хүчдлийн хамгаалалтын бүрээстэй утсанд;

2.5.9, 2.5.10 ба 2.5.11-р хүснэгтэд заасан газрын хэв шинжийг 2.5.6-ын дагуу тодорхойлно.

Утсыг чичиргээнээс дараахь маягаар хамгаалахыг зөвлөж байна:

95 мм² хүртэл хөндлөн огтлолын талбайтай хөнгөн цагаан утас ба дулаанаар боловсруулаагүй хөнгөн цагааны хайлш, хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол нь 70 мм² хүртэл дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлш ба ган-хөнгөн цагаан утас, 35 мм² хүртэл хөндлөн огтлолын талбайтай ган троссыг – гогцоо маягын чичиргээ унтраагч (демпферлэгч гогцоо) буюу эсвэл бөхөлсөн спираль саваа, протектор, спираль боолтоор чичиргээнээс хамгаална;

Илүү том хөндлөн огтлолтой утас ба троссыг – Стокбридж маягын чичиргээ унтраагчаар;

Хамгаалалтын бүрээстэй утсыг хөндийрүүлэгчид бэхэлж байгаа хэсэг дээр – хуванцар бүрхүүлтэй спираль маягын чичиргээ унтраагчаар;

Чичиргээ унтраагчыг алслалтын хоёр талд суулгаж өгнө.

Онцгой нөхцөлтэй газраар (уулын амнаас задгай талбай руу гарч байгаа хэсэгт, С хэв шинжтэй газрын зарим нэг алслалт дээр) дайрч буй АШ-д, чичиргээний хамгаалалтыг тусгай төслийн дагуу хийж гүйцэтгэнэ.

Их шилжилтийн чичиргээний хамгаалалтыг 2.5.163-ын дагуу хийж гүйцэтгэнэ.

Утас ба троссны байрлал тэдгээрийн хоорондахь зай

Агаарын шугамын утас тулгуур дээр ямар ч байрлалтай байж болно: хэвтээ, босоо, холимог. 35 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-д утаснууд хэд хэдэн давхарлагаас (ярус) бүрдэж байгаа бол хөрш давхарлагуудын утсууд хоорондоо харьцангуй хэвтээ шилжилттэй байрлал тохиромжтой; мөсжилтийн IV ба түүнээс дээш районд утаснуудыг хэвтээ байрлуулахыг зөвлөж байна.
АШ-ын утас хоорондын зай ба утас, троссын хоорондын зайг дараахь нөхцөлийн дагуу сонгож авна:

Алслалт дунд утасны (троссны) ажиллах нөхцлөөр (2.5.88-2.5.94-ын дагуу);
Зөвшөөрөгдөх тусгаарлах зайн хэмжээсээр: утас хооронд 2.5.126-ын дагуу, утас ба тулгуурын элементүүд хооронд 2.5.125-ын дагуу;
Аянгын хэт хүчдлийн хамгаалалтын нөхцлөөр (2.5.120 ба 2.5.121-ын дагуу);
Титэмлэлт, радио-шуугиан ба акустик шуугианы зөвшөөрөгдөх түвшний нөхцлөөр (1.3-р бүлэг, 2.5.81, холбогдох улсын стандарт ба БНбД-ын дагуу);

Утас хооронд мөн түүнчлэн утас ба тросс хоорондын зайн хэмжээг тухайн оворын алслалтад, харгалзах жингийн унжилтын сумаар сонгох ба гэхдээ троссын унжилт утасны унжилтаас их байж болохгүй.

Тулгуур байршуулах явцад гарсан оворын алслалтын хэтрэлт нь 25%-аас хэтрээгүй зарим нэг алслалтад (бүх алслалтын тооны 10%-аас ихгүй), оворын алслалтын хувьд тооцсон зайг өсгөж тооцох шаардлагагүй.

Оворын алслалт 25%-аас хэтэрсэн алслалтад, утас хоорондын ба утас, троссын хоорондын зайг 2.5.88-2.5.90, 2.5.92-2.5.95, 2.5.120 ба 2.5.121-ын дагуу шалгах шаардлагатай.

АШ-ын фазуудад утасны унжилтын сум ба хийц мөн гирлянд хөндийрүүлэгчид нь ялгаатай бол утас (тросс) хоорондын зайг алслалт дунд нэмэлтээр шалгаж тооцох хэрэгтэй. Уг тооцоог АШ-ын тухайн алслалтын тэнхлэгт перпендикуляр үйлчилж байгаа норматив салхины даралт –тай үед статик өөрчлөлтийн хамгийн таагүй нөхцлийг баримтлан явуулна. Энэ үед утас хооронд ба утас, тросс хоорондын зай хамгийн их ажлын хүчдэлтэй үед 2.5.125 ба 2.5.126-д заасан зайнаас бага байж болохгүй.

Завсрын баригч гирлянд хөндийрүүлэгчтэй АШ-д утаснууд хэвтээ байрлалтай бол утас хоорондын хамгийн бага зайг алслалт дунд дараахь томьёогоор тодорхойлно:

– утас (хазайлтгүй) хоорондын зай хэвтээгээр (задалбар утсанд – өөр фазын хамгийн ойр байгаа утас хоорондын зай), м;

– дотоод хэт хүчдлийн нөхцлөөр 2.5.126-ын дагуу сонгосон зай, м;

– коэффициент (утгыг нь хүснэгт 2.5.12-ын дагуу тогтооно);

– хамгийн их температуртай эсвэл мөсжилттэй салхигүй үед бодит алслалтад харгалзах хамгийн их унжилтын сум, м;

– Баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн урт, м;

Анкер тулгуураар хязгаарлагдаж байгаа алслалтад ; хосолмол (комбинированный) гирлянд хөндийрүүлэгчид -г түүний босоо хавтгайд буусан проекцын уртаар тогтооно;

Өөр хийцтэй гирлянд хөндийрүүлэгч бүхий алслалтад l-г хөрш тулгуурууд дээрх гирлянд хөндийрүүлэгчидийн нийлбэр уртын хагасаар тогтооно;

– Утас хоорондын зайд оруулах засвар, м: 35 кВ-ын АШ – 0,25, 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын анкерын тулгуураар хязгаарласан алслалтад – 0,5, бусад тохиолдолд ;

2.5.12-р хүснэгт

коэффициентийн утга

	0,5	1	2	3	5	7	10 ба түүнээс дээш
	0,65	0,70	0,73	0,75	0,77	0,775	0,78

– Утсан дахь тооцооны салхины ачаалал, Н (2.5.54-ын дагуу);

– Утасны жингийн тооцооны ачаалал, Н;

2.5.12-р хүснэгтэд заасан -ын завсрын утгад харгалзах -г шугаман интерполяцаар тодорхойлно.

Баригч гирлянд хөндийрүүлэгчтэй АШ-ын утаснууд босоо байрласан бол хазайлтгүй утас хоорондын хамгийн бага зайг алслалт дунд дараахь томьёогоор тодорхойлно:

– Хазайлтгүй утас хоорондын зай (задалбар утсанд - өөр фазуудын хамгийн ойр байгаа утас хоорондын зай), м;

– 2.5.88-д заасантай ижил;

– коэффициент (утгыг нь хүснэгт 2.5.13-ын дагуу тогтооно);

– Утас (тросс) бэхэлсэн цэгийг холбож татсан шугамын босоо тэнхлэгтэй үүсгэх өнцөг, хэрэв энэ өнцөг 10⁰-аас бага бол авж болно;

2.5.13-р хүснэгт

коэффициентийн утга

Утасны унжилтын сум, м	K_Г коэффициентын утга, P_ГП/P₁ харьцаанаас хамааруулан
Утасны унжилтын сум, м	0,5	1	2	3	4	5	7	10 ба түүнээс дээш
12-оос бага	0,4	0,7	0,9	1,1	1,2	1,25	1,3	1,4
12 – 20	0,5	0,85	1,15	1,4	1,5	1,6	1,75	1,9
20-оос дээш	0,55	0,95	1,4	1,75	2,0	2,1	2,3	2,4

– Утасны тооцооны мөсжилтийн ачаалал, Н/м (2.5.55-ын дагуу тогтооно);

– 2.5.88-тай ижил ;

2.5.13-р хүснэгтэд заасан -ын завсрын утгад харгалзах –г шугаман интерполяцаар тодорхойлно.

Баригч гирлянд хөндийрүүлэгчтэй АШ-ын утаснууд нь холимог байрлалтай бол (утаснууд нь бие биетэйгээ харьцангуй хэвтээ ба босоо шилжилттэй) хэвтээ хамгийн бага шилжилт (утас хоорондын босоо зай илэрхий үед) буюу босоо хамгийн бага шилжилт (утас хоорондын хэвтээ шилжилт илэрхий үед) зайг алслалт дунд, АШ-ын утас хоорондын хамгийн бага зай -аас (2.5.88 ба 2.5.89-ын дагуу бодит нөхцөлд тооцсон) хамааран хүснэгт 2.5.14-ын дагуу () буюу эсвэл хүснэгт 2.5.15-ын дагуу () тодорхойлно.

2.5.14-р хүснэгт

байх үеийн утасны хэвтээ ба босоо шилжилтийн харьцаа

Хэвтээ шилжилт	0
Босоо зай					0

2.5.15-р хүснэгт

байх үеийн, утасны хэвтээ ба босоо шилжилтийн харьцаа

Босоо зай	0
Хэвтээ шилжилт					0

Зай ба шилжилтийн завсрын утгыг шугаман интерполяцаар тодорхойлно.

2.5.88, 2.5.89, 2.5.90-ээр тодорхойлсон зайн хэмжээсийг утасны унжилтын сум 4 м хүртэл тохиолдолд 0,1 м-ээр их тал руу нь тэгшитгэж, унжилт 4-12 м үед 0,25 м-ээр, 12 м-ээс их бол 0,5 м-ээр тэгшитгэж авч болно.

2.5.89 ба 2.5.90-ын дагуу сонгосон утас хоорондын зайг долгилолтын нөхцлөөр шалгасан байх ёстой (хавсралтын П1-П8-р хүснэгтийг үз). Эдгээр хоёр зайнаас аль ихийг нь сонгон авна.
Дүүжин хөндийрүүлэгчтэй 35 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ийн паралель биш байрлалтай утас хоорондын хамгийн бага зайг дараахь маягаар тодорхойлно:

Алслалтын дунд – 2.5.88-2.5.91-ын дагуу;
Тулгуур дээр: хэвтээ зай –г 2.5.88-ын дагуу утасны унжилтын сум үед, баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн урт ба ; босоо зай –г 2.5.89-ын дагуу утасны унжилтын сум , ;

Металл ба төмөр бетон тулгууртай АШ-ын утас хоорондын зай дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой: нэг хэлхээтэй тулгуурт – 2.5.125, 2.5.126, хоёр хэлхээтэй тулгуурт – 2.5.95, модон тулгууртай АШ – 2.5.123-д заасан шаардлагыг.

Тулгуураас 1/4 алслалтын зайд: хэвтээ зай -г тулгуур ба алслалтын дундахь зайг интерполяцласны үндсэн дээр тогтооно; босоо зай –г алслалтын дунд байгаа зайтай ижлээр авна.

Алслалт дунд утасны харилцан байршил солигдож байгаа тохиолдолд утас хоорондын хамгийн бага зайг тулгуураас 1/4 буюу 2/4 зайд тооцсон хамгийн бага зай эсвэл –г шугаман интерполяцласны үр дүнд тогтооно.

Утас ба тросс хоорондын зайг 2.5.88-2.5.90-ын дагуу 2 удаа тооцно: утасны параметраар ба троссын параметраар тодорхойлох ба уг хоёр зайнаас хамгийн ихийг нь сонгож авна. Гэхдээ АШ-ын фазын хүчдэлийн түвшингээр энэ зайг тодорхойлж болно.

Утас ба тросс хоорондын зайг долгилолтын нөхцлөөр сонгохдоо утасны унжилтын сум ба жилийн дундаж температурыг удирдамж болгоно (хавсралтыг үз).

Хоёр ба түүнээс дээш тросстой АШ-д тэдгээрийн хоорондын зайг троссын параметраар тодорхойлно.

Шөрөг (штырь) ба шилбэн (стержень) хөндийрүүлэгчтэй 35 кВ ба түүнээс бага хүчдэлтэй АШ-д дурын байрлалтай утас хоорондын зай алслалт дунд ойртох нөхцлөөр, дараахь томьёогоор тодорхойлсон зайнаас багагүй байх ёстой, м:

– 2.5.88-тай ижил;

– Утас татсаны дараахь хамгийн их температуртай үеийн бодит алслалт дахь утасны унжилтын сум;

м бол зайг 2.5.88 ба 2.5.89-ын дагуу тодорхойлж болох ба .

Хамгаалалтын бүрээстэй утас хоорондын зай тулгуур ба алслалт дунд, тулгуур дээрх утасны байршил ба мөсжилтийн районаас үл хамааран 0,4 м-ээс багагүй байна.

Хоёр хэлхээтэй АШ-ын хэлхээнүүдийн хамгийн ойрхон утас хоорондын хамгийн бага зай нь алслалт дунд утасны ажиллах нөхцлөөр 2.5.88-2.5.91-д заасан шаардлагуудыг хангасан байх ёстой; Гэхдээ энэ зай нь: 20 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ нь шөрөг хөндийрүүлэгчтэй бол – 2 м, дүүжин хөндийрүүлэгчтэй бол – 2,5 м; 35 кВ-ын АШ нь шөрөг хөндийрүүлэгчтэй бол – 2,5 м, дүүжин хөндийрүүлэгчтэй бол – 3 м; 110 кВ-ын АШ-д – 4 м; 150 кВ-ын АШ-д – 5 м; 220 кВ-ын АШ-д – 6 м; 330 кВ-ын АШ-д – 7 м; 500 кВ-ын АШ-д – 8,5 м; 750 кВ-ын АШ-д – 10 м-ээс бага байж болохгүй.

Хамгаалалтын бүрээстэй утастай хоёр хэлхээтэй АШ-ын өөр хэлхээнүүдийн хамгийн ойрхон утас хоорондын хамгийн бага зай шөргөн хөндийрүүлэгчид утсыг нь бэхэлсэн бол – 0,6 м ба дүүжин хөндийрүүлэгчид бэхэлсэн бол 1,5 м-ээс багагүй байх ёстой.

1 кВ-оос дээш хүчдэлийн өөр түвшинтэй АШ-ын утаснуудыг нэг ерөнхий тулгуур дээр хамтруулан өлгөж болно.

Нэг ерөнхий тулгуур дээр 10 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ ба 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ыг дараахь нөхцөлийг хангасны үндсэн дээр хамтруулан өлгөж болно:

1 кВ хүртэлх хүчдэлтэй АШ-ыг өндөр хүчдэлтэй АШ-ын тооцооны нөхцлөөр тооцсон байх ёстой;
10 кВ-ын АШ-ын утас нь 1 кВ-ын АШ-ын утасны дээгүүр байрлах ёстой ба өөр хүчдэлтэй АШ-уудын хамгийн ойрхон утас хоорондын зай тулгуур дээр ба алслалтын дунд орчны агаарын температур +15 ⁰С, салхигүй үед 2 м-ээс багагүй байх ёстой;
Өндөр хүчдэлтэй утасны шөрөг хөндийрүүлэгч дээрх бэхэлгээ давхар байх ёстой;

35 кВ хүртэл хүчдэлтэй тусгаарласан нейтральтай сүлжээнд АШ-ыг илүү өндөр хүчдэлтэй АШ-тай нэг тулгуурт хамтруулан өлгөсөн хэсэгт, өндөр хүчдлийн цахилгаан соронзон болон цахилгаан статик нөлөөллөөс болж 35 кВ-ын АШ-д үүсэх тусгаарласан нейтральтай сүлжээний нейтралийн шилжилт нь сүлжээний хэвийн горимд фазын хүчдлийн 15%-аас ихгүй байх ёстой.

Өндөр хүчдэлтэй АШ-ын нөлөөлөлд орсон газардуулсан нейтральтай сүлжээнд, нөлөөллийн хүчдэлийн талаар тусгай шаардлага тавихгүй.

Хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ-г, 6–20 кВ-ын АШ-ын утастай, мөн түүнчлэн 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй СИП утастай болон ердийн утастай АШ-тай нэг ерөнхий тулгуур дээр хамтруулан өлгөж болно.

Нэг ерөнхий тулгуур дээр хамтруулан өлгөсөн хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ ба 6-20 кВ-ын АШ-ын хамгийн ойрхон утас хоорондын зай босоогоор, тулгуур дээр ба алслалт дунд орчны температур +15 ⁰С, салхигүй үед 1,5 м-ээс багагүй байх ёстой.

Нэг ерөнхий тулгуур дээр 6-20 кВ-ын хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШТ* болон ердийн утастай АШ-г хамтруулан өлгөхдөө дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой:

1 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ буюу АШТ-ыг өндөр хүчдэлийн хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ-ын тооцооны нөхцлөөр тооцсон байх ёстой;
6-20 кВ-ын хамгаалалтын бүрээстэй утас нь 1 кВ-ын АШ буюу АШТ-ын утасны дээгүүр байрлах ёстой;
6-20 кВ-ын хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ болон 1 кВ-ын АШ буюу АШТ-ын хамгийн ойрхон утас хоорондын зай босоогоор, нэг ерөнхий тулгуур дээр ба алслалтын дунд орчны температур 15 ⁰С, салхигүй үед АШТ бол 0,4 м-ээс багагүй, АШ бол 1,5 м-ээс багагүй байх ёстой.
6-20 кВ-ын хамгаалалтын бүрээстэй утсыг шөрөг ба дүүжин хөндийрүүлэгч дээр хүчилсэн бэхэлгээгээр бэхэлсэн байх ёстой.

* Энэ бүлэгт ба цаашдаа АШТ нь – 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй СИП утастай цахилгаан дамжуулах агаарын шугам

Хөндийрүүлэгч ба арматур

110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-д дүүжин хөндийрүүлэгч хэрэглэх ёстой ба шилбэн (стержень) мөн шилбэн-тулагч (опорно-стержневой) хөндийрүүлэгч хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

35 кВ-ын АШ-д дүүжин буюу шилбэн хөндийрүүлэгч хэрэглэнэ. Шөрөг хөндийрүүлэгч хэрэглэж болно.

20 кВ ба түүнээс бага хүчдэлтэй АШ-д дараахь төрлийн хөндийрүүлэгч хэрэглэх ёстой:

1) Завсрын тулгуур дээр – дурын төрлийн хөндийрүүлэгч;

2) Анкер төрлийн тулгуур дээр – дүүжин хөндийрүүлэгч, мөсжилтийн I-р районд суурин биш газар шөрөг хөндийрүүлэгч хэрэглэж болно.

Хөндийрүүлэгчийн төрөл ба материалын (шил, шаазан, полимер материал) сонголтыг цаг уурын нөхцөл (температур ба чийгшилт) ба бохирдолтын зэргийг тооцон сонгож авна.

330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-д дүрмийн дагуу шилэн хөндийрүүлэгч хэрэглэхийг зөвлөж байна; 35–220 кВ-ын АШ-д шилэн, полимер ба шаазан хөндийрүүлэгч хэрэглэх ба шилэн, полимер хөндийрүүлэгч голчлон хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Ашиглалтын онцгой хүнд нөхцөлтэй газар (уул, намаг шавар, тайгын нөхцөл) баригдаж буй АШ, хоёр ба олон хэлхээтэй тулгуур дээр барьсан АШ, цахилгаанжуулсан төмөр замыг тэжээж буй татах дэд станцын (тяговый) АШ, их шилжилтэд хүчдлийн түвшингээс үл хамааран шилэн хөндийрүүлэгч хэрэглэх ба зохих үндэслэл байгаа тохиолдолд полимер хөндийрүүлэгч хэрэглэж болно.

Гирлянд дахь хөндийрүүлэгчийн тоог 1.9-р бүлгийн дагуу сонгоно.
Хөндийрүүлэгч ба арматурыг 2.5.71 ба 2.5.72-д заасан цаг уурын нөхцөлтэй АШ-ын хэвийн ба аваарын горимын ачааллаар сонгож авна.

Баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн аваарын горимын хэвтээ ачааллыг 2.5.141, 2.5.142 ба 2.5.143-ын дагуу тодорхойлно.

Хөндийрүүлэгч ба арматурын тооцооны хүчлэг нь улсын стандарт техникийн нөхцлөөр тогтоосон нормчилсон эвдлэх ачааллын утгыг материалын найдваржилтийн коэффициент g_М-д хуваасан утгаас (хөндийрүүлэгчид механик буюу цахилгаан механик ачаалал, арматурт механик ачаалал) хэтрэх ёсгүй.

Жилийн дундаж температур хасах 10 ⁰С ба түүнээс хүйтэн район болон хамгийн бага температур нь хасах 50 ⁰С ба түүнээс хүйтэн районоор дайрч буй АШ-ын хөндийрүүлэгч ба арматурт үйлчлэх тооцооны ачааллыг ажиллах нөхцөлийн коэффициент –оор үржүүлж тооцох ба бусад АШ-д байна.

Хөндийрүүлэгч ба арматурын материалын найдваржилтийн коэффициент g_М нь дор дурьдсанаас багагүй байх ёстой:

Хэвийн горимд:

хамгийн их ачаалалд 2,5

ашиглалтын дундаж ачаалалд, хөндийрүүлэгч дээр

баригч гирлянд хөндийрүүлэгч 5,0

татагч гирлянд хөндийрүүлэгч 6,0

Аваарийн горимд:

500 кВ ба 750 кВ-ын АШ-д 2,0

330 кВ ба түүнээс бага АШ-д 1,8

Хэвийн ба аваарийн горимд:

Дэгээ ба шөрөг хөндийрүүлэгчид 1,1

Аваарийн горимын тооцооны нөхцлийг хоёр ба олон хэлхээтэй баригч ба татагч хөндийрүүлэгч (хоорондоо механик холбоостой, 2.5.111-г хар) дээр нэг хэлхээг тасарсанаар тооцно. Гэхдээ утас ба троссны тооцооны ачаалалд, 2.5.71-д заасан хамгийн их ачааллын утга бий болгох цаг уурын нөхцлийг сонгож авах ба харин тасраагүй үлдсэн хөндийрүүлэгч хэлхээн дахь тооцооны хүчлэг нь хөндийрүүлэгчийг эвдэх механик (цахилгаан механик) ачааллын 90%-аас хэтэрч болохгүй.
Баригч ба татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийн хийц нь барилга угсралтын ба засвар үйлчилгээ хийхэд тохиромжтой байх ёстой.
Дүүжин хөндийрүүлэгчид утас бэхлэх ба троссын бэхэлгээг баригч буюу татагч үхлүүт (глухой) хавчаарын тусламжтай хийнэ.

Дамжуулах утсыг шөрөг хөндийрүүлэгчид тусгай хавчаар буюу боож баглах утасны тусламжтай бэхэлнэ.

АШ-ын хамгийн их ажлын хүчдэлд гирлянд хөндийрүүлэгч, арматурын үүсгэж буй радио-шуугиан нь улсын стандартын нормчилсон утгаас хэтрэх ёсгүй.
750 кВ-ын АШ-ын баригч гирлянд хөндийрүүлэгч нь хоёр хэлхээтэй байх ёстой ба тулгуур дээр хоёр тусдаа цэгт бэхлэгдэх ёстой.
330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын завсрын-өнцгийн тулгуурын баригч гирлянд хөндийрүүлэгч нь хоёр хэлхээтэй байх ёстой.
Хүрэхэд хэцүү газар байрласан 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-д тулгуур дээр тусдаа цэгт бэхлэгдсэн хоёр хэлхээтэй баригч ба татагч гирлянд хөндийрүүлэгч хэрэглэхийг зөвлөж байна.
Хоёр хэлхээтэй баригч гирляндын хэлхээнүүдийг АШ-ын тэнхлэгийн дагуу байршуулах хэрэгтэй.
Гурав ба түүнээс дээш утастай задалбар фаз бүхий АШ-ын шлейф дахь утсыг татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийн арматуртай мөргөлдөж гэмтээхээс сэргийлэн, шлейфийн утас гирляндын арматурт ойртох хэсэг дээр хамгаалалтын муфт суулгасан байх хэрэгтэй.
Хоёр ба гурван хэлхээтэй татагч гирляндыг тулгуур дээр тусдаа цэгт бэхлэх боломжийг авч үзэх хэрэгтэй. Гурваас илүү хэлхээтэй татагч гирляндыг тулгуурт хоёроос доошгүй цэгт хуваан бэхлэж болно.

Задалбар фазын татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийн хийц ба тэдгээрийн тулгуур дээр бэхлэгдсэн бэхэлгээний хийц нь задалбар фазын бүрэлдхүүнд орж буй утсыг нэг нэгээр нь салгаж угсрах боломжтой байх ёстой.

330 кВ болон түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын тулгуур дээр тусдаа цэгт бэхлэгддэг татагч гирлянд хөндийрүүлэгчид, утас бэхлэгдэж буй талаас бүх хөндийрүүлэх хэлхээг механик холбоосоор хооронд нь холбох боломжыг авч үзсэн байх ёстой.
330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын татагч гирлянд хөндийрүүлэгч дээр алслалт талаас нь экранчлагч хамгаалах арматур суурилуулсан байх ёстой.
АШ-ын нэг алслалтад утас ба тросс бүрт нэгээс илүү залгаас байж болохгүй.

2.5.231-2.5.268 ба 2.5.279-д тоочсон инженерын барилга байгууламж, усан байгууламж, гудамж огтолсон АШ-ын алслалтад дараахь утас ба троссонд нэг залгаас хийхийг зөвшөөрнө:

Хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол нь 240 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой ган-хөнгөн цагаан утас, гангийн орцоос үл хамааран;

А/С£1,49 харьцаатай дурын хөндлөн огтлолтой ган-хөнгөн цагаан утас;

Хөндлөн огтлолын талбай 120 мм²-аас багагүй ган тросс;

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 150 мм²-аас багагүй гурван ган-хөнгөн цагаан утаснаас бүрдэх задалбар фазын утас;

АШ-ын утаснууд хоорондоо харилцан огтлолцож байгаа алслалт дээр залгаас холбоос хийхийг хориглох ба мөн түүнчлэн газар дээрх ба газар доорх шатах шингэн, хий дамжуулах хоолойтой АШ-ын утас огтлолцож байгаа бол мөн залгаас, холбоос хийхийг хориглоно.

Холболтын, таталтын хавчаарт холбогдсон утас ба троссны үзүүрийн бат бөх нь утас канаатыг сунгаж тасдах хүчлэгийн 90%-аас багагүй байх ёстой.

Хэт хүчдлийн хамгаалалт, газардуулга

Металл ба төмөрбетон тулгууртай 110-750 кВ-ын АШ нь бүх уртынхаа турш аянгын шууд цохилтоос троссоор хамгаалагдсан байх ёстой.

110-500 кВ-ын АШ-ын бүхэлд нь буюу эсвэл түүний хэсгийг дараахь нөхцөлд троссгүйгээр барьж болно:

1) Жилийн аянгын цаг 20-оос бага район мөн газар луу цахих цахилалтын нягтшил нь 1 км² газарт 1,5-аас бага уулын районд (жилийн хэмжээгээр);

2) Хөрсний цахилгаан дамжуулалт муутай районд баригдсан АШ-ын хэсэг дээр (r>10³ Ом×м);

3) Тооцооны мөсжилтийн ханын зузаан 25 мм-ээс их байх, трассын хэсэг дээр;

4) Тооцоо судалгаагаар тогтоосон: тросс хамгаалалттай АШ-ын аянгын тасралтын тоотой тэнцүү тоотой байхаар дамжуулагч утсыг тулгуурын газардуулсан хэсэгтэй харьцангуйгаар хүчилсэн нэмэлт хөндийрүүлэгчтэй АШ-д;

1-3-р зүйлд заасан тохиолдол бүрт шугамын аянгын тасралтын тоог ашиглалтын туршлагыг харгалзан тооцоо судалгаагаар тогтоох ба энэхүү тасралтын тоо нь 110-330 кВ-ын АШ-д хүчилсэн хөндийрүүлэгчгүй үед гурваас хэтрэхгүй, 500 кВ-ын АШ-д нэгээс хэтрэхгүй байх ёстой.

Олборлох болон нефть, хий дамжуулах объектыг цахилгаан эрчим хүчээр хангаж буй 110-220 кВ-ын агаарын шугам нь бүх уртынхаа дагуу аянгын шууд цохилтоос троссоор хамгаалагдсан байх ёстой (аянгын үйл ажиллагааны идэвхжил болон хөрсний эквивалент эсэргүүцлээс үл хамааран).

АШ-ын дэд станц руу ойртсон (орсон) хэсгийн хамгаалалтыг 4.2-р бүлэгт заасан шаардлагын дагуу хийж гүйцэтгэнэ.
35 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-д аянгаас хамгаалах тросс хэрэглэх шаардлагагүй.

6-20 кВ-ын хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ-д, дамжуулах утасны тусгаарлагчыг аянгын цохилтоос хамгаалах төхөөрөмж суурилуулахыг зөвлөж байна. 6-20 кВ-ын модон тулгууртай агаарын шугамд аянгын хамгаалалтын нөхцөлийн дагуу металл траверс хэрэглэхийг зөвлөхгүй байна.

Ганц нэгээр байгаа металл ба төмөр бетон тулгуурын гирлянд хөндийрүүлэгч, мөн захын тулгуур нь дээр заасан төрлийн болох модон тулгууртай АШ-ын сул (хүчилсэн биш) хөндийрүүлэгчтэй газруудыг хамгаалах аппаратаар хамгаалах ёстой ба хамгаалах аппаратын төрөл нь вентилийн цэнэг шавхагч, шугаман бус хэт хүчдэл хязгаарлагч, яндан цэнэг шавхагч болон очит завсар байж болно.

Суурилуулах гэж буй очит завсар нь 4.2-р бүлэгт заасан шаардлагыг хангасан байх ёстой.

АШ-ыг аянгын хэт хүчдлээс троссоор хамгаалахдаа дараахь зүйлүүдийг удирдамж болгоно:

Нэг баганатай метал ба төмөр бетон тулгуурыг: нэг троссоор хамгаалах бол, хамгаалалтын өнцөг нь 30⁰ аас ихгүй, хоёр троссоор хамгаалах үед хамгаалалтын өнцөг нь 20⁰аас ихгүй байх ёстой;
Утаснууд нь хэвтээ байрлалтай металл тулгуурыг хоёр троссоор хамгаалж байгаа үед хамгаалалтын өнцөг нь захын утастай харьцангуйгаар 110-330 кВ-ын АШ-д – 20⁰-аас ихгүй, 500 кВ-ын АШ – 25⁰-аас ихгүй, 750 кВ-ын АШ – 22⁰-аас ихгүй байх ёстой. Мөсжилтийн IV ба түүнээс дээш районд утасны долгилолт байнга ба эрчимтэй явагддаг бол 110-330 кВ-ын АШ-ын хамгаалалтын өнцөг – 30⁰ байж болно.
Портал төрлийн төмөр бетон ба модон тулгуурын хамгаалалтын өнцөг нь захын утастайгаа харьцангуйгаар 30⁰-аас ихгүй байж болно.
Хоёр троссоор хамгаалж буй АШ-ын хоёр троссын хоорондын зай нь тулгуур дээр, утаснаас тросс хүртэлх босоо зайг 5 дахин авсанаас ихгүй байх ба троссыг тулгуур дээр 30 м-ээс дээш өндөрт бэхэлсэн бол тросс хоорондын зай нь утаснаас тросс хүртэлх босоо зайг 5 дахин авч коэффициент -аар үржүүлсэн зайнаас ихгүй байх ёстой. -троссыг тулгуур дээр бэхэлсэн өндөр.
1. АШ-ын утас ба тросс хоорондын босоо зай алслалтын дунд, салхины үйлчлэлээс үүсэх хазайлтыг тооцохгүйгээр аянгын хэт хүчдлийн хамгаалалтын нөхцлөөр 2.5.16-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байж болохгүй ба хэвтээгээр тулгуур дээрх утас ба тросс хоорондын зайнаас багагүй байх ёстой.

Алслалтын завсрын утга таарвал интерполяцын тусламжтай зайг тодорхойлно.

220-750 кВ-ын АШ-ын бүх тулгуурт троссыг хөндийрүүлэгчийн тусламжтай бэхлэх ба 40 мм-ээс багагүй хэмжээтэй очит завсараар шунтэлж өгнө.

10 км хүртэл урттай анкерын хэсэг болгон дээр нэг цэгт тусгай холболтын тусламжтай анкерын тулгуур дээр троссыг газардуулсан байх ёстой. Анкерын хэсгийн урт үүнээс их бол газардуулгын цэгийн тоог, АШ-д богино залгаа гарсны улмаас троссонд нөлөөллөөр үүсэх дагуу чигтэй цахилгаан хөдөлгөгч хүч нь очит завсрыг нэвт цохиж чадахааргүй байхаар энэ цэгийн тоог сонгож авна.

Троссын хөндийрүүлсэн бэхэлгээг дүүжин шилэн хөндийрүүлэгчээр хийхийг зөвлөж байна.

2.5.16-р хүснэгт

Алслалтын дунд тросс ба утас хоорондахь хамгийн бага зай

Алслалтын урт, м

Утас ба тросс хоорондын хамгийн бага зай босоогоор, м

Алслалтын урт, м

Утас ба тросс хоорондын хамгийн бага зай босоогоор, м

100

150

200

300

400

500

600

2,0

3,2

4,0

5,5

7,0

8,5

10,0

700

800

900

1000

1200

1500

11,5

13,0

14,5

16,0

18,0

21,0

Хэрэв тросс нь мөсжилт хайлуулах ба холбоо мэдээллийн зорилгоор ашиглагддаггүй бол 220-330 кВ-ын АШ-ын дэд станц руу орж байгаа 1-3 км-ийн урттай хэсэг дээр мөн 500-750 кВ-ын АШ-ын хувьд 3-5 км-ын урттай хэсэг дээр троссыг тулгуур бүрт газардуулж өгнө (2.5.129-г үз).

Хэрэв 150 кВ ба түүнээс бага хүчдэлтэй АШ-ын троссыг мөсжилт хайлуулах ба өндөр үелзлэлийн холбооны суваг маягаар ашиглана гэж төлөвлөөгүй бол троссын хөндийрүүлсэн бэхэлгээг зөвхөн металл ба төмөр бетон тулгуур дээр хийнэ.

Троссын бэхэлгээ нь хөндийрүүлэгдээгүй АШ-ын хэсэг болон газар руу гүйх богино залгааны гүйдэл нь 15 кА-аас их хэсэг мөн түүнчлэн дэд станц руу орж байгаа хэсэг дээр троссын газардуулгыг, хавчаарыг шунтлэсэн залгаастайгаар ийх хэрэгтэй.

Троссыг өндөр үелзлэлийн холбооны суваг маягаар ашиглаж байгаа бол троссыг, тулгуураас тухайн холбооны сувгийн бүх уртын дагуу тусгаарлаж өгөх ба дэд станц ба өсгөх цэг дээр өндөр үелзлэлийн хаалтуурын (заградитель) тусламжтай газардуулна.

Троссын бэхэлгээнд орж буй хөндийрүүлэгчийн тоо хоёроос багагүй байх ёстой ба өндөр үелзлэлийн холбооны сувгийн зохих найдваржилтын дагуу тоог нь тогтооно. Троссын татагч бэхэлгээн дахь хөндийрүүлэгчийн тоог троссын завсрын баригч бэхэлгээн дахь хөндийрүүлэгчийн тооноос 2 дахин ихэсгэж авна.

Тросс өлгөсөн хөндийрүүлэгчийг очит завсраар шунтлэсэн байх ёстой. Очит завсрын хэмжээг дараахь нөхцлөөр сонгоно:

Очит завсрыг нэвт цохих хүчдэл нь троссын хөндийрүүлсэн бэхэлгээг нэвт цохих хүчдэлээс 20%-аар бага байх ёстой;
Очит завсар нь өөр тулгуур дээр газар руу гарсан нэг фазын богино залгааны үед нэвт цохигдох ёсгүй;
Аянга ниргэх үед нэвт цохигдсон очит завсарт үүссэн нум нь үйлдвэрийн давтамжтай (50 Гц) гүйдэл орж ирэх үед дагалдан өөрөө унтрах ёстой;

500-750 кВ-ын АШ-ын үйлдвэрийн давтамжтай гүйдлийн нум өөрөө унтрах нөхцлийг сайжруулах ба цахилгаан эрчим хүчний алдагдлыг багасгах үүднээс троссын солбицлыг (скрещивание тросс) хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Хэрэв АШ-ын троссыг мөсжилт хайлуулах зорилгоор ашиглах бол троссыг хайлуулалт явуулах бүх уртын дагуу тулгуураас хөндийрүүлэн бэхэлнэ. Хайлуулалт явуулах хэсгийн нэг цэг дээр тусгай холболтын тусламжтай троссыг газардуулна. Троссын хөндийрүүлэгчийг очит завсраар шунтлэх ёстой ба очит завсар нь хайлуулах хүчдэлийг тэсвэрлэх чадвартай байх ёстой ба мөн түүнийг нэвт цохих хүчдэл нь троссын хөндийрүүлэгчийг нэвт цохих хүчдэлээс бага байх ёстой. Очит завсрын хэмжээ нь богино залгаа ба аянгын үед үүсэх үйлдвэрлэлийн давтамжтай дагалдсан гүйдлийн нум өөрөө унтрахаар тохируулагдсан байх ёстой.

Портал маягын модон тулгууртай АШ-ын фаз хоорондын зай нь модоор дээгүүр хэмжсэнээр 35 кВ-ын АШ-д – 3м; 110 кВ-ын АШ-д – 4м; 150 кВ-ын АШ-д – 4,8м; 220 кВ-ын АШ-д – 5м-аас багагүй байх ёстой.

Тооцоо үндэслэл судалгааг нь сайн гаргасан зарим нэг тохиолдолд (богино залгааны гүйдэл багатай, аянгын үйл ажиллагааны идэвхжил муутай г.м) фаз хоорондын зайг хүчдэлийн доод шаталбартай түвшинд харгалзах зайгаар солихыг зөвшөөрнө.

Хэрэв 2.5.94-ын дагуу алслалт дундын зайд тавих шаардлагыг бүрэн хангасан бол нэг баганатай модон тулгуурт фаз хоорондын (мод дагуулж авсан зайн хэмжээс) дараахь зайг баримталж болно: 0,75м – 3-20 кВ-ын АШ, 35 кВ-ын АШ-д – 2,5 м.

АШ-ын кабель залгаасын хоёр төгсгөлд аянгын хэт хүчдлээс хамгаалах тоноглол суурилуулсан байх ёстой. Хамгаалах аппаратын газардуулах хавчаар, кабелийн металл гадаргуу ба кабелийн муфтын корпусууд хоорондоо хамгийн богино замаар холбогдсон байх ёстой. Хамгаалах аппаратын газардуулгын хавчаар нь газардуулга руу тусдаа утсаар холбогдсон байх ёстой.

Дараахь тохиолдолд аянгын хэт хүчдлийн хамгаалалт шаардлагагүй:

Троссоор хамгаалагдсан 1,5 км-ээс дээш урттай 35-220 кВ-ын АШ-ын кабель залгаас;
20 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын хуванцар тусгаарлагч ба бүрхүүлтэй 2,5 км-ээс илүү урттай мөн дээр зааснаас өөр хийцтэй кабель бол 1,5 км-ээс илүү урттай кабель залгаасанд;
1. Далайн түвшнээс дээш 1000 м хүртэл өндөрт байрлах АШ-ын хүчдэлтэй байгаа утас ба арматураас тулгуурын газардуулсан хэсэг хүртэлх зай агаараар 2.5.17-р хүснэгтэд зааснаас багагүй байх ёстой.

2.5.17-р хүснэгт

Гүйдэл дамжуулах хэсгээс тулгуурын газардуулсан хэсэг хүртэлх

хамгийн бага тусгаарлах зай агаараар

Тооцооны нөхцөл	Хамгийн бага тусгаарлах зай, см, АШ-ын хүчдэлээс хамаарч, кВ
Тооцооны нөхцөл	£10	20	35	110	150	220	330	500	750
Аянгын хэт хүчдэл хөндийрүүлэгчид: шөрөг дүүжин	20 20	30 35	40 40	- 100	- 130	- 180	- 260	- 320	- нормчлохгүй
Дотоод хэт хүчдэл	10	15	30	80	110	160	215	300	500
АШ-ыг таслахгүйгээр тулгуур руу аюулгүй өгсөх байдлыг хангах	-	-	150	150	200	250	350	450	580
Ажлын хүчдэл	-	7	10	25	35	55	80	115	160

Гүйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулгын буулт байхгүй модон тулгуур хүртэлх тусгаарлах зайг (агаараар) тулгуур руу аюулгүй авирах нөхцлөөр сонгосон зайнаас бусад тохиолдолд 10 хүртэл хувиар багасгаж тооцож болно.

АШ уулын районаар өнгөрч байгаа тохиолдолд хамгийн бага тусгаарлах зайг ажлын хүчдлийн нөхцлөөр ба дотоод хэт хүчдлийн нөхцлөөр 2.5.17-р хүснэгтэд заасан хэмжээг далайн түвшнээс дээш 1000 м-ээс дээш өндрийн 100 м тутамд 1%-аар ихэсгэж авах шаардлагатай.

АШ-ын тулгуур дээр, транспозиц, салбарлага, утасны нэг байрлалаас нөгөө байрлалд шилжих үед огтлолцож буй утас хоорондын хамгийн бага зай нь 2.5.18-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байж болохгүй.
АШ-ууд хоорондоо огтлолцох буюу янз бүрийн барилга байгууламжтай огтлолцох хэсэгт аянгын хэт хүчдэлийн хамгаалалтад тавих нэмэлт шаардлагуудыг 2.5.229 ба 2.5.238, 2.5.267 –д заасан болно.

2.5.18-р хүснэгт

Тулгуур дээрх фаз хоорондын хамгийн бага зай

Тооцооны нөхцөл	Хамгийн бага тусгаарлах зай, см, АШ-ын хүчдэлээс хамаарч, кВ
Тооцооны нөхцөл	£10	20	35	110	150	220	330	500	750
Аянгын хэт хүчдэл	20	45	50	135	175	250	310	400	нормчлохгүй
Дотоод хэт хүчдэл	22	33	44	100	140	200	280	420	640
Хамгийн их ажлын хүчдэл	10	15	20	45	60	95	140	200	280

Троссоор хамгаалсан хоёр хэлхээтэй 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын хоёр хэлхээний аянгын ниргэлтийн тоог багасгах зорилгоор хоёр хэлхээний аль нэг хэлхээниий хөндийрүүлэгчийг нөгөөтэй нь харьцангуйгаар 20-30%-аар ихэсгэн хийхийг зөвшөөрнө.
АШ-д дараахь хэсгүүдийг газардуулсан байх ёстой:

Аянгаас хамгаалах тросстой буюу бусад аянга хамгаалах төхөөрөмжтэй тулгуурыг;
3-35 кВ-ын АШ-ын төмөр бетон ба металл тулгуурыг;
Хүчний буюу хэмжүүрийн трансформатор, разъединитель, гал хамгаалагч ба бусад тоноглол суурилуулсан тулгуурыг;
Хэрэв реле хамгаалалт ба автоматикийн ажиллагааг хангах нөхцлөөр зайлшгүй шаардлагатай бол тросс ба бусад аянгаас хамгаалах төхөөрөмжгүй 110-500 кВ-ын АШ-ын металл ба төмөр бетон тулгуурыг;

Аянгаас хамгаалах троссгүй буюу бусад аянгаас хамгаалах төхөөрөмжгүй модон тулгуур ба металл траверстай модон тулгууртай АШ-ыг газардуулахгүй.

Энэ зүйлийн 1-р пунктэд заасан 50 м хүртэл өндөртэй тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцэл нь 2.5.19-р хүснэгтэд заасан утгаас хэтрэх ёсгүй ба 50 м-ээс дээш өндөртэй тулгуурт 2.5.19-р хүснэгтэд заасан утгыг хоёр дахин багасгаж авна. АШ-ын хоёр ба олон хэлхээтэй тулгуурт – хүчдэлийн түвшин ба тулгуурын өндрөөс үл хамааран газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцлийг 2.5.19-р хүснэгтэд заасан утгыг хоёр дахин багасгаж авахыг зөвлөж байна.

2.5.19-р хүснэгт

АШ-ын тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн хамгийн их эсэргүүцэл

Хөрсний хувийн эквивалент эсэргүүцэл

r, Ом×м

Газардуулах төхөөрөмжийн хамгийн их эсэргүүцэл Ом

100 хүртэл

100-аас 500 хүртэл

500-аас 1000 хүртэл

1000-аас 5000 хүртэл

5000-аас дээш

6×10^-3×r

Энэ зүйлийн 2-р пунктэд заасан, суурин газраар өнгөрч буй 3-20 кВ-ын АШ мөн түүнчлэн бүх 35 кВ-ын агаарын шугамын тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцэл нь 2.5.19-р хүснэгтэд заасан утгаас хэтрэх ёсгүй: хүн суурьшаагүй газраар дайрч буй 3-20 кВ-ын АШ-ын тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцэл нь, хөрсний хувийн эсэргүүцэл r нь 100 Ом×м хүртэл – 30 Омоос ихгүй, r нь 100 Ом×м-ээс их хөрсөнд – 0,3×r Ом-оос ихгүй байх ёстой.

Энэ зүйлийн 3-р пунктэд заасан 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцэл нь 2.5.19-р хүснэгтэд заасан утгаас их байх ёсгүй ба 3-35 кВ-ын АШ-д 30 Омоос хэтрэх ёсгүй.

Энэ зүйлийн 4-р пунктэд заасан тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцлийг АШ-ын зураг төсөл зохиох явцад тодорхойлно.

Аянгаас хамгаалах нөхцлөөр тооцсон, троссоор хамгаалсан АШ-ын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцэл нь троссыг салгасан үед тухайн тулгуурт биелэгдэж байх ёстой ба бусад нөхцлөөр тооцсон бол троссыг салгаагүй үед биелэгдэж байх ёстой.

АШ-ын тулгуурын газардуулгын эсэргүүцлийг зун цагт хамгийн их утгатай байх үед үйлдвэрлэлийн давтамжтай гүйдлээр, бороо ороогүй хуурай үед хэмжих ба энэ үед энэхүү дүрмээр заасан газардуулгын эсэргүүцлийн утга сахигдсан байх ёстой. Хэмжилтийг өөр улиралд явуулж болох ба гэхдээ улирлын засварлах коэффициентоор үржүүлж засварлах ба гэхдээ газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцлийн утгад хөрсний хөлдөлт мэдэгдэхүйц нөлөөлөл үзүүлэхүйц улиралд хэмжилт явуулахыг хориглоно.

Төмөр бетон тулгуур руу газардуулах төхөөрөмжийг холбосон хэсэг нь хэмжилт гүйцэтгэхэд тохиромжтой байхаар байрлах ёстой. Газардуулгын эсэргүүцлийн утгыг хэмжихдээ аянгаас хамгаалах троссын газардуулгыг салгах хэрэгтэй.

110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын тулгуурын төмөр бетон суурийг ердийн газардуулгын маягаар ашиглаж (2.5.131, 2.5.253-аас бусад тохиолдолд) болох ба энэ тохиолдолд төмөр бетон суурь нь полимер материалаар хийсэн гидроизоляцгүй байх ёстой ба анкерын боолт ба төмөр бетон суурийн арматурын хооронд металл холбоос байх ёстой.

Төмөр бетон тулгуур ба суурийн энгийн битум түрхлэг нь ердийн газардуулгын маягаар ашиглахад саад болохгүй (нөлөөлөхгүй).

110 кВ-аас дээш хүчдэлтэй АШ нь шавартай, шавранцар хөрс, элсэнцэр хөрстэй ба түүнтэй ижил төстэй хувийн эсэргүүцэл r£1000 Ом×м –тай хөрстэй газраар дайрч байгаа бол АШ-ын төмөр бетон суурь, тулгуур ба залгаасын арматурыг нэмэлтээр хиймэл газардуулга сунгахгүй дангаар нь эсвэл хиймэл газардуулгатай хослуулан ердийн газардуулга маягаар ашиглах хэрэгтэй. Хөрсний хувийн эсэргүүцэл өндөртэй газар төмөр бетон суурийн ердийн дамжууламжыг тооцохгүй ба газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцлийн утгыг зөвхөн хиймэл газардуулгын тусламжтай бариулна.

35 кВ-ын АШ-ын тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн шаардлагатай эсэргүүцлийн утгыг зөвхөн хиймэл газардуулгаар бариулах ба суурь, тулгуурын газар доорх хэсэг залгаас хөл зэргийн ердийн дамжууламжыг тооцоонд авч үзэхгүй.

Төмөр бетон тулгуурын газардуулгын утас маягаар, баганы хүчилсэн ба хүчлээгүй босоо арматур ба металл хийцийг ашиглах хэрэгтэй ба газардуулга руу эдгээрийг холбож өгнө.

Шаардлагатай тохиолдолд баганы гадна буюу дотор талд тусгай утас сунган газардуулгын утас маягаар ашиглаж болно. Газардуулгад хэрэглэж буй арматурын элементүүд нь богино залгааны гүйдлийн дулааны үйлчлэлийг тэсвэрлэх чадвартай байх ёстой. Богино залгаа гүйх хугацаанд газардуулагч утас (арматур) 60 ⁰С-аас илүү халах ёсгүй.

2.5.122-ын дагуу газардуулагдаж буй тросс ба гирлянд хөндийрүүлэгчийг төмөр бетон тулгуурын траверс руу бэхэлж буй бэхэлгээний эд ангиудыг газардуулгын буултын утас буюу газардуулгын арматур руу металл (цахилгаан) холбоосоор холбосон байх хэрэгтэй.

Газардуулгын буултын утас бүрийн хөндлөн огтлол нь АШ-ын тулгуур дээр 35 мм²-аас багагүй байх ёстой ба ганц утастай газардуулгын буултын хувьд утасны диаметр нь 10 мм-ээс (хөндлөн огтлол 78,5 мм²) багагүй байх ёстой. Буултын тоо хоёроос багагүй байх ёстой.

Жилийн дундаж агаарын харьцангуй чийгшилт 60% ба түүнээс дээш байх районд мөн түүнчлэн орчны үйлчлэлийн зэрэг дундаж ба өндөр идэвхжилтэй газарт газардуулгын буултын утасны газрын хөрс рүү орж байгаа хэсэгт холбогдох БНбД-ын дагуу зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээг авсан байх ёстой.

Газардуулга зэврэх аюултай тохиолдолд түүний огтлолыг ихэсгэх буюу цайрдсан газардуулагч хэрэглэнэ.

Модон тулгууртай АШ-ын газардуулгын буултыг боолтон холбоосоор холбохыг зөвлөх ба металл ба төмөр бетон тулгуурт газардуулгын буултыг боолтон буюу гагнаасан холбоосоор холбоно.

АШ-ын тулгуурын газардуулга нь дүрмийн дагуу 0,5 м-ээс багагүй гүнд байрлах ёстой ба хагалсан газар 1 м-ийн гүнд байрлуулна. Хадан хөрстэй газар тулгуур суурилуулж байгаа бол од маягын газардуулгыг сунгахдаа хадны завсраар 0,1 м-ээс багагүй зузаантай хадны ан цав доогуур хийж өгнө. Хэрэв хадан давхрагын зузаан бага ба эсвэл огт байхгүй цул байвал газардуулгыг хадан дээгүүр цементээр шавж сунгахыг зөвлөж байна.

Тулгуур ба суурь

АШ-ын тулгуурыг хоёр үндсэн төрөлд хуваана: хөрш алслалтуудын утас ба троссын хүндийн хүчний таталт чангаалтыг өөр дээрээ бүрэн хүлээж авах анкер тулгуур ба утас ба троссны таталт чангаалтыг өөр дээрээ бүрэн хүлээхгүй буюу эсвэл хэсэгчлэн хүлээн авах завсрын тулгуур. Анкер тулгуурын суурин дээр төгсгөлийн ба транспозицын тулгуурыг хийсэн байж болно. Завсрын ба анкер тулгуур нь шулуун трассын буюу өнцгийн байж болно.

Тулгуур дээр өлгөсөн хэлхээний тооноос хамааран тулгуурыг нэг, хоёр олон хэлхээтэй гэж хуваана.

Тулгуурыг чөлөөтэй зогсдог буюу татуургатай хийсэн байж болно.

Завсрын тулгуур нь уян ба хатуу хийцтэй байж болно; анкерын тулгуур хатуу хийцтэй байх ёстой. 35 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-д уян хийцийн анкерын тулгуур хэрэглэж болно.

Хатуу хийцтэй тулгуурт: хязгаарын төлөвийн хоёрдугаар группын тооцооны хүч тулгуурт үйлчилж байх үед түүний оройн хазайлт нь (суурийн эргэлтийг тооцохгүйгээр) тулгуурын өндрийн 1/100-ээс хэтрэхгүй байх хийцтэй тулгуурыг хамруулна. Тулгуурын оройн хазайлт тулгуурын өндрийн 1/100-ээс илүү тохиолдолд тухайн тулгуурыг уян хийцтэйд хамааруулна.

Анкер төрлийн тулгуур нь хэвийн ба хөнгөрүүлсэн хийцтэй байж болно (2.5.145-г үз).

Анкер тулгуурыг, барилга угсралт ба ашиглалтын явцад АШ-ын ажиллах нөхцлөөр тодорхойлсон газар мөн түүнчлэн тулгуурын хийцийн ажиллах нөхцлөөр тодорхойлсон газруудад тавьна.

Ердийн хийцтэй анкер тулгуур хэрэглэхэд тавих шаардлагыг энэхүү бүлгээр тогтооно.

35 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын анкер тулгууруудын хоорондахь зай 10 км-ээс хэтрэх ёсгүй ба харин хүрэхэд хэцүү газар байрласан болон байгалийн онцгой хүнд нөхцөлтэй газар орших АШ-ын хувьд уг зай нь 5 км-ээс хэтэрч болохгүй.

20 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-ын шөрөг хөндийрүүлэгч дээр дамжуулах утсууд бэхлэгдсэн бол анкер тулгууруудын хоорондын зай мөсжилтийн I-III районд 1,5 км, мөсжилтийн IV ба түүнээс дээш районд 1 км-ээс ихгүй байх ёстой.

Дүүжин хөндийрүүлэгчтэй 20 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-ын анкер тулгууруудын хоорондох зай 3 км-ээс хэтэрч болохгүй.

Мөсжилтийн III болон түүнээс дээш районд, уул ба бартаа саад ихтэй газраар өнгөрч буй АШ-ын хүрээлэн буй орчноос эрс ялгарсан өндөрлөг цэг ба даваан дээрх хэсэгт анкер төрлийн тулгуур суурилуулахыг зөвлөж байна.

Агаарын шугамын тулгуур, суурийн (фундамент) тооцоог гүйцэтгэхэд хэрэглэх хязгаарын төлөвийг хоёр группд хуваана.

Нэгдүгээр групп нь– элемент, эд ангийн даах (даацын) чадварыг нь алдагдуулах буюу ашиглалтын чадвараа бүрэн алдах, өөрөөр хэлбэл ямар нэг эвдрэл гэмтэлд хүргэж болзошгүй хязгаарын төлөвийг өөртөө багтаана. Энэ группд хамгийн бага температуртай үе, хамгийн их гадаад ачаалалтай үе ба өөрөөр хэлбэл тулгуур дээр хамгийн их эргүүлэгч буюу хазайлгах момент үүсгэх мөн суурь ба тулгуурт хамгийн их дарах ба татах хүчлэг үүсгэх нөхцөлүүд хамаарна.

Хоёрдугаар групп нь – үл зөвшөөрөгдөх деформац, шилжилт буюу хэвийн ашиглалтын явцыг саатуулах хийц эд ангийн гэмтэл гарах хязгаарын төлөвийг агуулна. Энэ группд тулгуурын хамгийн их гулзайлтын төлөв мөн хамаарна.

Хязгаарын төлөвөөр тооцох тооцооны аргачлал нь ашиглалтын явцад нэг ба хоёрдугаар группын хязгаарын төлөв байдлыг тодорхой магадлалтай үүсгэхгүй байх зорилго агуулах ба мөн түүнчлэн АШ-ыг барьж байгуулах явцад нэгдүгээр группын нөхцөл байдал үүсгэхгүй байх зорилготой.

АШ-ын барилгын хийцэд үйлчлэх ачааллыг үйлчлэх хугацаанаас хамааран байнгын ба түр зуурын (урт хугацааны, богино хугацааны, онцгой) гэж хуваана.

Байнгын ачаалалд:

Утас, тросс, барилгын хийц, гирлянд хөндийрүүлэгч, шугаман арматур зэргийн хувийн жин; Жилийн дундаж температурт салхи болон мөсжилт байхгүй үед утас ба троссны үүсгэх таталт; урьдчилан хүчитгэсэн хийцийн үйлчлэл, мөн түүнчлэн голын голдрилд суулгасан тулгуурын сууринд тогтмол үйлчлэх усны даралт зэргийг хамааруулна.

Урт хугацааны ачаалалд:

Хөрсний бүтцийн өөрчлөлт дагуулахгүй суурийн тэгш бус деформацын үйлчлэл мөн түүнчлэн бетоны мөлхөлт ба суултын үйлчлэлээр үүсэх ачааллыг хамруулна.

Богино хугацааны ачаалалд:

Мөсжилтгүй болон мөсөөр бүрхэгдсэн утас, тросс ба тулгуурт үйлчлэх салхины даралт; Утас ба троссны жилийн дундаж температурт харгалзах таталтын хүчнээс хэтэрсэн ачаалал; Голын татуурга дахь тулгуур ба суурьт усны түрэлт ба мөсний түрэлтээс үүсэх ачаалал; Хийц элементийг бэлтгэх ба тээвэрлэх явцад үүсэх ачаалал мөн түүнчлэн барилгын хийц, утас, троссыг угсрах явцад үүсэх ачааллыг хамруулна;

Онцгой ачаалалд:

Утас ба тросс тасрах үед үүсэх ачаалал мөн газар хөдлөлтийн үед үүсэх ачааллыг тооцно.

АШ-ын тулгуур ба суурь элементүүдийг хэвийн горимд хязгаарын төлөвийн нэг, хоёрдугаар группын тооцооны ачааллын хослолд, аваарын ба угсралтын горимд хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группын тооцооны ачааллын хослолд тооцсон байх ёстой.

Тулгуур ба суурийн бат бөхийн ба тогтворжилтийн тооцоог нэгдүгээр группын хязгаарын төлөвийн ачаалалд хийж гүйцэтгэсэн байх ёстой.

Тулгуур ба суурь тэдгээрийн элементийн тэсвэртэй байдал ба деформацийн тооцоог хоёрдугаар группын хязгаарын төлөвийн ачаалалд хийж гүйцэтгэнэ.

Суурийн деформацын тооцоог тулгуурын хийцэд үйлчлэх салхины динамик үйлчлэлийг тооцохгүйгээр хоёрдугаар группын хязгаарын төлөвийн ачаалалд хийж гүйцэтгэнэ.

Тулгуур ба суурийг холбогдох БНбД ба бусад норматив баримт бичигт заасан тодорхой нөхцөл дахь гадны үйлчлэлийн ачаалалд (үер усны угаах ачаалал, цас мөсөн уруйн түрэлт, хөрсний гулсалт г.м) тооцсон байх ёстой.

Нэмэлтээр дараахь нөхцөлүүдийг тооцно:

Угсралтын горимд зарим нэг хийц элементийн бат бөхийг түр хугацаагаар дээшлүүлэх боломжыг;

Ердийн горимд төмөр бетон тулгуур ба суурийн нуугдмал ан цавыг илрүүлэх зорилгоор хязгаарын төлөвийн 2-р группын ачаалалд тэдгээрийг тооцох ба гэхдээ богино хугацааны ачааллыг 2-р группын ачааллаас 10%-аар багасгаж тооцно. Тулгуур ба суурийг идэмхий идэвхтэй орчинд ашиглах бол богино хугацааны ачааллыг багасгаж тооцохгүй;

Хязгаарын төлөвийн 2-р группын тооцооны ачаалал тулгуурын оройд үйлчилж байгаа үед үүсэх тулгуурын оройн хазайлтаас үүдэн энэхүү дүрмээр тогтоосон гүйдэл дамжуулах хэсгээс тулгуурын газардуулсан элемент ба газрын гадаргуу, огтлолцож байгаа инженерын байгууламж хүртэлх хамгийн бага тусгаарлах зайн хэмжээсүүд багасах ёсгүй;

Уян хийцтэй тулгуурын тооцоог деформацын схемээр явуулна (Хязгаарын төлөвийн 1 ба 2-р группт, тулгуурыг деформацлах явцад жингийн ачааллаас үүсэх нэмэлт хүчлэгийг оролцуулна);

Газар хөдлөлийн 6 баллаас дээш районд суурилуулсан АШ-ын тулгуурыг, газар хөдлөлийн ачаалалд, газар хөдлөлийн бүсэд баригдах байгууламжийн тухай холбогдох БНбД–ын шаардлагын дагуу тооцсон байх ёстой. Гэхдээ хэвийн горимд мөсжилтийн жин, утас ба троссны таталтаас үүсэх ачааллыг нийлэмжийн коэффициент y=0,8-аар үржүүлж өгнө.

Тулгуурыг хэвийн горимд хязгаарын төлөвийн нэг ба хоёрдугаар группээр 2.5.71-ын 4, 5, 6-р пункт болон 2.5.73-ын 1, 2, 3-р пунктэд заасан нөхцөлүүдийн хослолд тооцсон байх ёстой.

Хэрэв утас буюу троссны таталт нь 2.5.71-ын 2-р пунктэд заасан тооцооны нөхцөлд, хамгийн их ачааллын горим дахь утас ба троссын таталтаас их бол анкер тулгуур ба завсрын-өнцгийн тулгуурыг тухайн тооцооны нөхцлөөр тооцох хэрэгтэй.

Анкер тулгуурыг, тулгуурын хоёр талын алслалтын ялгаатай уртаас үүсэх утас ба троссын таталтын зөрүүнд тооцсон байх ёстой. Гэхдээ таталтын зөрүүг тооцох тооцооны нөхцлийг тулгуурийн хийцийг зохиох явцад тогтоож өгнө.

Төгсгөлийн тулгуурыг бүх утас ба троссны нэг талын таталтад мөн тооцсон байх ёстой.

Хоёр хэлхээтэй тулгуурыг бүх горимоор тооцох ба мөн зөвхөн нэг хэлхээ зүүлттэй байгаа нөхцлийг тооцсон байх ёстой.

Баригч гирлянд хөндийрүүлэгчтэй ба үхлүүт хавчаартай (глухой зажим) АШ-ын завсрын тулгуурыг аваарийн горимд хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группээр тооцооны нөхцөлт хэвтээ статик ачаалал –аар тооцсон байх ёстой.

Тооцоог дараахь нөхцөлд гүйцэтгэнэ:

Утаснууд тасарсан буюу нэг алслалтын нэг утас тасарсан (тулгуур дээрх утас дурын тоотой), тросс тасраагүй;
Алслалт дунд нэг тросс тасарсан (задалбар троссонд түүний бүх бүрэлдхүүнүүд), утаснууд тасраагүй;

Нөхцөлт ачааллыг тросс ба утаснуудын аль нэг тасрахад тооцоолж буй элементэд хамгийн их ачаалал үүсч байх утас ба троссыг бэхэлсэн цэгт үйлчилж байгаа гэж тооцно. Энэ үед 2.5.72-ын 1-р пунктэд заасан нөхцлийг удирдамж болгон авна.

Дамжуулах утаснаас тулгуурт үүсгэх тооцооны нөхцөлт хэвтээ статик ачаалал нь дор дурьдсантай тэнцүү байна. Үүнд:

Задалбар фазгүй АШ-д:

Чөлөөтэй зогсдог металл тулгуур төрөл бүрийн материалаар хийсэн татуургатай тулгуур, А хэлбэрийн ба бусад төрлийн хатуу хийцтэй тулгуурын дамжуулах утасны хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлолын талбай 185 мм² хүртэл байвал – 0,5, хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 205 мм² ба түүнээс дээш бол – 0,4;

Төмөр бетон чөлөөтэй зогсдог тулгуурын дамжуулах утасны хөнгөн цагаан хэсгийн огтлолын талбай 185 мм² хүртэл – 0,3, хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 205 мм² ба түүнээс дээш бол – 0,25;

Чөлөөтэй зогсдог модон тулгуурын дамжуулах утасны хөнгөн цагаан хэсгийн огтлолын талбай 185 мм² хүртэл – 0,25, хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 205 мм² ба түүнээс дээш бол – 0,2байна.

– утасны хүндийн хүчний таталтаас үүсэх хамгийн их тооцооны ачаалал (2.5.70г үз);

Бусад төрлийн тулгуурын хувьд (шинэ төрлийн материалаар хийсэн тулгуур, металл уян тулгуур г.м) тооцож буй тулгуурын уян хатаас хамааран дээр заасан хязгаар дотор сонгож авна.

330 кВ хүртэл хүчдэлтэй задалбар фазтай АШ-ын хувьд уг ачааллыг 1-р пункийн ердийн фазтай утсанд заасан утгыг нэмэлт коэффициентаар үржүүлж тооцно: 0,8 – хоёр утастай задалбар; 0,7 – гурван утастай; 0,6 – дөрвөн утастай;

Фаздаа гурав ба түүнээс дээш утастай 500 кВ-ын АШ – 0,15, гэхдээ энэ хүч нь 18 кН-оос багагүй байх ёстой;

Фаздаа дөрөв ба түүнээс дээш утастай 500 кВ-ын АШ-ын нь 27 кН-тай тэнцүү байна;

Тооцоонд тасраагүй үлдсэн утас ба троссны (жилийн дундаж температурт, мөсжилтгүй салхигүй үед) дэмжигч үйлчилгээг тооцож болно. Энэ үед тооцооны нөхцөлт ачааллыг энэ зүйлийн 1-р пунктын дагуу тодорхойлох ба харин тасраагүй утас ба троссонд үүсэх механик хүчдэл нь тэдгээрийн таслах хүчлэгийн 70%-аас хэтрэх ёсгүй.

Завсрын тулгуур дээр дагуу ачааллын дамжилтыг хязгаарлах хэрэгсэл (олон роликтой өлгүүр болон бусад төрлийн хэрэгсэл) ашиглаж байгаа бол тооцоог энэхүү тоноглолыг ашиглахад үүсэх үеийн ачааллаар тооцох ба гэхдээ энэ нь утсыг үхлүүт хавчаарт өлгөсөн үед үүсэх тооцооны нөхцөлт ачааллаас их байж болохгүй.

Троссноос завсрын тулгуурт үүсгэх тооцооны нөхцөлт хэвтээ статик ачаалал нь дор дурьдсантай тэнцүү байна. Үүнд:

Ганц тросстой бол – 0,5;
Задалбар тросстой бол (хоёр бүрэлдхүүнтэй) – 0,25, гэхдээ 20 кН-оос багагүй, –Троссын хүндийн хүчний таталтаас үүсэх хамгийн их тооцооны ачаалал (2.5.70-г үз)
1. Шөрөг хөндийрүүлэгчтэй завсрын тулгуурыг нэг утас тасарсан (тулгуурын уян хат мөн тасраагүй утасны барьж буй үйлчлэлийг оролцуулан тооцох ба тулгуурт хамгийн их ачаалал үүсгэх утас тасарсан гэж үзнэ) үеийн аваарийн горимоор тооцсон байх ёстой. Тооцооны нөхцөлт хэвтээ статик ачаалал нь багана ба залгаас хөлөнд 0,3-тай тэнцүү ба гэхдээ 3 кН-оос багагүй байна; тулгуурын бусад элементэд – 0,15, гэхдээ 1,5 кН-оос багагүй, –2.5.142-д заасантай ижил.
2. Анкер төрлийн тулгуурыг, хязгаарын төлөвийн 1-р группээр, тооцоо хийж буй элементэд хамгийн их ачаалал өгөх утас ба троссыг тасарсан нөхцөлтэйгээр аваарийн горимд тооцсон байх ёстой.

Тооцоог дараахь нөхцөлд гүйцэтгэнэ:

Бүх төрлийн хөндлөн огтлолтой хөнгөн цагаан ба ган утас, хөнгөн цагааны хайлшин утас, хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 150 мм² хүртэл ган-хөнгөн цагаан ба ган зүрхэвчтэй дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утастай агаарын шугамын тулгуурын хувьд:

а) Нэг алслалтад хоёр фазын утас тасарсан, тулгуур дээрх хэлхээний тоо дурын, тросс тасраагүй (ердийн анкер тулгуур);

б) Нэг алслалтад нэг фазын утас тасарсан, тулгуур дээрх хэлхээний тоо дурын, тросс тасраагүй (хөнгөрүүлсэн анкер төрлийн ба төгсгөлийн тулгуур);

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 185 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой ган-хөнгөн цагаан утастай ба ган зүрхэвчтэй дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утас мөн түүнчлэнбүх төрлийн огтлолтой дамжуулах утас маягаар ашиглаж байгаа ТК төрлийн ган канатан утастай АШ-ын тулгуурын хувьд: тулгуур дээрх хэлхээний тоо дурын, нэг алслалтад нэг фазын утас тасарсан, тросс тасраагүй (хэвийн анкер ба төгсгөлийн тулгуур);
Өлгөсөн утасны марк, хөндлөн огтлолоос үл хамааран АШ-ын тулгуурт: нэг алслалтын нэг тросс тасарсан (задалбар троссын хувьд түүний бүх бүрэлдхүүн), утас тасраагүй. Цаг уурын нөхцөлийн хослолыг 2.5.72-ын 2 ба 3-р пунктийн дагуу тооцож авна.
1. Анкер төрлийн тулгуурыг угсралтын горимд, хязгаарын төлөвийн 1-р группээр дараахь нөхцөлд шалгасан байх ёстой:

Нэг алслалтад бүх утас ба троссыг өлгөсөн, нөгөө алслалтад утас ба троссуудыг өлгөөгүй. Өлгөсөн утас ба троссын таталтыг 0,6-тэй тэнцүү гэж тооцно, – утас ба троссын тооцооны хамгийн их хэвтээ таталт (2.5.70-г үз). Тооцооны цаг уурын нөхцөлийн хослолыг 2.5.74-ын дагуу сонгож авна.

Энэхүү горимд металл тулгуур ба түүний бэхэлгээ нь түр татуурга суулгах шаардлагагүйгээр хангалттай бат бөхийн нормтой байх ёстой.

Тулгуур дээрх утас дурын тоотой ба аль нэг алслалтын нэг хэлхээний утаснуудыг дурын дарааллаар угсруулан өлгөх ба троссыг өлгөөгүй;
Тулгуур дээрх троссын тоо дурын ба аль нэг алслалтын троссыг дурын дарааллаар угсруулан өлгөх ба утаснууд өлгөгдөөгүй;

2 ба 3-р пунктийн дагуу шалгахдаа тулгуурын зарим нэг элементийг түр бататгах ба түр татуурга татах боломжыг авч үзэж болно.

АШ-ын тулгуурыг зураг төслөөр тооцсон угсарч буй утас, хөндийрүүлэгчийн жин, татуурга троссын ачаалал, угсралтын тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэлтэй монтер зэргийн ачааллыг оролцуулсан, угсралтын тухайн аргад харгалзах тооцооны ачааллаар шалгасан байх ёстой.

Задалбар фазын утаснуудыг тус тусд нь бэхэлсэн үед, утас бүрийн бэхэлгээний узелыг аль нэгэн утас нь тасарсан тохиолдолд тухайн утасны ачаалал фазын үлдсэн утасны бэхэлгээнд шилжин ачаалагдах ачааллаар тооцсон байх ёстой.

Тулгуурын элемент нь багаж хэрэгсэлтэй монтерын босоо ачааллыг (энэ ачааллыг 1,3 кН-оор тооцно) жилийн дундаж температурт, мөсжилтгүй үед, хэвийн горимийн үед утас ба троссноос үүсэх ачаалалтай хослуулан даах чадвартай байх ёстой ба мөн түүнчлэн аваарийн ба угсралтын горимын ачааллыг даах чадвартай байх ёстой.

Угсарч буй утасны (троссны) ба гирлянд хөндийрүүлэгчийн жингээс тулгуурт үүсэх тооцооны ачааллыг 2.5.74-ын заасан цаг уурын нөхцөлд тэгш талархаг газар дараахь байдлаар авахыг зөвлөж байна:

Завсрын тулгуур дээр – мөсжилтгүй утасны алслалтын жин ба гирлянд хөндийрүүлэгчийн жинг хоёр дахин өсгөж авсантай тэнцүү ба угсарч буй утас гирляндыг нэг блокоор өргөж гаргах боломжоор тооцсон болно;
Анкер ба завсрын тулгуур (угсралтын хэсгийг хязгаарлаж буй) дээр – татагч механизмыг тулгуураас 2,5×h зайд байрласан гэж үзэн таталтын тросс дээрх хүчлэгийг тооцоонд оруулан тодорхойлно, h – тулгуур дээрх дунд фазын утасын өлгөлтийн өндөр.

Татах механизмыг бартаатай газар суурилуулсан бол татагч троссын налуугаас үүсэх нэмэлт ачааллыг утас өлгөсөн цэгийн өндөр ба татагч механизмын өндрийн ялгааг тооцоонд оруулан нэмж тооцох шаардлагатай.

Гирлянд хөндийрүүлэгчийн бэхэлгээний цэгт үйлчлэх монтер ба угсралтын хэрэгслийн жингээс үүсэх тооцооны босоо ачаалал нь 500-750 кВ-ын АШ-ын тулгуурт 3,25 кН, 330 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын дүүжин хөндийрүүлэгчтэй анкер төрлийн тулгуурт – 2,6 кН, 330 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын дүүжин хөндийрүүлэгчтэй завсрын тулгуурт – 1,95 кН, шөргөн хөндийрүүлэгчтэй тулгуурт – 1,3 кН-тай тэнцүү байна.

Тулгуурын хийц нь, хүчдэлгүй АШ ба хүчдэл залгасан 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй агаарын шугамд дараахь ажлыг гүйцэтгэх боломжоор хангасан байх ёстой:

Техник үйлчилгээ ба засварын ажил гүйцэтгэх;
Үйлчлэгч этгээдийг газраас тулгуурын орой хүртэл ба тулгуурын элементээр (траверс, багана, троссын багана, тулагч элемент г.м ) шилжин явахад тохиромжтой байх ба аюулгүй өгсөх боломжыг хангасан байх.
Тулгуур ба түүний элементэд ашиглалт буюу засварын ажил гүйцэтгэхэд шаардлагатай тусгай хэрэгсэл бэхлэх боломжыг авч үзсэн байх ёстой.
1. Тулгуур руу үйлчлэгч этгээд өгсөх боломжыг хангахын тулд дараахь арга хэмжээнүүдийг авч үзсэн байх шаардлагатай:

Бүслүүрдэж бэхэлсэн сараалжын бэхэлгээний цэгийн хоорондын зай нь 0,6 м-ээс их буюу эсвэл сараалжны налуугын өнцөг 30⁰-аас их бол 20 м хүртэл өндөртэй металл тулгуурын багана бүрт мөн 20 м-ээс өндөр 50 м-ээс нам тулгуурын сараалжны бэхэлгээ хоорондын зай ба өнцөгөөс үл хамааран тухайн тулгуурт дээд траверсын түвшин хүртэл тусгай боолтон шатанцар буюу (степ-болт) эсвэл хаалтгүй шат байх ёстой.

Эдгээр тулгуурын троссын баганы хийц нь өгсөхөд тохиромжтой байх ёстой ба эсвэл тусгай боолтон шатанцартай (степ-болт) байна;

50 м-ээс илүү өндөртэй металл тулгуурын багана бүрт тулгуурын орой хүрсэн хаалттай шат суурилуулсан байх ёстой. Шат нь босоогоор 15 м бүрт хаалт хашилт бүхий бяцхан тавцантай байх ёстой. Хашилттай бяцхан тавцан нь энэ тулгуурын траверс дээр мөн байх ёстой. Шпренгель траверстай тулгуур дээр татуургаас барин траверсаар шилжин явах боломжтой байх ёстой.
Дурын өндөртэй төмөр бетон тулгуурын доод траверс руу өргөгч машин механизм, тусгай шат эсвэл тусгай өргөгч хэрэгслээр гарах боломжыг хангасан байх ёстой. 35-750 кВ-ын АШ-ын тулгуурын центрифугын аргаар бэлдсэн төмөр бетон баганын хувьд доод траверсаас дээшээ өгсөх боломжыг хангахын тулд байнга байх авирах хэрэгсэл (хаалтгүй шат г.м) суурилуулах боломжыг авч үзсэн байх шаардлагатай.

35 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-ын хүчний ба хэмжүүрийн трансформатор, разъединитель, гал хамгаалагч болон бусад тоноглол суурилуулсан төмөр бетон вибрацын багана руу өгсөх боломжыг хангахын тулд тусгай шат бэхлэх буюу тусгай өргөх хэрэгсэл суурилуулах боломжыг тооцсон байх ёстой. Төмөр бетон вибрацын баганад дээр заасан тоног хэрэгсэл суурилуулаагүй бол энэ шаардлага үйлчлэхгүй.

35-750 кВ-ын АШ-ын троссын багана ба бусад металл босоо хэсэг рүү өгсөхөд тохиромжтой байдлыг тэдгээрийн хийц ба тусгай шатанцарын (степ-болт) тусламжтай хангасан байх ёстой.

Тусгай шат ба тусгай өргөх хэрэгслийн тусламжтай өгсөх боломжгүй төмөр бетон тулгуурт (татуургатай тулгуур, эсвэл баганы доод траверсаас доош байрласан бэхэлгээтэй тулгуур) доод траверс хүрсэн байнгын хаалтгүй шат суурилуулсан байх ёстой.

Доод траверсаас дээш 3-р пунктын нэгдүгээр хэсэгт заасан хэрэгслүүдийг суурилуулсан байх ёстой.

Их шилжилт

Их шилжилт нь агаарын шугамын бие даасан хэсэг бөгөөд бат бөх болон түүний тогтвортой байдал нь АШ-ын хөрш хэсгүүдээс үл хамаарах ба их шилжилтийн хэсэг нь төгсгөлийн тулгууруудаар (төгсгөлийн байгууламж нь бетонон зангуу г.м янз бүрийн байж болно) хязгаарлагдсан байх ёстой.
Төгсгөлийн (К) тулгууруудын (байгууламжуудын) хооронд суурилуулсан тулгуурууд дээр утсыг бэхэлсэн байдлаас нь хамааруулан тулгуурыг дараахь маягаар ангилсан байж болно:

Завсрын (П) – Бүх утаснуудыг тулгуур дээр баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн тусламжтай бэхэлсэн;
Анкерын (А) – Бүх утаснуудыг тулгуур дээр татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийн тусламжтай бэхэлсэн;
Хосолсон (ПА) – Утаснуудыг тулгуур дээр баригч ба татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийн тусламжтай холимог байдлаар бэхэлсэн;
1. Огтлолын алслалтыг хязгаарласан, шилжилтийн тулгуурууд нь төгсгөлийн анкер тулгуур байх ёстой. Завсрын ба хөнгөрүүлсэн анкер тулгуурыг, хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол нь 120 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой ган-хөнгөн цагаан утас эсвэл ган зүрхэвчтэй дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утас мөн дамжуулах утасны оронд ашиглаж буй ТК маягын ган канаат (хөндлөн огтлол нь 50 мм² ба түүнээс дээш) утас бүхий шилжилтэд хэрэглэж болно. Гэхдээ төгсгөлийн тулгууруудын хооронд орших завсрын тулгуурын тоо нь 2.5.153-д заасан шаардлагыг хангасан байх ёстой.
2. Тухайн нөхцөл байдлаас хамааран дараахь шилжилтийн схемыг хэрэглэж болно:

Нэг алслалттай К–К төгсгөлийн тулгууртай;
Хоёр алслалттай К–П–К, К–ПА–К тулгуур бүхий;
Гурван алслалттай К–П–П–К, К–ПА–ПА–К тулгуур бүхий;
Дөрвөн алслалттай К–П–П–П–К, К–ПА–ПА–ПА–К тулгуур бүхий (зөвхөн мөсжилтийн нормчилсон ханын зузаан 15 мм ба түүнээс бага болон шилжилтийн урт 1100 м-ээс ихгүй тохиолдолд);
Олон алслалттай К–А…..А–К тулгуур бүхий;
П буюу ПА тулгуур хэрэглэсэн бол шилжилт нь уг тулгууруудын тоо хэсэг бүрт хоёроос ихгүй байхаар А тулгуураар хуваагдсан байх ёстой, өөрөөр хэлбэл К–П–П–А…..А–П–П–К, К–ПА–ПА–А…..А–ПА–ПА–К гэсэн схемтай байна (эсвэл 4-р пунктийн дагуу гурваас ихгүй);
1. Усан зайг гаталж буй их шилжилтийн утас ба троссонд үйлчлэх салхины даралтыг 2.5.44-ын дагуу тодорхойлох ба дараахь нэмэгдэл шаардлагуудыг харгалзаж тооцно:

Нэг алслалтаас тогтох шилжилтэд, утас буюу троссын орлуулсан хүндийн төвийн байршлийн өндрийг дараахь томъёогоор тодорхойлно:

- голын дундаж түвшин, усан сан сувгийн усны түвшнээс тооцсон харин ангал хавцал ба бусад саад бартаатай газар тулгуур суурилуулсан газрын түвшнээс тооцсон троссын бэхэлгээ хүртэлх өндөр буюу шилжилтийн тулгуур дээр хөндийрүүлэгч рүү утас бэхэлсэн бэхэлгээний дундаж өндөр, м:

- Хамгийн их температур дахь алслалт дундын утас буюу троссны унжилтын сум, м:

Хэд хэдэн алслалтаас тогтох шилжилтэд, утас ба троссонд үйлчлэх салхины даралтыг өндрөөр тодорхойлох ба энэ өндөр нь утас ба троссуудын бүх алслалт дахь орлуулсан хүндийн төвийн өндрийг дундачласан томъёгоор тооцогдоно:

– голын дундаж түвшин, усан сан сувгийн усны түвшнээс тооцсон харин ангал хавцал болон бусад саад бартаатай газар тулгуур суурилуулсан газрын дундаж арифметик түвшнээс тооцсон утас буюу тросснуудын орлуулсан хүндийн төвийн өндөр. Гэхдээ огтолж буй усан зай нь үерт автахаргүй өндөр эрэгтэй ба түүн дээр шилжилтийн ба түүний хөрш тулгуурууд байрласан бол орлуулсан хүндийн төвийн өндрийг тухайн алслалтад уг газрын гадаргуугаар тооцож авна.

– шилжилтэд орж буй алслалтуудын урт,м.

Хөндлөн үлээх салхинаас хамгаалагдсан газар баригдаж буй их шилжилтийн тулгуурын хийц, тросс, утсан дахь салхины нормчилсон түрэлтийн утгыг багасгаж тооцож болохгүй.

Шилжилт нь нэг ба хоёр хэлхээтэй байж болно.

Хоёр хэлхээтэй шилжилтийг суурин газар, үйлдвэрлэлийн барилгажилттай район мөн түүнчлэн алсдаа шаардлагатай болж болзошгүй хүн суурьшаагүй буюу хүрэхэд хэцүү газар хэрэглэхийг зөвлөж байна.

330 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй агаарын шугамын нэг хэлхээтэй шилжилтэд, фазын гурвалжилсан байрлал хэрэглэхийг зөвлөж байгаа ба фаз нь хэвтээ байрлалтай байж болно; 500-750 кВ-ын АШ-д дүрмийн дагуу фазын хэвтээ байрлал хэрэглэнэ.
330 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй агаарын шугамын хоёр хэлхээтэй шилжилтэд утаснуудыг гурван давхарт хуваан байрлуулахыг зөвлөж байгаа ба утаснууд нь хоёр давхарт хуваагдсан байж болно; 500 кВ-ын АШ-ын хоёр хэлхээтэй шилжилтэд утаснууд нь нэг (хэвтээ байрласан) ба хоёр давхарлагт байрласан анкер тулгуур хэрэглэхийг зөвлөж байна.
Утас хоорондын зай мөн түүнчлэн утас ба тросс хоорондын зайг алслалт дунд ажиллах нөхцлөөс хамааран 2.5.88-2.5.92-ын дагуу нэмэлт шаардлагуудыг харгалзан тооцсон байх ёстой:

2.5.13-р хүснэгтэд заасан коэффициент K_i-ын утгыг: ачааллын харьцаа P_Г.П/P_i нь 2-оос 6,99-ын хооронд бол – 0,2; ачааллын харьцаа P_Г.П/P_i нь 7 ба түүнээс дээш бол – 0,4-өөр ихэсгэж авах шаардлагатай;
Нэг ба хоёр хэлхээтэй АШ-ын хамгийн ойр фаз хоорондын зай нь 2.5.159 ба 2.5.160-д заасан шаардлагыг хангасан байх ёстой.
1. Утасны долгилолтын дурын районд алслалт дахь утасны хэвийн ажиллагаааг хангах үүднээс утаснуудыг янз бүрийн давхарт байрлуулсан үед хөрш давхарлагуудын хоорондахь зай ба хэвтээ шилжилт нь 50 м-ээс дээш өндөртэй завсрын шилжилтийн тулгуурт дараахаас багагүй байх ёстой:

Зай, м, үүнээс багагүй	7,5	8	9	11	14	18
Хэвтээ шилжилт, м, багагүй	2	2	2,5	3,5	5	7
АШ-ын хүчдэл, кВ	35-110	150	220	330	500	750

Хоёр хэлхээтэй тулгуурт өөр хэлхээнүүдийн фазын тэнхлэг хоорондын зай нь доор зааснаас багагүй байх ёстой:

Фазын тэнхлэг хоорондын зай, м	8	9	10	12	15	19
АШ-ын хүчдэл	35-110	150	220	330	500	750

Үндсэн шугамын алслалтаас хэтэрсэн (1,5 дахин авснаас ихгүй) алслалттай шилжилтэд үндсэн шугамд байгаа утастай ижил утас хэрэглэж болох талаар шалгаж үзэхийг зөвлөж байна. 110 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ийн шилжилтэд хэрэв утасны цахилгаан ачааллын тооцоогоор зөвшөөрөгдөж байвал дамжуулах утасны оронд ган канаат хэрэглэж болох эсэхийг шалгаж үзэхийг зөвлөж байна.

Задалбар фазтай шилжилтэд бага тоотой боловч арай бүдүүн утастай (утсыг халалтын нөхцлөөр шалгана) задалбар фаз хэрэглэх талаар авч үзэхийг зөвлөж байна.

Аянгаас хамгаалах троссын журмаар 2.5.79-т заасан ган канаат ба ган-хөнгөн цагаан утас хэрэглэх нь зүйтэй.

Аянгаас хамгаалах троссыг өндөр үелзлэлийн холбооны сувгийн журмаар ашиглаж байгаа бол троссын оронд ган зүрхэвчтэй, дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утас ба ган-хөнгөн цагаан утас мөн түүнчлэн голдоо шилэн кабельтай тросс утас хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Ганц болон задалбар утас ба троссыг, 500 м хүртэл урттай шилжилтийн алслалтад чичиргээнээс хоёр талаас нь утас ба тросс бүрт нэг чичиргээ унтраагчаар (виброгаситель), 500-1500 м урттай алслалтад утас ба тросс бүрт хоёроос доошгүй өөр төрлийн чичиргээ унтраагч хэрэглэн чичиргээнээс хамгаална.

1500 м-ээс дээш алслалт мөн түүнчлэн алслалтын уртаас үл шалтгаалан 38 мм ба түүнээс дээш диаметртай утас ба жилийн дундаж температурт хүндийн хүч нь 180 кН-оос их утас ба троссын чичиргээнээс хамгаалах хамгаалалтыг тусгай төслийн дагуу гүйцэтгэнэ.

АШ-ын алслалтад дүрмийн дагуу шилэн хөндийрүүлэгч хэрэглэнэ.
Шилжилтийн тулгуурын гирлянд дахь хөндийрүүлэгчийн тоог 1.9-р бүлгийн дагуу тодорхойлно.
Баригч ба татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийг тулгуур дээр тусдаа цэгт бэхлэгдэхээр хоёроос дээш хэлхээтэйгээр хийх талаар авч үзэх хэрэгтэй. Олон хэлхээтэй татагч гирляндыг тулгуур дээр хоёроос доошгүй цэгт бэхлэсэн байх ёстой.
Задалбар фазын гирлянд хөндийрүүлэгчийн хийц ба түүний тулгуур дээрх бэхэлгээ нь задалбар фазын бүрэлдхүүнд орж буй утасуудыг тус тусд нь тасалж, залгаж, угсралт үйлчилгээ явуулах боломжтой байх ёстой.
Шилжилтийн тулгуур дээр гирлянд хөндийрүүлэгч рүү утас ба тросс бэхлэхдээ үхлүүт баригч хавчаар буюу эсвэл тусгай хийцийн тоноглол (ролик өлгүүр) хэрэглэнэ.
Аянгын хэт хүчдлээс 110-750 кВ-ын хүчдэлтэй агаарын шугамын шилжилтийг хамгаалахдаа дараахь зүйлийг удирдамж болгоно:

Бүх шилжилтийг аянгын шууд цохилтоос троссоор хамгаалах хэрэгтэй;
Троссын тоо хоёроос доошгүй байх ба захын утастай харьцангуйгаар хамгаалах өнцөг нь 20⁰-аас ихгүй байна;

Хамгаалалтын өндөржүүлсэн түвшинтэй, мөсжилтийн III ба түүнээс дээш район мөн түүнчлэн утасны долгилолт эрчимтэй явагддаг районд агаарын шугамын шилжилт нь, АШ хуваарилах байгууламж руу ойртож байгаа хамгаалах уртын гадна байрлаж байгаа тохиолдолд хамгаалалтын өнцөг 30⁰ байж болно;

Хамгаалах аппаратыг (2.5.119) 1000 м-ээс илүү урт бүхий алслалттай шилжилт буюу шилжилтийн тулгуурын өндөр 100 м-ээс илүү тохиолдолд суурилуулахыг зөвлөж байна;
Троссын хэвтээ шилжилт захын фазаас: 110 кВ-ын АШ-д – 1,5 м; 150 кВ-ын АШ-д – 2 м; 220 кВ-ын АШ-д – 2,5 м; 330 кВ-ын АШ-д – 3,5 м; 500-750 кВ-ын АШ-д – 4 м-ээс багагүй байх ёстой;
Тросс хоорондын зайг 2.5.93, 2.5.120-ын п.4-ын дагуу тооцно;
1. Шилжилтийн бүх тулгуур дээр троссын бэхэлгээг механик эвдлэгч ачаалал нь 120 кН-оос багагүй байх хөндийрүүлэгчийн тусламжтай хийнэ.

Троссын хөндийрүүлсэн бэхэлгээн дахь цахилгаан эрчим хүчний алдагдлыг багасгахын тулд бэхэлгээнд хоёроос доошгүй хөндийрүүлэгч хийж өгөх хэрэгтэй. Нарийвчилсан тоог тулгуурын өндөр ба үйлчилгээ явуулах боломжоос шалтгаалан тогтооно.

Троссыг өндөр үелзлэлийн холбооны суваг буюу мөс хайлуулах зорилгоор ашигладаг бол хөндийрүүлэгчийн тоог холбооны сувгын найдваржилтаар буюу мөс хайлуулах нөхцлөөр тогтоосон тооноос хоёр дахин ихэсгэн авна.

Тросс өлгөсөн хөндийрүүлэгчийг очит завсраар шунтлэх ба түүний хэмжээг 2.5.122-т заасан шаардлагын дагуу нэмэлт хөндийрүүлэгч суурилуулсан эсэхийг үл харгалзан тогтооно.

Аянгаас хамгаалах троссыг 35 кВ-ын АШ-ын шилжилтэд хийх шаардлагагүй. Шилжилтийн тулгуурууд дээр хамгаалах аппарат суурилуулж өгнө. Хэрэв очит завсрыг хамгаалах аппаратын хувьд сонгож авсан бол түүний завсрын хэмжээг 4.2-р бүлгийн дагуу тодорхойлно. Тулгуурын өндрөөс хамааран хөндийрүүлэгчийн тоо ихсэж байгаа бол очит завсрын цахилгаан бат бөхийг (зайн хэмжээ нь) хөндийрүүлэгчийн цахилгаан бат бөхтэй уялдуулан тохируулна.
Фазын утаснуудыг янз бүрийн давхарлагт хуваасан 50 м-ээс илүү өндөртэй шилжилтийн тулгуурын траверсаар, үйлчлэгч этгээд саадгүй шилжин явах боломжыг хангахын тулд гүйдэл дамжуулах хэсгээс тулгуурын газардуулсан хэсэг хүртэлх хамгийн бага зөвшөөрөгдөх тусгаарлах зай нь агаараар дор дурьдсанаас багагүй байна: 3,3 м – 110 кВ-ын АШ-д; 3,8 м – 150 кВ-ын АШ-д; 4,3 м – 220 кВ-ын АШ-д; 5,3 м – 330 кВ-ын АШ-д; 6,3 м – 500 кВ-ын АШ-д; 7,6 м – 750 кВ-ын АШ-д;
Тулгуурын газардуулгын эсэргүүцлийг 2.5.129 ба 2.5.19-р хүснэгтийн дагуу тогтооно.

Хамгаалах аппараттай тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцэл нь хөрсний хувийн эсэргүүцэл 1000 Ом×м-ээс ихгүй үед – 10 Омоос ихгүй, хөрсний хувийн эсэргүүцэл илүү өндөр бол – 15 Омоос ихгүй байх ёстой.

Усан зайг гаталж байгаа шилжилтийн төсөл тооцоог хийхдээ голын ай сав, татуургын гидрологын дараахь тооцоонуудыг заавал хийх шаардлагатай:

Усны тооцооны түвшин, мөсний түвшин, татуурга салаагаар хуваагдах усны хэмжээ тэдгээрийн хурд, усны урсгалын хурд зэргийг тогтоох гидрологийн тооцоо;
Шилжилтийн тулгуурын нүхний хэмжээ ба гүнийг нь тогтоох голдрилын тооцоо;
Шилжилтийн дахь усны түвшин, урсгал чиглүүлэх далан ба овоолго усны долгионы өндөр зэргийг тогтоох гидравликийн тооцоо;
Голын татам, голдрилд орших фундаментын ачааллыг, мөсний түрэлт, завь онгоц явахад учрах нэмэлт ачааллыг оролцуулан тооцно;

Голын татам, голдрилд орших тулгуурын фундаментын өндөр нь мөсний цөн түрэлтийн түвшингээс 0,5 м-ээс багагүй өндөрт байх ёстой. Шилжилтийн тулгуурын фундаментыг хөрсний угаагдалтай байж болзошгүй газарт 2,5 м-ээс багагүй гүнд суулгаж өгнө (хөрсний угаагдлын дараахь газрын түвшингээр энэ хэмжээг тогтооно). Шонгоор хийсэн суурьтай бол суурийн шонг хөрсний угаагдлын түвшнээс 4 м-ээс багагүй гүнд суулгаж өгнө.

Дамжуулагч утсыг баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн тусламжтай бэхэлсэн завсрын ба хосолмол тулгуурыг (П ба ПА), аваарийн горимд хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группээр дараахь нөхцөлд тооцсон байх ёстой:

Нэг утас тасарсан буюу нэг алслалтын нэг фазын бүх утас тасарсан, тросс тасраагүй (нэг хэлхээтэй тулгуурт);
Нэг алслалтын хоёр фазын утас тасарсан, тросс тасраагүй (хоёр хэлхээтэй тулгуур, мөн түүнчлэн хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 150 мм²-аас ихгүй ган-хөнгөн цагаан утас ба ган зүрхэвчтэй дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утастай нэг хэлхээтэй тулгуур);
Нэг алслалтын нэг тросс тасарсан (задалбар тросс бол түүний бүх бүрэлдхүүн), төрөл ба хөндлөн огтлолоос үл хамааран дамжуулах утас тасраагүй;

Тулгуурын тооцоонд утаснаас үүсэх тооцооны хэвтээ статик ачаалал нь дараахтай тэнцүү байна:

а) Фаз нь задалбар биш ба үхлүүт хавчаараар бэхэлсэн бол фаз тасрах явцад үүсэх редуцлэгдсэн (reduce, бууруулсан) таталтаар тооцох ба гэхдээ 2.5.72-ын 3-р пунктэд заасан нөхцөлийн хослолд тооцно.

Задалбар фазтай ба бэхэлгээ нь үхлүүт хавчаартай бол задалбар биш фаз дахь утгыг нэмэлт коэффициентаар үржүүлr тодорхойлно: фаздаа 2 утастай бол – 0,8; 3 утастай бол – 0,7; 4 утастай бол – 0,6; 5 ба түүнээс дээш утастай – 0,5.

б) Фазын утас нь задалбар ба задалбар биш мөн тэдгээрийг тусгай хийцийн баригч тоноглолоор бэхэлсэн бол фаздаа нэг утастай үед нөхцөлт ачааллыг 25 кН, фаздаа хоёр утастай үед нөхцөлт ачааллыг 40 кН; фаздаа 3 ба түүнээс дээш утастай үед нөхцөлт ачааллыг 60 кН-оор авч тооцно.

Үхлүүт хавчаарт бэхэлсэн троссын тооцооны ачааллыг 2.5.72-ын 3-р пунктэд заасан нөхцлийн хослолд, хамгийн их тооцооны хэвтээ таталтын ачаалалтай тэнцүү байхаар авч тооцно.

Хоёр бүрэлдхүүнээс тогтох задалбар троссонд таталтын хүчийг 0,8-аар үржүүлж тооцно.

Тусгай хийцийн баригч тоноглолд бэхэлсэн троссын тооцооны ачааллыг 40 кН-тай тэнцүү гэж тооцно. Тасарсан тохиолдолд тооцож буй элементэд хамгийн их ачаалал өгөх утас ба троссыг бэхэлсэн цэгт уг ачааллыг үйлчилж байгаа гэж тооцно.

Анкер төрлийн тулгуурыг аваарийн горимд хязгаарын төлөвийн нэгдүгээр группээр, тасарсан тохиолдолд тооцож буй элементэд хамгийн их ачаалал үүсгэх утас ба троссыг тасарсан гэсэн нөхцлөөр тооцсон байх ёстой. Тооцоог дараахь нөхцөлд гүйцэтгэнэ:

Утас тасарсан буюу нэг алслалтын нэг фазын утас тасарсан, тросс тасраагүй (хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 185 мм² ба түүнээс дээш ган-хөнгөн цагаан утас ба ган зүрхэвчтэй дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утастай нэг хэлхээтэй тулгуур мөн түүнчлэн бүх төрлийн огтлолтой ТК төрлийн ган канаатыг дамжуулагч утасны оронд хэрэглэж буй нэг хэлхээтэй тулгуурт);
Нэг алслалтын хоёр фазын утас тасарсан, тросс тасраагүй (хоёр хэлхээтэй тулгуур, мөн түүнчлэн 150 мм² хүртэл хөнгөн цагаан хэсгийн огтлолтой ган зүрхэвчтэй дулаанаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин утас ба ган-хөнгөн цагаан утастай нэг хэлхээтэй тулгуур);
Нэг алслалтын нэг тросс тасарсан (задалбар тросстой бол түүний бүх бүрэлдхүүн), төрөл ба хөндлөн огтлолоос үл хамааран утас тасраагүй;

Утас ба троссны тооцооны ачааллыг 2.5.72-ын 2 ба 3-р пунктэд заасан нөхцөлийн хослолд, утас эсвэл троссны хамгийн их тооцооны хэвтээ таталтын ачаалалтай тэнцүү гэж тооцно.

Тулгуурын элемент дахь хүчлэгийг нөхцөлт ачаалал ба аль нэг утас буюу тросс тасарсанаас хамгийн их ачаалал үүсэх тэнцвэржээгүй таталтын ачааллыг тооцон тодорхойлсон байх ёстой.

Их шилжилтийн тулгуур нь будган тэмдэглэгээ ба 2.5.292-т заасан дохиоллын гэрэлтүүлэгтэй байх ёстой.

Холбооны шилэн кабель шугамыг АШ дээр өлгөх

Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам дээрх шилэн кабелийн (волоконно-оптик) шугамыг – агаарын шугамын элемент дээр байрлуулсан шилэн кабелиар (ОК) мэдээ дамжуулах холбооны шугам (ШКХШ-АШ) гэж нэрлэнэ.
2.5.180-2.5.200-д заасан шаардлагууд нь дараахь төрлийн шилэн кабелийг АШ-д байршуулахад (өлгөхөд) хамаарна:

Аянгаас хамгаалах троссын голд нь (цөмд нь) суулгасан шилэн кабель ОКГТ;
Фазын утасны голд нь (цөмд нь) суусан шилэн кабель ОКФП;
Металл биш даацын (самонесущий) шилэн кабель ОКСН;
Аянгаас хамгаалах тросс болон дамжуулах утсанд эрчлэгдсэн буюу түүнд бэхлэгдэх металл биш шилэн кабель ОКНН;
1. ШКХШ-АШ-ын бүх элементүүд нь АШ-ын ажиллах нөхцөлд уялдан зохицсон (хангасан) байх ёстой.
2. Холбооны шугамыг тодорхой чиглэлд тавьж байгаа бол трассын дагуу тохиолдох төрөл бүрийн хүчдэлтэй шугамуудыг дамнуулан тавьж болно.
3. Регенерацын пункт (давтан өсгөх цэг) ба эрчим хүчний объектын холбооны узель руу орж буй шилэн кабелийн оруулгад зориулан тусд нь бие даасан тулгуур барих бол түүнд тавих шаардлага, оруулгын үзүүлэлт, параметр, хийцийн гүйцэтгэл зэргийг төсөл зурагт нарийвчлан тодорхойлно.
4. Регенерацын пункт (давтан өсгөх цэг) ба эрчим хүчний объектын холбооны узель руу орсон оруулгыг багтаасан ШКХШ-АШ-ын элементүүдийг ШКХШ өлгөсөн АШ-ын цаг уурын нөхцөлөөр төсөл тооцоог нь хийх ба 2.5.38-2.5.74-т заасан шаардлагуудыг хангасан байх ёстой.
5. АШ-ын элемент дээр байршуулсан шилэн кабель нь дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой:

Механик бат бөх;
Дулаан тэсвэрлэлт;
Аянгын хэт хүчдлийн үйлчлэлийг тэсвэрлэх чадвар;
Шилэн кабелийг зөвшөөрөгдөх ачааллаас илүү ачаалахгүй байх нөхцлийг бүрдүүлэх;
Цахилгаан орны үйлчлэлд тэсвэртэй байх ёстой;
1. ОГКТ, ОКФП, ОКСН-ын механик тооцоог, кабелийн суналт ба шилэн цөмийн зөвшөөрөгдөх ачааллыг харгалзан зөвшөөрөгдөх хүчдлийн аргаар хийж гүйцэтгэнэ.
2. ОКНН ороосон тросс буюу фазын утасны механик тооцоог 2.5.71-2.5.74-д заасан бүх горимд шилэн кабелиас үүсэх нэмэлт салхины ба хүндийн ачааллыг тооцоонд оруулан тооцсон байх ёстой.
3. Шилэн кабелийн бүх төрлийн механик тооцоог 2.5.71-2.5.74-д заасан анхдагч нөхцөлд хийж гүйцэтгэнэ. Шилэн кабелийн механик тооцоог явуулахад шаардлагатай физик-механик параметрийн утга ба суналтын үзүүлэлт зэргийг шилэн кабелийн техникийн нөхцөл буюу кабель үйлдвэрлэгчээс гаргасан мэдээг үндэслэл болгоно.
4. Шилэн кабелийг өлгөж буй тухайн нөхцөл ба шилэн кабелийг үйлдвэрлэгч этгээдээс тогтоосон шаардлагын дагуу түүнийг чичиргээнээс хамгаалсан байх шаардлагатай.
5. АШ-д ОКГТ ба ОКФП өлгөж байгаа бол тэдгээрийн байрлал нь 2.5.86-2.5.92 ба 2.5.121-д заасан шаардлагыг хангасан байх ёстой.
6. АШ-ын хүчдлийн түвшингээс үл хамааран ОКГТ-ыг дүрмийн дагуу тулгуур бүрт газардуулсан байх ёстой. ОКГТ өлгөсөн тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцэл нь 2.5.19-р хүснэгтэд заасан утгаас хэтрэх ёсгүй. Шилэн кабелийн дулаан даах чадвар нь зохих шаардлагыг хангаж байгаа бол энэ эсэргүүцлийн утгыг ихэсгэж болно.

Аянгаас хамгаалах троссонд мөс хайлуулалт явуулдаг бол ОКГТ-г хөндийрүүлсэн бэхэлгээгээр бэхэлж болох ба гэхдээ мөсжилт хайлуулах горимд болон энэ хэсгээр гүйдэл гүйх нөхцөлд шилэн кабель нь тухайн үед үүсэх дулааныг тэсвэрлэх чадвартай байх ёстой (2.5.192, 2.5.193 ба 2.5.195-г мөн үз).

ОКНН өлгөсөн троссыг заавал газардуулах шаардлагыг (эсвэл хөндийрүүлэн өлгөх боломжыг) төсөл тооцоогоор тогтоож өгнө.
Шилэн кабель ОКГТ, ОКФП, ОКНН-г: резерв хамгаалалт, алсын резерв хамгаалалт, УРОВ болон АПВ мөн таслуурын бүрэн таслах хугацаагаар тодорхойлогдох хугацаанд богино залгааны хамгийн их гүйдэл гүйх үеийн температурын горимд ажиллаж чадах эсэх талаар урьдчилан шалгасан байх ёстой.
ОКФП, ОКНН (фазын утсанд өлгөсөн бол) шилэн кабелийг тухайн дамжуулах утсаар, шугамын хамгийн их ажлын гүйдэл гүйхэд үүсэх халах температурын горимд ажиллаж чадах эсэх талаар шалгаж үзнэ.
ОКСН өлгөсөн цэгийн цахилгаан орны хүчдлийг кабелийн бодит байршил, АШ-ын фазын транспозиц, хоёр хэлхээтэй АШ-ын нэг хэлхээ тасрах магадлал мөн түүнчлэн хавчаарын хийц (протектор) зэрэг нөхцлийг харгалзан тооцсон байх ёстой.
ОКНН төрлийн шилэн кабелийг дараахь нөхцөлд шалгана:

Фазын утсанд өлгөсөн бол утасны цахилгаан орны үйлчлэлийг тэсвэрлэж чадах эсэх;
Аянгаас хамгаалах троссонд өлгөсөн бол троссонд нөлөөллөөр үүсэх ба троссон дахь аянгын шууд цохилтоос үүсэх цахилгаан хүчдэлийн үйлчлэлийг тэсвэрлэж чадах эсэх;
1. Шилэн кабелийн (ОКГТ, ОКФП, ОКНН) дулаан тэсвэрлэх чадварыг шалгах богино залгааны гүйдлийг эрчим хүчний ачааллын ихсэлтийг (перспектив) харгалзан тогтооно.
2. Тулгуур дээр ОКСН бэхлэх газрыг түүний ашиглалтын явцад сунах суналтыг тооцон дараахь нөхцөлүүдээр тодорхойлно:

Гадар бүрхүүл нь цахилгаан орны үйлчлэлийг тэсвэрлэх чадвараар;
АШ-ын хүчдлийн түвшин ба газрын онцлогоос үл хамааран газар хүртэлх хамгийн бага зай нь 5 м-ээс багагүй байх нөхцлөөр;
ОКСН-ээс фазын утас хүртэлх зай 35 кВ-ын АШ-д – 0,6 м; 110 кВ-ын АШ-д – 1 м; 150 кВ-ын АШ-д – 1,5 м; 220 кВ-ын АШ-д – 2 м; 330 кВ-ын АШ-д – 2,5 м; 500 кВ-ын АШ-д – 3,5 м; 750 кВ-ын АШ-д – 5 м-ээс багагүй байх нөхцлөөр (мөсжилт ба салхигүй үед);

Дээр заасан нөхцөлүүд биелэгдэж байгаа бол ОКСН нь фазын утастай харьцангуйгаар дээр, доор мөн дунд нь байрлаж болно.

ОКНН-г фазын утас руу бэхэлж байгаа бол шилэн кабель ороосон буюу бэхэлсэн утаснаас дараахь элементүүд хүртэлх хамгийн бага зайн хэмжээс сахигдсан байх ёстой:

Салхины үйлчлэлээр хазайсан үед тулгуурын хийц хүртэлх зай 2.5.17-р хүснэгтэд заасны дагуу;
Газрын гадаргуу, инженерийн барилга байгууламж ба байгалийн саад тотгор хүртэлх зай хүснэгт 2.5.20-2.5.25, 2.5.30, 2.5.31, 2.5.34-2.5.40-д заасны дагуу байх ёстой.
1. Ямар ч төрлийн шилэн кабелийг АШ-д өлгөхдөө хөрсөнд суух тулгуур ба тэдгээрийн бэхэлгээг шилэн кабелиас үүсэх нэмэлт ачаалалд тооцсон байх шаардлагатай.
2. Шилэн кабелийн угсралтын уртыг хооронд нь холбохдоо тусгай холболтын муфт хэрэглэх ба анкер тулгуур дээр байршуулахыг зөвлөж байна.

АШ-ын тулгуур дээр холболтын муфт нь тулгуурын сууриас 5 м-ээс багагүй өндөрт байрлах ёстой.

Шилэн кабелийн холболтын муфт байрлуулсан АШ-ын тулгуур руу жилийн ямар ч улиралд гагнуурын болон хэмжих хэрэгсэлтэй тээврийн хэрэгсэл ойртох гудам байх ёстой.

Шилэн кабелийн муфттай АШ-ын тулгуурт 2.5.23-д нэмэлтээр дараахь тогтмол байх тэмдгийг тавьсан байх ёстой:

ШКХШ–ын тэмдэглэгээ

Холболтын муфтын дугаар

Суурин биш ба хүрэхэд хэцүү газраар агаарын шугам өнгөрөх

Агаарын шугамын утаснаас суурин биш ба хүрэхэд хэцүү газрын гадаргуу хүртэлх зай АШ-ын ердийн горимд 2.5.20-р хүснэгтэд заасан утгаас багагүй байх ёстой.

Хамгийн бага зайг утасны хамгийн их унжилтын үед цахилгаан гүйдэл гүйснээс үүсэх халалтыг тооцохгүйгээр дараахь тохиолдолд тодорхойлно:

500 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-д агаарын температур хамгийн их байх үед;

750 кВ-ын АШ-д цахилгаан-соронзон орны цахилгаан ба соронзон бүрэлдхүүнүүдийн идэвхжлийн утга хязгаарын зөвшөөрөгдөх утгатай ба агаарын температур 2.5.17-д заасны дагуу байх үед;

Тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалал 2.5.57-д заасны дагуу ба мөсжилтийн үе дэхь агаарын температур 2.5.51-ын дагуу байх үед;

2.5.20-р хүснэгт

Агаарын шугамын утаснаас суурин биш ба хүрэхэд хэцүү газрын гадаргуу

хүртэлх хамгийн бага зай

Газрын байдлын онцлог	Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлийн түвшингээс хамааран, кВ
Газрын байдлын онцлог	<20	35-110	150	220	330	500	750	ВЛЗ
Хүн ам суурьшаагүй газар: тайгын район, үржил шимгүй хөрстэй тал газар, цөл цөлөрхөг газар	6	6	6,5	7	7,5	8	12	5
Хүрэхэд хэцүү газар	5	5	5,5	6	6,5	7	10	5
Уулын хяр хянга, хадан цохио, хавчил ангал	3	3	3,5	4	4,5	5	7,5	3

Хүчдэлийн бүх ангилалын АШ-ыг усалгаатай болон борооны ус цуглуулагч байгууламжтай газрын зай талбайг эзлэхгүй байхаар байршуулахыг зөвлөж байна. Хөрс сайжруулах систем ба байгууламжид БНбД-ээр тавигдах норм дүрмийн шаардлагыг хангасан тохиолдолд энэ газраар АШ дайрч өнгөрөхийг зөвшөөрнө.
Мал тууварлах газрыг АШ дайран гарч байгаа бол утаснаас газрын гадаргуу хүртэлх хамгийн бага зай босоогоор, автомашины замтай огтлолцох үед тавигдах зайн хэмжээстэй (2.5.258) ижил байх ёстой.
Хөрс сайжруулах сувагтай АШ огтлолцож байгаа бол агаарын хамгийн их температурт цахилгаан гүйдлээс болж утас халахыг тооцохгүйгээр дамжуулах утаснаас сувгийн далан дээр ажлын байрлалтай зогсож байгаа газар ухагч машины хөдөлгөөнт хэсэг буюу өргөгч хэсэг эсвэл усны хамгийн их түвшинтэй байх үед землесосын овор хэмжээ хүртэлх зай нь дараахаас багагүй байх ёстой: 20 кВ-ын АШ-д – 2 м; 35-110 кВ-ын АШ-д – 4 м; 150-220 кВ-ын АШ-д – 5 м; 330 кВ-ын АШ-д – 6 м; 500-750 кВ-ын АШ-д – 9 м.

Хөрс сайжруулалтын сувгийн зориулалтаар байнгын ашиглалтад байдаг газрын зурвас хүрээний гадна АШ-ын тулгуур байрлах ёстой.

АШ нь хөрс сайжруулах сувагтай зэрэгцээ явж байгаа бол АШ-ын хамгийн захын утаснууд нь тэдгээрийн хөдөлгөөнгүй байрлалд хөрс сайжруулах сувгийн байнгын ашиглалтын зурваст олгосон газраас ангид байх ёстой.

Усан үзэм, зөрөг цэцэг болон бусад ижил төстэй хөдөө аж ахуйн ургамал өлгөж ургуулах зориулалттай эгнүүлсэн сараалжин утас нь 110кВ болон түүнээс дээш АШ-тай 70⁰-аас бага өнцөгөөр огтлолцож байгаа бол АШ-ын хамгаалалтын зурвасын хүрээнд сараалжин утсыг 50-70 м бүрт газардуулсан байх ёстой.

Газардуулгын эсэргүүцлийг нормчлохгүй.

Ой болон суулгацтай* газраар агаарын шугам өнгөрөх

Агаарын шугамыг I-р зэрэглэлийн ойгоор** дайруулахаас аль болох татгалзах хэрэгтэй.
Агаарын шугам нь ой ба суулгацтай газраар дайрч байгаа бол гудам гарган мод бутнаас нь цэвэрлэнэ.

Суулгац, ойд гаргасан гудмын өргөнийг АШ-ыг ашиглалтад оруулсанаас хойш 25 жилийн хугацаанд ургах ургалтыг харгалзан суулгацын өндөр*** мөн ойн зэрэглэлээс хамааруулан тогтооно.

* Суулгац гэдэгт байгалийн болон тарьж ургуулсан мод бут мөн түүнчлэн цэцэрлэг парк хамрагдана.

** Ойг зэрэглэл болон группт хуваасан талаар холбогдох ойтой холбоотой Монгол улсын хууль тогтоомжоос үзнэ үү!

*** Энд болон цаашдаа суулгацын өндөр гэдэгт ойн ихэнх хувийг эзэлж байгаа үүлдрийн ургамалын дундаж өндрийг 10%-аар ихэсгэж тооцсоныг хэлнэ. Төрөл бүрийн насжилттай суулгацын хувьд цаашдаа дийлэнхи болох магадлал бүхий насжилттай ургамалын дундаж өндөрийг 10%-аар ихэсгэснийг хэлнэ.

Цаашдаа 4 м хүртэл өндөр болж ургах ургамал бүхий суулгац, ойд гудамын өргөнийг АШ-ын хамгийн захын утас хоорондын зай дээр хоёр захын утаснаас гадна талруу 3 м нэмсэнээр тооцно. АШ нь жимсний мод бут тариалсан газраар дайрч байгаа бол гудам гарган цэвэрлэх шаардлагагүй.
I-р зэрэглэлийн ой, парк цэцэрлэг, жимсний цэцэрлэгээр дайрч байвал гудамын өргөнийг дараахь томъёогоор тодорхойлно:

– Гудамын өргөн;

– Хамгийн захын фазын утас хоорондын зай хэвтээгээр, м;

– АШ-ын хамгийн захын утаснаас модны титэм хүртэлх хамгийн бага зөвшөөрөгдөх зай хэвтээгээр,м (энэ зай нь 2.5.21-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байж болохгүй);

– Утасны унжилт ба баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн хэвтээ проекц, м, 2.5.6-ын дагуу газрын төрлөөс хамааран хамгийн их хазайлтад 2.5.73-д заасны дагуу (п.1) байна;

– АШ-ыг ашиглалтад оруулсан мөчөөс эхлэн модны 25 жилийн хугацаанд ургах төлөвийг харгалзсан түүний оройн хэвтээ проекцийн радиус, м;

2.5.21-р хүснэгт

АШ-ын утас ба модны орой хоорондын хамгийн бага зай, хэвтээгээр

АШ-ын хүчдэл, кВ	20 хүртэл	35-110	150-220	330-500	750
Хамгийн бага зай, м	3	4	5	6	7

Үндсэн ойг бүрэлдүүлэгч модны тэргүүний проекцын радиус нь дараахьтай тэнцүү байна, м:

Нарс, шинэс 7,0

Гацуур, жодоо 5,0

Царс, эвэрлэг мод 9,0

Зөөлөн мөд 4,5

Хус 4,5

Улиас 5,0

Бусад төрлийн модны хувьд модны тэргүүний проекцийн радиусыг тухайн ойг хариуцагч ба эзэмшигчийн гаргасан мэдээллийг үндэслэн төсөл тооцоогоор тодорхойлно.

II ба III зэрэглэлийн ойд гудамын өргөнийг 2-р пунктээр тогтоосон утга ба дараахь томъёогоор тооцсон утга хоёрын аль ихийг нь сонгож авна:

– Алсдаа ургах төлөвийг нь тооцсон, суулгацын өндөр;

Хамгаалалтын бүрээстэй утастай агаарын шугамд гудамын өргөнийг суулгац, ургамалын өндрийг үл харгалзан хоёр захын утас хоорондын зайн дээр хоёр захын утаснаас гадна тал руу 1,25 м нэмсэнээр тооцно. Хамгаалалтын бүрээстэй утастай агаарын шугам нь 4м ба түүнээс дээш өндөртэй мод бут суулгацтай жимсний цэцэрлэгийн талбайгаар дайрч байгаа бол захын утаснаас мод хүртэлх зай 2 м-ээс багагүй байх ёстой.
АШ-ын утас буюу тулгуур хийц дээр унаж болзошгүй, гудам гаргасан зурвасны гадна орших мод ба төгөл байвал түүнийг тайрч цэвэрлэнэ.
1. Газрын хэвгий, уулын налуу, гуу жалганд мод бут цэвэрлэж гудам гаргахдаа мод бутны алсдаа ургах төлөвийг харгалзах ба гэхдээ модны оройгоос АШ-ын утас хүртэлх зай хэвтээгээр 9 м-ээс их байгаа бол гудамын өргөнийг хоёр захын утаснаас гадна тал руу 2 м нэмсэнээр тооцно.

Угсралтийн ажил дууссаны дараа зүй бус ашигласан гудамын хэсэг дэхь уулын бэл газрын бутлаг ургамлыг нөхөн тариалж сэргээсэн байх ёстой.

АШ-ын трасс дагуу гудамын бүх өргөнд нь гудамыг тайрсан мод бутнаас нь цэвэрлэж, үндэснүүдийг суга татах буюу газрын түвшинд тайрч өгөх ба газрын хөрсөнд нөхөн сэргээлт хийнэ.

Суурин газраар АШ дайрч өнгөрөх

АШ нь суурин газраар дайрч өнгөрөхдөө холбогдох барилгын норм ба дүрэм ба «Хот байгуулалт. хот суурин газрын барилга байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө» (110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ыг суурин газрын хүрээнээс гадагш байрлуулах нь зүйтэй) шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Гудамж, зам гарцтай огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй. Гудамж дагуу АШ явж байгаа бол дамжуулах утас нь зорчих хэсэг дээр байрлахыг зөвшөөрнө.

Хот суурин газрын гудамж замын хүрээнд байгаа АШ-ын тулгуурыг тээврийн хэрэгслээр дайрч, мөргөхөөс сэргийлэн тэдгээрийг харгалзах БНбД-ын дагуу хаалт хашилтаар хүрээлж өгнө.

Шөрөг хөндийрүүлэгч дээрх АШ-ын утасны бэхэлгээ нь давхар байх ёстой. Дүүжин ба полимер хөндийрүүлэгч хэрэглэж байгаа бол дамжуулах утсыг завсрын тулгуур дээр үхлүүт хавчаараар бэхэлж өгөх ёстой.

Хамгаалалтын бүрээстэй утсыг шөрөг хөндийрүүлэгч дээр, полимер бүрхэвчтэй спираль пружинэн боолт (вязка) хэрэглэн хүчилсэн бэхэлгээгээр бэхлэх ёстой; баригч гирлянд хөндийрүүлэгч хэрэглэж байгаа бол утасны бэхэлгээг үхлүүт (битүү) баригч хавчаарын тусламжтай хийсэн байх ёстой.

Суурин газар агаарын шугамын утаснаас газрын гадаргуу хүртэлх хамгийн бага зай АШ-ын ажлын хэвийн горимд 2.5.22-р хүснэгтэд заасан зайнаас бага байж болохгүй.

Хамгийн бага зайг цахилгаан гүйдлээс гүйснээс болж үүсэх халалтыг тооцохгүйгээр хамгийн их утасны унжилтаар дараахь нөхцөлд тодорхойлно:

220 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-д, агаарын температур хамгийн өндөр үед;

330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-д цахилгаан соронзон орны цахилгаан ба соронзон бүрэлдхүүний идэвхжилт нь хязгаарын зөвшөөрөгдөх утгатай байх үед мөн түүнчлэн агаарын температур 2.5.17-д заасны дагуу байх үед;

Тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалал 2.5.57-д заасны дагуу ба мөсжилтийн үеийн агаарын температур 2.5.51-д заасны дагуу байх үед;

АШ нь гудамж, зам гарц ба бусад ижил объектуудтай огтлолцож байгаа хэсэгт, 185 мм²-аас бага хөнгөн цагаан хэсгийн огтлолтой дамжуулах утаснаас, газрын гадаргуу хүртэлх босоо зайг хөрш алслалтад утас тасарсан тохиолдлоор (жилийн дундаж температурт цахилгаан гүйдлээс гүйснээс үүсэх халалтыг тооцохгүй) мөн шалгасан байх ёстой. Энэ зай нь 2.5.22-р хүснэгтэд заасан зайнаас бага байж болохгүй.

2.5.22-р хүснэгт

Суурин газарт, АШ-ын утаснаас газрын гадаргуу, үйлдвэрлэлийн барилга байгууламж хүртэлх хамгийн бага зай босоогоор

АШ-ын ажиллах нөхцөл	Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ
АШ-ын ажиллах нөхцөл	Хамгаалалтын бүрээстэй утас	£35	110	150	220	330	500	750
Хэвийн горим: газрын гадаргуу хүртэл үйлдвэрлэлийн барилга байгууламж хүртэл	6 3	7 3	7 4	7,5 4	8 5	11 7,5	15,5 8	23 12
хөрш алслалтад утас тасарсан тохиолдолд, газрын гадаргуу хүртэл	5,0	5,5	5,5	5,5	5,5	6,0	-	-

Хотын ерөнхий төлөвлөгөөнд багтсан түүнд зориулсан газраар өнгөрч буй АШ мөн түүнчлэн хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 185 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой утастай АШ-ын хамгийн бага босоо зайг хөрш алслалтад утас тасрахад шалгах шаардлагагүй.

АШ-ын тулгуурын сууриас, гудамжны зорчих хэсгийн хашлага чулуу буюу ус зайлуулах гуу судаг хүртэлх зай хэвтээгээр 2,0 м-ээс доошгүй байх ёстой; явган хүний зам, жим хүртэлх зайг нормчлохгүй.
Барилга байгууламж дээгүүр АШ дайрч өнгөрөхийг дүрмийн дагуу хориглоно.

Холбогдох барилгын норм ба дүрэм, галын аюулгүй байдлын дагуу I ба II зэргийн гал тэсвэрлэх зэрэгтэй ба шатдаггүй материалаар хийсэн дээвэртэй (330-750 кВ-ын АШ нь зөвхөн цахилгаан станц, дэд станцын барилга байгууламж дээгүүр гарч болно) зөвхөн үйлдвэр заводын барилга байгууламж дээгүүр АШ дайрч өнгөрөхийг зөвшөөрнө. Гэхдээ АШ-ын утаснаас дээр заасан барилга байгууламж хүртэлх зай босоогоор, утасны хамгийн их унжилтад 2.5.22-р хүснэгтэд заасан зайнаас бага байж болохгүй.

АШ дээгүүр нь гарч байгаа металл дээврийг заавал газардуулсан байх ёстой. Газардуулгын эсэргүүцэл нь 2.5.19-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байх ёстой .

330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-д цахилгаан станц ба дэд станцын үйлдвэрийн барилга байгууламж дотор байгаа ажилтнуудыг цахилгаан орны нөлөөллөөс хамгаалах хамгаалалт байх ёстой ба харин металл дээврийг хоёроос доошгүй цэгт газардуулж өгнө.

220 кВ хүртэлх хүчдэлтэй АШ-ын захын утаснаас түүний хамгийн их хазайлттай үед хамгийн ойрхон орших үйлдвэрлэлийн, агуулахын, олон нийтийн барилга байгууламж хүртэлх зай хэвтээгээр дараахаас багагүй байх ёстой: 2м – 20 кВ хүртэлх АШ-д; 4м – 35-110 кВ-ын АШ-д; 5м – 150 кВ-ын АШ-д; 6м – 220 кВ-ын АШ-д;

330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын захын утаснаас дараахь элементүүд хүртэлх зай хэвтээгээр дор дурьдсанаас багагүй байх ёстой:

Цахилгаан станц ба дэд станцын байгууламж, үйлдвэрлэлийн ба үйлдвэрлэлийн биш барилга байгууламж хүртэлх зай, утасны хазайлт хамгийн их үед: 8м – 330 кВ-ын АШ-д, 10м – 500-750 кВ-ын АШ-д;

Хамгийн ойрхон байгаа үйлдвэрлэлийн, агуулахын, олон нийтийн барилга байгууламж (цахилгаан станц ба дэд станцаас бусад) хүртэлх зай, утасны хазайлт байхгүй үед: 20м – 330 кВ-ын АШ-д; 30м – 500 кВ-ын АШ-д; 40м – 750 кВ-ын АШ-д.

Агаарын шугамыг стадион, сургууль, хүүхдийн цэцэрлэгийн эзэмшил газраар дайруулан гаргахыг хориглоно.

Гудамж дагуу ба цэцэрлэг, паркад тавьсан АШ-ын хазайлттай утаснаас мод хүртэл мөн түүнчлэн замын тэмдэг өлгөсөн тросс хүртэлх зай нь 2.5.21-р хүснэгтэд заасан зайнаас бага байж болохгүй.

Шинээр баригдаж байгаа АШ-ын хамгийн захын хазайлтгүй утаснаас орон сууцны ба олон нийтийн байшингийн эзэмшлийн газрын хил, хүүхдийн тоглоомын талбай, амралтын талбай ба биеийн тамирын талбай, аж ахуйн талбай буюу эсвэл АШ өнгөрч байгаа талаас эзэмшлийн газар байхгүй бол байшин барилгын өнцөг булан хүртэл мөн түүнчлэн хувийн байр байшин, нийтийн цэцэрлэгийн газрын хил хүртэлх зай нь хэвтээгээр тухайн хүчдэлд харгалзах АШ-ын хамгаалалтын зурвасын зайнаас бага байх ёсгүй.

20 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын захын утаснаас хэвтээгээр, түүний хамгийн их хазайлттай үед хувийн байшин ба нийтийн цэцэрлэгийн газрын эзэмшлийн хил, хязгаар хүртэлх зай 2 м-ээс багагүй байж болно.

Радио-телевизийн хүлээн авах аппаратур бүхий барилга байгууламжид, 2.5.126 ба 2.5.217-д заасан зайн хэмжээг сахисан ч тухайн объект дахь радио-шуугиан нь улсын стандартаар нормчилсон утгаас хэтэрч байвал стандартын шаардлагыг тусгай арга хэмжээ (зөөврийн антенн, АШ-ын хийцийг өөрчлөх г.м) авсны үр дүнд хангах ба эсвэл эдгээр арга хэмжээнүүд үр дүнгүй байвал АШ-ын хамгийн захын утаснаас, түүнд хазайлт байхгүй үед барилга байгууламжийн хамгийн ойрхон хэсэг хүртэлх зай нь: 10м – 35 кВ хүртэлх АШ-д; 50м – 110-220 кВ-ын АШ-д; 330 кВ-оос дээш АШ-д – 100 м-ээс багагүй байхаар АШ-ыг барилга байгууламжаас холдуулж өгнө.

Радио-шуугианы түвшин тогтоох тооцоог хийхдээ 1.3-р бүлэг ба 2.5.81-ын заалтыг тооцно.

АШ-ын тулгуурын газардуулгаас газарт сунгасан хүчний кабель хүртэлх зайг 2.1 ба 2.3-р бүлгийг баримтлан тогтооно.

АШ өөр хоорондоо огтлолцох ба ойртох

1 кВ-оос дээш хүчдэлтэй АШ (мөн хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ) өөр хоорондоо ба1 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ (АШТ)-тай огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй.
Огтлолцох газрыг аль болох дээгүүр гарч байгаа (огтолж гарч байгаа) АШ (АШТ)-ын тулгуурт ойрхон сонгоно. Доогуур гарч байгаа АШ-ын утаснаас дээгүүр гарч байгаа АШ-ын тулгуур хүртэлх зай ба дээгүүр гарч байгаа АШ-ын утаснаас доогуур гарч байгаа АШ-ын тулгуур хүртэлх зай, хэвтээгээр 2.5.23-р хүснэгтэд заасан зайнаас багагүй байх ёстой ба мөн түүнчлэн хамгаалалтын бүрээстэй утастай агаарын шугамд 1,5 м-ээс багагүй, АШТ-д 0,5 м-ээс багагүй байх ёстой.

2.5.23-р хүснэгт

Огтлолцож буй АШ-уудын утас ба тулгуур хоорондын хамгийн бага зай

АШ-ын хүчдэл, кВ

Утаснаас тулгуурын хамгийн ойрхон хэсэг хүртэлх хамгийн бага зай, м

Утас хамгийн их хазайсан үед

Утас хазайлтгүй байгаа үед

330 кВ хүртэл

500

750

Ердийн утастай АШ ба хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ-ууд нь өөр хоорондоо ба 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ (АШТ)-тай нэг ерөнхий тулгуур дээр огтлолцож болно.

500-750 кВ-ын АШ-ын алслалтыг огтлон гарч байгаа 500-750 кВ-ын АШ-ын алслалтыг хязгаарласан тулгуурууд нь анкер төрлийн байх ёстой.

500-750 кВ-ын АШ, 330 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-тай огтлолцож байгаа мөн түүнчлэн 330 кВ-ын агаарын шугамууд өөр хоорондоо огтлолцож байгаа бол огтлолцолыг завсрын болон мөн анкер тулгуураар хязгаарлагдсан алслалт дунд хийхийг зөвшөөрнө.

Нэг баганатай модон тулгуураар огтлолцолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа бол дүрмийн дагуу модон тулгуур нь төмөр бетон залгаас хөлтэй байх ёстой. Онцгой тохиолдолд залгаас хөлгүй нэг баганатай модон тулгуур ба модон залгаас хөлтэй өндөржүүлсэн модон тулгуур хэрэглэж болно.

500-750 кВ-ын агаарын шугам нь 6-20 кВ-ын АШ-тай, 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ (АШТ)-тай огтлолцож байгаа тохиолдолд доогуур явж (огтлуулж) байгаа АШ-ын алслалтыг хязгаарласан тулгуур нь анкер төрлийн байх ёстой ба огтлолцож байгаа АШ-ын утаснууд нь дараахь маягтай байх ёстой:

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 70 мм²-аас багагүй ган-хөнгөн цагаан утас – 6-20 кВ-ын агаарын шугамд;

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 70 мм²-аас багагүй ган-хөнгөн цагаан утас буюу эсвэл хөндлөн огтлол нь 70 мм²-аас багагүй, дулаанаар бэхжүүлсэн хөнгөн цагааны хайлшин утас – хамгаалалтын бүрээстэй утастай 6-20 кВ-ын агаарын шугамд;

Хөндлөн огтлолын талбай нь 50 мм²-аас багагүй хөнгөн цагаан утас – 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй агаарын шугамд;

Фазын утасны огтлол нь 25 мм²-аас багагүй даацын ноль утасгүй СИП утас буюу 50 мм²-аас багагүй дулааны аргаар боловсруулсан хөнгөн цагааны хайлшин даацын утастай СИП утас.

Огтлолцолын алслалтад дамжуулах утсыг тулгуур дээр дараахь маягаар бэхэлнэ:

Дүүжин шилэн хөндийрүүлэгчид – 6-20 кВ-ын АШ-ын утас (хамгаалалтын бүрээстэй утсыг);

Давхар бэхэлгээтэй шөргөн хөндийрүүлэгчид – 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй агаарын шугамын утсыг;

Таталтын анкер хавчаарт – АШТ-ын СИП утсыг;

Огтолж гарч байгаа (дээгүүр нь) баригч гирлянд хөндийрүүлэгчтэй АШ-ын завсрын тулгуур дээр дамжуулах утсыг үхлүүт хавчаарт бэхэлж өлгөх ба шөргөн хөндийрүүлэгчтэй тулгуур дээр утсыг давхарлан бэхэлнэ.

Хуучин байж байсан 750 кВ-ын агаарын шугамын доогуур шинээр баригдаж байгаа 330 кВ-ын агаарын шугам мөн түүнчлэн утасны хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 300 мм² ба түүнээс дээш дамжуулах утастай хуучин байж байсан 500 кВ-ын агаарын шугамын доогуур, шинээр бусад агаарын шугам барьж байгаа бол огтлолцолын алслалт дээрх хуучин байсан хавчаарыг (хязгаарлагдмал бат бөх түгжээтэй хавчаар ба уналттай хавчаар г.м) хэвээр үлдээхийг зөвшөөрнө.

Илүү өндөр хүчдэлтэй АШ-ын дамжуулах утас нь дүрэм ёсоор огтлолцож байгаа нам хүчдэлтэй АШ-ын утасны дээгүүр байрлана. Гагцхүү хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 120 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой дамжуулах утастай, 35 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ нь илүү өндөр хүчдэлтэй АШ-ын утсан дээгүүр гарч болох ба гэхдээ энэ АШ-ын хүчдэл нь 220 кВ-оос* бага байх ёстой. Гэхдээ нам хүчдэлтэй АШ нь илүү өндөр хүчдэлтэй хоёр хэлхээтэй АШ-ын дээгүүр гарахыг хориглоно.

* Хот болон хот маягын суурин газар АШТ буюу 1 кВ хүртэл хүчдэлтэй тусгаарласан утастай АШ нь 20 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын утасны дээгүүр гарч болно.

35-500 кВ-ын АШ нь бэлтгэл тэжээлгүй, хэрэглэгчийн цахилгаан хангамжид ашиглаж байгаа хоёр хэлхээтэй мөн ижил хүчдэлтэй АШ-тай огтлолцох буюу эсвэл харилцан бэлтгэл тэжээл болдог хоёр хэлхээтэй АШ-тай огтлолцоходоо дүрмийн дагуу огтолж гарч байгаа АШ-ын анкер тулгууруудаар хязгаарлагдсан, хоёр өөр алслалтад огтлолцуулах ёстой. 750 кВ-ын агаарын шугам нь дээр дурьдсан АШ-тай огтлолцоход анкер ба завсрын тулгуураар хязгаарлагдсан нэг алслалтад огтлолцуулахыг зөвшөөрнө.

Трассын давчуу хэсэгт, хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 120 мм² ба түүнээс дээш хөндлөн огтлол бүхий утастай агаарын шугам нь, хоёр хэлхээтэй агаарын шугамтай огтлолцох огтлолцолыг завсрын тулгууруудаар хязгаарлагдсан, нэг алслалтад гүйцэтгэхийг зөвшөөрөх ба гэхдээ огтлолцолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур дээр хоёр хэлхээтэй баригч гирлянд хөндийрүүлэгч хэрэглэх ёстой ба тулгуур дээр хөндийрүүлэх хэлхээнүүдийг хоёр өөр цэгт бэхэлнэ.

Огтлолцож байгаа АШ-ын хамгийн ойрхон утас хоорондын хамгийн бага зай нь, агаарын температур +15 ⁰С, салхигүй үед 2.5.24-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байж болохгүй.

Алслалтын завсрын утгад харгалзах зайг шугаман интерполяцаар тодорхойлно.

6-20 кВ-ын агаарын шугамууд хоорондоо огтлолцож байгаа ба тэдгээрийн аль нэг нь хамгаалалтын тусгаарлагч бүрээстэй утастай бол орчны температур +15 ⁰С, салхигүй үед хамгийн ойрхон байгаа утас хоорондын зай нь 1,5 м-ээс бага байж болохгүй.

2.5.24-р хүснэгт

Төмөр бетон ба металл тулгууртай мөн түүнчлэн модон тулгууртай, аянгаас хамгаалах төхөөрөмж бүхий огтлолцож буй агаарын шугамын утас хоорондын

эсвэл утас ба тросс хоорондын хамгийн бага зай

Огтолж (дээгүүр нь) гарч буй АШ-ын алслалтын урт, м

Хамгийн бага зай, м, огтлолцож байгаа газраас АШ-ын хамгийн ойрхон тулгуур хүртэлх зайнаас хамааран, м

100

120

150

750 кВ-ын АШ-ууд өөр хоорондоо болон илүү нам хүчдэлийн АШ-тай огтлолцоход

200 хүртэл

300

450

500

6,5

7,0

6,5

7,0

7,5

6,5

7,0

7,5

8,0

7,0

7,5

8,0

8,5

8,0

8,5

9,0

8,5

9,0

9,5

500-330 кВ-ын АШ-ууд өөр хоорондоо болон илүү нам хүчдэлийн АШ-тай огтлолцоход

200 хүртэл

300

450

5,0

5,5

5,0

5,5

6,0

5,5

6,0

7,0

6,5

7,5

8,0

220-150 кВ-ын АШ-ууд өөр хоорондоо болон илүү нам хүчдэлийн АШ-тай огтлолцоход

200 хүртэл

300

450

4,5

6,5

5,5

110-20 кВ-ын АШ-ууд өөр хоорондоо болон илүү нам хүчдэлийн АШ-тай огтлолцоход

200 хүртэл

300

4,5

10 кВ-ын АШ-ууд өөр хоорондоо болон илүү нам хүчдэлийн АШ-тай огтлолцоход

100 хүртэл

150

2,5

Огтолж гарч байгаа хамгаалалтын бүрээстэй утастай агаарын шугамын хамгийн ойрхон утаснаас огтлолцож буй АШТ хүртэлх босоо зай нь, агаарын температур +15 ⁰С, салхигүй үед 1 м-ээс багагүй байх ёстой.

Огтолж гарч байгаа 500 кВ хүртэл хүчдэлтэй агаарын шугамын утсан доорх 110 кВ хүртэл хүчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурыг хэвээр нь үлдээж болох ба гэхдээ дээгүүр нь гарч байгаа агаарын шугамын утаснаас доогуур нь гарч байгаа агаарын шугамын тулгуурын орой хүртэлх зай босоогоор 2.5.24-р хүснэгтэд заасан утгаас 4 м-ээр илүү байх ёстой.

Огтолж гарч байгаа 750 кВ хүртэл хүчдэлтэй агаарын шугамын утсан доорх 150 кВ хүртэл хүчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурыг хэвээр нь үлдээж болох ба гэхдээ 750 кВ-ын агаарын шугамын утаснаас доогуур нь гарч байгаа агаарын шугамын тулгуурын орой хүртэлх зай босоогоор, агаарын температур хамгийн их үед 12 м-ээс багагүй байх ёстой.

Огтлолцож байгаа 35 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй агаарын шугамуудын хамгийн ойрхон утас (эсвэл утас ба тросс хооронд) хоорондын зайн хэмжээсийг нэмэлтээр, огтлолцож байгаа АШ-ын аль нэгнийх нь утас огтлолцолын алслалтад тухайн АШ-ын алслалтын тэнхлэгт перпендикуляр чиглэсэн 2.5.56-д заасан салхины даралт үйлчилж утас (тросс) хазайсан нөхцөлөөр мөн шалгах ёстой ба гэхдээ нөгөө АШ-ын утсыг (троссыг) хазайгаагүй гэж тооцно. Энэ үед утас хооронд болон утас, тросс хоорондын зай нь 2.5.17-р хүснэгт эсвэл 2.5.18-д заасан утгаас хэтрэх ёсгүй ба ажлын нөхцлийг хамгийн их ажлын хүчдэлтэй, хазайлтгүй утсан дахь агаарын температурыг 2.5.51-д заасны дагуу байна гэж тооцно.
Троссоор хамгаалаагүй модон тулгууртай агаарын шугамд, огтлолцож байгаа АШ-д хоёуланд нь огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан тулгуурууд дээр хамгаалах аппарат заавал суурилуулсан байх ёстой. Огтлолцож байгаа АШ-уудын утас хоорондын зай нь 2.5.24-р хүснэгтэд зааснаас бага байж болохгүй.

750 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй агаарын шугамтай огтлолцож байгаа, 35 кВ ба түүнээс бага хүчдэлтэй АШ-ын тулгуурт очит завсар хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Гэхдээ 35 кВ-ын агаарын шугамд автоматаар давтан залгах төхөөрөмж (АПВ) суурилуулах боломжыг авч үзсэн байх ёстой. Нэг шонтой ба модон траверстай А хэлбэрийн тулгуурт очит завсарыг доод тусгаарлагчын бэхлэгдэх цэгээс 75 см зайд бандаж хийж нэг газардуулгын буулт утас холбосон маягтай хийж өгнө. П ба АП хэлбэрийн тулгуурт газардуулгын буултын утсыг траверс хүртэл тулгуурын хоёр баганаар дамнуулан тавина.

Троссоор хамгаалаагүй модон тулгууртай АШ нь 750 кВ-ын АШ-тай огтлолцож байгаа бол огтлолын алслалтыг хязгаарласан тулгуур дээрх металл эд анги ба утасны бэхэлгээний элементүүдийг (дэгээ, шөрөг, толгой) газардуулсан байх ёстой ба харин гирлянд дахь дүүжин хөндийрүүлэгчийн тоо нь металл тулгуурын тусгаарлах түвшинтэй ижил байхаар тохируулагдсан байх ёстой. Гэхдээ 35-220 кВ-ын тулгуурт хамгаалах аппаратыг суурилуулсан байх ёстой.

Хэрэв огтлолцож байгаа цэгээс огтлолцож байгаа АШ-ын хамгийн ойрхон тулгуур хүртэлх зай 40 м-ээс их байгаа бол хамгаалах аппарат суурилуулахгүй байж болох ба 35 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын тулгуурт бэхэлгээний элементүүдийг газардуулах шаардлагагүй.

Хамгаалах аппаратыг дараахь огтлолцол дээр суурилуулах шаардлагагүй:

Металл ба төмөр бетон тулгууртай АШ-д;

Огтлолцож байгаа АШ-ын хоорондох зай доор дурьдсанаас багагүй байгаа тохиолдолд модон тулгууртай агаарын шугамд: 9м – 750 кВ хүчдэлтэй АШ-тай; 7м – 330-500 кВ хүчдэлтэй АШ-тай; 6м – 150-220 кВ хүчдэлтэй АШ-тай; 5м – 35-110 кВ хүчдэлтэй АШ-тай; 4м – 20 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-тай;

Хамгаалах аппараттай модон тулгуурын газардуулах төхөөрөмжийн эсэргүүцлийг 2.5.19-р хүснэгтийн дагуу авна.

Нэг хүчдэлтэй АШ эсвэл хүчдэлийн өөр түвшинтэй АШ-ууд нь зэрэгцээ явж байгаа ба хоорондоо ойртож байгаа тохиолдолд тэдгээрийн хоорондох хэвтээ зай нь 2.5.25-р хүснэгтэд заасан утгаас багагүй байх ёстой ба илүү өндөр хүчдэлтэй АШ-д тавих нөхцлөөр энэ зайг тогтооно. Уг заасан зайг нэмэлтээр дараахь шалгуураар шалгана:

Тусгаарласан нейтральтай 35 кВ хүртэл хүчдэлтэй агаарын шугамын хэвийн горимд, илүү өндөр хүчдэлтэй агаарын шугамын цахилгаан соронзон болон цахилгаан статик нөлөөллөөс болж үүсэх нейтралийн шилжилт нь фазын хүчдэлийн 15%-аас ихгүй байх нөхцлөөр;
Компенсацлагч тоног төхөөрөмж бүхий (шунтлэгч реактор, синхрон буюу тиристорын статик компенсатор г.м) тасархай байдалтай 500-750 кВ-ын агаарын шугамд, резонансын хэт хүчдэл өөрөө үүсэх, хөгжих боломжыг хаах нөхцлөөр; Шугамын ажлын багтаамжын компенсацлалтын зэрэг, АШ-ын тэнхлэгүүдийн хоорондох зай ба ойртох хэсгийн урт зэргийг тооцоогоор тодорхойлсон байх ёстой.

2.5.25-р хүснэгт

Агаарын шугам хоорондох хамгийн бага зай хэвтээгээр

АШ-ын хэсэг ба зай	Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ
АШ-ын хэсэг ба зай	≤20	35	110	150	220	330	500	750	ВЛЗ
Трассын чөлөөтэй хэсэгт, АШ-ын тэнхлэг хооронд	Хамгийн өндөр тулгуурын өндрөөр*
Трассын давчуу хэсэгт, дэд станц руу ойртож байгаа хэсэгт: Хазайгаагүй үед хамгийн захын утас хооронд; Нэг АШ-ын хазайлттай утаснаас нөгөө АШ-ын хамгийн ойрхон байгаа тулгуурын хэсэг хүртэл	2,5 2	4 4	5 4	6 5	7 6	10 8	15 20	20** 10	2 2

*500 кВ-ын АШ-д 50 м-ээс багагүй, 750 кВ-ын АШ-д 75 м-ээс багагүй.

**Хоёр ба түүнээс дээш 750 кВ-ын АШ-д хамгийн захын зэргэлдээ фазуудын фазировка нь өөр нэртэй (разноимённый) байх ёстой.

Агаарын шугам нь холбоо, дохиолол ба радио нэвтрүүлгийн

(утсан нэвтрүүлгийн) шугам ба барилга байгууламжтай огтлолцох ба ойртох

35 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ нь, ХШ ба РНШ-тэй дараахь хувилбарын аль нэгээр огтлолцсон байх ёстой:

АШ-ын утастай, ХШ* ба РНШ-ын газар доорх кабелиар;
АШ-ын утастай, ХШ ба РНШ-ын агаарын кабелиар;
АШ-ын газар доорх кабелийн залгаастай, ХШ ба РНШ-ийн нүцгэн утсаар;
АШ-ын утастай, ХШ ба РНШ-ын нүцгэн утсаар;

* Энэхүү бүлэгт холбооны кабель гэдэгт – металл ба металл элемент бүхий шилэн кабелууд хамаарна.

Дараахь тохиолдлуудад 35 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ нүцгэн утастай ХШ ба РНШ-тай огтлолцож болно:

ХШ, РНШ-ын кабель ба АШ-ын кабель залгаас сунгах боломжгүй байвал;
Хэрэв ХШ-д хэрэглэх кабель залгаас урьд нь суулгасан байсан ХШ-ын өсгөгч пунктыг зөөх, эсвэл нэмэлтээр суурилуулах зайлшгүй байдалд хүргэж байгаа бол;
Хэрэв РНШ-д хэрэглэх кабель залгаасын ерөнхий урт нь зөвшөөрөгдөх уртаас хэтэрч байгаа бол;
Хэрэв агаарын шугамд дүүжин хөндийрүүлэгч хэрэглэсэн бол. Гэхдээ нүцгэн утастай ХШ ба РНШ-тэй огтлолцож байгаа хэсэг дээрх агаарын шугамын тулгуур ба утсыг өндөржүүлсэн механик бат бөхтэй байхаар хийнэ (2.5.240-г үз).
1. 110-500 кВ-ын агаарын шугам нь ХШ ба РНШ-тэй дараахь хувилбарын аль нэгээр нь огтлолцсон байх ёстой:

АШ-ын утастай, ХШ ба РНШ-ын газар доорх кабелиар;
АШ-ын утастай, ХШ ба РНШ-ын нүцгэн утсаар;
1. 750 кВ-ын агаарын шугам нь ХШ ба РНШ-тай газар доорх кабелиар огтлолцоно. ХШ ба РНШ-ын кабелийг газар доогуур явуулах боломжгүй давчуу, туулахад бэрх уулын нөхцөлтэй газар ХШ ба РНШ-ыг 750 кВ-ын АШ-тай нүцгэн утсаар огтлолцуулахыг зөвшөөрөх ба гэхдээ ХШ ба РНШ-ын тулгуурын оройгоос АШ-ын хазайгаагүй утас хүртэлх зай 30 м-ээс багагүй байх ёстой.
2. 110-500 кВ-ын агаарын шугам нь ХШ ба РНШ-ын агаарын утастай огтлолцоход дараахь тохиолдолд кабель залгаас хэрэглэхгүй:

ХШ-д хэрэглэх кабель залгаас нь ХШ-ийн өсгөх пункт заавал суурилуулах нөхцөл үүсгэх ба кабель залгаас хэрэглээгүй байдалд АШ-ын ХШ-д нөлөөлөх нөлөөлөл нь зөвшөөрөгдөх нормоос хэтрэхгүй тохиолдолд;
РНШ-д хэрэглэх кабель залгаас нь шугам дахь кабель залгаасын зөвшөөрөгдөх нийлбэр уртаас хэтрэх байдалд хүргэх ба кабель залгаас хэрэглээгүй байдалд АШ-ын РНШ-д нөлөөлөх нөлөөлөл зөвшөөрөгдөх нормоос хэтрэхгүй тохиолдолд;
1. ХШ ба РНШ нь ХШ ба РНШ-ын аппаратуртай ижил давтамжын спектрт ажилладаг өндөр үелзлэлийн хобооны суваг ба телемеханикийн аппаратур бүхий 750 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-тай огтлолсон, огтлолцолын алслалтад дараахь чадалтай холбооны нэг сувагт доор дурьдсан маягаар огтлолцолыг гүйцэтгэнэ:

10 Вт-аас дээш – ХШ ба РНШ-ын газар доорх кабель залгаасаар огтлолцолыг гүйцэтгэнэ. Кабель залгаасын уртыг саад (шуугиан) үүсгэгч нөлөөллийн тооцоогоор тодорхойлох ба гэхдээ ХШ ба РНШ-ын кабелийн тулгуурын сууриас АШ-ын захын утасны хэвтээ хавтгайд буусан проекц хүртэлх зай хэвтээгээр 100 м-ээс багагүй байх ёстой;
5-аас 10 Вт – ХШ ба РНШ-д кабель залгаас хэрэглэх шаардлага буюу эсвэл бусад хамгаалах хэрэгсэл хэрэглэх шаардлагыг, саад (шуугиан) үүсгэгч нөлөөллийн тооцоогоор тодорхойлно. Гэхдээ кабель залгаас хэрэглэсэн тохиолдолд 500 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын хазайгаагүй утаснаас ХШ ба РНШ-ын кабелийн тулгуурын орой хүртэл 20 м-ээс багагүй байх ёстой ба 750 кВ-ын АШ-ын хазайгаагүй утаснаас ХШ ба РНШ-ын кабелийн тулгуурын орой хүртэл 30 м-ээс багагүй байх ёстой;
5 Вт-аас бага эсвэл хэрэв АШ-ын өндөр үелзлэлийн аппаратур ижил биш давтамжын спектрт ажилладаг буюу эсвэл ХШ ба РНШ нь өндөр үелзлэлийн аппаратураар шигүү ачаалаагүй бол – 750 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-тай огтлолцсон огтлолцолд кабель залгаас хэрэглэхдээ саад үүсгэгч нөлөөллийн нөхцлөөр тооцох шаардлагагүй. Хэрэв ХШ ба РНШ-ийн кабелийн залгаасыг АШ-ын өндөр үелзлэлийн сувгийн саад үүсгэгч нөлөөллийн нөхцлийг тооцож тоноглоогүй бол ХШ ба РНШ-ын кабелийн тулгуурын сууриас, 330 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын хазайгаагүй хамгийн захын утасны хэвтээ хавтгайд буусан проекц хүртэлх зай 15 м-ээс бага байж болохгүй. 500 кВ-ын АШ-д захын хазайгаагүй утаснаас ХШ ба РНШ-ын кабелийн тулгуурын орой хүртэлх зай нь 20 м-ээс багагүй, 750 кВ-ын АШ-д – 30 м-ээс багагүй байх ёстой.
1. Агаарын шугамын утсыг хотын телефон холбооны шугамтай агаараар огтлолцуулахыг зөвшөөрөхгүй; энэ шугам нь огтлолцолын алслалтад АШ-ын утастай зөвхөн газар доорх кабелийн шугамаар огтлолцож болно.
2. АШ газар доорх холбооны кабель ба газар доорх кабель залгаастай огтлолцохдоо дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой:

500 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ нь ХШ ба РНШ-тэй огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй ба 750 кВ-ын АШ, ХШ ба РНШ-тэй огтлолцож байгаа бол огтлолцолын өнцөг нь аль болохоор 90⁰ ойрхон байх ёстой ба гэхдээ 45⁰-аас багагүй байх ёстой;
ХШ ба РНШ-ын газар доорх кабелиас хамгийн ойрхон орших 35 кВ хүртэл АШ-ын тулгуурын газардуулга буюу түүний газар доорх металл болон төмөр бетон хэсэг хүртэлх зай нь:

Суурин газарт – 3 м-ээс багагүй;

Суурин биш газар – 2.5.26-р хүснэгтэд зааснаас багагүй байна.

2.5.26-р хүснэгт

ХШ (РНШ)-ын газар доорх кабелиас хамгийн ойрхон орших АШ-ын

тулгуурын газардуулга ба түүний газар доорх хэсэг хүртэлх хамгийн бага зай

Хөрсний хувийн эквивалент эсэргүүцэл, Ом·м	Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ
Хөрсний хувийн эквивалент эсэргүүцэл, Ом·м	35 хүртэл	110-500	750
100 хүртэл	10	10	15
100-аас 500 хүртэл	15	25	25
500-аас 1000 хүртэл	20	35	40
1000-аас дээш	30	50	50

ХШ ба РНШ-ын газар доорх кабелиас 35 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын газардуулаагүй модон тулгуурын газар доорх хэсэг хүртэлх зай дор дурьдсанаас багагүй байх ёстой:

Суурин газар – 2м, давчуу нөхцөлд уг зайг 1 м хүртэл багасгаж болох ба гэхдээ кабелийг тулгуураас хоёр тал руу 3 м-ээс багагүй байхаар урттай хуванцар хоолойд сүвлэж өгөх хэрэгтэй;

Суурин биш газар – хөрсний хувийн эквивалент эсэргүүцэл 100 Ом·м газарт 5м, хөрсний хувийн эквивалент эсэргүүцэл 100-500 Ом·м газарт 10м, хөрсний хувийн эквивалент эсэргүүцэл 500-1000 Ом·м газарт 15м, хөрсний хувийн эквивалент эсэргүүцэл 1000 Ом·м-ээс дээш газарт 25м;

ХШ ба РНШ-ын газар доорх кабелиас хамгийн ойрхон орших 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулга буюу түүний газар доорх хэсэг хүртэлх зай 2.5.26-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байж болохгүй.
Газар доорх кабелийг (кабелийн залгаас), АШ-ын утас хорондын зайн дээр: 500 кВ-ын АШ-д хоёр захын утаснаас хоёр тийшээ 10м, 750 кВ-ын АШ-д хоёр захын утаснаас хоёр тийшээ 15м урттай ган хоолойд сунгаж байгаа буюу эсвэл түүнийг тийм урттай булан, швеллер төмрөөр бүрхсэн мөн түүнийг тийм урттай хуванцар хоолойд сүвлэсэн ба хоёр талаасаа шороо орохоос хаасан таглаатай бол хүснэгт 2.5.26-д заасан зайг 500 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-д – 5м, 750 кВ-ын АШ-д – 10 м хүртэл багасгахыг зөвшөөрнө.

Кабелийн металл бүрхүүлийг энэ тохиолдолд металл хоолойтой буюу бусад металл хамгаалалтын элементтэй холбож өгөх хэрэгтэй. Энэхүү шаардлага нь шилэн кабель ба гадуураа тусгаарлагч хоолойтой (үүнд металл бүрхүүлтэй мөртлөө гадуураа тусгаарлагч хоолойтой кабель бас хамаарна) кабелуудад хамаарахгүй. Кабель залгаасын металл бүрхүүл нь төгсгөлүүд дээрээ газардуулагдсан байх ёстой. Кабель ба АШ-ын тулгуурын хоорондох, 2.5.25-р хүснэгтэд заасан зайг багасгасан тохиолдолд зохих хамгаалалтын арга хэмжээний хажуугаар аянгын цохилтоос хамгаалсан нэмэлт хамгаалалт хийх шаардлагатай ба үүнийг хийхдээ кабелийг аянгын цохилтоос хамгаалах холбогдох норматив баримт бичгийн дагуу тулгуурыг троссоор тойруулан хүрээ үүсгэх маягаар хамгаална;

Швеллер, булан төмөр буюу ган хоолой хэрэглэхийн оронд шинээр АШ барьж байх үед, 70 мм²-ын хөндлөн огтлолтой хоёр ган троссыг, кабелийн хоёр талд тэгш хэмтэйгээр 0,5 м-ээс ихгүй зайд 0,4 м-ийн гүнд сунгаж хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Троссыг хоёр тал руу нь АШ-ын тулгуур тал руу трассд 45⁰-ын өнцөг үүсгэн сунгасан (уртасгасан) байх ёстой ба газардуулгын эсэргүүцэл нь 30 Омоос хэтрэх ёсгүй.Троссын урт ба газардуулгын эсэргүүцэл -д харьцуулсан харьцаа нь 2.5.27-р хүснэгтэд заасан ба -ын утгатай таарч байх ёстой.

2.5.27-р хүснэгт

ХШ ба РНШ-ын кабелийг АШ-тай огтлолцсон хэсэг дээр хамгаалсан

хамгаалалтын газардуулгын эсэргүүцэл

Хөрсний хувийн эсэргүүцэл, Ом·м	100 хүртэл	101-500	500-аас дээш
Урт, м	20	30	50
Газардуулгын эсэргүүцэл, Ом	30	30	20

Тайлбар. Кабелийг, аянгын цохилтоос АШ-ын тулгуурыг хүрээлэх маягаар хамгаалах буюу хамгаалалтын тросс сунгах маягаар заавал хамгаалах шаардлагатай.

ХШ ба РНШ-тэй огтлолцож буй АШ-ын алслалтыг хязгаарласан АШ-ын тулгуур дээр дамжуулах утсыг үхлүүт хавчаар хэрэглэн бэхлэх ба уг бэхэлгээ нь хөрш алслалтад утас тасрахад огтлолцолын алслалтад утсыг газар унагаахгүй барьж байх ёстой.
1. 35 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын газар доорх кабель залгаастай, нүцгэн утас бүхий ХШ ба РНШ огтлолцохдоо дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой:

АШ-ын газар дорх кабель залгаас, ХШ ба РНШ-тэй огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй;
Газар дорх кабель залгаасаас, ХШ ба РНШ-ын газардуулаагүй тулгуур хүртэлх зай 2 м-ээс багагүй байх ёстой ба харин ХШ ба РНШ-ын газардуулсан тулгуур ба түүний газардуулга хүртэлх зай нь 10 м-ээс багагүй байх ёстой;
АШ-ын кабелийн тулгуурын сууриас өндөр үелзлэлийн аппаратурын давтамжын спектр таарч байгаа болон таараагүй тоноглол их ба бага хэмжээгээр суурилуулсан, өндөр үелзлэлийн аппаратурын чадлаас хамааруулан, ХШ ба РНШ-ын утасны проекц хүртэлх хэвтээ зай нь 2.5.236-д дурьдсан шаардлагыг хангасан байх ёстой;
АШ-ын газар доорх кабель залгаасыг 2.3-р бүлэг ба 2.5.124-д заасан шаардлагын дагуу хийж гүйцэтгэсэн байх ёстой.
1. АШ-ын утас нь, нүцгэн утас бүхий ХШ ба РНШ-тэй огтлолцохдоо дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой:

АШ-ын утас, ХШ ба РНШ-ын утастай огтлолцох өнцөг нь аль болох 90⁰ ойр байх ёстой. Давчуу нөхцөлд огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй;
Огтлолцох газрыг аль болохоор АШ-ын тулгуурт ойртуулан сонгож авна. Гэхдээ ХШ ба РНШ-ын утаснаас АШ-ын тулгуурын хамгийн ойрхон байгаа хэсэг хүртэлх зай хэвтээгээр 7 м-ээс бага байж болохгүй ба харин ХШ ба РНШ-ын тулгуураас хамгийн ойрхон байгаа АШ-ын хазайгаагүй утасны хэвтээ хавтгайд буусан проекц хүртэлх зай нь 15 м-ээс бага байж болохгүй. ХШ ба РНШ-ын тулгуурын оройгоос АШ-ын хазайлт байхгүй утас хүртэлх зай шулуунаар: 15м – 330 кВ хүртэлх АШ-д, 500 кВ-ын АШ-д – 20м-ээс багагүй байх ёстой;
Огтолж гарч байгаа АШ-ын утсан доор ХШ ба РНШ-ын тулгуурыг байрлуулахыг хориглоно;
ХШ ба РНШ-тэй огтлолцсон огтлолын алслалтыг хязгаарласан АШ-ын тулгуур нь анкер төрлийн байх ёстой ба хөнгөрүүлсэн хийцтэй, чөлөөтэй зогсдог, татуургатай аль нь ч байж болно. Модон тулгуур нь нэмэлт залгаас хөл, тулаасаар бөхлөгдсөн байх ёстой;
Огтлолцолыг завсрын тулгууртай алслалт дээр гүйцэтгэж болох ба энэ тохиолдолд АШ-ын утасны хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 120 мм²-аас багагүй байх ёстой;
Агаарын шугамын утас ХШ ба РНШ-ын утаснs дээгүүр байрлах ёстой ба олон судалтай утасны хөндлөн огтлол 2.5.5-р хүснэгтэд зааснаас багагүй байх ёстой;
ХШ ба РНШ-ын огтлолын алслалт дахь утсанд ямар нэгэн залгаас холбоос байх ёсгүй;
ХШ ба РНШ-тай огтлолцсон АШ-ын завсрын тулгууртай огтлолцолын алслалтад тулгуур дээр утсыг бэхлэхдээ баригч гирлянд хөндийрүүлэгчид зөвхөн үхлүүт хавчаар хэрэглэн бэхэлнэ;
АШ-тай огтлолцсон ХШ ба РНШ-ын огтлолын алслалтыг хязгаарласан тулгуурын байршлийг ХШ ба РНШ дахь солбицолын элементийн дундаж уртын зөрүү нь хүснэгт 2.5.28-д заасан утгаас хэтрэхгүй тохиолдолд өөрчилж болно;

2.5.28-р хүснэгт

АШ-тай огтлолцсон огтлолын алслалтыг хязгаарласан ХШ ба РНШ-ын тулгуурын байршлийн өөрчлөгдөж болох зөвшөөрөгдөх хэмжээ

Солбицолын элементийн урт,м	35	40	50	60	70	80	100	125	170
Зөвшөөрөгдөх өөрчлөлт, м	±6	±6,5	±7	±8	±8,5	±9	±10	±11	±13

АШ-тай огтлолцсон хэсэгт ХШ ба РНШ-ын алслалтын урт 2.5.29-р хүснэгтэд заасан утгаас хэтэрч болохгүй;

2.5.29-р хүснэгт

АШ-тай огтлолцсон хэсэгт ХШ ба РНШ-ын алслалтын хамгийн их зөвшөөрөгдөх урт

ХШ ба РНШ-д хэрэглэж буй утасны марк

Утасны диаметр, мм

ХШ ба РНШ-ын хамгийн их зөвшөөрөгдөх алслалтын урт, м, шугамын төрлөөс хамааран

ОУ

Ган-хөнгөн цагаан:

АС 25/4,2

АС 16/2,7

АС 10/1,8

6,9

5,6

4,5

150

Биметалл (ган-зэс)

БСМ-1, БСМ-2

4,0

3,0

.2,0

1,6

1,2

180

150

100

125

100

Биметалл (ган-хөнгөн цагаан)

БСА-КПЛ

5,1

4,3

180

125

100

Ган

5,0

4,0

3,0

2,5

2,0

1,5

150

125

100

130

Тайлбар. О – ердийн, Н – хэвийн, У – хүчилсэн, ОУ – онцгой хүчилсэн, Шугамын төрлийг - «Цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, агаарын холбооны шугам болон радио нэвтрүүлгийн шугам сүлжээтэй огтлолцох дүрэм» -ын дагуу тогтооно.

Огтлолын алслалтыг хязгаарласан ХШ ба РНШ-ын тулгуур мөн түүнтэй хөрш автомашины замын хөвөөнд орших тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас сэргийлэн хамгаалалт хийж өгөх хэрэгтэй;
АШ-тай огтлолцсон ХШ ба РНШ-ын огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан тулгуур дээр ХШ ба РНШ-ын утас нь: траверс хийцтэй бол - хамгийн дээд талын траверсан дээр, дэгээ хийцтэй бол – хамгийн дээд талын хоёр хэлхээн дээр давхарласан бэхэлгээтэй байх ёстой;
Агаарын шугамын утаснаас огтолж гарч буй ХШ ба РНШ-ын утас хүртэлх босоо зай агаарын шугамын хэвийн горимд ба АШ-ын хөрш алслалтад утас тасарсан горимд 2.5.30-р хүснэгтэд зааснаас багагүй байх ёстой.

Босоо зайг АШ-ын хэвийн горимд утасны хамгийн их унжилтад (цахилгаан гүйдэл гүйснээс үүсэх халалтыг тооцохгүйгээр) тодорхойлно. Аваарийн горимд зөвхөн хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол нь 185 мм²-аас бага огтлол бүхий утастай АШ-ыг жилийн дундаж температурт ба мөсжилт салхи байхгүй үед шалгана. Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 185 мм²-аас их утастай АШ-ыг аваарийн горимоор шалгах шаардлагагүй.

35 кВ ба түүнээс дээш АШ-тай огтлолцсон ХШ ба РНШ–ын утасны огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан тулгуур дээр хэрэв бэхлэгдсэн түвшин нь харилцан адилгүй бол (уулын налуу хэвгий г.м) 2.5.30-р хүснэгтээр тодорхойлсон босоо зайг, АШ-ын утас агаарын шугамын тэнхлэгт перпендикуляр чиглэсэн салхины даралтаар хазайх нөхцөлд 2.5.56-ын дагуу, ХШ ба РНШ-ын утсанд хазайлт байхгүй гэж тооцон нэмэлтээр шалгах хэрэгтэй. Утас хоорондын зайг хамгийн тааламжгүй тохиолдлоор тооцон сонгон авна (тооцооны хамгийн муу үр дүнгээр).

АШ-д мөсжилт хайлуулах арга хэмжээ явуулдаг бол АШ-ын утаснаас ХШ ба РНШ-ын утас хүртэлх габарит зайг мөсжилт хайлуулах горимоор шалгах хэрэгтэй. Энэхүү габарит хэмжээг мөсжилт хайлуулах горимын дамжуулах утасны температураар шалгах ба хөрш алслалтын утас тасарсан тохиолдолд гарах зайнаас бага байж болохгүй;

ХШ ба РНШ-тэй огтлолцсон огтлолцолын алслалтыг хязгаарлаж буй аянгаас хамгаалах тросс байхгүй АШ-ын модон тулгуурт, огтлолцож байгаа шугамуудын утас хоорондын зай 2.5.30-р хүснэгтийн б) пунктэд заасан утгаас бага байгаа бол АШ-д хамгаалах аппарат суурилуулж өгөх хэрэгтэй. Хамгаалах аппаратыг 2.5.229-д заасан шаардлагын дагуу суурилуулсан байх ёстой. Очит завсар (ОчИТ ЗАВСАР) суурилуулж байгаа тохиолдолд АШ-г автоматаар давтан залгах боломжыг авч үзсэн байх ёстой;

2.5.30-р хүснэгт

АШ-ын утаснаас ХШ ба РНШ-ын утас хүртэлх хамгийн бага зай босоогоор

АШ-ын тооцооны горим	Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ
АШ-ын тооцооны горим	≤10	20-110	150	220	330	500
Хэвийн горим: а) Аянгаас хамгаалах тоноглол бүхий модон тулгууртай АШ-д, мөн түүнчлэн төмөр бетон ба металл тулгууртай АШ-д б) Аянгаас хамгаалах тоноглолгүй модон тулгууртай АШ-д	2 4	3 5	4 6	4 6	5 -	5 -
Хөрш алслалтад утас тасарсан	1	1	1,5	2	2,5	3,5

Огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан модон тулгууртай ХШ ба РНШ дээр ХШ ба РНШ-д норматив баримт бичгээр тогтоосон шаардлагын дагуу аянга зайлуулагч суурилуулсан байх ёстой.
1. АШ-ын утас ба ХШ, РНШ-ын утсыг нэг ерөнхий тулгуур дээр хамтруулан өлгөхийг хориглоно. Энэ шаардлага нь АШ-ын хийцэд хамтруулан өлгөсөн тусгай зориулалтын шилэн кабельд хамаарахгүй. Энэ кабель нь энэхүү бүлгийн шаардлага ба цахилгаан дамжуулах агаарын шугамд шилэн кабелийн холбооны сувгийн төсөл зохиох, барих, угсрах болон ашиглалтын дүрмийн шаардлагыг хангаж байх ёстой.
2. Агаарын шугам ХШ ба РНШ-ын шугамтай ойртох үед тэдгээрийн хоорондох зай болон нөлөөллөөс хамгаалах арга хэмжээг утсан холбооны байгууламжийн дүрэм, төмөр замын дохиолол, телемеханикийг цахилгаан дамжуулах шугамын нөлөөллөөс хамгаалах дүрмийн дагуу тогтооно.
3. Агаарын шугам нь ХШ ба РНШ-ын шугамтай ойртох үед АШ-ын хамгийн захын хөдөлгөөнгүй утаснаас ХШ ба РНШ-ын тулгуур хүртэлх зай АШ-ын хамгийн өндөр тулгуурын өндрөөс багагүй байх ёстой ба трассын давчуу хэсэгт салхины түрэлтээр хамгийн их хазайсан АШ-ын захын утаснаас авсан зай 2.5.31-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байж болохгүй. Гэхдээ АШ-ын хазайлтгүй утаснаас ХШ ба РНШ-ын тулгуурын орой хүртэл шулуунаар: 330 кВ хүртэл АШ-д – 15м, 500 кВ-ын АШ-д – 20м, 750 кВ-ын АШ-д – 30м-ээс багагүй байх ёстой.

ХШ ба РНШ-д нөлөөлөх нөлөөллөөр АШ-ын транспозицын алхамыг нормчлохгүй.

2.5.31-р хүснэгт

Давчуу трасстай газар, АШ-ын салхиар хамгийн их хазайсан захын

утаснаас ХШ ба РНШ-ын тулгуур хүртэлх хамгийн бага зай

АШ-ын хүчдэл, кВ	20 хүртэл	35-110	150	220	330	500-750
Хамгийн бага зай, м	2	4	5	6	8	10

ХШ ба РНШ-ын тулгуурыг нэмэгдэл тулгуураар бэхэлсэн байх ёстой ба хэрэв тулгуур унасан тохиолдолд АШ-ын утас ба ХШ, РНШ-ын утастай шүргэлцэх боломжтой байвал тулгуурыг хос болгож өгнө.

Шөрөг хөндийрүүлэгчтэй АШ-ын эргэлттэй хэсэгт ХШ ба РНШ агаарын шугам руу ойртож байгаа бол тэдгээрийн хоорондох зай нь АШ-ын эргэлтийн тулгуураас утас тасарсан тохиолдолд, тасарсан утаснаас хамгийн ойрхон байгаа ХШ ба РНШ-ын утас хүртэлх зай нь 2.5.31-р хүснэгтэд заасан утгаас бага байж болохгүй. Энэ шаардлагыг биелүүлэх боломжгүй бол эргэлтийн дотор талд байгаа АШ-ын утасны бэхэлгээ нь давхарласан байх ёстой.
АШ нь ХШ ба РНШ-ын газар доорх кабельтай ойртож байгаа тохиолдолд тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага зай болон хамгаалалтын арга хэмжээг, утсан холбооны байгууламжийн дүрэм, төмөр замын дохиолол, телемеханикийг цахилгаан дамжуулах шугамын нөлөөллөөс хамгаалах дүрмийн дагуу болон металл элементтэй шилэн кабелийг цахилгаан дамжуулах шугам ба хувьсах гүйдлийн цахилгаанжуулсан төмөр зам, эрчим хүчний дэд станцын аюултай нөлөөллөөс хамгаалах зөвлөмжийн дагуу тодорхойлно.

АШ-ын тулгуурын газардуулга ба газар доорх хэсгээс ХШ ба РНШ-ын газар доорх кабель хүртэлх хамгийн бага зай 2.5.26-р хүснэгтэд заасан зайнаас бага байж болохгүй.

АШ-аас дамжуулах радио төвийн антенны барилга байгууламж хүртэлх зайг 2.5.32-р хүснэгтийн дагуу тогтооно.

2.5.32-р хүснэгт

АШ-аас дамжуулах радио төвийн антенны барилга байгууламж хүртэлх

хамгийн бага зай

Антенны байгууламж	Зайн хэмжээс, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ
	110 хүртэл	150-750
Дунд долгионы ба урт долгионы дамжуулах антенн Богино долгионы дамжуулагч антенн: Хамгийн их цацрагтай чиглэлд Бусад чиглэлд Богино долгионы сул чиглэлтэй болон чиглэлгүй дамжуулах антенн	Өндөр үелзлэлийн газардуулах төхөөрөмжийн хязгаарын гадна, гэхдээ 100 м-ээс багагүй
	200 50 150	300 50 200

Агаарын шугам нь радио релейний шугам ба радио релейний станцын хаалтууртай, антенны чиглэлийн хүрээний гадна ойртож байгаа бол тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага зайг 2.5.33-р хүснэгтийн дагуу тодорхойлсон байх ёстой. Радио релейний шугамын хаалтуурыг АШ-аар огтолж гарах боломжыг АШ-ын төсөл тооцоогоор тогтооно.
Агаарын шугамаас радио хүлээн авах төв ба тусгай зориулалтын радио хүлээн авах пункт ба орон нутгийн радиоузель хүртэлх зайг 2.5.33-р хүснэгтийн дагуу тодорхойлсон байх ёстой.

Шинээр барьж буй АШ-ын трасс нь онц чухал радио хүлээн авах байгууламж бүхий районаар дайрч өнгөрч байгаа тохиолдолд, зөвшөөрөгдөх ойртолтыг АШ-ын зураг төсөл зохиох явцад тусгайлан тооцож тогтооно.

Хэрэв 2.5.33-р хүснэгтэд заасан зайн хэмжээсийг биелүүлэхэд төвөгтэй боломж байхгүй бол зарим нэг тохиолдолд тухайн зайг багасгахыг зөвшөөрнө (радио-шуугианыг харгалзах түвшин хүртэл бууруулах арга хэмжээг АШ-д авч хэрэгжүүлсэн тохиолдолд). АШ-ын зураг төсөл зохиох явц бүрт радио-шуугианы нормыг зохих түвшинд барьж байх арга хэмжээг авах тухай төсөл байх ёстой.

2.5.33-р хүснэгт

АШ-аас радио хүлээн авах төв, богино ба хэт богино долгионы

радиорелейний станц, тусгай радио хүлээн авах пункт ба орон

нутгийн радиоузелын хязгаар хүрээ хүртэлх зай

Радио байгууламж

Зайн хэмжээс,м , АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ

35 хүртэл

110-220

330-750

Магистраль, орон нутгийн, районы, холбогч радио төв ба антенны чиглэлийн диаграм дахь радио релейны станц

Радиолокацын станц, ойрын зайн навигацын радиотехникийн систем

Хэт богино долгионы автомат радиопеленгаторууд

Богино долгионы радиопеленгаторууд

Утсан нэвтрүүлгийн станц

Антенны чиглэлийн хүрээний гадна байгаа радиорелейний станц ба радиорелейний шугамын хаалт

500

1000

800

700

200

100

1000

800

700

300

200

2000

1000

800

700

400

250

АШ-аас радио-телевизийн төв ба радио нэвтрүүлгийн барилга, байшин хүртэлх зай нь дор дурьдсанаас багагүй байх ёстой: 20 кВ хүртэл АШ – 400м, 35-150 кВ-ын АШ – 700м, 220-750 кВ-ын АШ – 1000м.

Агаарын шугам төмөр замтай огтлолцох ба ойртох

Агаарын шугамыг төмөр замтай огтлолцуулахдаа дүрмийн дагуу агаараар шилжүүлж огтлолыг гүйцэтгэх хэрэгтэй. Хөдөлгөөний идэвхжил онцгой өндөртэй төмөр зам дээр мөн техникийн хувьд үндэслэлийг нь тодорхой гаргасан зарим тохиолдолд (жишээ нь: төмөр замын даланг огтолж гарж байгаа болон мөн төмөр замын станц эсвэл АШ-аар огтлоход техникийн хувьд хүндрэлтэй газар) АШ-ын огтолж гарсан шилжилтийг кабелиар гүйцэтгэж болно.

* Галт тэргийн шилжилт хөдөлгөөний идэвхжил онцгой өндөртэй газарт – суудлын ба ачааны галт тэргийн тоо хос замтай газар графикийн дагуу өдөрт 100 хос, дан замтай газар өдөрт 48 хосоос багагүй газарыг тооцно.

Төмөр замын станцын хүзүүвч хэсэг мөн контактын сүлжээний анкер хэсэг байгаа газар АШ-аар төмөр замыг огтлохыг хориглоно.

АШ-аар цахилгаанжуулсан* төмөр зам болон цахилгаанжуулалтад** хамрагдах төмөр замтай огтлолцох өнцөг мөн түүнчлэн 750 кВ-ын АШ-аар ерөнхий хэрэглээний төмөр замтай огтлолцох өнцөг нь аль болох 90⁰-тай ойр байх ёстой ба гэхдээ 65⁰-аас бага байж болохгүй.

Төмөр замтай харьцангуйгаар агаарын холбооны шугам нь зэрэгцээ биш (паралель биш) явж байгаа тохиолдолд агаарын холбооны шугам АШ-тай огтлолцох өнцгийг аюултай ба саад учруулагч нөлөөллийн тооцоогоор тодорхойлсон байх ёстой.

* Цахилгаанжуулсан төмөр зам гэдэгт – гүйдлийн төрөл ба хүчдлийн түвшингээс үл хамааран контактын сүлжээний цахилгаанжуулсан бүх төмөр замыг хамааруулна.

**Цахилгаанжуулалтад хамрагдах төмөр зам гэдэгт – зураг төслөөр тооцоолсон АШ-ын барилга угсралтын ажил эхлэх жилээс эхлэн 10 жилийн хугацаанд цахилгаанжуулагдах төмөр замуудыг хамааруулна.

Агаарын шугам нь төмөр замтай огтлолцох ба ойртоход АШ-ын тулгуурын сууриас (ёроолоос) цахилгаанжуулаагүй төмөр замын байгууламжид ойртох овор* хүртэл эсвэл цахилгаанжуулсан буюу цахилгаанжуулалтад хамрагдах төмөр замын контактын сүлжээний тулгуурын тэнхлэг хүртэлх зай, АШ-ын тулгуурын өндөр дээр 3 м нэмсэнээс багагүй байх ёстой. Трассын давчуу хэсэгт энэ зай нь дор дурьдсанаас багагүйгээр авч тооцож болно: 3м – 20 кВ хүртэл АШ-д, 6м – 35-150 кВ АШ-д, 8м – 220-330 кВ АШ-д, 10м – 500 кВ АШ ба 20м – 750 кВ АШ-д;

Контактын сүлжээтэй огтлолцож буй агаарын шугамыг хамгаалах аппаратаар тоноглох ажлыг 2.5.229-д заасан шаардлагын дагуу хийж гүйцэтгэнэ.

* Байгууламжид ойртох овор гэдэг нь – Хөдөлгөөнт состав нэвтрүүлэхэд зориулагдсан төмөр замын хөндлөн перпендикуляр огтлолын оворын хязгаар ба үүнд хөдөлгөөнт составаас гадна ямар нэгэн барилга байгууламж төхөөрөмжийн хэсэг нь орсон байх ёсгүй.

Агаарын шугам нь төмөр замтай огтлолцох буюу ойртоход агаарын шугамын утаснаас төмөр замын төрөл бүрийн элемент хүртэлх зай 2.5.34-р хүснэгтэд зааснаас бага байж болохгүй.

АШ-ын утаснаас төмөр замын янз бүрийн элемент хүртэлх хамгийн бага босоо зай мөн түүнчлэн цахилгаанжуулсан төмөр замын хамгийн дээд талын утас буюу даацын тросс хүртэлх зайг АШ-ын хэвийн горимд, утасны хамгийн унжилтаар тодорхойлно (агаарын хамгийн их температурт цахилгаан гүйдэл гүйснээс үүсэх халалтыг тооцон эсвэл 2.5.55-д заасан тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалалд).

АШ-ын цахилгаан ачааллын талаар мэдээлэл байхгүй бол утасны температурыг +70⁰-аар тооцож авна.

Аваарийн горимд, хэрэв хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 185 мм²-аас бага хөндлөн огтлол бүхий утастай АШ-аар огтолж гарч байгаа бол жилийн дундаж температурт мөсжилт салхи байхгүй гэж үзэн цахилгаан гүйдэл гүйснээс үүсэх халалтыг тооцохгүйгээр уг зайг шалгана.

Хэрэв утасны хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 185 мм² ба түүнээс их бол аваарийн горимд уг зайг шалгах шаардлагагүй. Огтолж гарч байгаа АШ-ын утаснуудыг контактын сүлжээний тулгуурын дээгүүр гаргахыг зөвшөөрөх ба гэхдээ АШ-ын утаснаас контактын сүлжээний тулгуурын орой хүртэлх зай дор дурьдсанаас багагүй байх ёстой: 7м – 110 кВ хүртэл АШ-д, 8м – 150-220 кВ-ын АШ-д, 9м – 330-500 кВ-ын АШ-д, 10м – 750 кВ-ын АШ-д. Зарим нэг онцгой тохиолдолд трасссын давчуу хэсэгт АШ-ын утас, контактын сүлжээний утас хоёрыг нэг ерөнхий тулгуур дээр хамтруулан өлгөж болно.

Төмөр замын дагуу байрласан холбоо ба дохиоллын шугам бүхий төмөр замтай агаарын шугам огтлолцох ба ойртож байгаа тохиолдолд 2.5.34-р хүснэгтээс гадна холбооны байгууламжтай, АШ огтлолцох ба ойртоход тавигдах бусад шаардлагуудыг удирдамж болгоно.

2.5.34-р хүснэгт

АШ төмөр замтай огтлолцох ба ойртох үед мөрдөх хамгийн бага зай

Огтлолцол ба ойртолт	Хамгийн бага зай,м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ
Огтлолцол ба ойртолт	≤20	35-110	150	220	330	500	750
Огтлолцох үед
Цахилгаанжуулаагүй төмөр замд АШ-ын хэвийн горимд утаснаас рельсийн толгой хүртэл босоогоор: Ерөнхий зориулалтын өргөн ба нарийн төмөр зам Ерөнхий биш зориулалтын өргөн төмөр зам Ерөнхий биш зориулалтын нарийн төмөр зам АШ-ын хөрш алслалтад утас тасарсан үед утаснаас рельсийн толгой хүртэл босоо зай Өргөн төмөр замд Нарийн төмөр замд	7,5 7,5 6,5 6 4,5	7,5 7,5 6,5 6 4,5	8 8 7 6,5 5	8,5 8,5 7,5 6,5 5	9 9 8 7 5,5	9,5 9,5 8,5 - -	20 12 12 - -
Цахилгаанжуулсан ба цахилгаан- жуулалтад хамрагдах төмөр замд АШ-ын утаснаас контактын сүлжээний хамгийн дээд утас ба даацын тросс хүртэл: Хэвийн горимд босоогоор Хөрш алслалтад утас тасарсан үед	2.5.24-р хүснэгтийн дагуу, агаарын шугамууд өөр хоорондоо огтлолцохтой ижил (мөн түүнчлэн 2.5.229-г үз)
	1	1	2	2	2,5	3,5	-
Ойртох буюу зэрэгцэн явж буй тохиолдолд
Цахилгаанжуулаагүй төмөр замд давчуу трасстай хэсэгт АШ-ын хазайлттай утаснаас байгууламжид ойртох овор хүртэлх зай хэвтээгээр	1,5	2,5	2,5	2,5	3,5	4,5	5,5
Цахилгаанжуулсан ба цахилгаан-жуулалтад хамрагдах төмөр замд АШ-ын хамгийн захын утаснаас контактын сүлжээний тулгуур дээрх төмөр замын эсрэг талд өлгөсөн, захын утас хүртэлх зай хэвтээгээр Дээрхтэй ижил, гэхдээ контактын сүлжээний тулгуур дээр төмөр замын эсрэг талд нь утас өлгөөгүй үед	2.5.25-р хүснэгтийн дагуу, агаарын шугамууд өөр хоорондоо ойртохтой ижил 2.5.216-ын дагуу, агаарын шугам барилга байгууламжтай ойртохтой ижил

АШ нь цахилгаанжуулсан болон цахилгаанжуулалтад хамрагдах ерөнхий зориулалтын төмөр замтай огтлолцож байгаа үед огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан АШ-ын тулгуур нь хэвийн хийцтэй анкер төрлийн байх ёстой. Галт тэрэгний хөдөлгөөний идэвхжил өндөр болон онцгой өндөр газар энэхүү тулгуур нь металл байх ёстой.

* Галт тэрэгний шилжилт хөдөлгөөний идэвхжил өндөртэй газарт – суудлын ба ачааны галт тэрэгний тоо нийлбэрээр, хос замтай газар графикийн дагуу өдөрт 100 хос, дан замтай газар өдөрт 24 – 48 хос байдаг газарыг тооцно.

Анкер тулгуураар хязгаарлагдсан огтлолцолын энэ алслалтад, суудлын галт тэрэг байнга явахад зориулагдаагүй төмөр замын хажууд завсрын тулгуур байрлуулж болох ба мөн түүнчлэн төмөр замын далан дээр ямар ч зориулалтын замын хажууд завсрын тулгуур суурилуулж болно. Уг тулгуур нь металл буюу төмөр бетон байх ёстой. Дамжуулах утсыг эдгээр тулгуурууд дээр үхлүүт хавчаартай хоёр хэлхээтэй баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн тусламжтай бэхэлнэ.

Татуургатай ба нэг баганатай модон тулгуур хэрэглэхийг хориглоно. Завсрын модон тулгуур нь П хэлбэрийн (X ба Z хэлбэрийн холбоостой) эсвэл А хэлбэрийн байх ёстой.

Ерөнхий биш зориулалтын төмөр замыг хөнгөрүүлсэн хийцтэй анкер тулгуур ба завсрын тулгуур тавин огтолж болно. Завсрын тулгуур дээрх утасны бэхэлгээ нь үхлүүт хавчаартай хоёр хэлхээтэй баригч гирлянд хөндийрүүлэгч байх ёстой. Ерөнхий биш зориулалтын төмөр замыг огтолж гарч байгаа агаарын шугамын бүх төрлийн тулгуурууд нь чөлөөтэй зогсдог ба эсвэл татуургатай байж болно.

Дүүжин хөндийрүүлэгчтэй задалбар биш фазтай агаарын шугамд утасны татагч гирлянд хөндийрүүлэгч нь хоёр хэлхээтэй байх ёстой ба тулгуур дээр салангид бэхэлгээгээр тусдаа цэгт бэхлэгдэнэ. Задалбар утастай фазыг татагч гирлянд хөндийрүүлэгч рүү бэхлэхдээ 2.5.112-ын заалтыг баримтална. Агаарын шугам төмөр замтай огтлолцож буй алслалт дээр шөрөг хөндийрүүлэгч хэрэглэхийг хориглоно.

Төмөр бетон тулгуур ба тулгуурын төмөр бетон залгаасын арматур төмрийг газардуулгын зорилгоор хэрэглэж болохгүй.

Мод суулгац суулгаж хамгаалсан төмөр замтай АШ огтлолцохдоо 2.5.207-ын шаардлагыг мөн удирдамж болгоно.
20м ба түүнээс бага урттай гүүр бүхий төмөр замтай агаарын шугам огтлолцох үед АШ-аас гүүр хүртэлх хамгийн бага зайг 2.5.34-р хүснэгтийн харгалзах төмөр зам хүртэлх зайн хэмжээстэй тэнцүүгээр авах ба гүүрний урт 20м-ээс их бол уг зайг агаарын шугамын зураг төсөл зохиох явцад тодорхойлно.

АШ автомашины замтай огтлолцох ба ойртох

2.5.256-2.5.263-д заасан дараах шаардлагууд нь доор заасан автомашины замтай огтлолцох буюу ойртоход хамаарна:

Ерөнхий зориулалтын ба үйлдвэрийн байгууламж руу орж буй гудам (автомашины замын тухай барилгын норм ба дүрмийн дагуу, IА, IБ, II-V категори);

Аж ахуйн ба хөдөө аж ахуйн доторхи зам (сангийн аж ахуй ба бусад хөдөө аж ахуйн нэгтгэлийн дотоод аж ахуйн авто замын тухай барилгын норм ба дүрмийн дагуу, I-С-III-С категори).

Ерөнхий зориулалтын төв замтай агаарын шугам огтлолцох ба ойртохдоо дээрх шаардлагас гадна мөн ерөнхий зориулалтын автомашины төв замыг ашиглах дүрмийг удирдлага болгох хэрэгтэй.

Автомашины замтай агаарын шугам огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй.

IА ба IБ категорын автомашины замтай огтлолцож байгаа АШ-ын, огтлолцолын алслалтын хязгаарласан тулгуур нь ердийн хийцтэй анкер төрлийн тулгуур байх ёстой.

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлолын талбай нь 120 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой, задалбар биш фазтай, дүүжин хөндийрүүлэгчтэй АШ-д утас бэхэлж буй татагч гирлянд хөндийрүүлэгч нь хоёр хэлхээтэй байх ёстой ба тулгуур дээр салангид бэхэлгээгээр тусдаа цэгт бэхлэгдэнэ.

Задалбар фазын, хоёроос таван хэлхээ бүхий олон хэлхээтэй татагч гирлянд хөндийрүүлэгчийг тулгуур дээр хэлхээ тус бүрийг тусд нь бэхлэх боломжийг авч үзэх хэрэгтэй.

IА, IБ категорын авто замтай огтлолцож байгаа анкер тулгуураар хязгаарлагдсан огтлолцолын алслалтад, 2.5.262-д заасан шаардлагыг харгалзан замын далангийн хормойд ус зайлуулах сувгаас гадна завсрын тулгуур суурилуулахыг зөвшөөрнө. Энэ тулгуур дээр дамжуулах утсыг үхлүүт хавчаартай хоёр хэлхээтэй баригч гирлянд хөндийрүүлэгчийн тусламжтай бэхэлнэ.

II-V, I-С – III-С категорийн авто замтай огтлолцож буй АШ-ын огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан тулгуур нь хөнгөрүүлсэн хийцтэй анкер төрлийн ба эсвэл завсрын тулгуур байж болно.

Баригч гирлянд хөндийрүүлэгч бүхий завсрын тулгуур дээр дамжуулах утсыг үхлүүт хавчаарт өлгөх ба шөрөг хөндийрүүлэгчтэй тулгуур дээр утсыг давхарласан бэхэлгээгээр бэхэлж, харин хамгаалалтын бүрээстэй утастай АШ-д хүчилсэн бэхэлгээ хийнэ.

Бүх ангилалын авто зам шинээр барихдаа хуучин байсан 500-750 кВ-ын агаарын шугамын доогуур гарч байгаа үед 2.5.35-р хүснэгтэд заасан хамгийн бага зай сахигдсан тохиолдолд АШ-ыг дахин шинэчлэх шаардлагагүй.

Автомашины замтай, агаарын шугам огтлолцох буюу ойртох үед мөрдөгдөх зайн хэмжээс 2.5.35-р хүснэгтэд заасан зайнаас багагүй байх ёстой.

2.5.35-р хүснэгт

АШ автомашины замтай огтлолцох буюу ойртох үеийн хамгийн бага зай

Огтлолцол, ойртолт

буюу зэрэгцэн явах

Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ

≤20

35-110

150

220

330

500

750

Босоо зай:

а) Утаснаас, бүх ангилалын замын зорчих хэсгийн хучилт хүртэл

б) дээрхтэй ижил, гэхдээ хөрш алслалтад утас тасарсан

5,5

7,5

5,5

8,5

9,5

Хэвтээ зай:

1. III-С ба V ангилалаас бусад бүх ангилалын замд:

а) Тулгуурын суурь буюу түүний дурын хэсгээс замын шороон далангын ирмэг (хөмсөг) хүртэл

б) Давчуу нөхцөлд тулгуурын суурь буюу түүний дурын хэсгээс далангын овоолгын ёроол буюу эсвэл IА, IБ ба II ангилалын замын хажуугын шуудууны гадаад ирмэг хүртэл

в) дээрхтэй ижил, замын ангилал нь III, IV, I-C, II-C

Тулгуурын өндөр

2,0

2,5

2. III-C, V ангилалын замтай огтлолцсон үед:

а) Тулгуурын суурь буюу түүний дурын хэсгээс замын шороон далангын ирмэг хүртэл

б) Давчуу нөхцөлд тулгуурын суурь буюу түүний дурын хэсгээс далангын ёроол, хажуугын ус зайлуулах сувгийн ирмэг хүртэл

Тулгуурын өндөр

1,5

2,5

3. Бүх ангилалын замтай зэрэгцэн явж буй үед:

а) Тулгуурын суурь буюу түүний дурын хэсгээс замын шороон далангын ирмэг хүртэл

б) Хамгийн захын хазайлтгүй утаснаас шороон далангын ирмэг хүртэл

в) дээрхтэй ижил, гэхдээ давчуу нөхцөлд

Тулгуурын өндөр дээр 5м-ыг нэмэх

20*

30*

40*

* Цахилгаан орны хүчдэлийн хязгаарын зөвшөөрөгдөх түвшинг харгалзан

Далан дээр тавьсан автозамын мурийсан хэсэгт, АШ-ын ойртолтын бүх тохиолдолд АШ-ын утаснаас шороон далангын ирмэг хүртэлх хамгийн бага зай 2.5.35-р хүснэгтэд заасан босоо зайнаас багагүй байх ёстой.

Агаарын шугамын ажлын хэвийн горимд утаснаас замын зорчих хэсэг хүртэлх хамгийн бага босоо зайг дараахь байдлаар тооцож авна:

Цахилгаан гүйдэл гүйснээс үүсэх халалтыг тооцохгүйгээр 500 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй агаарын шугамд агаарын температур хамгийн их байх үед, 750 кВ-ын АШ-д цахилгаан соронзон орны цахилгаан ба соронзон бүрэлдхүүний идэвхжил хязгаарын зөвшөөрөгдөх түвшинд байгаа ба агаарын температур 2.5.17-д заасны дагуу байхад тодорхойлно.

Тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалал 2.5.55-д заасны дагуу, мөсжилтийн үеийн агаарын температурыг 2.5.51-д заасны дагуу тогтооно.

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлолын талбай 185 мм²-аас бага хөндлөн огтлол бүхий утастай АШ-ын автомашины замтай огтлолцож байгаа хэсэгт хөрш алслалтад утас тасарсан тохиолдолд жилийн дундаж температурт цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр утаснаас зорчих хэсэг хүртэлх зайг шалгаж үзнэ. Уг зай 2.5.35-р хүснэгтэд зааснаас бага байж болохгүй.
Автомашины замтай агаарын шугам огтлолцож байгаа газар АШ-ын хоёр талаар зам дээр холбогдох улсын стандартын шаардлага хангасан замын тэмдэг өлгөх буюу байршуулна.

330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй агаарын шугам автомашины замтай огтлолцож байгаа газар АШ-ын хоёр талд тээврийн хэрэгсэл тухайн шугамын хамгаалалтын бүсд зогсохыг хоиглосон тэмдэг байршуулсан байх ёстой.

Замын тэмдгийг АШ-ын хамгаалалтын зурвас дотор замын хооронд татсан троссон дээр өлгөхийг хориглоно.

Автомашины зам дагуу орших ногоон ургамал, суулгацтай огтлолцох буюу ойртохдоо 2.5.207-г удирдамж болгон баримтална.
Зорчих хэсгийн хөвөөнөөс 4м-ийн зайнд байрласан АШ-ын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас сэргийлэн тухайн газар дээд зэрэглэлийн замын хаалт хэрэглэсэн байх ёстой.
Агаарын шугамаас автомашины замын 20 м-ээс бага урттай гүүр хүртэлх хамгийн бага зайг 2.5.35-р хүснэгтэд заасан харгалзах автомашины зам хүртэлх зайн хэмжээстэй тэнцүүгээр авах ба гүүрний урт 20м-ээс их бол уг зайг агаарын шугамын зураг төсөл зохиох явцад тодорхойлно.

АШ троллейбус ба трамвайны шугамтай огтлолцох,

ойртох буюу зэрэгцэн явах

Троллейбус ба трамвайний шугамтай АШ огтлолцох өнцгийг аль болох 90⁰ байхаар сонгож авах ба 60⁰-аас бага байж болохгүй.
Троллейбус ба трамвайний шугамтай огтлолцож байгаа АШ-ын, огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан тулгуурууд нь ердийн хийцтэй анкер төрлийн байх ёстой.

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлолын талбай 120 мм² ба түүнээс дээш огтлол бүхий утастай эсвэл 50 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой ТК төрлийн ган канааттай агаарын шугамд утсуудыг нь үхлүүт хавчаарт буюу шөрөг хөндийрүүлэгчтэй бол давхар бэхэлгээгээр бэхэлсэн завсрын тулгуур хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

Дүүжин хөндийрүүлэгчтэй хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 120 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой задалбар биш утастай фаз бүхий агаарын шугамд анкер тулгуур хэрэглэж байгаа бол утасны татагч гирлянд хөндийрүүлэгч нь хоёр хэлхээтэй, хэлхээ тус бүр нь тулгуур дээр тусдаа цэгт бэхлэгдсэн байх ёстой.

Троллейбус ба трамвайны шугамыг шинээр барьж байгаа ба 500 кВ-ын АШ-ын доогуур гарч байгаа бол 2.5.36-р хүснэгтэд заасан зайн хэмжээс сахигдсан тохиолдолд АШ-ыг дахин шинэчлэн барих шаардлагагүй.

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 120 мм² ба түүнээс дээш огтлол бүхий хамгаалалтын бүрээстэй утастай агаарын шугамд хамгаалалтын утсыг хүчитгэн бэхэлсэн завсрын тулгуур хэрэглэж болно.

Троллейбус, трамвайний шугамтай АШ огтлолцох ба ойртох мөн зэрэгцэн явах үед АШ-ын утаснаас тооцсон хамгийн бага зай нь АШ-ын ажлын хэвийн горимд 2.5.36-р хүснэгтэд зааснаас багагүй байх ёстой:

Агаарын температур хамгийн их үед цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр;

Тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалалд 2.5.55-д заасны дагуу ба мөсжилтийн үеийн агаарын температур 2.5.51-д заасны дагуу.

Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 185 мм²-аас бага хөндлөн огтлолтой утас бүхий АШ-д троллейбус, трамвайний шугамын утас буюу даацын тросстой огтлолцож буй хэсэг дээр утаснаас утас хүртэлх хамгийн бага зайг АШ-ын хөрш алслалтад утас тасарсан аваарийн горимоор, жилийн дундаж температурт цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр шалгаж үзнэ. Энэ зай 2.5.36-р хүснэгэд заасан зайнаас бага байж болохгүй.

2.5.36-р хүснэгт

АШ троллейбус, трамвайны шугамтай огтлолцох, ойртох

буюу зэрэгцэн явах үед мөрдөгдөх хамгийн бага зай

Огтлолцол, ойртолт

буюу зэрэгцэн явах

Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ

20 хүртэл

35-110

150-220

330

500

Хэвтээ зай, АШ-ын утаснаас:

а) АШ-ын хэвийн горимд троллейбусны шугамтай огтлолцсон үед:

Зорчих хэсгийн дээд түвшин хүртэл

Контактын сүлжээний утас буюу даацын тросс хүртэл

б) АШ-ын хэвийн горимд трамвайны шугамтай огтлолцсон үед:

Рельсийн толгой хүртэл

Контактын сүлжээний утас буюу даацын тросс хүртэл

в) АШ-ын хөрш алслалтад утас тасарсан үед троллейбус, трамвайний шугамын утас буюу даацын тросс хүртэл

9,5

10,5

11,5

2,5

11,5

Хэвтээ зай, ойртох ба зэрэгцэн явах үед:

а) АШ-ын хамгийн захын хазайлтгүй утаснаас, троллейбус ба трамвайний контактын сүлжээний тулгуур хүртэл

б) АШ-ын хамгийн захын, хамгийн их хазайсан утаснаас, троллейбус ба тамвайний контактын сүлжээний тулгуур хүртэл, давчуу трасстай газар

в) АШ-ын хамгийн захын хазайлтгүй утаснаас троллейбус ба трамвайний зогсоол, ажилчин явах зам жим эргэлт-ийн худаг засвар үйлчилгээ хийх цэг

Тулгуурын өндрөөс багагүй

110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ троллейбус, трамвайний шугамтай ойртож байгаа үед тэдгээрийн утас хоорондын зай болон нөлөөллөөс хамгаалах арга хэмжээг троллейбус, трамвайний шугамд тавигдах барилгын норм ба дүрмийн дагуу авч хэрэгжүүлнэ.

Агаарын шугам, контактын сүлжээтэй огтлолцсон огтлолцолыг хамгаалах хамгаалалтын аппаратыг 2.5.229-д заасан шаардлагын дагуу хийж гүйцэтгэнэ.

Огтлолцож байгаа агаарын шугамын утсыг контактын сүлжээний тулгуур дээгүүр гарахыг зөвшөөрөх ба дараахь нөхцлийг биелүүлсэн байх шаардлагатай ба үүнд: АШ-ын утаснаас контактын сүлжээний тулгуурын орой хүртэлх зай босоогоор дараахаас багагүй байх ёстой: 110 кВ-ын АШ-д – 7м, 150-220 кВ-ын АШ-д – 8м, 330-500 кВ-ын АШ-д – 9м.

АШ усан зайг огтолж гарах

Агаарын шугам усан зайг (гол, усан суваг, нуур цөөрөм, усан сан г.м) огтолж гарах өнцгийг нормчлохгүй.

Усан завь, онгоц удаан хугацаагаар зогсдог газрыг (боомт, шилжүүлэх далан г.м) АШ-аар дайрч гарахаас аль болох зайлсхийх хэрэгтэй.

Усны боолтын (шлюз) дээгүүр АШ огтолж гарахыг хориглоно.

Гол, суваг, нуур цөөрөм, усан сангийн завь усан онгоц явдаг хэсгийг огтолж гарч байгаа бол алслалтын уртаас үл шалтгаалан мөн түүнчлэн завь онгоц явдаггүй усан зайг огтолж гарч байгаа 700м-ээс дээш алслалттай (их шилжилт) огтлолын алслалтыг хязгаарласан тулгуурууд нь төгсгөлийн анкер тулгуур байх ёстой.

Хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол нь 120 мм² ба түүнээс дээш хөндлөн огтлолтой ган-хөнгөн цагаан утас ба дулаанаар боловсруулсан ган зүрхэвчтэй хөнгөн цагааны хайлшин утас буюу 50 мм² ба түүнээс дээш хөндлөн огтлолтой ТК төрлийн ган канааттай утас бүхий агаарын шугамд завсрын тулгуур ба хөнгөрүүлсэн хийцтэй анкер тулгуур хэрэглэж болох ба гэхдээ төгсгөлийн тулгуур хоорондох завсрын тулгуурын тоо нь 2.5.153-д заасан шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Огтлолын алслалтад завсрын тулгуур хэрэглэсэн бол түүнд өлгөсөн утас ба троссны бэхэлгээ нь үхлүүт буюу тусгай хавчаар (олон роликтой дүүжин өлгүүр г.м) байх ёстой.

Утас нь үхлүүт хавчаарт бэхлэгдсэн завсрын тулгууртай завь онгоц явдаг усан зайг огтлон гарсан АШ-ын утасны хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол нь 185 мм²-аас бага бол хөрш алслалтад утас тасарсан тохиолдолд жилийн дундаж температурт салхи ба мөсжилт байхгүй, цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг үл тооцон АШ-ын утаснаас завь онгоц хүртэлх зайг шалгаж үзнэ. Хэрэв утасны хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол 185 мм²-аас их бол аваарийн горимд шалгах шаардлагагүй.

Хэвийн ба аваарийн горимд, АШ-ын утасны унжилтын сумны хамгийн доод талын цэгээс усны хамгийн дээд талын түвшин хүртэлх зайг (үерийн түвшин) гол, суваг, нуур цөөрөм, усан сангийн завь усан онгоц явдаг хэсэгт усан онгоц, завины хамгийн их овор хэмжээн дээр 2.5.37-р хүснэгтийн дагуу АШ-ын утаснаас хамгийн их овортой усан онгоц хүртэлх хамгийн бага зайг нэмсэнтэй тэнцүүгээр тооцож авна. Гэхдээ утасны унжилтыг агаарын температур хамгийн их байх үед цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр тодорхойлно.

Усны хамгийн дээд түвшинг (үерийн түвшин) 500-750 кВ-ын АШ-д, ихсэх магадлал нь 0,01 (100 жилд нэг удаа), 330 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-д – ихсэх магадлал нь 0,02 (50 жилд нэг удаа) байхаар тооцож авна.

АШ-ын утасны унжилтийн хамгийн доод талын цэгээс мөсний түвшин хүртэлх зай 2.5.37-р хүснэгтэд зааснаас их байж болохгүй. Энэ тохиолдолд утасны унжилтыг 2.5.55-д заасан тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалалд тодорхойлох ба мөсжилтийн үеийн агаарын температур 2.5.51-д заасны дагуу байх ёстой.

330 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ завь онгоц удаан хугацаагаар зогсдог (боомт, зогсоол болон бусад төстэй газрууд) газар АШ-ын утаснаас хөлөг онгоц үйлчлэх ажлын тавцан хүртэлх 2.5.37-р хүснэгтэд заасан хамгийн бага зай сахигдсан байх ёстой. Энэ тохиолдолд утасны унжилтыг 2.5.17-д заасан агаарын температурт, цахилгаан соронзон орны цахилгаан ба соронзон бүрэлдхүүний утга зөвшөөрөгдөх дээд хязгаарт байхад цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр тодорхойлно.

2.5.37-р хүснэгт

АШ усан зайтай огтлолцох үед мөрдөгдөх хамгийн бага зай

Зай

Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ

≤110

150

220

330

500

750

Гол, суваг, нуур цөөрөм, усан сангийн хөлөг онгоц явдаг хэсэгт, АШ-ын утаснаас тооцсон босоо зай:

АШ-ын хэвийн горимд хөлөг онгоцны хамгийн дээд тал хүртэл эсвэл усны урсгал хүртэл

Дээрхтэй ижил, гэхдээ хөрш алслалтад утас тасарсан

Боомт зогсоол болон бусад төстэй газар хамгийн дээд талын ажил үйлчилгээний тавцан хүртэл

Мөсний түвшин хүртэл

Хөлөг онгоц явдаггүй гол, суваг, нуур цөөрөм, усан санд, АШ-ын утаснаас тооцсон босоо зай:

Усны хамгийн их түвшин хүртэл*

Мөсний түвшин хүртэл

0,5

6,0

5,5

6,0

2,5

1,0

6,5

6,0

6,5

3,0

1,0

7,0

6,5

7,0

3,5

1,5

11,0

7,5

7,0

7,5

4,0

15,5

8,0

7,5

8,0

5,5

23,0

12,0

10,0

12,0

* Хамгийн бага зай нь 3,5м-ийн өндөртэй хөвөх хэрэгсэл нэвтрүүлж чадахуйц байх ёстой.

Хэвийн горимд АШ-ын утасны унжилтын хамгийн доод цэгээс хөлөг онгоц явдаггүй гол, суваг, нуур цөөрөм, усан сангийн усны хамгийн дээд түвшин хүртэлх зай 2.5.37-р хүснэгтэд заасан зайнаас бага байж болохгүй. Гэхдээ утасны унжилтын сумыг агаарын температур +15 ⁰С, цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр тодорхойлно.

АШ-ын утасны унжилтын хамгийн доод талын цэгээс мөсний түвшин хүртэлх зай 2.5.37-р хүснэгтэд заасан зайнаас бага байж болохгүй. Энэ тохиолдолд утасны унжилтыг 2.5.55-д заасан тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалалд, 2.5.51-д заасан мөсжилтийн үеийн агаарын температуртай үед тодорхойлно.

Хөлөг онгоц явдаг гол, суваг, нуур цөөрөм, усан сангийн агаарын шугамтай огтлолцож байгаа хэсэг дээр дотоод усан замын тээврийн дагуу дохиолох тэмдэг зоосон байх хэрэгтэй.

«Анхаар! усан дээрх зайн хэмжээг мөрд» тэмдгийг эрэг бүрт нэг ширхэгийг агаарын шугамын шилжилтийн тэнхлэгээс дээш буюу доош (урсгалын дагуу) 100 м-ийн зайд суурилуулж өгнө. Голын өргөн 100 м-ээс хэтрэхгүй бол уг тэмдэгийг агаарын шугамын тулгуур дээр 5м-ээс багагүй өндөрт хадаж өгнө.

Анхааруулах навигацын тэмдэглэгээг АШ-ыг эзэмшигч суурилуулна. Тэмдгийн хэмжээ, өнгө ба асч унтрах горим нь холбогдох улсын стандартын шаардлагыг хангасан байх ёстой.

АШ гүүрээр дайрч гарах

1 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй агаарын шугамыг гүүрэн дээр байрлуулахыг дүрмийн дагуу хориглоно.

Зайлшгүй шаардлагатай ба үндэслэл судалгааг тодорхой гаргасан тохиолдолд АШ-ыг гүүрэн дээр тавьж болох ба энэ тохиолдолд уг гүүрийг шатдаггүй материалаар хийсэн, гэхдээ эргээс гүүр рүү шилжсэн мөн гүүрний салдаг хэсэг дээрх алслалтыг хязгаарласан тулгуур буюу тулаас хийц нь хэвийн хийцтэй анкер төрлийх байх ёстой ба бусад тулгуур тулаас хийцүүд нь завсрын төрлийнх байж болох ба эдгээр хийцүүд дээрх баригч гирлянд хөндийрүүлэгчид дамжуулах утас нь үхлүүт хавчаарт бэхлэгдсэн байх ёстой. Хамгаалалтын бүрээстэй утаснаас бусад тохиолдолд шөрөг хөндийрүүлэгч хэрэглэхийг хориглох ба хамгаалалтын бүрээстэй утсыг шөрөг хөндийрүүлэгчид тусгай спираль пружинэн боолтоор бэхэлнэ.

Доод хэсгээрээ зорчих хэсэгтэй бүх алслалтын турш зорчих хэсгийн дээгүүр холбоос хийцтэй төмөр замын металл гүүрэн дээр АШ-ын дамжуулах утсыг гүүрийн холбоос хийцийн дээгүүр буюу түүний хязгаарын хүрээнээс гадагш байрлуулж болно; дамжуулах утсыг байгууламжид ойртох оворын хязгаар дотор мөн түүнчлэн цахилгаанжуулсан төмөр замын контактын сүлжээний элемент байрласан зурвас, хүрээн дотор байрлуулахыг хориглоно. АШ-ын утаснаас гүүрийн хийцэд сунгасан төмөр замын холбоо дохиоллын бүх шугам, кабель хүртэлх зайн хэмжээг 2.5.251-ын дагуу, трассын давчуу нөхцлөөр тооцон тодорхойлно.

Хотын ба гол автозамын гүүрэн дээр дамжуулах утсыг гүүрийн алслалтын байгууламжийн хүрээний гадна ба мөн явган зам, зорчих хэсгийн хүрээнд байрлуулахыг зөвшөөрнө.

Харуул хамгаалалтад байдаг гүүрэн дээр АШ-ын утсыг явган замын түвшингээс доор байрлуулж болно.

АШ-ын утаснаас, гүүрийн янз бүрийн хийц элемент хүртэлх хамгийн бага зайг тухайн гүүрийг харъяалах харгалзах байгууллага, агентлагаас гаргасан шаардлагын дагуу тодорхойлно. Гэхдээ утасны хамгийн их унжилтыг тодорхойлохдоо агаарын хамгийн их температурт буюу мөсжилтийн үед гаргаж авсан утгаас аль ихийг сонгож авна.

АШ далан, боолтон дээгүүр дайрч гарах

Агаарын шугам нь далан, боолт, усны хаалт г.м ижил төстэй барилга байгууламжаар дайрч гарахад хазайсан ба хазайгаагүй утаснаас далан буюу боолтын төрөл бүрийн хэсэг хүртэлх дурын зайн хэмжээс, АШ-ын хэвийн горимд 2.5.38-р хүснэгтэд зааснаас бага байж болохгүй.

АШ-ын ажлын хэвийн горимд босоо зайн хэмжээсүүд нь 2.5.38-р хүснэгтэд зааснаас бага байх ёсгүй:

500 кВ ба түүнээс доош АШ-д, агаарын температур хамгийн их үед, цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр;

750 кВ-ын АШ-д, агаарын температур 2.5.17-д заасны дагуу, цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр, цахилгаан соронзон орны цахилгаан ба соронзон бүрэлдхүүний идэвхжил хязгаарын зөвшөөрөгдөх утгатай байх үед;

2.5.55-д заасан тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалалд болон мөсжилтийн үеийн агаарын температур 2.5.51-д заасны дагуу байх үед;

2.5.38-р хүснэгт

АШ-ын утаснаас далан, боолтын төрөл бүрийн хэсэг хүртэлх хамгийн бага зай

Далан, боолтын хэсэг

Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ

≤110

150

220

330

500

750

Хэвгий налуугын ирмэг болон хөмсөг хүртэл

Хэвгий налуугын гадаргуу хүртэл

Далангаар урсаж буй усны гадаргуу хүртэл

6,5

5,5

4,5

7,5

6,5

5,5

Дээгүүр нь зам харилцаа тавьсан далангаар АШ дайрч өнгөрч байгаа бол АШ нь харгалзах зам харилцааны объекттай огтлолцох ба ойртох үед тавигдах шаардлагыг мөн хангасан байх ёстой.

Гэхдээ тулгуурын дурын хэсгээс зам харилцаа хүртэлх хэвтээ зайг АШ трассын давчуу хэсгээр дайрч байгаа гэсэн нөхцлөөр тооцож тодорхойлно. Явган хүний зам гарц хүртэлх зайг нормчлохгүй.

Дамжуулах утсыг, байгууламжид ойртох оворын хязгаар дотор, мөн түүнчлэн цахилгаанжуулсан төмөр замын контактын сүлжээний элемент байрласан зурвас, хүрээн дотор байрлуулахыг хориглоно.

Дамжуулах утсыг авто машины зам, явган зам гарцын зурвас хүрээн дотор байрлуулахыг зөвшөөрнө.

АШ нь тэсрэх дэлбэрэх ба галын аюултай байгууламжид ойртох

АШ нь тэсрэх, тэсэрч дэлбэрэх болон галын аюултай, галын аюултай бодис хадгалах буюу хэрэглэдэг, бэлтгэдэг, үйлдвэрлэдэг, тээвэрлэх, олборлох үйл ажиллагаатай холбоотой технологын байгууламж ба барилга байгууламж болон мөн түүнчлэн тэсрэх дэлбэрэх болон галын аюултай зурвас руу ойртох үед, тогтоосон дэс дарааллын дагуу батлуулсан тусгай норм дүрмийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Хэрэв ойртох үед тавигдах нормыг норматив баримт бичигт тусгаагүй бол АШ-ын трассын тэнхлэгээс тухайн барилга байгууламж болон гадаад байгууламж, зурвас хүрээ хүртэлх зай нь тулгуурын өндрийг 1,5 дахин авсан уртаас багагүй байх ёстой.

АШ нь газар дээрх болон газар дээгүүр явж буй дамжуулагч хоолой,

нефть хий дамжуулах байгууламж ба канаатан замтай огтлолцох ба ойртох

Агаарын шугам, газар дээрх болон дээгүүр явж буй хий, нефть, нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулагч, шахсан нүүрс-устөрөгчийн хий дамжуулах хоолой болон аммиак дамжуулагч* ба мөн түүнчлэн зорчигч тээвэрлэх канаатан замтай огтлолцох өнцгийг аль болох 90⁰ ойр байхаар сонгож авахыг зөвлөж байна.

АШ нь шатдаггүй хий ба шингэн дамжуулах зориулалттай газар дээрх ба дээгүүр явж буй дамжуулагч хоолой мөн түүнчлэн үйлдвэрлэлийн зориулалттай канаатан замтай огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй.

* Хий, нефть, нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулагч, шахсан нүүрс-устөрөгчийн хийн хоолой, аммиак дамжуулагч хоолойг цаашдаа шатах шингэн ба хий дамжуулах хоолой гэж нэрлэнэ.

110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ нь шатах шингэн ба хий дамжуулах зориулалттай газар дээрх болон дээгүүр явж буй магистраль болон үйлдвэрлэлийн дамжуулагч хоолойтой огтлолцохыг дүрмийн дагуу зөвшөөрөхгүй.

Энэхүү АШ-ыг хуучин байсан, нэг сувагтай газар дээрх шатах шингэн ба хий дамжуулах хоолой мөн түүнчлэн эдгээр дамжуулагч хоолойг овоолгон дунд булсан бол түүний техникийн коридортой огтлолцохыг зөвшөөрнө.

Мөнхийн цэвдэг хөрстэй районд 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ нь газар дээрх болон дээгүүр явж буй магистраль нефтийн хоолой мөн түүнчлэн овоолгонд булаагүй нефтийн хоолойн, техникийн коридортой огтлолцохыг зөвшөөрнө. Гэхдээ АШ-тай огтлолцож байгаа газраас хоёр талруу 1000 м-ийн зайд нефтийн хоолой нь I зэрэглэлийн хоолойд тавигдах шаардлагыг хангасан байх ёстой ба 500 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын хамгаалалтын зурвасын хязгаар дотор – магистраль дамжуулагч хоолойд тавигдах барилгын норм ба дүрмийн дагуу дамжуулах хоолой нь В зэрэглэлийн байх ёстой.

АШ нь овоолгонд булснаас бусад шатах шингэн ба хий дамжуулах зориулалттай газар дээрх болон дээгүүр явж буй магистраль хоолойтой огтлолцсон үед огтлолцолын алслалтад уг дамжуулагч хоолойн дээр утас унах ба огтлолын алслалтыг хязгаарласан тулгуур унахаас сэргийлэн хаалт хашилтаар хамгаалах хэрэгтэй.

Хаалт хашилтыг тулгуур ба утас унахад даахуйц ачааллаар тооцох ёстой ба богино залгааны гүйдлийн дулааны үйлчлэлийг тэсвэрлэх чадвартай байх ёстой.

Хаалт нь огтлолцолын алслалтад хоёр талруугаа тулгуурын өндөртэй тэнцэх зайд үргэлжлэн байрласан байх ёстой.

* Магистраль болон үйлдвэрлэлийн дамжуулагч хоолойг цаашдаа магистраль дамжуулагч хоолой гэнэ.

Газар дээрх болон дээгүүр явж буй дамжуулагч хоолой мөн түүнчлэн канаатан замтай огтлолцсон огтлолцолын алслалтыг хязгаарласан тулгуурууд нь хэвийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 120 мм² ба түүнээс дээш огтлолтой ган-хөнгөн цагаан утас буюу 50 мм²-аас дээш хөндлөн огтлолтой ган канаат утас бүхий АШ-д зорчигч тээврийн канаатан замтай огтлолцохоос бусад тохиолдолд хөнгөрүүлсэн хийцтэй анкер тулгуур буюу завсрын тулгуур хэрэглэхийг зөвшөөрнө. Завсрын тулгуур дээрх баригч хавчаар нь үхлүүт байх ёстой.

Шинээр дамжуулагч хоолой ба канаатан замыг 500 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын доор барьж байгаа үед 2.5.39-р хүснэгтэд заасан холбогдох зайн хэмжээс сахигдсан бол АШ-ыг дахин шинэчлэн барих шаардлагагүй.

2.5.39-р хүснэгт

АШ-аас газар доорх болон дээрх дамжуулагч хоолой,

канаатан зам хүртэлх хамгийн бага зай

Огтлолцол, ойртолт ба зэрэгцэн явах	Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ
Огтлолцол, ойртолт ба зэрэгцэн явах	≤20	35	110	150	220	330	500	750
Босоо зай (шулуунаар) огт-лолцох үед: АШ-ын хазайгаагүй утаснаас дамжуулагч хоолойн дурын хэсэг (овоолго), хамгаалалтын байгууламж, дамжуулагч хоолой буюу канаатан зам хүртэл, АШ-ын хэвийн горимд Дээрхтэй ижил, хөрш алслалтад утас тасарсан	3* 2*	4 2*	4 2*	4,5 2,5	5 3	6 4	8 -	12 -
Хэвтээ зай: 1) Ойртох ба зэрэгцэн явах үед хамгийн захын хазайгаагүй утаснаас (дурын хэсэг хүртэл): Магистраль нефтийн хоолой ба нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой хүртэл 1,2 МПа-аас их, илүүдэл даралттай хийн хоолой хүртэл (магистраль хийн хоолой) Шахсан нүүрс-устөрөгчийн хийн хоолой хүртэл Аммиакын хоолой Магистраль биш нефтийн ба нефть бүтээгдэхүүний хоолой, 1,2 МПа-аас бага, илүүдэл даралттай хийн хоолой, усны хоолой, ус суваг (даралттай болон өөрөө урсдаг), дулааны сүлжээний хоолой хүртэл	50 м, гэхдээ тулгуурын өндөрөөс багагүй Тулгуурын өндөрийг 2 дахин авснаас багагүй, гэхдээ 50 м-ээс багагүй 1000 м-ээс багагүй Тулгуурын өндөрийг 3 дахин авсанаас багагүй, гэхдээ 50 м-ээс багагүй Тулгуурын өндөрөөс багагүй**
Тэсрэх аюултай зурвас бүхий байшин, гадаад тэсрэх аюултай байгууламж: Компрессорын (КС) болон хий хуваарилах станц (ГРС): 1,2 МПа-аас их даралттай хийн хоолойтой 1,2 МПа-аас бага даралттай хийн хоолойтой Нефть шахах станц (НПС) 2) Огтлолцох үед АШ-ын тулгуурын сууриас (дурын хэсэг хүртэл): Дамжуулагч хоолой, дамжуулах хоолой буюу канаатан замын хамгаалах байгууламж хүртэл Дээрхтэй ижил, давчуу нөхцөл дахь трассын хэсэгт	80	80	100	120	140	160	180	200
	Тулгуурын өндөр дээр 3 м-ийг нэмсэнээс багагүй
	40	40	60	80	100	120	150	150
	Тулгуурын өндөрөөс багагүй
	3	4	4	4,5	5	6	6,5	15

* Дамжуулах хоолойг овоолгонд булж сунгаж байгаа бол овоолго хүртэлх зайг 1м-ээр нэмэгдүүлэн авна.

** Хэрэв газар дээгүүрх байгууламжийн өндөр АШ-ын тулгуурын өндөрөөс их бол уг байгууламж ба АШ хоорондын зайг тухайн байгууламжийн өндрөөр авна.

Тайлбар.Хүснэгтэд заасан зайн хэмжээс нь овоолгын ирмэг буюу хамгаалах байгууламж (төхөөрөмж) хүртэлх зайг заасан болно

Шатах шингэн ба хий дамжуулах хоолойтой огтлолцож байгаа огтлолцол дээр АШ-ын утас ба троссонд залгаас холбоос байх ёсгүй.

АШ-ын утас нь газрын дээгүүр явж буй дамжуулах хоолой ба канаатан замын дээгүүр байрласан байх ёстой. Онцгой тохиолдолд 220 кВ хүртэл хүчдэлтэй АШ-ын утас нь канаатан замын доогуур байрлаж болох ба тухайн хэсэгт АШ-ын утаснаас хаасан гүүрэнцэр болон сараалжтай байх ёстой. Гүүрэнцэр болон хаалтын сараалжыг АШ-ын тулгуур дээр бэхлэхийг хориглоно.

АШ-аас гүүрэнцэр, сараалж ба хаалт (2.5.280) хүртэлх босоо зай нь газар дээрх болон дээгүүр явж буй дамжуулах хоолой ба канаатан замд тавигдах зайн хэмжээстэй (хүснэгт 2.5.39-г үз) ижил байна.

Овоолгод булж сунгаснаас бусад металл дамжуулах хоолой, канаатан зам мөн түүнчлэн хаалт, гүүрэнцэр, сараалж нь АШ-тай огтлолцсон, огтлолцолын алслалтад газардуулагдсан байх ёстой. Хиймэл газардуулга хийж бариулсан газардуулгын эсэргүүцэл нь 10 Омоос ихгүй байх ёстой.
Газар дээрх болон дээгүүр явж буй дамжуулах хоолой, канаатан замтай огтлолцох, ойртох ба зэрэгцэн явах үед мөрдөх зайн хэмжээс нь 2.5.39*-р хүснэгтэд зааснаас бага байж болохгүй.

* Дамжуулах хоолойн бүрэлдхүүнд багтах дамжуулах хоолой ба тэдгээрийн барилга байгууламж, гадаад байгууламж болон АШ-ын харилцан байршилыг тухайн салбарын нормоор тодорхойлно.

АШ-ын ажлын хэвийн горимд, босоо зайн хэмжээсүүд нь 2.5.39-р хүснэгтэд зааснаас бага байх ёсгүй:

500 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ-д, агаарын температур хамгийн их байх үед, цахилгаан гүйдлийн үүсгэх халалтыг тооцохгүйгээр;

2.5.55-д заасан тооцооны шугаман мөсжилтийн ачаалалд, мөсжилтийн үеийн агаарын температур 2.5.51-д заасны дагуу байх үед.

Аваарийн горимд хөнгөн цагаан хэсгийн хөндлөн огтлол нь 185 мм²-аас бага хөндлөн огтлолтой утас бүхий АШ-ыг жилийн дундаж температурт, салхи мөсжилт байхгүй үед дээрх зайн хэмжээсийг шалгана; Хөнгөн цагаан хэсгийн огтлол нь 185 мм²-аас их бол утас тасарсан аваарийн горимоор шалгах шаардлагагүй.

АШ газар дээрх болон дээгүүр явж буй магистраль нефть ба нефтийн бүтээгдхүүн дамжуулах хоолойтой зэрэгцэн явж байгаа тохиолдолд 110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын трасс нь дамжуулах хоолойн түвшнээс, газрын байдлаас хамааран дээгүүр түвшинтэй талаар байрлах ёстой.

АШ-ын хамгийн захын хазайгаагүй утаснаас, магистраль хийн хоолой дээр суурилуулсан байнгын асч буй гал (продувочная свеча) хүртэл 300 м-ээс багагүй байх ёстой.

Ерөнхий нэг тулгуур ба тусдаа тулгуур дээр байрласан олон хэлхээтэй АШ-аас бусад АШ-ын давчуу трасстай хэсэгт энэ зайг 150 м хүртэл багасгахыг зөвшөөрнө.

Шинээр баригдаж буй газар дээрх болон дээгүүр явж буй магистраль дамжуулах хоолой нь АШ-тай огтлолцож байгаа хэсэгт хамгийн захын хазайгаагүй утасны проекцоос хоёр тийшээ 50 м-ийн зайнд, 20 кВ хүртэл АШ бол БНбД-ийн шаардлагыг хангасан зэрэглэлтэй харин 35 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ-ын хувьд нэг зэрэглэлээр дээгүүр байх ёстой.

АШ газар доорх дамжуулах хоолойтой огтлолцох ба ойртох

35 кВ ба түүнээс доош хүчдэлтэй АШ нь газар доорх магистраль ба үйлдвэрлэлийн хий, нефть, нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой, шахсан нүүрс-устөрөгчийн хий дамжуулах хоолой болон аммиакын хоолойтой огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй.

110 кВ ба түүнээс дээш хүчдэлтэй АШ шинээр баригдаж буй газар доорх шатах шингэн ба хий дамжуулах магистраль хоолой мөн түүнчлэн хуучин байсан дамжуулах хоолойны техникийн коридортой огтлолцох өнцөг нь 60⁰-аас багагүй байх ёстой.

АШ нь газар доорх 1,2 МПа-аас ихгүй илүүдэл даралттай хийн хоолой ба магистраль биш нефть нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой, шахсан нүүрс-устөрөгчийн хий дамжуулах хоолой, аммиакын хоолой мөн түүнчлэн газар доорх шатдаггүй шингэн ба хий дамжуулах хоолойтой огтлолцох өнцгийг нормчлохгүй.

* Хийн хоолой, нефть нефтийн бүтээгдэхүүний хоолой, шахсан нүүрс-устөрөгчийн хийн хоолой, аммиакын хоолойг цаашдаа – шатах шингэн ба хий дамжуулах хоолой хэмээн нэрлэнэ; магистраль ба үйлдвэрлэлийн дамжуулах хоолойг цаашдаа магистраль дамжуулах хоолой хэмээн нэрлэнэ.

АШ газар доорх дамжуулах хоолойтой огтлолцох, ойртох ба зэрэгцэн явахад мөрдөх хамгийн бага зай нь 2.5.40*-р хүснэгтэд зааснаас багагүй байх ёстой.

Онцгой тохиолдолд (АШ цахилгаан станц, үйлдвэр заводын газраар дайрч өнгөрч байгаа ба хотын гудамж талбайгаар өнгөрч байгаа тохиолдол г.м), зураг төсөл зохиох явцад 2.5.40-р хүснэгтийн 3-р пунктэд заасан зайг 1,2 МПа-аас бага илүүдэл даралт бүхий хийн хоолойд уг зайг 50%-аар багасгаж авч болно.

* Дамжуулах хоолойн бүрэлдхүүнд багтах дамжуулах хоолой ба тэдгээрийн барилга байгууламж, гадаад байгууламж болон АШ-ын харилцан байршлийг тухайн салбарын нормоор тодорхойлно.

2.5.40-р хүснэгт

АШ-аас газар доорх сүлжээ хүртэлх хамгийн бага зай

Огтлолцол, ойртолт

ба зэрэгцэн явах

Хамгийн бага зай, м, АШ-ын хүчдэлээс хамааран, кВ

≤20

110

150

220

330

500

750

Хэвтээ зай:

1) Ойртох ба зэрэгцэн явах үед хамгийн захын хазайгаагүй утаснаас (дурын хэсэг хүртэл):

Магистраль нефть нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой, аммиакын хоолой, 1,2 МПа-аас дээш илүүдэл даралттай хийн хоолой (магистраль хийн хоолой)

Шахсан нүүрс-устөрөгчийн хийн хоолой

1000 м-ээс багагүй

2) Давчуу нөхцөлд, ойртох ба зэрэгцэн явах үед мөн огтлолцох үед тулгуурын газардуулгаас буюу газар доорх хэсгээс (фундамент) 1-р пунктэд заасан дамжуулах хоолойн дурын хэсэг хүртэл

3) Огтлолцох, ойртох ба зэрэгцэн явах үед тулгуурын газардуулгаас буюу газар доорх хэсгээс (фундамент):

Магистраль биш нефть нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуу-лах хоолой, шахсан нүүрс-устөрөгчийн хийн хоолой, аммиакын хоолой, 1,2 МПа-аас бага илүүдэл даралттай хийн хоолой хүртэл

Усны хоолой, ус суваг (да-ралттай ба өөрөө урсдаг) ус-жуулалт, дулааны сүлжээний хоолой хүртэл

Гэхдээ дамжуулах хоолой задарч АШ-ын тулгуур суурийг угааж хөндийлөхөөс сэргийлэн мөн түүнчлэн аюултай потенциаль дамжуулах хоолой руу шилжихээс сэргийлсэн хамгаалалт хийх талаар авч үзэх хэрэгтэй.

АШ-ын хамгийн захын хазайгаагүй утаснаас 1,2 МПа-аас их илүүдэл даралттай хийн хоолойд (магистраль хийн хоолой) суурилуулсан байнгын асч байдаг гал хүртэл (продувочная свеча) мөн тэсрэх аюултай зурвас газар бүхий барилга байшин гадаад тэсрэх аюултай байгууламж КС, ГРС, НПС хүртэлх зайн хэмжээс нь 2.5.285 ба 2.5.39-р хүснэгтийн дагуу газар дээрх болон дээгүүр явдаг дамжуулах хоолойд тавьсан шаардлагатай ижил байна.
Шинээр баригдаж буй газар доорх магистраль дамжуулах хоолой нь 2.5.40-р хүснэгтийн 1-р пунктэд зааснаас багагүй зайд татсан АШ-тай ойртох ба зэрэгцэн явах үед дор дурьдсан зэрэглэлтэй байх ёстой:

Хийн хоолой ба 500 кВ-ын АШ-д – II зэрэглэлээс багагүй;

Хийн хоолой ба 330 кВ-ын АШ-д – III зэрэглэлээс багагүй;

Нефтийн хоолой ба 1 кВ-оос дээш хүчдэлтэй АШ – III зэрэглэлээс багагүй.

Шинээр баригдаж буй газар доорх магистраль дамжуулах хоолой нь АШ-тай огтлолцож буй үед АШ-ын хамгаалалтын зурвас дотор дамжуулах хоолой нь холбогдох БНбД-ын шаардлагыг хангасан байх ёстой.

АШ нислэгийн талбай ба нисдэг тэрэгний талбай руу ойртох

Агаарын шугамыг нислэгийн талбай, нисдэг тэрэгний талбай ба нислэгийн агаарын зурвасд байршуулахдаа нислэгийн талбай, зурвасд тавигдах барилгын норм ба дүрмийн шаардлага болон хот байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөг дагаж мөрдөнө.
Холбогдох иргэний нислэгийн талбай ашиглах удирдамж зааварын дагуу, агаарын хөлгийн нислэгийн аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдуулан, нислэгийн аюулгүй байдлыг муутгах болон зөрчиж болзошгүй, нислэгийн талбай, нисдэг тэрэгний талбай, нислэгийн агаарын зурвасын ойр орчимд байрласан АШ-ын тулгуур мөн түүнчлэн байрласан газраас үл хамааран өндөр нь 100м-ээс хэтэрсэн АШ-ын тулгуур болгон өнгө ялгасан (будган) өдрийн таних тэмдэглэгээ болон гэрлэн дохиололтой байх ёстой.

АШ-ын тулгуурын будган таних тэмдэглэгээ болон гэрлэн дохиоллыг түүнийг барьж босгосон ба ашиглаж буй байгууллага хийж гүйцэтгэсэн байх ёстой.

Зураг төслөөр зохиогдож буй таних тэмдэглэгээ, гэрлэн дохиоллыг хэрэглэх шаардлага ба төлөв байдлыг (характер) тухайн тохиолдол бүрт холбогдох иргэний нислэгийг удирдах газартай зөвшилцсөний үндсэн дээр тодорхойлно.

АШ-ын тулгуур дээрх өдрийн таних тэмдэг болон гэрлэн дохиоллыг холбогдох Монгол улсын иргэний нислэгийн талбай ашиглах удирдамж зааврын дагуу хийж гүйцэтгэнэ. Гэхдээ дараахь нөхцөлүүдийг биелүүлсэн байх шаардлагатай:

1) Өдрийн таних тэмдэглэгээ нь хоёр өнгөнөөс бүрдэнэ: улаан (улбар), цагаан. 100м-ээс бага өндөртэй тулгуурыг дээд талаас нь 1/3 зайд, 0,5-6м-ийн өргөнтэй хэвтээ цагираг зурвасаар өнгө дараалуулан будаж тэмдэглэнэ. Зурвас цагирагын тоо 3-аас доошгүй байх ёстой ба гэхдээ хамгийн захын зурвас нь улаан өнгөөр будагдсан байх ёстой. Олон улсын нисэх буудлын нислэгийн талбай, олон улсын чанартай агаарын нисэх зурвасын ойр орчимд байрласан тулгуурыг дээр дурьдсан өнгө, хэлбэр хэмжээгээр дээрээс нь доош бүхэлд нь будаж өгнө.

100м-ээс илүү өндөртэй тулгуурыг оройноос нь ёроол хүртэл иргэний нислэгийн талбай ашиглах удирдамж заавраар тогтоосон өргөнтэй хэвтээ цагираг зурвасаар өнгө дараалуулан будаж тэмдэглэх ба гэхдээ зурвасын өргөн 30 м-ээс их байж болохгүй;

2) Тулгуурт гэрлэн дохиоллын журмаар оройноос нь эхлүүлэн доошоогоо 45 м болгонд суурилуулсан Хоригийн гэрэл суурилуулсан байх ёстой. Завсрын давхар хоорондын зай нь дүрмийн дагуу ижил байх ёстой. Барилга байшинтай районд байрласан тулгуурын гэрлэн хоригыг оройгоос нь доош 45м-ийн түвшин хүртэл суурилуулж өгнө;

3) Тулгуурын оройд 2 ш гэрлэн хориг (үндсэн, нөөцийн) байнга асч байх ёстой ба хэрэв үндсэн гэрэл эвдэрч унтарсан тохиолдолд нөөцийн гэрлийг автоматаар залгах төхөөрөмж бий бол нэг нь асч байж болно. Хэрэв нөөцийн гэрлийг автоматаар залгах төхөөрөмж нь эвдэрсэн бол хоёр хоригын гэрэл хоюулаа залгаатай асч байхаар хийцтэй байх ёстой;

4) Хоригийн гэрлийг тал бүрээсээ саадгүй харагдахаар (тэнгэрийн хаяанаас 5⁰-аар доор түвшнээс чанх орой хүртэл) байрлуулсан байх ёстой;

5) Хоригийн гэрэл нь улаан өнгөөр байнга цацарч байх ёстой ба гэрлийн хүч нь бүх чиглэлд 10 кд-аас багагүй байна;

Нислэгийн талбайн хүрээнээс гадна байрласан ойр хавьдаа ижил төстэй гэрэл байхгүй тулгуурын гэрлийн хориг нь цагаан өнгийн, анивчсан горимд ажилладаг байж болно.Хоригын гэрлийн хүч нь 10 кд-аас багагүй, анивчилтын давтамж нь 60 1/мин-аас багагүй байна.

Тулгуур дээр хэд хэдэн анивчдаг гэрэл суурилуулсан бол тэдгээр нь нэгэн зэрэг анивчдаг байх ёстой;

6) Нислэгийн талбайн бартаа саадыг хашсан гэрлэн хашлага, гэрлэн хориг ба гэрэлтүүлгийн хэрэгсэл нь цахилгаан хангамжын нөхцлөөр 1-р зэрэглэлийн хэрэглэгчид хамаарах ёстой ба тэдгээрийн цахилгаан хангамж нь дэд станцаас тусдаа шугамаар тэжээгдсэн байх ёстой.

Уг шугам нь аваарийн (нөөцийн) бэлтгэл тэжээлээр хангагдсан байх ёстой;

7) Нислэгийн талбай орчмын район дахь бартаа саадыг хашсан гэрлэн хашлагыг асааж унтраах үйл ажиллагааг АШ-ыг харъяалагч тал ба нислэгийн талбайн диспетчерийн пункт, тогтоосон ажлын горимоор удирдана. Гэрлэн хоригийг, автоматаар асаах төхөөрөмж гэмтсэн тохиолдолд гэрлэн хоригийг гараар асаах боломжыг авч үзсэн байх шаардлагатай;

8) Засвар үйлчилгээ явуулахад аюулгүй, эвтэйхэн байх үүднээс дохиоллын гэрлийн хажууд тавцан байрлуулах мөн түүнчлэн энэ тавцан руу гарах шат хийх талаар авч үзсэн байх ёстой.

Энэ зорилгоор АШ-ын тулгуурт бэлэн угсарсан шат тавцанг ашиглах нь зүйтэй.

Хавсралт

(Заавал мөрдөнө)

Утас хооронд болон утас ба тросс хоорондын зай долгилолтын нөхцлөөр

П1-р хүснэгт

35-220 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх хөрш давхарын утаснуудын хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт дунд зэрэг болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (давхар хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м, жилийн дундаж температурт

≤4

30≥

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

0,7

1,0

0,7

1,6

1,3

1,0

0,7

2,3

2,15

2,1

2,0

1,8

1,6

1,0

0,7

2,6

2,55

2,5

2,45

2,4

2,3

2,25

2,1

1,9

1,6

1,3

3,3

3,2

3,15

3,1

3,05

3,0

2,9

2,6

2,45

3,90

3,85

3,80

3,85

3,80

3,75

3,65

3,40

3,30

110

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

1,15

1,70

1,50

1,20

2,40

2,20

2,00

1,80

1,50

1,20

2,80

2,70

2,65

2,60

2,50

2,45

2,30

2,10

2,00

1,60

1,20

3,50

3,40

3,35

3,30

3,25

3,20

3,05

2,90

2,75

2,60

4,15

4,10

4,05

4,00

4,10

4,00

3,80

3,70

3,65

3,50

150

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

0,65

1,50

0,75

2,50

2,30

2,20

2,00

1,60

1,50

0,95

2,85

2,80

2,75

2,70

2,60

2,50

2,30

2,10

1,80

1,45

0,80

3,60

3,55

3,50

3,45

3,40

3,30

3,15

3,00

2,80

2,60

4,25

4,10

4,05

3,90

3,80

3,65

220

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

1,45

1,10

2,60

2,45

2,30

2,00

1,75

3,05

3,00

2,80

2,70

2,60

2,35

2,10

1,80

1,40

3,95

3,90

3,85

3,65

3,55

3,35

3,25

3,10

2,85

2,65

4,70

4,65

4,60

4,40

4,35

4,25

4,15

4,00

3,90

3,75

П2-р хүснэгт

330 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх хөрш давхарын утаснуудын хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт дунд зэрэг болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (давхар хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м, жилийн дундаж температурт

4 хүртэл

16-аас дээш

330

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

1,20

2,45

1,85

2,65

2,50

3,10

3,05

2,95

2,85

2,70

2,50

2,25

1,95

1,50

3,70

3,65

3.60

3,55

3,50

3,45

3,40

3,20

3,15

3,00

2,90

П3-р хүснэгт

500-750 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх хөрш давхарын утаснуудын хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт дунд зэрэг болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (давхар хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м, жилийн дундаж температурт

4 хүртэл

12-аас дээш

500

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

1,60

1,25

2,20

1,90

1,70

1,35

3,10

2,95

2,80

2,70

2,50

2,25

2,00

1,50

4,50

4,40

4,35

4,25

4,20

4,10

4,00

3,90

3,80

3,60

3,45

750

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

1,30

0,60

2,05

1,80

1,45

0,70

3,00

2,90

2,70

2,55

2,35

2,05

1,65

4,45

4,40

4,30

4,25

4,15

4,05

3,95

3,65

3,50

3,30

3,10

2,80

П4-р хүснэгт

35-220 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх, хөрш давхарын утаснуудын хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт байнга

ба эрчимтэй болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (давхар хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м, жилийн дундаж температурт

≤4

30≥

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

0,7

1,20

0,75

1,90

1,70

1,45

0,90

3,10

3,00

2,85

2,70

2,50

2,20

1,80

1,15

4,15

4,10

4,05

3,95

3,80

3,65

3,50

3,25

2,95

2,60

2,15

5,20

5,15

5,10

5,05

4,95

4,85

4,75

4,60

4,45

4,25

4,00

6,25

6,20

6,15

6,10

6,00

5,90

5,80

5,65

5,55

5,40

110

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,5

8,0

1,15

2,00

1,72

1,30

3,25

3,10

2,95

2,75

2,50

2,15

1,60

4,35

4,25

4,15

4,05

3,95

3,70

3,50

3,25

2,50

1,90

5,40

5,35

5,30

5,20

5,10

5,00

4,85

4,70

4,25

4,00

6,45

6,40

6,35

6,30

6,25

6,15

6,05

5,90

5,65

5,45

150

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

0,65

1,90

1,50

0,75

3,25

3,10

2,90

2,85

2,30

1,85

0,95

4,40

4,30

4,20

4,05

3,85

3,65

3,40

3,10

2,70

2,15

1,15

5,50

5,45

5,35

5,25

5,15

5,00

4,85

4,65

4,40

4,15

3,85

6,55

6,50

6,45

6,40

6,30

6,20

6,05

5,95

5,75

5,60

5,40

220

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

1,95

1,45

3,45

3,25

3,05

2,75

2,35

1,75

4,45

4,55

4,40

4,25

4,05

3,80

3,50

3,15

2,70

2,05

5,80

5,70

5,60

5,50

5,35

5,20

5,00

4,80

4,55

4,25

3,95

6,85

6,80

6,70

6,65

6,55

6,40

6,30

6,15

5,95

5,75

5,55

П5-р хүснэгт

330 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх, хөрш давхарын утаснуудын хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт байнга ба эрчимтэй болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (давхар хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м, жилийн дундаж температурт

4 хүртэл

16-аас дээш

330

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

1,20

2,45

1,85

3,80

3,55

3,20

2,80

2,10

5,80

5,70

5,55

5,40

5,20

4,95

4,70

4,35

3,95

3,40

2,60

7,55

7,45

7,40

7,30

7,20

7,05

6,95

6,75

6,60

6,35

6,10

П6-р хүснэгт

500-750 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх, хөрш давхарын утаснуудын хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт байнга

ба эрчимтэй болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (давхар хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м, жилийн дундаж температурт

4 хүртэл

12-аас дээш

500

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

2,90

2,25

3,95

3,55

3,10

2,40

5,50

5,30

5,05

4,80

4,45

4,05

3,55

2,75

8,00

7,90

7,80

7,65

7,55

7,40

7,20

7,00

6,80

6,50

6,20

750

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

12,0

12,5

2,50

1,20

3,90

3,45

2,75

1,30

5,70

5,45

5,15

4,80

4,40

3,85

3,10

8,40

8,25

8,15

8,00

7,80

7,60

7,40

6,90

6,55

6,20

5,80

5,25

П7-р хүснэгт

35-750 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх, утас ба троссын хоорондох хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт дунд зэрэг болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (утас ба тросс хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м,

0 ⁰С температурт

≤6

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

9,0

1,50

0,55

2,55

1,80

1,00

0,60

3,35

2,75

2,20

1,55

0,70

3,90

3,40

3,00

2,45

1,85

1,15

0,20

4,35

4,00

3,55

3,15

2,70

2,15

1,55

0,80

5,85

5,55

5,10

4,75

4,40

3,90

3,60

3,10

2,45

1,70

0,90

110

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

0,85

2,05

1,40

0,40

2,95

2,50

1,75

0,95

3,65

3,20

2,65

2,05

1,35

0,50

4,25

3,75

3,35

2,90

2,35

1,75

1,05

0,10

5,80

5,35

5,00

4,60

4,15

3,70

3,25

2,60

1,95

1,15

0,20

150

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

1,45

0,65

2,60

1,85

1,15

0,10

3,30

2,80

2,25

1,50

0,65

3,90

3,50

3,05

2,55

1,95

1,20

0,25

5,50

5,15

4,80

4,40

3,95

3,45

2,80

2,15

1,35

0,45

220

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

9,0

0,85

2,10

1,40

0,50

3,05

2,45

1,80

1,00

0,40

3,80

3,30

2,75

2,10

1,45

0,65

5,55

5,15

4,65

4,05

3,55

3,05

2,35

1,65

0,75

330

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

0,80

2,15

1,60

1,00

0,05

2,95

2,60

2,15

1,65

1,05

0,30

3,75

3,45

3,10

2,70

2,25

1,80

1,30

0,65

4,40

4,10

3,80

3,50

3,15

2,80

2,45

1,95

1,40

0,80

4,85

4,55

4,15

3,85

3,45

3,10

2,65

2,05

1,55

0,90

0,20

500

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

1,55

1,05

0,40

2,90

2,55

2,15

1,70

1,20

0,50

4,05

3,75

3,45

3,15

2,75

2,30

1,85

1,30

0,60

4,35

4,05

3,70

3,35

2,90

2,45

1,95

1,35

0,60

4,60

4,25

3,90

3,50

3,10

2,60

2,05

1,45

0,65

5,05

4,70

4,25

3,70

3,35

2,80

2,20

1,60

0,75

750

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

0,70

0,35

2,20

1,85

1,35

0,80

0,10

3,40

3,10

2,75

2,40

1,95

1,50

0,90

0,25

3,65

3,30

2,95

2,55

2,05

1,55

1,00

0,25

3,85

3,50

3,10

2,70

2,20

1,65

1,05

0,25

4,20

3,80

3,40

2,90

2,40

1,80

1,15

0,30

П8-р хүснэгт

35-750 кВ-ын АШ-ын завсрын тулгуур дээрх, утас ба троссын хоорондох хамгийн бага хэвтээ шилжилт, утасны долгилолт байнга

ба эрчимтэй болдог районд

АШ-ын хүчдэл, кВ

Босоо зай, м (утас ба тросс хоорондын)

Хэвтээ зай, м, утасны унжилтаас хамааруулан, м,

0 ⁰С температурт

≤6

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

9,0

1,75

0,70

3,20

2,40

1,40

0,80

4,50

3,80

3,00

2,10

0,95

5,75

5,10

4,45

3,65

2,75

1,70

0,35

6,95

6,40

5,75

5,05

4,30

3,40

2,40

1,20

9,35

8,85

8,25

7,65

7,00

6,30

5,55

4,70

3,75

2,70

1,45

110

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,5

1,00

2,60

1,70

0,50

3,95

3,25

2,35

1,30

5,30

4,60

3,85

3,00

2,00

0,75

6,55

5,90

5,25

4,50

3,65

2,70

1,55

0,10

8,95

8,40

7,80

7,15

6,45

5,75

4,90

4,00

3,00

1,80

0,35

150

3,5

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

1,85

0,75

3,35

2,50

1,50

0,15

4,70

4,00

3,15

2,20

1,00

6,00

5,35

4,60

3,80

2,85

1,75

0,40

8,50

7,90

7,30

6,60

5,85

5,05

4,15

3,15

2,00

0,65

220

4,0

4,5

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

1,15

2,80

1,85

0,65

4,25

3,45

2,55

1,45

0,50

5,55

4,85

4,05

3,20

2,15

0,95

8,10

7,50

6,80

6,10

5,35

4,45

3,50

2,45

1,15

330

5,0

5,5

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

1,15

3,55

2,65

1,60

0,10

5,45

4,80

4,00

3,10

2,05

0,65

7,25

6,65

6,00

5,30

4,50

3,55

2,50

1,20

8,95

8,40

7,80

7,20

6,50

5,75

4,95

4,05

2,95

1,70

9,85

9,25

8,55

7,90

7,10

6,30

5,40

4,35

3,20

1,85

0,50

500

6,0

6,5

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

2,75

1,90

0,70

5,15

4,55

3,85

3,05

2,10

0,90

7,25

6,75

6,20

5,60

4,90

4,15

3,30

2,30

1,05

7,75

7,20

6,60

5,95

5,20

4,40

3,50

2,40

1,10

8,20

7,60

6,95

6,25

5,50

4,65

3,65

2,55

1,15

9,00

8,35

7,60

6,65

5,95

5,05

3,95

2,85

1,30

750

7,0

7,5

8,0

8,5

9,0

9,5

10,0

10,5

11,0

11,5

1,35

0,70

4,15

3,45

2,55

1,55

0,25

6,45

5,85

5,20

4,50

3,70

2,80

1,70

0,40

6,85

6,25

5,55

4,80

3,90

2,95

1,85

0,40

7,25

6,60

5,85

5,05

4,15

3,15

1,95

0,45

7,95

7,20

6,40

5,50

4,50

3,40

2,15

0,55

Шүүлтүүр

Цахилгаан эрЧим хҮЧний дамжуулалт

Сонсох:

Эрх зүйн актууд

Санал хүсэлт