Сангийн сайдын 2019 оны 12 сарын 31-ний

өдрийн 308 дугаар тушаалын хавсралт

ҮНЭ ШИЛЖИЛТИЙН ТОХИРУУЛГА ХИЙХ ХАМГИЙН ТОХИРОМЖТОЙ
АРГЫГ СОНГОХ, ХЭРЭГЛЭХ ЖУРАМ

Нэг. Нийтлэг үндэслэл

1.1. Татварын ерөнхий хуулийн 37, 38, 39, 40 дүгээр зүйл, Монгол Улсаас гадаад улстай байгуулсан “Орлого ба хөрөнгийн татварыг давхардуулж ногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай хэлэлцээр” /цаашид “Давхар татварын хэлэлцээр” гэх/-ийн 9 дүгээр зүйлийг хэрэгжүүлэх явцад харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн ажил гүйлгээний нөхцөл, үнэ нь татварын зорилгоор харьцуулж болох бие даасан ажил гүйлгээний нөхцөл, үнээс ялгаатай байгаагаас татварын суурь багассан бол тухайн ажил гүйлгээний бодит үнийг тодорхойлж, татварын ногдолд тохируулга хийх, татварыг нөхөн ногдуулахaд энэ журмын зорилго оршино.

1.2.Татварын алба нь Татварын ерөнхий хуулийн 6.1.42-т тодорхойлсон харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн бүх төрлийн ажил гүйлгээнд Татварын ерөнхий хуулийн 39, 40 дүгээр зүйлд заасан үнэ шилжилтийн тохируулга, татварын нөхөн ногдуулалт хийхэд энэ журмыг баримтална.

1.3.Татвар төлөгч нь Татварын ерөнхий хуулийн 37, 38, 39, 40 дүгээр зүйлд заасны дагуу үнэ шилжилтийн тохируулга хийж, үнэ шилжилтийн тайлан гаргахад энэ журмыг баримтална.

1.4.Төлөөний газaр, түүний толгой этгээд, тэдгээртэй харилцан хамааралтай этгээдтэй хооронд хийсэн ажил гүйлгээний бодит үнийг тодорхойлоход Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 14.7, 16.1.6, 18.12, мөн Давхар татварын хэлэлцээрийн 7 дугаар зүйлийг харгалзаж энэ журмыг баримтaлна.

1.5.Татварын алба нь Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа, Хөгжлийн Байгууллагаас гаргасан “Үнэ шилжилтийн зөвлөмж”-ийг үнэ шилжилтийн тохируулга хийхдээ хууль болон энэ журамтай зөрчилдөөгүй тохиолдолд нэмэлт зөвлөмж байдлаар ашиглаж болно.

Хоёр. Бодит үнэ тодорхойлох зарчимд үндэслэн татварын ногдолд тохируулга хийх

2.1. Харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн ажил гүйлгээний бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлох зорилгоор үнэ шилжилтийн хамгийн тохиромжтой аргыг сонгож, хэрэглэхдээ Татварын ерөнхий хуулийн 6.1.37-д заасан харьцуулагдах байдлын шинжилгээ хийх бөгөөд дараах байдлаар хийж гүйцэтгэнэ:

2.1.1.бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлохдоо хяналтад байгаа ажил гүйлгээ болон харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээ нь нэг тайлант жилд хамаарах;

2.1.2.татвар төлөгчийн үйл ажиллагаа явуулж буй салбар, салбарын өрсөлдөөний байдал, эдийн засгийн нөхцөл байдал, хууль эрх зүйн орчин болон  татвар төлөгчийн худалдаа, санхүүгийн байдалд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн талаар шинжилгээ хийх;

2.1.3.энэ журмын 3-т заасны дагуу харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн хяналтад байгаа ажил гүйлгээний бодит байдал, үнэ, нөхцөлийг тодорхойлох;

2.1.4.харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээний талаар мэдээлэл авах боломжтой эх сурвалжийг олж үнэлэх;

2.1.5.энэ журмын 5-д заасны дагуу үнэ шилжилтийн хамгийн тохиромжтой аргыг сонгох;

2.1.6.харьцуулахад тохиромжтой бие даасан ажил гүйлгээний мэдээллийг сонгох болон энэ журмын 4-т заасан харьцуулалтын тохируулга хийх эсэхийг тодорхойлж, шаардлагатай тохиолдолд харьцуулалтын тохируулга хийх;

2.1.7.хяналтад байгаа ажил гүйлгээний бодит үнийг тодорхойлох.

2.2.Татвар төлөгч нь Татварын ерөнхий хуулийн 37.1-д заасны дагуу харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн хяналтад байгаа ажил гүйлгээний нөхцөлийг харилцан хамааралгүй этгээд хооронд хийгдсэн бие даасан ажил гүйлгээний үнэ, нөхцөлтэй харьцуулахад орлого, ашиг, татварын суурьд нөлөөлөх үзүүлэлтүүд нь ялгаатай байгаагаас хамаарч татварын суурь буурсан тохиолдолд татварын ногдолд тайлант хугацаанд тохируулга хийнэ. 

2.3.Татвар төлөгч нь энэ журмын 2.2-т заасны дагуу тохируулга хийгээгүй тохиолдолд татварын алба 39.1, 39.2-т заасан тохируулгыг хийж, татварыг нөхөн ногдуулж, хууль тогтоомжид заасан хариуцлагыг хүлээлгэнэ.

2.4.Татварын ерөнхий хуулийн 39.2-т заасан ногдол ашиг гэж үзсэн орлогод суутган татварын хоёрдогч тохируулгыг дотоодын хууль, тогтоомж болон Монгол Улсын бусад улстай байгуулсан давхар татварын хэлэлцээрт нийцүүлэн хийнэ.

2.5.Энэ журмын 3.14-т заасны дагуу ажил гүйлгээг багцлан бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлохоос бусад тохиолдолд үнэ шилжилтийн тохируулгыг ажил гүйлгээ тус бүрээр хийнэ.

Гурав. Харилцан хамааралтай этгээд,  тэдгээрийн хооронд хийгдсэн хяналтад байгаа ажил гүйлгээний бодит байдал, үнэ, нөхцөлийг тодорхойлох

3.1.Татвар төлөгчтэй харилцан хамааралтай этгээдийг Давхар татварын хэлэлцээрийн 9 дүгээр зүйл, Татварын ерөнхий хуулийн 27 дугаар зүйлд зааснаар тодорхойлно.

3.2.Харьцуулагдах байдлын шинжилгээ хийхэд хяналтад байгаа ажил гүйлгээний худалдаа болон санхүүгийн хамаарал, гэрээний нөхцөл, эдийн засгийн ач холбогдолтой хүчин зүйлсийг дараах байдлаар тодорхойлно:

3.2.1.ажил гүйлгээний гэрээний нөхцөлийг тодорхойлох;

3.2.2.чиг үүргийн шинжилгээ хийх;

3.2.3.шилжүүлсэн хөрөнгө, бараа, ажил үйлчилгээний шинж чанарыг тодорхойлох;

3.2.4.эдийн засгийн нөхцөл байдал;

3.2.5.бизнесийн стратегийн шинжилгээ хийх.

3.3.Энэ журмын 3.2.1-д заасан гэрээний нөхцөлийг тодорхойлох явцад тухайн хяналтад байгаа ажил гүйлгээний үндсэн зорилго, мөн чанарыг тодорхойлно.

3.4.Гэрээний нөхцөлийг тодорхойлохдоо гэрээ, талуудын хооронд тохиролцсон захидал, харилцаа, бусад нотлох баримт болон талуудын бодит үйлдэлд үндэслэн тогтооно.

3.5.Энэ журмын 3.4-д заасан гэрээний нөхцөл, бодит үйлдэл нь зөрүүтэй эсэхийг Татварын ерөнхий хуулийн 37.3, 37.4-т заасны дагуу тодорхойлно. Гэрээний бодит нөхцөл байдлыг тогтоохдоо тухайн ажил гүйлгээний бодит гүйцэтгэл, шинж чанар, төрөл, үнийн дүн, тоо хэмжээ, хамрах хүрээ, хугацаа, төлбөрийн нөхцөл, болон хүлээгдэж буй өгөөж зэргийг харгалзан үзнэ.

3.6.энэ журмын 3.2.2-т заасан чиг үүргийн шинжилгээний хүрээнд харилцан хамааралтай талуудын хүлээсэн үүрэг, ашигласан хөрөнгө, хүлээсэн эрсдэлийг дараах байдлаар тодорхойлно:

3.6.1.хүлээсэн үүргийг шинжлэхдээ ажил үүргийн хуваарилалтын дагуу хүлээсэн үүрэг, гүйцэтгэсэн ажил, тэдгээрийн хамаарал зэргийг тодорхойлох бөгөөд эдгээр чиг үүргийг хийж гүйцэтгэх бололцоог ажиллагсдын тоо, мэргэжил, ур чадвар, хөрөнгө зэрэг үзүүлэлтүүдэд үндэслэн тогтооно.

3.6.2.ашигласан хөрөнгийг шинжлэхдээ хөрөнгийн төрөл, шинж чанар, ашигласан хугацаа, зах зээлийн үнэ, байршил, үнэ цэнэ бүхий биет бус хөрөнгө болон санхүүгийн хөрөнгө ашигласан байдал, онцлог зэргийг тогтооно;

3.6.3.хүлээсэн эрсдэлийг шинжлэхдээ стратегийн, зах зээлийн, үйл ажиллагааны, санхүүгийн, ажил гүйлгээний, тухайн улс орны, давагдашгүй хүчин зүйл зэрэг эрсдэлийг удирдах, хянах, бууруулахад гүйцэтгэсэн ажил үүрэг, оролцоог тогтооно.

3.7.Татварын алба нь энэ журмын 3.6-д заасан шинжилгээг хийхэд дараах  арга хэмжээг хэрэгжүүлнэ:

3.7.1.татвар төлөгч нь ажил гүйлгээг бодитоор хэрэгжүүлсэн талаарх хүлээсэн үүрэг, гүйцэтгэсэн ажил, зарцуулсан хөрөнгө болон хүлээсэн эрсдэлтэй холбоотой мэдээллийг үнэ шилжилтийн тайланд тусгаагүй тохиолдолд татварын алба нь татварын мэдээллийн нэгдсэн сан, олон нийтэд нээлттэй мэдээллийн эх сурвалж болон гадаад улсын татварын албанаас Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу солилцсон мэдээллийг ашиглан чиг үүргийн шинжилгээ хийж бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлно;

3.7.2.энэ журмын 3.7.1-д заасан мэдээллийн хүрээнд бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд татварын алба тухайн ажил гүйлгээнд холбогдох Монгол Улсад байрладаг татвар төлөгчийг чиг үүргийг бүрэн хэрэгжүүлсэн, хөрөнгийг бүрэн ашигласан, бүх эрсдэлүүдийг хүлээсэн гэж үзэн бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлно.

3.8.Энэ журмын 3.6.2-т заасан биет бус хөрөнгө гэдэгт арилжааны зорилгоор ашиглуулах, борлуулах, шилжүүлэх боломжтой, эзэмшил, удирдлага нь нэг этгээдэд хамаарах, уг хөрөнгийг харилцан хамааралгүй этгээдүүд ашигласан, шилжүүлсэн тохиолдолд төлбөр төлөгдөх, биет болон санхүүгийн хөрөнгөөс бусад бүх төрлийн хөрөнгийг хамруулж болно. Биет бус хөрөнгө нь хуулийн дагуу хамгаалагдаагүй, нягтлан бодох бүртгэлийн зорилгоор биет бус хөрөнгийн ангилалд ороогүй, эсхүл салган шилжүүлэх боломжтой байж болно.

3.9.Энэ журмын 3.6.3-т заасан шинжилгээнд хамаарах группын оролцогч талуудын эрсдэлийн хуваарилалтыг гэрээний нөхцөлд заасны дагуу тодорхойлох бөгөөд холбогдох талуудын бодит үйл ажиллагаа, ажил гүйлгээний мөн чанар, агуулгаар баталгаажуулна. Эрсдэлийн хуваарилалтыг дараах байдлаар шинжилнэ:

3.9.1.эдийн засгийн хувьд ач холбогдол бүхий эрсдэлийг тодорхойлох;

3.9.2. энэ журмын 3.9.1-т заасан эрсдэлийг гэрээний нөхцөлийн дагуу хуваарилсан байдлыг тодорхойлох;

3.9.3.харилцан хамааралтай этгээд нь эдийн засгийн хувьд ач холбогдол бүхий эрсдэлүүдийг хүлээх, удирдах чиглэлээр бодит үйл ажиллагаа явуулсан талаарх мэдээлэл цуглуулах;

3.9.4.гэрээний дагуу эрсдэл хүлээсэн этгээд нь бодит байдалд уг эрсдэлийг хүлээж, үйл ажиллагаа явуулсан эсэхийг тодорхойлох;

3.9.5.цуглуулсан мэдээлэлд үндэслэн гэрээний дагуу эрсдэл хүлээсэн этгээд нь уг эрсдэлийг удирдах чиглэлээр хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагаа, уг эрсдэлийг санхүүгийн хувьд хүлээх чадамжтай эсэх талаар тодорхойлох;

3.9.6.гэрээний дагуу эрсдэлийг хүлээж байгаа тал нь бодит байдалд эрсдэлийн удирдлагын чиг үүргийг хэрэгжүүлдэггүй эсхүл эрсдэлийг хүлээх санхүүгийн чадамжгүй гэдэг нь нотлогдсон тохиолдолд эрсдэлийн удирдлагын чиг үүргийг бодитоор хүлээж байгаа талд эсхүл санхүүгийн хувьд хүлээх чадамжтай талд эрсдэлийг хуваарилж, бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлохдоо ашиглана.

3.10.Татвар төлөгч нь эрсдэлийн шинжилгээний хүрээнд хийсэн үйл ажиллагаа болон мэдээллийг үнэ шилжилтийн тайланд тусгана.

3.11.Энэ журмын 3.2.3-т заасан шилжүүлсэн хөрөнгө, бараа, ажил үйлчилгээний шинж чанарыг тодорхойлохдоо биет хөрөнгийг шилжүүлсэн тохиолдолд хөрөнгийн биет шинж чанар, найдвартай байдал, олдоц, ажил гүйлгээний хэлбэр, хөрөнгийн төрөл, хугацаа, уг хөрөнгөөс олох өгөөж, үйлчилгээ үзүүлсэн тохиолдолд үйлчилгээний шинж чанар, цар хүрээ зэргийг харгалзана.

3.12.Энэ журмын 3.2.4-т эдийн засгийн нөхцөл байдлыг тодорхойлохдоо тухайн aжил гүйлгээ хийгдсэн улсын эдийн засгийн төлөв байдал, холбогдох салбарын мэдээлэл, газар зүйн байршил, зах зээлд эзлэх хэмжээ, түвшин, өрсөлдөөний цар хүрээ, орлуулах бараа, үйлчилгээ, зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтийн бүс нутгийн түвшин, хэрэглэгчийн худалдан авах чадвар, өртөг, зардал, тухайн зах зээлийн төрийн зохицуулалтын онцлог зэргийг харгалзана.

3.13.Энэ журмын 3.2.5-д заасан бизнесийн стратегийг тодорхойлохдоо шинэ санаачилга, шинэ бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт, бүтээгдэхүүний төрөлжүүлэлт, улс төрийн нөхцөл байдал, зах зээлд нэвтрэх, тэлэх, бэхжүүлэх зорилгоор баримталж байгаа стратеги, бодлого зэргийг харгалзана.

3.14.Харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн хяналтад байгаа ажил гүйлгээ нь тус тусдаа гэрээгээр зохицуулагдаж байгаа боловч ажил гүйлгээ нь хоорондоо нягт холбогдсон бөгөөд салгаж тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд ажил гүйлгээг багцлан бодит үнийг тодорхойлж болно.

3.15.Энэ журмын 3.14-д заасны дагуу ажил гүйлгээг багцалсан тохиолдолд ажил гүйлгээг дараалсан эсхүл хоорондоо холбоотой бие даасан ажил гүйлгээтэй харьцуулан бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлно.

3.16.Багц ажил гүйлгээг харьцуулахад тохиромжгүй, харьцуулагдах багц гүйлгээний мэдээлэл байхгүй, эсхүл салган тодорхойлох нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болон бусад татвар, төлбөрийн ногдуулалтад нөлөөлөх бол зарим ажил гүйлгээг салгаж эсхүл ажил гүйлгээ тус бүрээр бодит үнэ, нөхцөлийг тодорхойлно.

3.17.Харилцан хамааралтай нэг тал нь нөгөө талдаа ажил гүйлгээгээр дамжуулан ашиг хүртээсэн бөгөөд энэ ашгийг өөр aжил гүйлгээгээр нөхсөн бөгөөд эдгээр багц ажил гүйлгээтэй харьцуулах боломжтой бие даасан ажил гүйлгээ байхгүй тохиолдолд хяналтад байгаа ажил гүйлгээ тус бүрээр тодорхойлно.

3.18.Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 26.9-д заасны дагуу тус тусдаа тайлагнасан ажил гүйлгээг багцлан бодит үнийг тодорхойлохгүй.

Дөрөв. Харьцуулагдах байдлын шинжилгээ хийхэд анхаарах асуудал

4.1.Энэ журмын 2.1.2-т заасан шинжилгээг хийхдээ тухайн хяналтад байгаа ажил гүйлгээг хийсэн этгээдийн бизнесийн үйл ажиллагааны чиглэл, стратеги, салбарын онцлог, үйл ажиллагааны бүтэц, гол өрсөлдөгчдийн талаарх мэдээлэл, санхүүгийн гол үзүүлэлтүүд, салбарт нөлөөлж буй хүчин зүйлс, удирдлага, дотоод нэгжүүдийн зохион байгуулалтын бүтэц, удирдлагын тайлантай танилцах, компанийн шийдвэрт нөлөөлөх эрх бүхий албан тушаалтны талаарх мэдээлэл зэрэгт үндэслэн хийнэ.

4.2.Татварын ерөнхий хуулийн 6.1.43-т заасан бие даасан ажил гүйлгээ нь энэ журмын 3-т заасан харьцуулагдах хүчин зүйлсийн хүрээнд хяналтад байгаа ажил гүйлгээтэй харьцуулах боломжтой бол харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээ гэж үзнэ.

4.3.Харилцан хамааралтай этгээдээс харилцан хамааралгүй этгээд хооронд хийгдсэн харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээг дотоод харьцуулалт хийх ажил гүйлгээ, харилцан хамааралгүй этгээд хооронд хийгдсэн харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээг гадаад харьцуулалт хийх ажил гүйлгээ гэж тус тус ойлгоно.

4.4.Харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээ, хяналтад байгаа ажил гүйлгээг харьцуулагдах боломжтой гэж үзсэн бөгөөд бодит үнэ, нөхцөлд холбогдох хүчин зүйлсийн  ялгаа нь шалгагдаж буй хүчин зүйлсэд их хэмжээний нөлөө үзүүлэхгүй бол уг нөлөөллийг арилгахын тулд үндэслэл бүхий харьцуулалтын тохируулга хийж болно.

4.5.Энэ журмын 4.4-т заасан харьцуулалтын тохируулгыг зөвхөн харьцуулж буй ажил гүйлгээний харьцуулалтын түвшин сайжирч байгаа тохиолдолд хийж гүйцэтгэнэ. Хэрэв бусад харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээний мэдээлэл байгаа бол харьцуулалтын түвшин өндөр, харьцуулалтын тохируулга бага шаардагдах ажил гүйлгээг харьцуулалтад ашиглах зарчмыг баримтална.

4.6.Татвар төлөгч нь харьцуулалтын тохируулга хийх шаардлагатай гэж үзэн тохируулга хийсэн бол түүнийг батлах мэдээлэл, мэдээллийн эх үүсвэр,  холбогдох бусад баримт материалыг дотоод үнэ шилжилтийн тайланд тусгана. 

4.7.Харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн ажил гүйлгээний харьцуулагдах байдлын шинжилгээнд дараах асуудлыг тусгайлан анхаарч үзнэ:

4.7.1.группийн нэг оролцогчоос бусад оролцогчдод үзүүлсэн үйлчилгээ нь тэдгээрийн бизнесийн нөхцөл байдлыг сайжруулахад нөлөөлж, эдийн засгийн болон арилжааны үнэ цэнийг бий болгох зорилготой байсан эсэх, үзүүлсэн үйлчилгээнээс байнгын болон тохиолдлын үр ашиг хүртсэн эсэх, төвлөрсөн үйлчилгээ, төлбөрийн хэлбэр зэргийг; 

4.7.2.онцгой болон үнэ цэнэтэй биет бус херөнгийн харьцуулагдах байдлын шинжилгээг хийхдээ  тухайн биет бус хөрөнгийн хууль ёсны эзэмшигчээс гадна харилцан хамааралтай бусад этгээдээс уг биет бус хөрөнгийг бий болгох, хөгжүүлэх, сайжруулах, хадгалах, хамгаалах болон ашиглахтай холбоотой бодитоор гүйцэтгэсэн чиг үүрэг, ашигласан хөрөнгө, хүлээж буй эрсдэлийг;

4.7.3.зардлыг санхүүжүүлэхэд хувь оруулах гэрээ, зардал хуваах гэрээгээр оролцогч талууд нь бодитоор хөрөнгө оруулсан, оруулсан хөрөнгийн хэмжээгээр өгөөж хүртэж байгаа, хүртэж байгаа өгөөжийн зөрүүгээр төлбөр авсан эсэх зэргийг;

4.7.4.бизнесийн бүтцийн өөрчлөлттэй холбоотой ажил гүйлгээг бодитоор хийгдсэн, бизнесийн шаардлага, шалтгаан байсан, өөрчлөлтийн өмнөх болон дараа нь гүйцэтгэсэн ажил үүргийн хуваарилалт, хүлээсэн эрсдэлийн шинжилгээгээр хүртэж байгаа өгөөж нь зохистой түвшинд байгаа эсэхийг;

4.8.Энэ журмын 4.7.2-т заасан бүх чиг үүргийг гүйцэтгэдэггүй биет бус хөрөнгийн хууль ёсны эзэмшигч нь уг хөрөнгийг ашиглах, борлуулах болон шилжүүлэх замаар ашиг олсон тохиолдолд ашгийг хууль ёсны эзэмшигчид бүрэн хуваарилахгүй бөгөөд уг ашгийг харилцан хамааралтай этгээдийн хүлээсэн чиг үүрэг, ашигласан хөрөнгө, эрсдэл зэрэгт үндэслэн хуваарилна.

4.9. Энэ журмын 4.8-д заасан нөхцөлд бодит үнийг тодорхойлоход ашиг хуваах аргыг хамгийн тохиромжтой арга гэж үзнэ.

Тав.Үнэ шилжилтийн тохируулга хийх хамгийн тохиромжтой аргыг сонгох

5.1.Үнэ шилжилтийн тохируулга хийх хамгийн тохиромжтой аргыг Татварын ерөнхий хуулийн 40 дүгээр зүйлд заасан аргуудаас сонгож хэрэглэнэ.

5.2.Үнэ шилжилтийн аливаа нэг арга нь бүх тохиолдолд тохиромжтой байх боломжгүй бөгөөд тухайн нөхцөл, байдлаас хамаарч үнэ шилжилтийн өөр аргуудыг дангаар буюу хослуулан  хэрэглэнэ.

5.3. Үнэ шилжилтийн тохируулга хийх хамгийн тохиромжтой  аргыг дангаар буюу хослуулан сонгож хэрэглэхэд дараах зарчмыг баримтална:

5.3.1.боломжит аргуудын сул ба давуу талуудыг харгалзах;

5.3.2.энэ журмын 3.2.2-т заасан чиг үүргийн шинжилгээг хийж гүйцэтгэх замаар хяналтад байгаа ажил гүйлгээний шинж чанар, агуулгыг тодорхойлсны үндсэн дээр тохиромжтой аргыг сонгох;

5.3.3.харьцуулагдах боломжтой бие даасан ажил гүйлгээтэй холбоотой мэдээллийн найдвартай байдал, эх сурвалжийн олдцыг харгалзах;

5.3.4.бие даасан болон хяналтад байгаа ажил гүйлгээний  харьцуулагдах байдлын түвшинг (материаллаг зөрүүг арилгах харьцуулалтын тохируулга хийснийг оролцуулан) харгалзах;

5.4.Татварын ерөнхий хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1.2, 40.1.3, 40.1.4 дэх хэсэгт заасан дамжуулан борлуулах үнийн арга, өртөг дээр нэмэх арга болон ажил гүйлгээний цэвэр ашгийн аргыг сонгож хэрэглэхэд харьцуулах талыг (tested party) сонгох шаардлагатай бөгөөд дараах зарчмыг баримтлан сонгоно:

5.4.1.харьцуулах тал нь үнэ шилжилтийн аргыг хамгийн тохиромжтой  хэлбэрээр ашиглах боломжтой, бие даасан ажил гүйлгээний найдвартай мэдээлэл олдох боломжтой байх;

5.4.2.харьцуулах тал нь ихэвчлэн хяналтад байгаа ажил  гүйлгээг гүйцэтгэсэн талуудын  чиг үүргийн шинжилгээгээр илүү энгийн чиг үүрэг гүйцэтгэсэн,  үнэ цэнэ бүхий ,онцгой биет хөрөнгө эсхүл биет бус хөрөнгө ашигладаггүй, эрсдэл бага хүлээсэн буюу зөвхөн эдийн засгийн ач холбогдол бүхий эрсдэл хүлээдэг тал байх;

5.4.3.харьцуулах тал нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс гадна байрладаг тал байж болно.

5.5.Харьцуулагдах бие даасан үнийн арга нь хяналтад байгаа ажил гүйлгээний үнийг харьцуулж болохуйц адилхан нөхцөлд хийгдсэн бие даасан ажил гүйлгээний үнэ, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг харьцуулан тодорхойлно. Энэ аргыг хэрэглэхдээ дараах хүчин зүйлсийг харгалзан үзэх шаардлагатай. 

5.5.1.хяналтад байгаа ажил гүйлгээ болон бие даасан ажил гүйлгээний хоорондох харьцуулагдах түвшин өндөр байх, бодит, үнэн зөв тохируулга нь материаллаг үнийн зөрүүг арилгасан байх гэсэн хоёр нөхцөл зэрэг хангагдсан тохиолдолд хэрэглэх;

5.5.2.харьцуулагдах боломжтой бие даасан ажил гүйлгээ олдох боломжтой үед харьцуулагдах бие даасан үнийн арга нь бодит үнийг шууд тодорхойлох арга юм. Харьцуулах боломжтой бие даасан гүйлгээ байгаа үед уг аргыг бусад аргаас илүүд үзнэ;

5.5.3.энэ арга нь ажил гүйлгээний шинж чанар /нэр, төрөл, биет шинж тэмдэг, чанарын үзүүлэлт, тоо хэмжээ/ адилхан, зах зээл болон эдийн засгийн ижил нөхцөлд хийгдсэн тохиолдолд хэрэглэхэд тохиромжтой. 

5.6.Дамжуулан борлуулах үнийн аргыг татвар төлөгч харилцан хамааралтай этгээдээс бараа бүтээгдэхүүн худалдан авч, харилцан хамааралгүй этгээдэд дамжуулан борлуулсан үед хэрэглэнэ. Уг аргаар бодит үнийг тодорхойлохдоо дамжуулан борлуулсан үнээс дамжуулан борлуулагч гүйцэтгэсэн ажил үүргийнхээ хүрээнд ашигласан хөрөнгө болон хүлээсэн эрсдэлээ харгалзан борлуулалтын болон бусад холбогдох зардлаа нөхөж, олохоор төлөвлөсөн нийт ашгийг (дамжуулан борлуулах ашиг) хасаж тодорхойлно. Энэ аргыг хэрэглэхдээ дараах зүйлсийг харгалзан үзэх шаардлагатай:

5.6.1.харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээг хяналтад байгаа ажил гүйлгээтэй харьцуулахад гарсан зөрүү нь дамжуулан борлуулах ашгийн түвшинд материаллаг нөлөө үзүүлэхээргүй байх, уг зөрүүгийн материаллаг нөлөөг арилгах зорилгоор үндэслэлтэй, үнэн зөв тохируулга хийх боломжтой  байх хоёр нөхцөлийн аль нэг нь хангагдсан нөхцөлд дээрх хоёр гүйлгээг харьцуулагдах боломжтой гэж үзнэ;

5.6.2.бодит үнэ тодорхойлох зарчмын дагуу дамжуулан борлуулах ашиг нь борлуулалт, үйл ажиллагаа зардлыг нөхөхийн зэрэгцээ ажил үүргийн шинжилгээнд үндэслэсэн бодитой, үнэн зөв байх;

5.6.3.энэ арга нь харьцуулагдах бие даасан үнийн аргыг бодвол бараа, бүтээгдэхүүний шинж чанар, нөхцөлөөс илүү нийт ашиг, түүнийг олоход зарцуулсан зардлыг харуулсан тусгайлсан ажил үүргийн шинжилгээнд үндэслэнэ;

5.6.4.дамжуулан борлуулагчийн чиг үүрэгт нэмэлт үйл ажиллагаа багтаж байгаа бөгөөд үүгээр дамжуулан бараа бүтээгдэхүүний сайжруулалт, шинэчлэл болон биет бус хөрөнгийг хөгжүүлэх, хэрэглэх замаар нэмүү өртөг үүсэж байгаа тохиолдолд энэхүү аргыг ашиглах нь тохиромжгүй бөгөөд нэмүү өртөг үүсгээгүй нөхцөлд ашиглах нь тохиромжтой;

5.6.5.хяналтад байгаа ажил гүйлгээ болон бие даасан ажил гүйлгээний нягтлан болох бүртгэл ялгаатай тохиолдолд нийт ашгийн түвшинг тодорхойлоход ашиглаж буй үзүүлэлтэд зохих тохируулга хийх ёстой.

5.7.Өртөг дээр нэмэх аргаар хяналтад байгаа ажил гүйлгээний бодит үнийг тодорхойлохдоо нийлүүлэгчийн нийлүүлсэн бараа, ажил үйлчилгээний өртөг дээр гүйцэтгэсэн ажил болон зах зээлийн нөхцөл байдлыг харгалзан олохоор тооцсон нийт нэмэгдэл ашгийг нэмж тодорхойлно. Энэ аргыг хэрэглэхдээ дараах хүчин зүйлсийг харгалзан үзэх шаардлагатай:

5.7.1.харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээг хяналтад байгаа ажил гүйлгээтэй харьцуулахад гарсан зөрүү нь дамжуулан борлуулах ашгийн түвшинд материаллаг нөлөө үзүүлэхээргүй байх, уг зөрүүгийн материаллаг нөлөөг арилгах зорилгоор үндэслэлтэй, үнэн зөв тохируулга хийх боломжтой  байх хоёр нөхцөлийн аль нэг нь хангагдсан нөхцөлд дээрх хоёр гүйлгээг харьцуулагдах боломжтой гэж үзнэ;

5.7.2.хяналтад байгаа ажил гүйлгээ болон бие даасан ажил гүйлгээний нягтлан болох бүртгэл ялгаатай тохиолдолд өртөг тооцoход ашиглаж буй хүчин зүйлсэд зохих тохируулга хийх ёстой;

5.7.3.энэ аргыг хэрэглэж байгаа үед ажил үүргийн шинжилгээ, шалгагдах талууд болон харьцуулагдахуйц компаниудын эдийн засгийн нөхцөл байдал зэрэг үзүүлэлтүүдийг ашиглан хяналтад байгаа болон бие даасан ажил гүйлгээний өртгийн суурь, нийт ашгийн нэмэгдлийг харьцуулах шаардлагатай;

5.7.4.бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэн, ажил үйлчилгээ гүйцэтгэсэн шууд болон шууд бус зардлаар өртгийн суурийг тооцно. Эдгээр зардлууд нь нийлүүлэгчийн бараа бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээний өртгөөр тодорхойлогдох тул нийлүүлэгчийн ажил үүргийн шинжилгээг нарийвчлан хийх шаардлагатай;

5.7.5.хяналтад байгаа ажил гүйлгээ болон бие даасан ажил гүйлгээний үнэд бус өртгийн нэмэгдэлд нөлөө үзүүлж буй харьцуулагдах байдлын  хүчин зүйлсийг анхаарч үзэх.

5.8.Ажил гүйлгээний цэвэр ашгийн арга нь хяналтад байгаа ажил гүйлгээний цэвэр ашгийн түвшинг харьцуулагдах  бие даасан гүйлгээний цэвэр ашгийн түвшинтэй харьцуулж тодорхойлно. Энэ аргыг хэрэглэхдээ дараах зүйлсийг харгалзан үзэх шаардлагатай:  

5.8.1.ажил гүйлгээний цэвэр ашгийн түвшинд мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх ашиглаж буй тоног төхөөрөмжийн бүтээмж, насжилт, бизнесийн туршлага, удирдлага, хүний нөөцийн чадавх, өрсөлдөх чадвар гэх мэт үйл ажиллагааны зардлууд болон үйл ажиллагааны бус зардлуудыг харгалзах;

5.8.2.цэвэр ашгийн эсвэл ашгийн түвшний үзүүлэлтүүдийг сонгохдоо ажил гүйлгээний нөхцөл, шинж чанарт тохируулан сонгох,  үзүүлэлтийн давуу ба сул тал, түүнийг тооцох бодит мэдээллийн боломжийг харгалзана;

5.8.3.хүүгийн орлого болон зардал, орлогын татвар,нэг удаагийн шинжтэй, дахин давтагдахгүй болон ердийн бус зүйлүүдийг зүйлүүдийг цэвэр ашгийн түвшний үзүүлэлтүүдийг тодорхойлохдоо оруулахгүй;

5.8.4.хяналтад байгаа болон бие даасан ажил гүйлгээний хоорондох харьцуулагдах байдлын түвшин, харьцуулалтын тохируулга нь материаллаг зөрүүг арилгах байдал зэрэг хүчин зүйлсийг харгалзан үзэх.

5.9. Ажил гүйлгээний ашиг хуваах арга нь харилцан хамааралтай талуудын хяналтад байгаа ажил гүйлгээнээс олсон нэгдсэн ашгийг харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээний  нөхцөл,  зарчимд үндэслэн тодорхойлно. Үүний дараа нэгдсэн ашгийг харилцан хамааралтай этгээдийн гүйцэтгэсэн ажил үүрэг, хүлээсэн эрсдэлийг харгалзан эдийн засгийн үндэслэлтэйгээр харилцан хамааралгүй этгээдүүд энэ ашгийг хэрхэн хуваах байсантай нийцүүлэн хуваарилна.  Энэ аргыг хэрэглэхдээ дараах зүйлсийг харгалзан үзэх шаардлагатай:

5.9.1.нэг болон түүнээс дээш харилцан хамааралтай этгээдүүд нь ажил гүйлгээнд онцлог хувь нэмэр оруулсан,  нэгдмэл цогц үйл ажиллагаа хэрэгжүүлсэн тохиолдолд энэ аргыг хэрэглэх нь тохиромжтой. Энгийн ажил гүйлгээтэй харьцуулахад онцлог хувь нэмэр оруулсан гэдгийг чиг үүргийн хувьд, эсхүл ашигласан хөрөнгийн хувьд энгийн ажил гүйлгээтэй харьцуулахад түгээмэл бус ажил үүрэг гүйцэтгэсэн, тэдгээрийг харьцуулах бие даасан ажил гүйлгээ олох боломжгүй,  тэдгээр нь бизнесийн үйл ажиллагааны эсхүл эдийн засгийн хувьд гол үр ашгийг бий болгодог байхыг ойлгоно. Нэгдмэл цогц үйл ажиллагаа хэрэгжүүлсэн гэдгийг харилцан хамааралтай этгээдүүд гүйцэтгэсэн чиг үүрэг, ашигласан хөрөнгө болон хүлээсэн эрсдэлийн хувьд хэт холбоотой буюу нягт байдлаар хийж гүйцэтгэсэн бөгөөд оролцооны түвшинг нэг бүрчлэн тодорхойлох боломжгүй байхыг ойлгоно;

5.9.2.хэрэв ажил гүйлгээнд оролцогч харилцан хамаарал бүхий этгээдүүд энэ журмын 3.9.1-д заасан эрсдэлийг хамтран хүлээж байгаа эсвэл тус тусдаа эрсдэлийг хүлээж байгаа боловч энэ эрсдэл нь холбоотой үед хэрэглэх;

5.9.3. нэгдсэн ашгийг харилцан хамааралтай этгээдийн эдийн засгийн холбогдох үзүүлэлтүүдийг харгалзан хувь оролцооны шинжилгээ эсхүл үлдэгдлийн шинжилгээнд үндэслэн хувааж болно;

5.9.4.оролцооны шинжилгээг хяналтад байгаа ажил гүйлгээнд оролцсон  харилцан хамааралтай талуудын гүйцэтгэсэн ажил үүргийг ашигласан хөрөнгө, хүлээсэн эрсдэлд нь суурилан тодорхойлох байдлаар хийнэ;

5.9.5.үлдэгдлийн шинжилгээг ашиглах үед ашгийг хоёр үе шатаар хуваарилах бөгөөд эхний шатанд оролцогч талуудын энгийн оролцооны түвшинг харгалзан үнэ шилжилтийн тохируулга хийх өмнөх аргуудаас тохиромжтойг хэрэглэн  тодорхойлно. Үүний дараа  үлдсэн ашгийг харилцан хамааралтай этгээдийн тухайн ажил гүйлгээний бодит нөхцөл байдалд тулгуурлан хуваарилалт хийх үзүүлэлтүүдийг харгалзан тодорхойлно.

5.10.Энэ журмын 5.5, 5.6, 5.7, 5.8, 5.9-т заасан аргуудаас гадна Татварын ерөнхий хуулийн 40.1.6-д заасны дагуу үнэ шилжилтийн ерөнхий зарчимд нийцсэн хөрөнгийн үнэлгээний аргууд буюу зах зээлд суурилсан арга, өртөгт суурилсан арга болон орлогод суурилсан аргыг хэрэглэж болно.

5.11.Хөрөнгө шилжүүлэх ажил гүйлгээний бодит үнийг тогтооход ижил нөхцөлд харилцан хамааралгүй этгээд хооронд хийгдсэн ажил гүйлгээний харьцуулагдах мэдээлэл хангалтгүй тохиолдолд өнөөгийн үнэ цэнд суурилсан орлогод суурилсан аргыг ашиглах нь хамгийн тохиромжтой гэж үзнэ.  

5.12.Харилцан хамааралтай этгээд хооронд уул уурхайн бүтээгдэхүүн борлуулсан, худалдан авсан тохиолдолд энэ журмын 5.5-д заасан аргыг хэрэглэх нь хамгийн тохиромжтой бөгөөд харьцуулагдах бие даасан ажил гүйлгээ байхгүй тохиолдолд тус аргыг дараах байдлаар хэрэглэнэ:

5.12.1.уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнийг Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.14-т заасны дагуу зарласан үнийн эх сурвалжид үндэслэн гаргана;

5.12.2.уул уурхайн бүтээгдэхүүний агуулгын хувийг тооцохдоо тухайн бүтээгдэхүүний гарал үүслийн тодорхойлолт, агууламж, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн итгэмжлэгдсэн лаборатори эсхүл Гаалийн төв лабораторийн дүгнэлтийг үндэслэнэ.

5.13.Хэрэв татвар төлөгч нь энэ журмын 5.12-т заасны дагуу бодит үнийг тодорхойлоход агуулга, хэмжээ, борлуулсан бүтээгдэхүүний онцлог шинж чанар, байршлын ялгаатай байдал, тээвэрлэлтийн нөхцөл, бусад нотлогдох хүчин зүйлс зэргээс хамаарч харьцуулалтын тохируулга хийх шаардлагатай гэж үзвэл энэ журмын 4 дүгээр зүйлд заасны дагуу харьцуулалтын тохируулга хийж, холбогдох мэдээлэл, баримтыг үнэ шилжилтийн тайланд тусгана. 

5.14.Харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 8.1.3-т заасан үйлчилгээний бодит үнийг тодорхойлохдоо энэ журмын 5.7-д заасан аргыг сонгож хэрэглэнэ.

Зургаа. Бодит үнийг тодорхойлох, татварын ногдолд тохируулга хийх

6.1.Бодит үнэ болон бодит үнийн хязгаарыг дараах байдлаар тогтооно:

6.1.1.харьцуулагдах байдлын шинжилгээний үр дүнд гарсан утгуудыг интерквартилийн аргаар (inter quartile IQR) бодит үнэ тодорхойлох нийт хязгаарыг тооцож гаргана;

6.1.2.энэ журмын 6.1.1-т заасан нийт хязгаараас  хамгийн их болон хамгийн бага утгыг хасаж бодит үнийн хязгаарыг тодорхойлно;

6.1.3.хяналтад байгаа ажил гүйлгээний үнэ нь энэ журмын 6.1.2-т заасан бодит үнийн хязгаараас гадуур байгаа тохиолдолд ажил гүйлгээний үнэ болон бодит үнийн хязгаарын дундаж утга хоёрын зөрүүгээр тохируулга хийнэ;

6.2.Татвар төлөгч нь энэ журмын 6.1-д заасан бодит үнэ тодорхойлох хязгаарт ашигласан бүх мэдээллийг үнэ шилжилтийн тайланд тусгана.

Долоо.Татварын давхардлыг арилгах

7.1.Татварын алба нь Татварын ерөнхий хуулийн 39 дүгээр зүйлд заасны дагуу үнэ шилжилтийн тохируулга хийж татвар нөхөн ногдуулсан эсхүл Монгол Улстай давхар татварын хэлэлцээр байгуулсан улсын татварын алба үнэ шилжилтийн нөхөн ногдуулалт хийснээс үүдэн татварын давхардал үүссэн тохиолдолд татвар төлөгч нь татварын давхардлыг арилгах зорилгоор Давхар татварын хэлэлцээрийн 9 болон 25 дугаар зүйлд заасны дагуу хүсэлт гаргаж болно.

7.2.Энэ журмын 7.1-д заасны дагуу татвар төлөгч хүсэлт гаргасан тохиолдолд Татварын ерөнхий хуулийн 17.3-т заасны дагуу эрх бүхий байгууллагаас баталсан Татварын харилцан тохиролцох журмыг баримтлан хүсэлтийг шийдвэрлэнэ.

7.3.Татварын харилцан тохиролцох журмыг хэрэгжүүлсний дагуу эрх бүхий этгээдүүд нь шийдвэрт хүрсэн тохиолдолд татварын алба нь уг шийдвэрийн дагуу холбогдох тохируулгыг хийнэ.

7.4.Татварын алба нь Татварын ерөнхий хуулийн 39 дүгээр зүйл болон энэ журамд заасны дагуу үнэ шилжилтийн тохируулга хийж татварыг нөхөн ногдуулснаас хамаарч Монгол улсад байрладаг албан татвар төлөгчид татварын давхардал үүссэн тохиолдолд татварын алба нь уг татварын давхардлыг арилгах зорилгоор холбогдох тохируулгыг хийнэ.

7.5.Татварын алба нь энэ журмын 7.3, 7.4-д зааснаас бусад тохиолдолд татварын суурийг бууруулах аливаа тохируулга хийхгүй.

Найм. Бусад

8.1.Татвар төлөгчийн aжил гүйлгээний мэдээллийг харьцуулалт хийх зорилгоор холбогдох гуравдагч этгээдээс гаргуулан авсан тохиолдолд уг мэдээллийг нууцална.

8.2.Татвар төлөгч нь Татварын ерөнхий хуулийн 38 дугаар үнэ шилжилтийн тайланг бүрэн тайлагнаагүй эсхүл буруу мэдээлснээс бодит үнийг энэ журамд заасны дагуу тодорхойлох боломжгүй тохиолдолд татварын ногдлыг тодорхойлохдоо Татварын ерөнхий хуулийн 36.3-т заасны дагуу эрх бүхий байгууллагаас баталсан жишиг үнийн журмыг баримтална.

8.3.Татвар төлөгч нь харилцан хамааралтай этгээд хооронд хийгдсэн ажил гүйлгээг Татварын ерөнхий хуулийн 38 дугаар зүйлд заасан үнэ шилжилтийн тайлангаар мэдээлэх үүргээ биелүүлээгүй бол Зөрчлийн тухай хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ.

--oo00oo--