A

A

A

Бүлэг: 1979

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2002 оны 1 дүгээр сарын 10-ны өдөр

Улаанбаатар хот

ИРГЭНИЙ ХЭРЭГ ШҮҮХЭД ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭХ ТУХАЙ

I ХЭСЭГ

ИРГЭНИЙ ХЭРЭГ ШҮҮХЭД ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭХ ЕРӨНХИЙ ҮНДЭСЛЭЛ

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Нийтлэг үндэслэл

1 дүгээр зүйл.Хуулийн зорилт

Хэвлэх

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцогчдын хооронд үүссэн иргэний эрх зүйн маргааныг шүүх иргэний хэрэг үүсгэн хянан шийдвэрлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зүйл.Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх хууль тогтоомж

Хэвлэх

2.1.Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.

2.2.Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.

3 дугаар зүйл.Шүүхэд мэдүүлэх эрх

Хэвлэх

3.1.Монгол Улсын хууль, Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээнд заасан хүний эрх, эрх чөлөө, хууль ёсны ашиг сонирхлоо зөрчигдсөн гэж үзэж байгаа аливаа этгээд уг эрхээ хамгаалуулахаар энэ хуульд заасан журмын дагуу шүүхэд нэхэмжлэл, хүсэлт, гомдол гаргах хэлбэрээр мэдүүлэх эрхтэй.

3.2.Энэ хуулийн 3.1-д заасан эрхийг хамгаалах талаархи нэхэмжлэл, хүсэлт, гомдлыг шүүхээс гадуур урьдчилан шийдвэрлэх өөр журмыг хуулиар тогтоож болно.

3.3.Хуулиар харьяаллыг нь тогтоогоогүй эрх зүйн маргааныг энэ хуульд заасан журмын дагуу шүүх хянан шийдвэрлэнэ.

4 дүгээр зүйл.Шүүхийн өмнө эрх тэгш байх

Хэвлэх

4.1.Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагаа /цаашид "хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа" гэх/ нь хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсрол болон бусад байдал, хуулийн этгээдийг өмчийн хэлбэр, эрх хэмжээгээр нь ялгаварлахгүй эрх тэгш байх зарчимд үндэслэн явагдана.

5 дугаар зүйл.Шүүх эрх мэдлийг шүүх хэрэгжүүлэх, шүүгч хараат бус байх

Хэвлэх

5.1.Шүүх эрх мэдлийг хуулийн дагуу байгуулагдсан шүүх хэрэгжүүлнэ.

5.2.Шүүгч хараат бус байж гагцхүү хуульд захирагдах бөгөөд шүүгч хараат бус байх баталгааг хуулиар тогтооно.

5.3.Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын Их Хурлын ба Засгийн газрын гишүүн, төрийн болон төрийн бус байгууллагын албан тушаалтан, иргэн хэн боловч шүүгчээс шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс оролцох, нөлөөлөхийг хориглоно.

5.4.Энэ хуулийн 3.1-д заасны дагуу гаргасан нэхэмжлэл, хүсэлт, гомдлыг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс урьдчилан тогтоосон журмын дагуу шүүгчид хуваарилах бөгөөд уг журам нь урьдчилан мэдэх боломжгүй, тохиолдлоор хуваарилах нөхцөлийг хангасан байна. Шүүгчдийн зөвлөгөөний тогтоолыг үндэслэн тухайн шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч, танхимын тэргүүн хэрэг хянан шийдвэрлэх шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, шүүх хуралдаан даргалагчийг захирамж гарган томилно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан, энэ хэсгийн 2 дахь өгүүлбэрийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

5.5.Зохигч хэргийг энэ хуулийн 5.4-т заасан хуваарийн дагуу шийдвэрлүүлэхийг шаардах эрхтэй.

5.6.Тухайн хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэхэд шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүнд аливаа этгээдээс нөлөөлөхөөр оролдсон тохиолдолд нөлөөллийн мэдүүлэг хөтөлнө.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

6 дугаар зүйл.Мэтгэлцэх зарчим

Хэвлэх

6.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг мэтгэлцэх үндсэн дээр хэрэгжүүлнэ.

6.2.Мэтгэлцэх зарчим хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны бүх шатанд хэрэгжинэ.

6.3.Зохигч, түүний төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь хэргийн үйл баримт, гэм буруу байгаа эсэхийг нотлох буюу үгүйсгэх замаар мэтгэлцэнэ.

6.4.Зохигч шүүх хуралдаанд биеэр оролцож үг хэлэх, бичгээр тайлбар өгөх, нотлох баримт гаргах, түүнийг шинжлэн судлахад тэгш эрхтэй оролцоно.

6.5.Зохигч гагцхүү бодит байдалд нийцсэн тайлбар өгөх, хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой нотлох баримт гаргах үүрэгтэй.

6.6.Нэхэмжлэлийн шаардлагын талаархи тайлбарыг гагцхүү зохигч талууд гаргана. Энэ хуулийн 133 дугаар зүйлд заасан журмаар хянан шийдвэрлэх хэрэгт энэ зүйл хамаарахгүй.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

7 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулах хэл, бичиг

Хэвлэх

7.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг монгол хэлээр явуулж, төрийн албан хэрэг хөтлөх бичгээр бичиж баримтжуулна. Шүүх шаардлагатай гэж үзвэл хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг дүрс болон дууны бичлэгт буулгаж болно.

7.2.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцогч этгээд монгол хэл мэдэхгүй бол өөрийн эх хэл буюу мэддэг хэл, бичгээр, хэрэв хараагүй, хэлгүй, дүлий зэрэг шалтгааны улмаас төрийн албан ёсны хэл, бичгээр харилцаж чадахгүй бол дохио зангаа, тусгай тэмдэгт ашиглан шүүхэд тайлбар, мэдүүлэг өгөх, үг хэлэх, нотлох баримт гаргаж өгөх эрхтэй.

7.3.Шүүх энэ хуулийн 7.2-т заасан этгээдээс гаргасан тайлбар, мэдүүлэг, нотлох баримт, хэлсэн үгийг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцогчдод, түүнчлэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай ийм этгээдэд орчуулагч, хэлмэрчээр дамжуулан танилцуулах үүрэгтэй.

7.4.Гадаад хэлээр бичигдсэн нотлох баримтыг албан ёсны зөвшөөрөл бүхий орчуулагч, хэлмэрчээр монгол хэл дээр орчуулуулсан байна.

/Энэ хэсэгт 2011 оны 2 дугаар сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

7.5.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны баримт бичиг, хэргийн материал нь цаасан болон цахим хэлбэртэй байж болох бөгөөд шүүхийн цахим платформын шаардлагад нийцсэн байна. Цаасан баримт бичгийг шүүхийн захиргааны эрх бүхий ажилтан хөрвүүлж, тоон гарын үсгээр баталгаажуулна.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

7.6.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаан дахь шүүхийн мэдэгдэх хуудас, тэмдэглэл, шүүгчийн захирамж, шүүхийн тогтоол, шийдвэр зэрэг баримт бичгийг цахимаар хөтлөх, хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч, хуульд заасан бусад этгээдэд танилцуулах, гардуулах, эрх, үүрэг тайлбарлах, нэхэмжлэл, хариу тайлбар, сөрөг нэхэмжлэл, бие даасан шаардлага, хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгчийн хүсэлт, нотлох баримтыг танилцуулах ажиллагааг шүүхийн цахим платформыг ашиглан цахимаар явуулж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

7.7.Хэргийн оролцогчтой цахимаар харилцахад төрийн байгууллага, албан тушаалтны албаны цахим шуудан, албан бичиг солилцооны дундын систем, мэдэгдэл хүргэх систем, төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем, мэдэгдэл хүргэх системд иргэний, эсхүл хуулийн этгээдийн хувьд түүнийг итгэмжлэлгүй төлөөлөх эрх бүхий этгээдийн бүртгэлийн дугаар бүхий үндэсний цахим шуудангийн хаягаар, өмгөөлөгчийн Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны цахим системд бүртгүүлж холбогдсон цахим шууданг ашиглана.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8 дугаар зүйл.Шүүх хуралдаан, хэрэг хянан шийдвэрлэх бусад ажиллагааг нээлттэй явуулах

/Энэ зүйлийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

8.1.Төрийн нууцад хамаарах хэрэг хянан шийдвэрлэхээс бусад шүүхийн хэлэлцүүлэг, шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулна.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8.2.Хэргийг шийдвэрлэж байгаа шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн дараах тохиолдолд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа, шүүх хуралдааныг бүхэлд нь, эсхүл зарим хэсгийг хаалттай явуулахаар, эсхүл хэрэгт авагдсан нотлох баримтыг олон нийтэд мэдээлэхгүй талаар шийдвэр гаргаж болно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8.2.1.хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд насанд хүрээгүй гэрч, хохирогч оролцож байгаа бол шүүх өөрийн санаачилгаар;

/Энэ заалтыг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8.2.2.нээлттэй ил тод байх нь хүний үндсэн эрхэд ноцтой хохирол учруулж болзошгүй талаар хэргийн оролцогчийн гаргасан хүсэлт тайлбарыг шүүх үндэслэлтэй гэж үзсэн;

/Энэ заалтыг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8.2.3.цаашид үргэлжлэх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд ноцтой хохирол учруулах үндэслэлтэй гэж үзвэл.

/Энэ заалтыг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8.3.Энэ хуулийн 8.2-т заасан шийдвэр нь шүүгчийн захирамж, шүүхийн тогтоол хэлбэртэй байна. Уг шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл хэргийн оролцогч гомдол, хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлч, сонирхогч бусад этгээд хүсэлт гаргах эрхтэй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8.4.Энэ хуулийн 8.2-т заасны дагуу шийдвэрлэсэн хэргийн үйл баримт, нотлох баримтын талаар олж мэдсэн хэргийн оролцогч, хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлч, бусад этгээд уг үйл баримт, нотлох баримтын талаар олон нийтэд түгээх, хэвлэн нийтлэх, аливаа байдлаар нийтэд дэлгэхийг хориглоно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

8.5.Иргэний эрх зүйн чадамжгүй, согтуурсан, мансуурсан, 18 насанд хүрээгүй хэргийн оролцогч биш этгээдээс бусад хүн нээлттэй шүүх хуралдааныг хөндлөнгөөс ажиглах зорилгоор шүүх хуралдааны танхимд чөлөөтэй нэвтрэн орох эрхтэй. Шүүх хуралдаан хөндлөнгөөс ажиглагч этгээд нь шүүх хуралдаанд оролцох дэг, журмыг баримтална.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

9 дүгээр зүйл.Шүүх хуралдааныг тасралтгүй явуулах

Хэвлэх

9.1.Бүх шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг өдрийн цагаар, амрах зайлшгүй шаардлагатайгаас бусад цагт тасралтгүй явуулна.

9.2.Шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч шүүх хуралдаанаар нэгэнт хэлэлцэж эхэлсэн хэргийг хянан шийдвэрлэж дуусах буюу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг хойшлуулах, түдгэлзүүлэх хүртэл өөр хэргийг хянан шийдвэрлэх эрхгүй.

10 дугаар зүйл.Хууль, олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээг хэрэглэх

Хэвлэх

10.1.Шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэхдээ Үндсэн хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан, албан ёсоор нийтлэгдсэн, хүчин төгөлдөр бусад хуулийг хэрэглэнэ.

10.2.Хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хэрэглэх хууль Үндсэн хуульд нийцэхгүй байна гэж шүүх үзвэл тухайн хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлж, Улсын дээд шүүхэд энэ талаар саналаа гаргана.

10.3.Улсын дээд шүүхийн хуралдаанаар энэ хуулийн 10.2-т заасан саналыг хэлэлцэж үндэслэлтэй гэж үзвэл Үндсэн хуулийн цэцэд хүсэлтийг мэдүүлэх тухай тогтоол гаргана. Харин үндэслэлгүй гэж үзвэл ердийн журмаар хянан шийдвэрлүүлэхээр санал гаргасан шүүхэд буцаана.

10.4.Тухайн маргаантай харилцааг зохицуулсан хууль байхгүй бол шүүх төсөөтэй харилцааг зохицуулж байгаа хуулийн хэм хэмжээг хэрэглэнэ. Хэрэв тийм хууль байхгүй бол шүүх Үндсэн хуулийн агуулга, ерөнхий үндэслэл, үзэл санаанд нийцүүлэн шийдвэрлэнэ.

10.5.Монгол Улсын Үндсэн хуульд харшлахгүй бол шүүх олон улсын иргэний эрх зүйн холбогдолтой хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ олон улсын нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хэм хэмжээг төсөөтэй хэрэглэж болно.

10.6.Шүүх тухайн маргаантай харилцааг зохицуулсан эрх зүйн хэм хэмжээ байхгүй буюу байгаа нь тодорхой бус гэсэн үндэслэлээр хэргийг хянан шийдвэрлэхээс татгалзаж болохгүй.

10.7.Шүүх хуулиуд хоорондоо зөрчилтэй буюу хууль шударга бус, эсхүл нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зан суртахууны хэм хэмжээнд харш гэсэн үндэслэлээр хуулийн хэм хэмжээг хэрэглэхээс татгалзаж болохгүй.

11 дүгээр зүйл.Шүүхийн шийдвэр заавал биелэгдэх

Хэвлэх

11.1.Шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрийг иргэн, хуулийн этгээд заавал биелүүлнэ.

11.2.Шүүхийн шийдвэрийг сайн дураар биелүүлээгүй бол хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу албадан гүйцэтгэнэ.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Иргэний хэрэг үүсгэх үндэслэл, хэргийн харьяалал

12 дугаар зүйл.Иргэний хэрэг үүсгэх үндэслэл

Хэвлэх

12.1.Шүүх дараахь үндэслэлээр иргэний хэрэг /цаашид "хэрэг" гэх/ үүсгэж болно:

12.1.1.эдийн ба эдийн бус баялагтай холбоотой эрх нь зөрчигдсөн тухай эрх зүйн харилцаанд оролцогч этгээдээс гаргасан нэхэмжлэл;

12.1.2.бусдын эрх, эрх чөлөө, ашиг сонирхлыг хамгаалж шүүхэд мэдүүлэх эрх нь хуулиар олгогдсон этгээдээс гаргасан нэхэмжлэл;

12.1.3.онцгой ажиллагааны журмаар хянан шийдвэрлүүлэхээр хуульд заасан асуудлаар сонирхогч этгээдээс гаргасан хүсэлт;

12.1.4.Захиргааны ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлд зааснаас бусад байгууллага, албан тушаалтны үйл ажиллагаа болон тэдгээрийн гаргасан захиргааны актын талаар гаргасан гомдол;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан, энэ заалтад 2016 оны 2 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

12.1.5.хуульд заасан бусад үндэслэл.

13 дугаар зүйл.Хэргийн харьяалал

Хэвлэх

13.1.Энэ хуулийн 12 дугаар зүйлд заасан үндэслэлээр гаргасан нэхэмжлэл, хүсэлт, гомдол /цаашид "нэхэмжлэл" гэх/-ыг шүүх харьяалан шийдвэрлэнэ.

13.2.Хууль, Монгол Улсын олон улсын гэрээнд заасан буюу зохигч хэлэлцэн тохиролцсон бол иргэн, хуулийн этгээдийн хооронд үүссэн маргааныг арбитр шийдвэрлэнэ.

13.3.Талууд байгуулсан гэрээндээ маргаан гарвал арбитраар шийдвэрлүүлэхээр заагаагүй буюу энэ талаар хэлэлцэн тохиролцоогүй, эсхүл Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр маргааныг арбитраар шийдвэрлүүлэхээр заагаагүй бол нэхэмжлэлийг шүүх шийдвэрлэнэ.

13.4.Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 4.1-д заасан захиргааны байгууллага, албан тушаалтны захиргааны хууль бус актын талаар гаргасан нэхэмжлэлийг захиргааны хэргийн шүүх шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн, 2016 оны 2 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

13.5.Талууд байгуулсан гэрээндээ маргаан гарвал эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаагаар шийдвэрлүүлэхээр тохиролцсоныг шүүхээс гадуур урьдчилан шийдвэрлэх журам тогтоосон гэж үзнэ.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

13.6.Энэ хуульд заасан тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэх нэхэмжлэлийг нийслэлд Дүүргийн Эрүү, Иргэний хэргийн хялбар ажиллагааны анхан шатны тойргийн шүүх харьяалан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

14 дүгээр зүйл.Нэхэмжлэлийг хариуцагчийн оршин суугаа /оршин байгаа/ нутаг дэвсгэрийн харьяаллаар гаргах

Хэвлэх

14.1.Хууль буюу гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол нэхэмжлэлийг хариуцагчийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана.

14.2.Хариуцагч нь хуулийн этгээд байвал нэхэмжлэлийг түүний ажил хэргээ байнга явуулдаг, эсхүл удирдах байгууллага нь байгаа газрын шүүхэд гаргана.

14.3.Хариуцагчийн оршин суугаа газар мэдэгдэхгүй байвал нэхэмжлэлийг эд хөрөнгө нь байгаа газрын шүүхэд гаргаж болно.

14.4.Хариуцагчийн оршин суугаа газрын хаяг мэдэгдэхгүй байвал түүнийг эрэн сурвалжлуулахаар нэхэмжлэгч шүүхэд хүсэлт гаргаж болно.

14.5.Хариуцагчийг эрэн сурвалжлах, түүний оршин суугаа газрыг тогтоох ажиллагааг шүүхийн шийдвэр, шүүгчийн захирамжийн дагуу цагдаагийн байгууллага гүйцэтгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

15 дугаар зүйл.Нэхэмжлэгчийн сонгон авсан нутаг дэвсгэрийн харьяалал

Хэвлэх

15.1.Бусдын амь бие, эрүүл мэндэд гэм хор учруулсны хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай нэхэмжлэлийг хариуцагч, эсхүл нэхэмжлэгчийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргаж болно.

15.2.Гэрээнд үүрэг гүйцэтгэх газрыг тусгайлан заасан бол түүнтэй холбогдсон нэхэмжлэлийг уг гэрээг биелүүлбэл зохих газрын шүүхэд гаргаж болно.

15.3.Өөр өөр газар оршин суугаа /оршин байгаа/ хэд хэдэн хариуцагчид холбогдох нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгч өөрийн үзэмжээр хариуцагчдын аль нэгний оршин суугаа /оршин байгаа/ газрын шүүхэд гаргана.

15.4.Эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдлыг тогтоолгох тухай нэхэмжлэлийг иргэн, хуулийн этгээд өөрийн оршин суугаа /оршин байгаа/ газрын, эсхүл тухайн үйл явдал болсон газрын шүүхэд гаргана.

16 дугаар зүйл.Шүүхийн онцгой харьяалал

Хэвлэх

16.1.Үл хөдлөх эд хөрөнгөтэй холбоотой буюу эд хөрөнгийн битүүмжлэлийг нээлгэх тухай нэхэмжлэлийг тухайн эд хөрөнгө байгаа газрын шүүхэд гаргана.

16.2.Гадаад улсын нутаг дэвсгэр дээр байгаа Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээдтэй холбоотой нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгчийн оршин суугаа /оршин байгаа/ газрын, эсхүл хариуцагчийн эд хөрөнгө байгаа газрын шүүхэд гаргаж болно.

16.3.Өв залгамжлагч өвийг хүлээн авахаас өмнө өвлүүлэгчийн үүрэг гүйцэтгүүлэгчээс гаргах нэхэмжлэлийг өвлөгдөх эд хөрөнгө бүхэлдээ буюу түүний гол хэсэг нь байгаа газрын шүүхэд гаргана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

16.4.Тэжээн тэтгэхтэй холбогдсон нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгчийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана.

17 дугаар зүйл.Хоорондоо холбоотой хэд хэдэн хэргийн шүүхийн харьяалал

Хэвлэх

17.1.Гэмт хэрэг үйлдэгдсэнээс үүссэн хохирлын талаархи нэхэмжлэлийг эрүүгийн хэрэгтэй хамт шийдвэрлэнэ.

17.2.Хэрэв эрүүгийн хэрэгтэй хамт шийдвэрлээгүй бол уг нэхэмжлэлийг хуульд заасан журам, харьяаллын дагуу гаргана.

17.3.Эрүүгийн хэргийн улмаас учирсан хохирлыг нөхөн төлөхтэй холбогдсон маргааныг эрүүгийн хэрэг нь шийдвэрлэгдээгүй байхад иргэний журмаар хэлэлцэхгүй.

18 дугаар зүйл.Харьяаллыг өөрчлөх

Хэвлэх

18.1.Хэргийн нутаг дэвсгэрийн харьяаллыг зохигч хэлэлцэн өөрчилж болно.

18.2.Энэ хуулийн 16 дугаар зүйлд заасан шүүхийн онцгой харьяаллыг зохигч хэлэлцэн өөрчилж болохгүй.

19 дүгээр зүйл.Хэргийг хянан шийдвэрлэх шүүхийн харьяалал

Хэвлэх

19.1.Сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүх иргэний бүх хэргийг анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

19.2.Аймаг, нийслэлийн шүүх иргэний хэргийг давж заалдах журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

19.3.Улсын дээд шүүх иргэний хэргийг хяналтын журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

19.4.Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд заасан тохиолдолд аймаг, нийслэлийн шүүх болон Улсын дээд шүүх хуулиар тусгайлан харьяалуулсан хэрэг, маргааныг анхан шатны болон давж заалдах журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн, энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

20 дугаар зүйл.Хэрэг шилжүүлэх

Хэвлэх

20.1.Харьяаллын дагуу нэхэмжлэлийг хүлээн авсан бол шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэнэ. Харин талуудын тайлбарыг үндэслэн дараахь шалтгаанаар шүүх хуралдааны өмнө буюу шүүх хуралдааны явцад шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжаар өөр шүүхэд шилжүүлж болно:

20.1.1.хэргийг тал бүрээс нь бодитой, шуурхай хянан шийдвэрлэхийн тулд нотлох баримтын дийлэнх нь байгаа газрын шүүхэд хянан шийдвэрлэх шаардлагатай гэж үзвэл;

20.1.2.нэхэмжлэлийг хүлээн авахдаа шүүхийн харьяаллыг зөрчсөн нь илэрвэл;

20.1.3.энэ хуулийн 93.2-т заасны дагуу тухайн шүүхийн бүх шүүгчийг татгалзан гаргасан бол.

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

20.2.Энэ хуулийн 13.2-т зааснаар арбитрт харьяалагдах хэрэг бол шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гарган нэхэмжлэлийг нэхэмжлэгчид буцаана.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

20.3.Шилжүүлсэн хэргийг хүлээн авсан шүүх түүнийг хянан шийдвэрлэх үүрэгтэй. Энэ хуулийн 20.1-д заасны дагуу шилжүүлсэн хэргийн харьяаллын талаар шүүхүүд хоорондоо маргаж болохгүй.

20.4.Хэрэг шилжүүлснийг үндэслэлгүй гэж үзвэл хэрэг хүлээн авсан шүүгч захирамж, шүүх тогтоол гарган Монгол Улсын шүүхийн тухай хуульд заасны дагуу шийдвэрлүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн, энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

21 дүгээр зүйл.Хэрэг шилжүүлэх журам

Хэвлэх

21.1.Хэргийг нэг шүүхээс нөгөө шүүхэд шилжүүлэх тухай шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжид гомдол гаргах хугацаа өнгөрмөгц уг хэргийг шилжүүлнэ. Хэрэв гомдол гарсан бол уг гомдлыг хянан шийдвэрлэсэн тухайн шатны шүүхийн шийдвэр гарсны дараа хэргийг шилжүүлнэ.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

Хэргийн оролцогч

22 дугаар зүйл.Хэргийн оролцогчдын бүрэлдэхүүн

Хэвлэх

22.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, түүнчлэн энэ хуулийн 12.1.2-12.1.4-т заасны дагуу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож байгаа этгээдийг хэргийн оролцогч гэнэ.

/Энэ хэсэгт 2019 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

22.2.Нэхэмжлэгч, хариуцагч, гуравдагч этгээдийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нь иргэний хэргийн бие даасан оролцогч бус зөвхөн төлөөлүүлж буюу өмгөөлүүлж байгаа этгээдийнхээ эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг илэрхийлэн хамгаалж байгаа этгээд мөн.

/Энэ хэсгийг 2019 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

23 дугаар зүйл.Хэргийн оролцогчийн иргэний эрх зүйн чадвар

Хэвлэх

23.1.Хэргийн оролцогчийн эрх эдэлж, үүрэг хүлээх чадвар /иргэний эрх зүйн чадвар/-ыг бүх оролцогч тэгш эдэлнэ.

24 дүгээр зүйл.Хэргийн оролцогчийн иргэний эрх зүйн чадамж

Хэвлэх

24.1.Шүүхэд эрхээ өөрөө хэрэгжүүлэх буюу төлөөлөгчөөр дамжуулан гүйцэтгүүлэх чадварыг иргэний эрх зүйн бүрэн чадамжтай этгээд эдэлнэ.

24.2.Насанд хүрээгүй буюу 14-өөс 18 хүртэлх насны иргэн өөрийн эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлоо шүүхэд хамгаалах эрхтэй.

24.3.Шүүх энэ хуулийн 24.2-т заасан иргэнд хамаарагдах хэрэгт түүний эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийг татан оролцуулах үүрэгтэй. Харин насанд хүрээгүй иргэнтэй холбоотой хэргийг Иргэний хуулийн 16.3-т заасан үндэслэлээр хянан шийдвэрлэхдээ түүний эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийг оролцуулах эсэхийг шүүх шийдвэрлэнэ.

24.4.Иргэний эрх зүйн зарим чадамжтай түүнчлэн сэтгэцийн өвчний улмаас иргэний эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцогдсон этгээдийн эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг тэдгээрийн эцэг, эх, асран хамгаалагч шүүхэд хамгаална.

25 дугаар зүйл.Хэргийн оролцогчийн эрх, үүрэг

Хэвлэх

25.1.Хэргийн оролцогч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад дараахь эрх эдэлнэ:

25.1.1.эсрэг талын шаардлага, тайлбар, татгалзал, түүнийг нотлох баримттай танилцах, тэдгээрт тайлбар өгөх;

25.1.2.хэргийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэх тухай шүүгчийн захирамж гарсны дараа хэргийн материалтай танилцах, түүнээс тэмдэглэл хийх, шүүх хуралдаанд оролцох;

25.1.3.гэрчээс мэдүүлэг авахуулах, шинжээч томилуулах болон энэ хуулийн 48 дугаар зүйлд заасан ажиллагааг гүйцэтгүүлэх, хуурамч нотлох баримтыг хууль бусаар бүрдүүлсэн, цуглуулсан гэж үзвэл шалгуулах буюу нотлох баримтаас хасуулах, шүүх хуралдааныг хуульд заасан үндэслэлээр хойшлуулах тухай хүсэлт гаргах;

25.1.4.энэ хуулийн 91 дүгээр зүйлд заасан үндэслэлээр шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч, иргэдийн төлөөлөгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргыг татгалзан гаргах;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

25.1.5.шүүх хуралдааны бусад оролцогчдод асуулт тавих;

25.1.6.шүүхийн шийдвэрт гомдол гаргах;

/Энэ заалтад 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

25.1.7.нэхэмжлэлийн бүх шаардлага, эсхүл аль нэг буюу хэд хэдэн шаардлагатай холбогдуулан хэргийг эвлэрүүлэн зуучлах журмаар шийдвэрлүүлэх хүсэлт гаргах;

/Энэ заалтыг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

25.1.8.хуульд заасан бусад эрх.

/Энэ заалтын дугаарт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

25.2.Хэргийн оролцогч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад дараахь үүрэг хүлээнэ:

25.2.1.шүүхэд хэргийн талаар үнэн зөв тайлбар гаргах;

25.2.2.шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлага, түүнийг үгүйсгэх, татгалзах үндэслэл, тайлбар түүнтэй холбоотой баримтыг өөрөө нотлох, нотлох баримтыг цуглуулах, гаргаж өгөх;

25.2.3.шүүхийн дуудсанаар хүрэлцэн ирэх;

25.2.4.шүүхийн тавьсан шаардлагыг биелүүлэх;

25.2.5.хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журам, шүүх хуралдааны дэгийг сахих;

25.2.6.шүүхийн шийдвэрийг гардаж авах, биелүүлэх.

/Энэ заалтад 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

26 дугаар зүйл.Зохигч

Хэвлэх

26.1.Хэргийн зохигч гэдэгт нэхэмжлэгч, хариуцагч, хуульд заасны дагуу тэдгээртэй эрх зүйн хувьд ижил эрх, үүрэгтэйгээр хэрэгт оролцож байгаа этгээд хамаарна.

26.2.Нэхэмжлэгч гэж хуульд заасан эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхол нь зөрчигдсөн гэж үзэж эрхээ сэргээлгэхээр өөрийн болон бусдын нэрийн өмнөөс нэхэмжлэл гаргагч этгээдийг хэлнэ. Нэхэмжлэгч нь нэхэмжлэл гаргасан үндэслэл болон нэхэмжлэлийг өөрчлөх, нэхэмжлэлийн шаардлагын хэмжээг ихэсгэх, багасгах, нэхэмжлэлээс татгалзах, эвлэрэх эрхтэй.

26.3.Хариуцагч гэж нэхэмжлэгчийн эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхолд хохирол учруулсан буюу үүргээ биелүүлээгүй, эсхүл зохих ёсоор биелүүлээгүй гэж нэхэмжлэлд дурдсан этгээдийг хэлнэ. Хариуцагч нь нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрөх, биелүүлэх буюу хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзах, сөрөг нэхэмжлэл гаргах, эвлэрэх эрхтэй.

26.4.Зохигч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд тэгш эрх эдэлнэ.

27 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хэд хэдэн зохигч оролцох

Хэвлэх

27.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хэд хэдэн нэхэмжлэгч буюу хэд хэдэн хариуцагч хамтран оролцож болно.

27.2.Хамтран нэхэмжлэгч буюу хамтран хариуцагч нь ашиг сонирхлын зөрчилгүй, уг хэргийг хянан шийдвэрлэхэд бүгд оролцох шаардлагагүй, түүнчлэн хэргийн шийдвэрт сөргөөр нөлөөлөхгүй гэж үзвэл аль нэгийгээ төлөөлүүлэн оролцуулж болно.

27.3.Шаардлагатай гэж үзвэл шүүх шийдвэрээ гаргахаас өмнө хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өөр этгээдийг хамтран нэхэмжлэгч, буюу хамтран хариуцагчаар татан оролцуулж болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

28 дугаар зүйл.Нэхэмжлэгч, хариуцагчийг солих

Хэвлэх

28.1.Нэхэмжлэгч уг нэхэмжлэлийг гаргах эрхгүй, эсхүл хариуцагч уг нэхэмжлэлийн жинхэнэ хариуцагч биш болох нь нотлох баримтаар тогтоогдвол шүүх нэхэмжлэгчийн хүсэлтээр, эсхүл түүний зөвшөөрснөөр нэхэмжлэл гаргах эрхгүй этгээдийг жинхэнэ нэхэмжлэгчээр, хариуцагч биш этгээдийг жинхэнэ хариуцагчаар тус тус сольж болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

28.2.Нэхэмжлэгч өөрийгөө өөр этгээдээр солих тухай хүсэлт гаргаагүй, эсхүл зөвшөөрөөгүй бөгөөд тухайн өөр этгээд бие даасан шаардлага гаргасан бол шүүх түүнийг гуравдагч этгээдээр оролцуулж болно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

28.3.Нэхэмжлэгч хариуцагчийг өөр этгээдээр солих тухай хүсэлт гаргаагүй, эсхүл зөвшөөрөөгүй бол шүүх хариуцагчийг сольж болохгүй.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

28.4.Энэ хуулийн 28.1-д заасан байдал шүүх хуралдааны явцад тогтоогдвол нэхэмжлэгч, хариуцагчийг сольсны дараа шүүх хуралдааны ажиллагааг шинээр эхлэн явуулна.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

29 дүгээр зүйл.Гуравдагч этгээд

Хэвлэх

29.1.Маргааны зүйлийн талаар бие даасан шаардлага гаргасан гуравдагч этгээд шүүхийн шийдвэр гарахаас өмнө уг хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

29.2.Бие даасан шаардлага гаргасан гуравдагч этгээд зохигчийн эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ.

29.3.Шүүхээс гарах шийдвэр маргааны зүйлийн талаар бие даасан шаардлага гаргаагүй этгээдийн эрх, үүрэгт сөргөөр нөлөөлөхөөр байвал шүүхийн шийдвэр гарахаас өмнө уг этгээдийн өөрийнх нь, эсхүл шүүхийн санаачилгаар болон зохигчийн хүсэлтээр бие даасан шаардлага гаргаагүй гуравдагч этгээдийн хувиар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцуулж болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

29.4.Бие даасан шаардлага гаргаагүй гуравдагч этгээд нэхэмжлэл гаргасан үндэслэл ба нэхэмжлэлийг өөрчлөх, нэхэмжлэлийн шаардлагыг ихэсгэх буюу багасгах, нэхэмжлэлээс татгалзах, нэхэмжлэлийг хүлээн зөвшөөрөх, эвлэрэхээс бусад зохигчийн эрхийг эдэлж, үүргийг хүлээнэ.

29.5.Шүүх бие даасан шаардлага гаргаагүй гуравдагч этгээдэд холбогдох асуудлыг үндсэн нэхэмжлэлийн хамт шийдвэрлэхгүй.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

30 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд эрх залгамжлан авах

Хэвлэх

30.1.Маргаантай эрх зүйн харилцааны зохигчийн аль нэг нь уг эрх зүйн маргаанаас гарсан /хүн нас барсан, сураггүй алга болсонд тооцогдсон, хуулийн этгээд татан буугдсан, шаардлага ба үүргээ бусдад шилжүүлсэн/ бол шүүх тэрхүү зохигчийг сонирхогч этгээд буюу эрх залгамжлагчийн гаргасан хүсэлтээр эрх залгамжлан авбал зохих этгээдээр сольж болно. Эрх залгамжлан авах явдал хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны аль ч шатанд гүйцэтгэгдэж болно.

30.2.Эрх залгамжлагч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанаас гарсан этгээдийн бүх эрхийг эдэлж, үүргийг хүлээнэ.

31 дүгээр зүйл.Прокурор, бусдын эрхийг хамгаалж байгаа этгээд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох

Хэвлэх

31.1.Прокурор төр, нийтийн ашиг сонирхол зөрчигдсөн гэж үзвэл төрийн байгууллагын хүсэлтээр, эсхүл өөрийн санаачилгаар иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд энэ хуулийн 25, 26 дугаар зүйлд заасны дагуу төрийн нэрийн өмнөөс оролцоно.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

31.2.Бусдын эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг хамгаалж байгаа этгээд иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд энэ хуулийн 25 дугаар зүйлд заасны дагуу оролцож болно.

31.3.Энэ хуулийн 31.1, 31.2-т заасан этгээд иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцохоос, эсхүл гаргасан нэхэмжлэлээсээ татгалзсан явдал уг хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа дуусгавар болох үндэслэл болохгүй.

32 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд иргэнийг төлөөлөх

Хэвлэх

32.1.Иргэн өөрийн биеэр буюу төлөөлөгчөөрөө дамжуулан хэрэг хянан шийдвэрлэхэд оролцоно.

32.2.Төлөөлөл нь хуульд зааснаар, эсхүл сайн дураар буюу гэрээгээр төлөөлөх хэлбэртэй байна.

32.3.Иргэний эрх зүйн чадамжгүй, зарим буюу бүрэн бус чадамжтай, түүнчлэн сураггүй алга болсонд тооцогдсон, нас барсан гэж зарлагдсан хүнийг Иргэний хуульд заасан төлөөлөгч нь бүрэн төлөөлнө.

32.4.Эрх зүйн бүрэн чадамжтай иргэн өөрийгөө сайн дурын үндсэн дээр бусдаар, эсхүл гэрээний үндсэн дээр өмгөөлөгчөөр төлөөлүүлж болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

32.5.Өмгөөлөгчөөс өөр этгээдээр төлөөлүүлж байгаа иргэн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд биечлэн оролцохгүй. Биечлэн оролцох тохиолдолд өөрийг нь төлөөлж байгаа этгээдээс татгалзсан тухайгаа шүүхэд бичгээр мэдэгдэнэ.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

33 дугаар зүйл. Иргэнийг хуульд зааснаар төлөөлөх

Хэвлэх

33.1.Эрх зүйн чадамжгүй, зарим буюу бүрэн бус чадамжтай хүний эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг түүний хууль ёсны төлөөлөгч болох эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч нь шүүхэд төлөөлөх бөгөөд тэд өөрийн бүрэн эрхийг нотлох баримт бичгийг шүүхэд үзүүлнэ.

33.2.Сураггүй алга болсонд тооцогдсон хүн оролцвол зохих байсан хэрэгт эд хөрөнгийг нь эрхлэн хамгаалагчаар томилогдсон этгээд түүнийг төлөөлөн оролцоно.

33.3.Нас барсан буюу нас барсан гэж зарлагдсан хүний өв залгамжлагч оролцвол зохих байсан хэрэгт өв залгамжлагч нь уг өвийг хүлээж аваагүй байвал өвлөгдөх эд хөрөнгийг эрхлэн хамгаалагчаар томилогдсон этгээд түүнийг төлөөлөн оролцоно.

33.4.Энэ хуулийн 33.1-д заасан хүний эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өөрийн сонгон авсан төлөөлөгчийг оролцуулж болно.

34 дүгээр зүйл. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өмгөөлөгч оролцох, түүний эрх, үүрэг

Хэвлэх

34.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох өмгөөлөгчийн төлөөлөх эрх нь эрх зүйн туслалцаа авч байгаа талын хүсэлтээр тодорхойлогдоно.

34.2.Өмгөөлөгч гэрээний үндсэн дээр иргэн, хуулийн этгээдийг төлөөлөхдөө төлөөлүүлэгчийн эрх, эрх чөлөө, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор хуульд заасан бүх арга хэмжээ авах ба шаардлагатай эрх зүйн туслалцаа үзүүлэх, хэргийн бодит байдлыг тогтооход туслах үүрэгтэй.

34.3.Өмгөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцохдоо дараах эрх эдэлнэ:

/Энэ хэсэгт 2014 оны 04 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2019 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

34.3.1.нотлох баримт цуглуулах, гаргаж өгөх;

34.3.2.гэрчээр асуулгах, шинжээч томилуулах хүсэлт гаргах;

34.3.3.хууль зүйн туслалцаа үзүүлэхэд шаардлагатай баримт бичгийг иргэн, хуулийн этгээд, хуулийн этгээдийн эрхгүй байгууллагаас гаргуулан авахаар шүүхэд хүсэлт гаргах, нотлох баримтыг бэхжүүлэх зорилгоор дууны, дүрсний, дуу-дүрсний бичлэгийн хэрэгсэл ашиглах;

34.3.4.тусгай мэдлэг шаардагдах асуудлаар мэргэжлийн байгууллага, хүн, хуулийн этгээдээс зөвлөгөө, лавлагаа авах;

34.3.5.хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой гомдол гаргах;

34.3.6.үйлчлүүлэгчийнхээ илэрхийлж байгаа байр суурьт тайлбар хийх;

34.3.7.үйлчлүүлэгчийн шаардлага, татгалзал, түүнийг нотлох баримт, үндэслэлийг гаргах;

34.3.8.эсрэг талын болон бусад оролцогчийн гаргасан нотлох баримт, шаардлага, татгалзал, тайлбартай танилцах, тэдгээрт тайлбар өгөх;

34.3.9.хэргийн нотлох баримттай танилцах, шаардлагатай материалыг өөрийн зардлаар хуулбарлаж, хувилан авах;

34.3.10.шүүх хуралдааныг хойшлуулах болон бусад асуудлаар хүсэлт гаргах;

34.3.11.өмгөөлөлд бэлтгэх боломжит хугацаа, нөхцөлөөр хангагдах;

34.3.12.шүүх хуралдаанд оролцох;

34.3.13.шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, иргэдийн төлөөлөгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрчийг татгалзан гаргах;

34.3.14.хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, гэрч, шинжээчид асуулт тавих;

34.3.15.нотлох баримтыг шинжлэн судлуулах;

34.3.16.шүүх хуралдааны болон хэрэг хянан шийдвэрлэх бусад ажиллагааны тэмдэглэлтэй танилцах;

34.3.17.шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах, шүүхийн магадлалд хяналтын журмаар гомдол гаргах;

34.3.18.иргэний хэргийн шүүхийн хуулийн хүчин төгөлдөр болсон шийдвэр /шийдвэр, магадлал, тогтоол, шүүгчийн захирамж/-ийг албадан биелүүлүүлэх тухай хүсэлт гаргах;

34.3.19.хуульд заасан бусад эрх.

34.4.Өмгөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцохдоо дараах үүрэг хүлээнэ:

/Энэ хэсгийг 2019 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

34.4.1.Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хууль болон хуульч, өмгөөлөгчийн ёс зүйн хэм хэмжээг чанд сахих;

34.4.2.үйлчлүүлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хуулиар хориглоогүй арга, хэрэгсэл ашиглан бүрэн, тууштай хамгаалах;

34.4.3.үйлчлүүлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлын эсрэг аливаа үйлдэл хийхгүй байх;

34.4.4.өмгөөллийн явцад олж мэдсэн төрийн болон албаны, байгууллагын, үйлчлүүлэгчийн нууц, хүний эмзэг мэдээллийг задруулахгүй байх;

/Энэ заалтад 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

34.4.5.хүндэтгэн үзэх шалтгаантайгаас бусад тохиолдолд шүүхээс товлосон хугацаанд шүүх хуралдаанд оролцох;

34.4.6.хуульд заасан бусад үүрэг.

34.5.Өмгөөлөгчийн эрх нь эрх бүхий байгууллагаас олгосон баримт бичгээр батлагдана.

/Энэ хэсгийг дугаарт 2019 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

35 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хуулийн этгээдийг төлөөлөх

Хэвлэх

35.1.Хуулийн этгээд төлөөлөгчөөрөө дамжуулан хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцоно.

35.2.Хуулийн этгээдийг төлөөлж байгаа этгээд өөрийн албан тушаал, эсхүл төлөөлөх эрх олгогдсоныг гэрчилсэн баримт бичгийг шүүхэд үзүүлнэ.

36 дугаар зүйл.Төлөөлөгчийн бүрэн эрх, төлөөлөн оролцож болохгүй байдал

Хэвлэх

36.1.Төлөөлөгч төлөөлүүлэгчийн эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг хамгаалах үйл ажиллагааг хуулийн хүрээнд явуулна.

36.2.Төлөөлөгчийн бүрэн эрхийг төлөөлүүлэгчээс бичгээр олгосон итгэмжлэл, бусад бичиг баримтаар тодорхойлно. Итгэмжлэлд зохигчийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд эдлэх эрхийн заримыг төлөөлөгчид эдлүүлэхгүй байхаар зааж болно. Итгэмжлэл нь Иргэний хуулийн 64.2-т заасан шаардлагыг хангасан байна.

36.3.Төлөөлөгч өөрийн бүрэн эрхийг гэрчилсэн баримт бичгийг шүүхэд үзүүлнэ.

36.4.Төлөөлүүлэгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өөрийг нь төлөөлж байгаа этгээдээс хэдийд ч татгалзаж болох бөгөөд энэ тухай шүүхэд бичгээр мэдэгдэнэ. Мэдэгдэл шүүхэд ирснээр төлөөлөгчийн бүрэн эрх дуусгавар болно.

36.5.Дор дурдсан этгээдийг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд төлөөлөгчөөр оролцохыг хориглоно:

36.5.1. 18 насанд хүрээгүй /хуульд тусгайлан зааснаас бусад тохиолдолд/;

36.5.2.эрх зүйн зарим буюу бүрэн бус чадамжтай, чадамжгүй;

36.5.3.өөрөө иргэнийхээ хувьд түүнчлэн эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийн хувиар буюу ажиллаж байгаа байгууллагаа төлөөлөн тухайн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож байгаагаас бусад тохиолдолд шүүгч, прокурор, мөрдөгч.

/Энэ заалтад 2017 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Нотлох баримт

37 дугаар зүйл.Нотлох баримт

Хэвлэх

37.1.Хэргийн оролцогчоос өөрийн шаардлага ба татгалзлаа үндэслэж байгаа, шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий, хуульд заасан арга хэрэгслээр олж авсан бодит нөхцөл байдлыг тогтооход шаардлагатай аливаа баримтат мэдээллийг нотлох баримт гэнэ.

37.2.Хэргийн нотлох баримт нь зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгчийн тайлбар, гэрчийн мэдүүлэг, бичмэл ба цахим баримт, эд мөрийн баримт, эсхүл баримт бичиг, шинжээчийн дүгнэлт, кино ба гэрэл зураг, зураглал, дүрс, дууны бичлэг, ул мөрнөөс буулгаж авсан хэв, үзлэг, туршилт, таньж олуулах ажиллагааны болон шүүх хуралдааны тэмдэглэл зэрэг нотолгооны хэрэгслээр тогтоогдоно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

38 дугаар зүйл.Нотлох баримт гаргах ба цуглуулах, бүрдүүлэх

Хэвлэх

38.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нь өөрийн шаардлага ба татгалзлын үндэс болж байгаа байдлын талаархи нотлох баримтаа өөрөө гаргаж өгөх, цуглуулах үүрэгтэй.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

38.2.Энэ хуулийн 38.1-д зааснаас бусад оролцогч нотлох баримт гаргаж болно.

38.3.Шүүх зохигч аль нэг талын хүсэлтээр эсрэг талаас нотлох баримтыг албадан гаргуулж болно.

38.4.Хэргийн оролцогч хуурамч нотлох баримт гаргах буюу түүнийг хууль бус аргаар цуглуулахыг хориглоно.

38.5.Нотлох баримтыг гаргах, цуглуулах талаар хуульд заасан журмыг зөрчсөн бол тэдгээр нь нотлох чадвараа алдах бөгөөд шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болохгүй.

38.6.Хэргийг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай нотлох баримт нь төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлтэй холбоотой; өөр улс, орон нутагт байгаа учраас зохигч тэдгээрийг өөрөө олж авах боломжгүй; түүнчлэн туршилт, үзлэг, таньж олуулах, шинжилгээ хийлгэх, гэрчийн мэдүүлэг авах тохиолдолд нотлох баримтыг хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр шүүх бүрдүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

38.7.Нотлох баримтыг анхан шатны шүүх хуралдаан эхлэхийн өмнө гаргаж өгнө.

38.8.Шүүхэд гаргаж өгсөн нотлох баримтаас нэг тал татгалзсан ч эсрэг тал нь түүнийг иш татах эрхтэй.

38.9.Шүүх хуралдааны явцад шинээр нотлох баримт шаардагдвал шүүх хуралдааныг нэг удаа хойшлуулах, хэрэгт хамааралгүй, нотолгооны ач холбогдолгүй, хуулиар зөвшөөрөгдөөгүй баримтыг хэргийн нотлох баримтаас хасах буюу шаардан авахаас татгалзах эрхийг шүүх эдлэх бөгөөд эдгээр тохиолдолд шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

38.10.Шүүхээс нотлох баримтыг бүрдүүлэх явцад гарсан зардлыг шүүхийн зардалд тооцно.

38.11.Тоон гарын үсэг бүхий цахим баримтыг тоон гарын үсгийг эзэмшигч үйлдээгүй талаар үндэслэл бүхий тодорхой шалтгаан дурдсанаас бусад тохиолдолд уг цахим баримтын жинхэнэ эсэх талаар маргахгүй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

38.12.Шүүх зохигч аль нэг талын хүсэлтээр цахим баримт хуурамч эсэхийг тогтоохоор шинжээч томилох, хуурамч эсэх эргэлзээг арилгахаар бусад нотлох баримтыг шаардан гаргуулж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

38.13.Шүүх хуурамч цахим баримтыг нийтийн эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөх, эсхүл баримтыг төрийн эрх бүхий байгууллагад зайлшгүй шилжүүлэх шаардлагатайгаас бусад тохиолдолд хавтаст хэрэгт үлдээнэ. Шүүх энэ хуулийн 38.12-т заасан шинжээчийн дүгнэлтээр хуурамч гэж тогтоогдсон нотлох баримтын талаар прокурорын байгууллагад мэдээлнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

39 дүгээр зүйл.Нотлох баримтыг хилийн чанадад бүрдүүлэх

Хэвлэх

39.1.Хилийн чанадад нотлох баримт бүрдүүлэх шаардлагатай бол зохигчийн хүсэлтээр шүүх өөрөө, эсхүл эрх бүхий байгууллагаар дамжуулан тухайн улсын зохих байгууллагад хандаж болно.

39.2.Шүүхийн хүсэлтийг биелүүлэх журмыг тухайн улстай байгуулсан эрх зүйн туслалцаа харилцан үзүүлэх гэрээгээр, ийм гэрээ байхгүй тохиолдолд дипломат шугамаар тохиролцоно.

39.3.Энэ хуулийн 39.1-д заасан тохиолдолд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

40 дүгээр зүйл.Нотлох баримтыг үнэлэх

Хэвлэх

40.1.Шүүх хэргийн оролцогчийн гаргасан нотлох баримтыг тал бүрээс нь бодитойгоор харьцуулан үзсэний үндсэн дээр нотлох баримтыг өөрийн дотоод итгэлээр үнэлнэ.

40.2.Нотлох баримтыг тухайн хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой, үнэн зөв, эргэлзээгүй талаас нь үнэлнэ.

40.3.Шүүхэд урьдаас хөдөлбөргүй үнэн гэж тогтоогдсон ямар ч нотлох баримт байж болохгүй.

40.4.Шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэрээр нэгэнт тогтоогдсон буюу нийтэд илэрхий үйл баримт хэрэг хянан шийдвэрлэхэд холбогдолтой байвал түүнийг дахин нотлохгүй.

40.5.Анхан шатны шүүхэд гаргаагүй нотлох баримтыг давж заалдах болон хяналтын журмаар гаргасан тохиолдолд шүүх түүнийг үнэлэхгүй. Харин шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас шүүхийн шийдвэрийг дахин хянах гэж байгаа бол энэ заалт хамаарахгүй.

41 дүгээр зүйл.Шүүхийн даалгавар, түүнийг биелүүлэх

Хэвлэх

41.1.Шийдвэрлэж байгаа хэргийн талаар өөр орон нутгаас нотлох баримт бүрдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байвал зохигчийн хүсэлтийг үндэслэн шүүгч захирамж гарган тодорхой ажиллагаа гүйцэтгэхийг зохих шүүхэд даалгана.

41.2.Энэ хуулийн 41.1-д заасан захирамжид хэргийн товч агуулга, бүрдүүлбэл зохих нотлох баримтыг зааж, даалгавар биелүүлэх хугацааг тогтоож, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

41.3.Шүүхийн даалгавар хүлээн авсан шүүх түүнийг тогтоосон хугацаанд заавал биелүүлнэ.

41.4.Шүүхийн даалгавар биелүүлэхэд хөтөлсөн тэмдэглэл, бүрдүүлсэн бүх материалыг хэрэг хянан шийдвэрлэж байгаа шүүхэд тогтоосон хугацаанд хүргүүлнэ.

42 дугаар зүйл.Зохигчийн тайлбар

Хэвлэх

42.1.Зохигчийн шүүхэд гаргасан тайлбар бодит үнэнд нийцсэн байна.

42.2.Зохигч нэг талын гаргасан тайлбар, нотлох баримтын талаар эсрэг тал өөрийн тайлбараа холбогдох нотлох баримтын хамт гаргаж болно.

42.3.Энэ хуулийн 42.2-т заасан тайлбарыг зохигч тал гаргахдаа нөгөө талын гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүрэн буюу түүний зарим хэсгийг хүлээн зөвшөөрч болно.

42.4.Нэг талын гаргасан тайлбарыг эсрэг тал эсэргүүцээгүй, эсхүл хуулиар тогтоосон хугацаанд тайлбар өгөөгүй бол тайлбарыг хүлээн зөвшөөрсөнд тооцно.

43 дугаар зүйл.Гэрчийн мэдүүлэг

Хэвлэх

43.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий байдлыг мэдэж байгаа хэн ч гэрч байж болно.

43.2.Гэрчийг шүүх хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр дуудаж мэдүүлэг авна.

43.3.Гэрчээр дуудагдсан этгээд шүүхэд заавал хүрэлцэн ирэх ба үнэн зөв мэдүүлэг өгөх үүрэгтэй. Мэдүүлэг өгөхөөс татгалзах буюу зайлсхийх, зориуд худал мэдүүлэг өгвөл Эрүүгийн хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

43.4.Хүндэтгэн үзэх шалтгааны улмаас шүүхийн дуудсанаар ирж чадахгүй гэрчээс байгаа газарт нь очиж мэдүүлэг авч болно.

43.5.Гэрч шүүхийн дуудсанаар хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй бол түүнийг албадан ирүүлэхийг шүүхээс цагдаагийн албанд даалгаж, холбогдох зардлыг гэрчээр гаргуулахаар тогтоож болно.

/Энэ хэсэгт 2013 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хууль, 2016 оны 7 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

43.6.Гэрчүүдийн мэдүүлэгт ноцтой зөрүү байвал тэдгээрийг нүүрэлдүүлэн мэдүүлэг авч болно. Шүүгч нүүрэлдүүлэн мэдүүлэг авахдаа гэрчүүдээс бие биеэ таних эсэх, хоорондоо ямар харилцаатай болохыг асууна. Дараа нь тодруулах гэж байгаа зүйлийн талаар гэрчүүдээс ээлжлэн мэдүүлэг гаргуулна. Мэдүүлэг өгсний дараа шүүгч гэрчүүдэд асуулт тавьж болно. Харилцан нүүрэлдэж байгаа гэрчүүд бие биедээ асуулт тавьж болохгүй.

43.7.Зохигчийн эхнэр, нөхөр, эцэг, эх, хүүхдийг зөвхөн өөрсдийнх нь зөвшөөрснөөр гэрчээр мэдүүлгийг авч болно. Энэ тохиолдолд тэд гэрчийн эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ.

43.8.Дараахь хүнийг гэрчээр дуудах буюу мэдүүлэг авч болохгүй:

43.8.1.үүргээ гүйцэтгэх замаар уг хэргийн байдлыг мэдэх болсон эвлэрүүлэн зуучлагч, зохигчийн төлөөлөгч буюу эрүүгийн хэргийн өмгөөлөгч;

/Энэ заалтад 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

43.8.2.иргэний эрх зүйн чадамжгүй этгээд.

44 дүгээр зүйл.Бичмэл нотлох баримт

Хэвлэх

44.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий бичгийн хэлбэртэй баримтыг бичмэл нотлох баримт гэнэ.

44.2.Бичмэл нотлох баримтыг шүүхэд эхээр нь, хэрэв эхийг өгөх боломжгүй бол нотариатчаар гэрчлүүлсэн хуулбарыг өгнө. Хуулбарыг өгсөн үед шаардлагатай гэж үзвэл шүүх жинхэнэ эхийг шаардан авах эрхтэй. Бичмэл нотлох баримтыг шаардан авахад бэрхшээлтэй байвал зохигчийн хүсэлтээр түүний хадгалагдаж байгаа газарт нь шүүх үзлэг явуулах ба шинжлэн судалж болно.

44.3.Шүүхийн шийдвэр гарсны дараа бичмэл баримтын эхийг түүнийг гаргаж өгсөн этгээд хүсвэл буцаан өгч болно. Харин уг баримтын нотариатчаар гэрчлүүлсэн хуулбарыг хэрэгт үлдээнэ.

44.4.Төрийн болон төрийн бус байгууллага, хуулийн этгээд нь бичмэл нотлох баримтыг өөрийн байгууллагын архивын "хуулбар үнэн" гэсэн тэмдэг дарж баталгаажуулна.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 6 дугаар сарын 25-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

44.5.Шүүх цахим баримт бичгийг үнэлэхдээ Архив, албан хэрэг хөтлөлтийн тухай хуулийн 38 дугаар зүйлд заасныг баримтална.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

45 дугаар зүйл.Эд мөрийн баримт

Хэвлэх

45.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нөхцөл байдлыг тогтоож чадах биет зүйлийг эд мөрийн баримт гэнэ.

45.2.Эд мөрийн баримтыг хэрэгт, эсхүл тусгай байр, саванд тодорхой бүртгэлтэйгээр хадгална. Шүүхэд авчирч хадгалах боломжгүй эд мөрийн баримтыг түүний байгаа газарт нь үзлэг хийж, энэ тухай тэмдэглэл хөтөлнө. Шаардлагатай бол уг эд мөрийн баримтын талаар гэрэл зураг, зураглал, дүрс, дууны бичлэг хийж бэхжүүлэн хэрэгт хавсаргах буюу түүнийг битүүмжилж болно. Хүнсний ба түргэн муудаж, гэмтэх бусад зүйлд үзлэгийг шүүхээс хэргийн оролцогчдод мэдэгдэж даруй хийнэ. Үзлэг хийсний дараа уг зүйлийг хуульд өөрөөр заагаагүй бол гаргаж өгсөн этгээдэд буцаан олгоно.

45.3.Шаардлагатай бол эд мөрийн баримтыг эзэмшигч, эсхүл зохих баг, хорооны Засаг дарга, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх алба, цагдаагийн байгууллага, тэдгээрийн албан тушаалтанд хадгалуулж болно. Хадгалахаар авсан этгээд эд мөрийн баримтыг хэвийн байдлаар хадгалах үүрэгтэй.

45.4.Энэ хуулийн 120.2-т заасан хугацаа өнгөрсөн тохиолдолд эд мөрийн баримтыг хуульд өөрөөр заагаагүй бол эзэмшигчид буцаан олгоно. Харин эд мөрийн баримтын кино ба гэрэл зураг, зураглал, дүрс, дууны бичлэгийг хэрэгт үлдээнэ.

46 дугаар зүйл.Бичмэл нотлох баримт, эд мөрийн баримтыг гарган өгөх

Хэвлэх

46.1.Иргэн, хуулийн этгээд шүүхээс шаардсан бичмэл нотлох баримт, эд мөрийн баримтыг шүүхээс заасан хугацаанд гаргаж өгнө. Хэрэв иргэн, хуулийн этгээд хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар бичмэл нотлох баримт, эд мөрийн баримтыг гаргаж өгөх боломжгүй бол энэ тухайгаа шаардсан шүүхэд мэдэгдэнэ.

46.2.Энэ хуулийн 46.1-д заасан шаардлагыг хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр биелүүлээгүй гэм буруутай албан тушаалтан, иргэнд зохих хууль тогтоомжид заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

46.3.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай, төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлтэй холбоотойгоос бусад нотлох баримтыг зохигчийн хүсэлтээр холбогдох иргэн, хуулийн этгээд түүний албан тушаалтан гаргаж өгөх үүрэгтэй.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

46.4.Энэ хуулийн 46.3-т заасан нотлох баримтыг гаргаж өгөхөөс хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр татгалзвал түүнийг албадан гаргуулна.

47 дугаар зүйл.Шинжээч, түүний эрх, үүрэг, шинжээчийн дүгнэлт

Хэвлэх

47.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд шинжлэх ухаан, тооцоо, тоо бүртгэл, урлаг, утга зохиол, техникийн зэрэг тусгай мэдлэг шаардагдах асуудлыг тодруулахын тулд хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр шүүхийн санаачилгаар шүүгч захирамж гарган шинжээчийг томилно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

47.2.Шинжээч шинжилгээ хийж дүгнэлт гаргахдаа Шүүх шинжилгээний тухай хуульд заасан журмыг баримтална.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

47.3.Шинжээч байгууллагаас томилогдсон бол тухайн байгууллагын нэрийн өмнөөс, бусад шинжээч өөрийн нэрийн өмнөөс дүгнэлт гаргаж түүний үнэн зөвийг хариуцна.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

47.4.Шаардлагатай тохиолдолд шүүгч хэд хэдэн этгээдийг шинжээчээр томилж болох бөгөөд тэдгээр нь санал нэгтэй байвал нэг дүгнэлт гаргаж, гарын үсгээ зурна. Харин аль нэг шинжээч бусад шинжээчийн дүгнэлттэй санал нийлэхгүй байвал дүгнэлтээ тусад нь гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

47.5.Дахин шинжээч томилох тохиолдолд өмнө нь уг хэрэгт шинжээчийн дүгнэлт гаргахад оролцсон этгээд оролцохгүй. Шинжээчийн дүгнэлт эргэлзээтэй, тодорхой бус буюу үндэслэлгүй, эсхүл шинжээч зөрүүтэй дүгнэлт гаргасан бол шүүх өөр шинжээчээр нэмэлт болон дахин шинжилгээ хийлгэж болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан, энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

47.6.Шинжээч шүүхийн дуудсанаар хүрэлцэн ирэх, тавьсан асуултад үнэн зөв хариулах үүрэгтэй. Шинжээч санаатайгаар худал дүгнэлт гаргавал Эрүүгийн хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

47.7.Шинжээчид өгсөн материал дүгнэлт гаргахад хангалтгүй буюу шинжээч оногдсон үүргийг биелүүлэхэд шаардагдах мэдлэг эзэмшээгүй байвал дүгнэлт гаргахаас татгалзаж болно.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

47.8.Шинжээч шаардлагатай гэж үзвэл тухайн хэргийн материалтай танилцах, нэмэлт материал гаргаж өгөхийг шүүхэд хүсэх эрхтэй.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

47.9.Шинжээч дүгнэлтээ бичгээр гаргана. Дүгнэлтэд ямар шинжилгээ хийсэн, түүний үндсэн дээр гарсан дүгнэлт, шүүгчээс тавьсан асуултад өгсөн үндэслэл бүхий хариултыг тодорхой бичнэ.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

47.10.Шинжээч хэрэгт ач холбогдол бүхий шинэ нөхцөл байдлыг олж тогтоовол энэ талаар шүүхээс асуулт тавигдаагүй ч гэсэн дүгнэлтдээ оруулах эрхтэй.

/Энэ хэсгийг 2009 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

48 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдсон бусад ажиллагаа

Хэвлэх

48.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нөхцөл байдлыг тодруулахын тулд шүүх үзлэг, туршилт, таньж олуулах ажиллагааг хөндлөнгийн 2-оос доошгүй гэрчийг байлцуулан хэргийн оролцогчдыг оролцуулан хийх бөгөөд энэ тухай тэмдэглэл үйлдэж, түүнд уг ажиллагаанд оролцогчдоор гарын үсэг зуруулна. Харин хэргийн оролцогч ирээгүй нь уг ажиллагаа явуулахад саад болохгүй.

48.2.Хөндлөнгийн гэрчээр уг хэрэгт хувийн болон албаны сонирхолгүй, эрх зүйн бүрэн чадамжтай иргэнийг оролцуулна. Хөндлөнгийн гэрч түүнийг байлцуулан хийсэн ажиллагааны явц, агуулга, дүнг баталж өгөх үүрэгтэй. Хөндлөнгийн гэрч тэмдэглэлд засвар оруулахаар санал гаргах эрхтэй.

48.3.Хөндлөнгийн гэрч энэ хуулийн 48.2-т заасан үүргээ биелүүлээгүй бол түүнд хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

49 дүгээр зүйл.Орчуулагч, хэлмэрч

Хэвлэх

49.1.Хэргийн оролцогч монгол хэл мэддэггүй, эсхүл хэлгүй, дүлий бол түүний хүсэлтээр орчуулагч, хэлмэрчийг шүүгч захирамж гарган томилно. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны бусад оролцогч орчуулагч, хэлмэрчийн үүргийг гүйцэтгэхийг хориглоно.

49.2.Орчуулагч, хэлмэрч тухайн этгээдийн нэхэмжлэлийн шаардлага, тайлбар, мэдүүлэг, татгалзал буюу оролцогчийн шаардлага, тайлбар, мэдүүлэг, татгалзал, шүүх хуралдааны болон бусад ажиллагаа, шүүхийн шийдвэрийн агуулгыг орчуулж, хэлмэрчилж өгөх, хэргийн материалтай танилцахад нь туслах үүрэгтэй.

49.3.Орчуулагч, хэлмэрч шүүхийн дуудсанаар хүрэлцэн ирэх, үнэн зөв орчуулах, хэлмэрчлэх үүрэгтэй.

49.4.Орчуулагч, хэлмэрч санаатайгаар буруу орчуулж, хэлмэрчилбэл Эрүүгийн хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

49.5.Хэргийн оролцогчийн өөрөө сонгосон орчуулагч, хэлмэрчээс бусад шүүхээс томилогдсон орчуулагч, хэлмэрч нь эрх бүхий байгууллагаас орчуулгын ажил эрхлэх зөвшөөрөл авсан байна.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн, 2011 оны 1 дүгээр сарын 20-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

50 дугаар зүйл.Нотлох баримтыг хамгаалах

Хэвлэх

50.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд зайлшгүй шаардлагатай нотлох баримтыг өөрчлөх, устгах, бусдад шилжүүлэх, нуун дарагдуулах зэргээр уг хэргийг хянан шийдвэрлэхэд саад учруулж болох үндэслэлтэй гэж үзвэл хэргийн оролцогч уг нотлох баримтыг хамгаалуулахаар хэрэг хянан шийдвэрлэж байгаа шүүхэд хүсэлт гаргаж болно.

50.2.Хүсэлтэд ямар нотлох баримтыг хамгаалах, хэргийн ямар байдлыг батлахад ач холбогдолтой болон хамгаалах болсон шалтгааныг заана.

50.3.Шүүгч уг хүсэлтийг үндэслэлтэй гэж үзвэл нотлох баримтыг хамгаалах тухай, хэрэв үндэслэлгүй гэж үзвэл татгалзах тухай захирамж гаргана.

50.4.Шүүгчийн захирамжид хаана, хэнд байгаа, ямар нотлох баримтыг яаж хамгаалах талаар заана.

50.5.Энэ хуулийн 50.3-т заасан шүүгчийн захирамжийг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллага нэн даруй биелүүлнэ.

51 дүгээр зүйл.Тэмдэглэл

Хэвлэх

51.1.Анхан шат, хяналтын шатны шүүх хуралдаанд тэмдэглэл үйлдэнэ. Хэргийн оролцогч оролцож байгаа бол давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд тэмдэглэл үйлдэнэ.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

51.2.Үзлэг, туршилт хийх, таньж олуулах, нүүрэлдүүлэн мэдүүлэг авах зэрэг хэрэг хянан шийдвэрлэх бусад ажиллагаа гүйцэтгэхэд тэмдэглэл үйлдэнэ.

51.3.Тэмдэглэлийг энэ хуулийн 7.1-д заасан шаардлагад нийцүүлэн үйлдэнэ.

51.4.Тэмдэглэлийг шүүх хуралдааны үед шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдсон бусад ажиллагааны үед шүүгч, түүний даалгаснаар шүүгчийн туслах үйлдэнэ.

51.5.Тэмдэглэлд ямар ажиллагааг хэн, хэзээ, хаана явуулсан, түүний эхэлсэн ба дууссан цаг, ажиллагаанд оролцсон буюу байлцсан хүн нэг бүрийн овог, эцгийн нэр, нэр, хаяг, түүнчлэн ажиллагааны дараалал, явц, илэрсэн нөхцөл байдлыг бичнэ. Тэмдэглэлийг уг ажиллагаа явуулахад оролцсон буюу байлцсан бүх хүн уншиж танилцах бөгөөд тэмдэглэлд засвар оруулахаар санал гаргах эрхтэйг тэдэнд тайлбарлаж өгнө.

51.6.Тэмдэглэлд уг ажиллагааг явуулсан этгээд болон түүнд оролцсон буюу байлцсан бүх хүн гарын үсэг зурна. Тэдгээр нь гарын үсэг зурахаас татгалзах эрхгүй.

51.7.Тэмдэглэлд гэрэл зураг, зураглал, ул мөрнөөс буулгаж авсан хэв болон хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой бусад зүйлийг хавсаргаж болох бөгөөд тэмдэглэлд энэ тухай заана.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ

Шүүхийн зардал, улсын тэмдэгтийн хураамж

52 дугаар зүйл.Шүүхийн зардал

Хэвлэх

52.1.Шүүхээс хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдон зайлшгүй гарах зардлыг шүүхийн зардал гэнэ.

52.2.Шүүхийн зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

53 дугаар зүйл.Нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардал

Хэвлэх

53.1.Шүүхээс гаргасан дараахь зардлыг зохигчоор нөхөн төлүүлнэ:

53.1.1.шинжээч, орчуулагч, хэлмэрчийн тээвэр, байр, хоолны зардал, шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжаар гүйцэтгэсэн ажил үүрэгт ажилд нь хамаарахгүй бол ажлын хөлс;

53.1.2.гэрчийн тээвэр, байр, хоолны зардал, цалин, хөдөлмөрийн хөлс;

53.1.3.үзлэг хийх, туршилт явуулах, таньж олуулах ажиллагаа явуулахад гарсан зардал;

53.1.4.эд мөрийн баримт хадгалах зардал;

53.1.5.гэрчийн мэдүүлгийг очиж авсан зардал.

54 дүгээр зүйл.Нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардлын хэмжээг тодорхойлох

Хэвлэх

54.1.Нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардлыг дараахь журмаар тодорхойлно:

54.1.1.шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч, гэрчид олгох тээвэр, байр, хоолны зардлыг улсын төсвөөс санхүүждэг байгууллагад мөрдөгдөж буй албан томилолтын зардлын хэмжээгээр;

54.1.2.шинжээч, орчуулагч, хэлмэрчийн ажлын хөлсийг шүүхээс төлсөн хэмжээгээр;

54.1.3.мэдүүлэг өгөхөөр шүүхэд дуудагдсан хугацаанд гэрч цалин, хөдөлмөрийн хөлсөөр хохирсон бол энэ хугацааны цалин, хөдөлмөрийн хөлсний дунджаар;

54.1.4.бусад зардлыг гүйцэтгэлийн баримтад заасан хэмжээгээр.

54.2.Зардлыг шүүхээс заасан улсын төсвийн дансанд тушаана.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

55 дугаар зүйл.Шүүхийн зардлыг нөхөн төлөхөөс чөлөөлөх

Хэвлэх

55.1.Зохигч төлбөрийн чадваргүй болох нь түүний тайлбар болон бусад нотлох баримтаар тогтоогдсон, эсхүл хуульд заасан бусад үндэслэл байвал зохигчийг шүүхийн зардал нөхөн төлөхөөс шүүгчийн захирамжаар чөлөөлж болно.

55.2.Шүүх тухайн этгээдийн эд хөрөнгийн болон бусад байдлыг харгалзан шүүхийн зардлыг нөхөн төлөх хэмжээг багасгах буюу хугацааг хойшлуулах, эсхүл хэсэгчлэн төлүүлж болно.

56 дугаар зүйл.Нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардлыг хуваарилах

Хэвлэх

56.1.Шүүхийн зардлыг нэхэмжлэл бүрэн хангагдсан тохиолдолд хариуцагчаар, нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосон тохиолдолд нэхэмжлэгчээр нөхөн төлүүлнэ.

56.2.Нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангасан бол шүүхийн зардлыг тэр хэмжээгээр хариуцагч буюу нэхэмжлэгчид хуваарилан хариуцуулна.

56.3.Хяналтын шатны болон давж заалдах шатны шүүх анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг өөрчилбөл шүүхийн зардлын хуваарилалтыг нэгэн адил өөрчлөн шийдвэрлэнэ.

56.4.Зохигч эвлэрэхдээ шүүхийн зардлыг өөрөөр хуваарилахаар тохиролцоогүй бол шүүх энэ зүйлд заасан журмаар шийдвэрлэнэ.

56.5.Нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзвал хариуцагч шүүхийн зардлыг нөхөн төлөхгүй. Харин хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг сайн дураар хүлээн зөвшөөрч биелүүлсэн шалтгаанаар нэхэмжлэгч гаргасан нэхэмжлэлээсээ татгалзсан бол хариуцагчийн төлөх шүүхийн зардлыг тавин хувиар хөнгөлнө.

57 дугаар зүйл.Улсын тэмдэгтийн хураамж

Хэвлэх

57.1.Шүүхээс эрх зүйн маргааныг шийдвэрлэхтэй холбогдсон үйлчилгээ үзүүлсний төлөө зохигчоос төлж байгаа мөнгөн хөрөнгийг улсын тэмдэгтийн хураамж гэнэ. Улсын тэмдэгтийн хураамжийг урьдчилан нэхэмжлэгчээр төлүүлж нэхэмжлэл хангагдсан тохиолдолд хариуцагчаар төлүүлэн нэхэмжлэгчид буцаан олгоно. Улсын тэмдэгтийн хураамжийг энэ хуульд заасны дагуу төлнө.

57.2.Хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэхтэй холбогдуулж төлөх улсын тэмдэгтийн хураамжийн хувь хэмжээг Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулиар зохицуулна.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

57.3.Улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгох, нөхөн төлүүлэх, чөлөөлөх тухай асуудлыг Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн холбогдох заалт болон энэ хуулийн 58, 59 дүгээр зүйлд заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

57.4.Анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэр, магадлалд гомдол гаргаж байгаа этгээд шийдвэр, магадлалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа хэмжээгээр улсын тэмдэгтийн хураамжийг тооцон төлнө.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

58 дугаар зүйл.Улсын тэмдэгтийн хураамжийг нөхөн төлүүлэх, хураамжаас чөлөөлөх

Хэвлэх

58.1.Нэхэмжлэл гаргах үед түүний үнийг шууд тогтооход бэрхшээлтэй байвал шүүгч улсын тэмдэгтийн хураамжийн хэмжээг урьдчилан тогтоож, тухайн хэрэг хянан шийдвэрлэгдсэний дараа шүүхээс тогтоосон нэхэмжлэлийн үнэд тохируулан нөхөн төлүүлэх буюу урьд илүү төлөгдсөн бол зөрүүг буцааж олгоно.

58.2.Нэхэмжлэлийн шаардлагыг ихэсгэх тохиолдолд улсын тэмдэгтийн хураамжийг нэхэмжлэлийн үнийг ихэсгэсэн хэмжээгээр нөхөн төлүүлнэ.

58.3.Нэхэмжлэгч төлбөрийн чадваргүй болох нь түүний тайлбар, бусад нотлох баримтаар тогтоогдсон буюу хуульд заасан бусад үндэслэл байвал түүнийг улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс шүүгчийн захирамжаар чөлөөлнө.

58.4.Зохигчийн эд хөрөнгийн болон бусад байдлыг харгалзан шүүхийн шийдвэрээр улсын тэмдэгтийн хураамж төлөх хэмжээг багасгах буюу хугацааг хойшлуулах, эсхүл хэсэгчлэн төлүүлж болно.

59 дүгээр зүйл.Улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаах

Хэвлэх

59.1.Шүүх нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан бол улсын тэмдэгтийн хураамжийг хураасан хэмжээгээр нэхэмжлэгчид шүүгчийн захирамжаар буцаан олгоно.

59.2.Давж заалдах журмаар гомдол гаргасан этгээд шүүх хуралдаанаас өмнө түүнээсээ татгалзвал тухайн шатны шүүгч гомдлыг гаргаагүйд тооцох, тухайн шатны шүүхэд гомдол гаргахдаа төлсөн улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгох захирамж гаргана.     

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

59.3.Давж заалдах шатны шүүх зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгчийн гаргасан гомдлыг үндэслэлтэй гэж үзэж шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгосон буюу өөрчилсөн тохиолдолд гомдол гаргагчаас тухайн шатны шүүхэд гомдол гаргахдаа төлсөн улсын тэмдэгтийн хураамжийг тухайн шатны шүүгчийн захирамжаар буцаан олгоно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

59.4.Энэ хуулийн 56.5-д заасны дагуу хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг сайн дураар хүлээн зөвшөөрч биелүүлсэн шалтгаанаар нэхэмжлэгч гаргасан нэхэмжлэлээсээ татгалзсан бол нэхэмжлэгчийн урьдчилан төлсөн улсын тэмдэгтийн хураамжийн тавин хувийг буцаан олгоно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

59.5.Нэхэмжлэгч шаардлагаа багасгах, энэ хуулийн 59.4-т зааснаас бусад тохиолдолд нэхэмжлэлээсээ татгалзах, зохигч эвлэрэх замаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа энэ хуулийн 106.5-д заасны дагуу дуусгавар болсон бол улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгохгүй.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

59.6.Энэ хуулийн 100.2-т заасны дагуу нэхэмжлэлийг шүүх буцаасан бол улсын тэмдэгтийн хураамжийг улсын орлого болгоно.

/Энэ хэсгийн дугаарыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчилсөн/

60 дугаар зүйл.Улсын тэмдэгтийн хураамжийг хуваарилах

Хэвлэх

60.1.Улсын тэмдэгтийн хураамжийг зохигчид хуваарилан хариуцуулах асуудлыг энэ хуулийн 56 дугаар зүйлд заасны адилаар зохицуулна.

II ХЭСЭГ

ИРГЭНИЙ ХЭРГИЙГ АНХАН ШАТНЫ ШҮҮХЭЭР ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭХ ЖУРАМ

ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

Нэхэмжлэл гаргах, түүнийг хүлээн авах

61 дүгээр зүйл.Нэхэмжлэлийн хэлбэр

Хэвлэх

61.1.Нэхэмжлэлийг шүүхэд бичгээр гаргах бөгөөд нэхэмжлэгч, эсхүл түүнийг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд төлөөлж буй этгээд гарын үсгээ зурсан байна.

62 дугаар зүйл.Нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэр

Хэвлэх

62.1.Нэхэмжлэлд дараахь зүйлийг тусгасан байна:

62.1.1.нэхэмжлэлийг ямар шүүхэд гаргаж байгаа;

62.1.2.нэхэмжлэгчийн овог, эцгийн нэр, нэр, хаяг, хуулийн этгээд бол оноосон нэр, хаяг, оршин байгаа газар;

62.1.3.хариуцагчийн овог, эцгийн нэр, нэр, хаяг, хуулийн этгээд бол оноосон нэр, хаяг, оршин байгаа газар;

62.1.4.нэхэмжлэлийн үндэслэл, шаардлага, түүнийг нотлох баримт;

62.1.5.нэхэмжлэлийн үнэ;

62.1.6.хавсаргасан баримт бичгийн жагсаалт.

62.2.Нэхэмжлэлд улсын тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт, эсхүл уг хураамжаас чөлөөлүүлэх тухай хүсэлт, хэрэв нэхэмжлэлийг төлөөлөгч гаргасан бол итгэмжлэлийг мөн хавсаргана.

62.3.Нэхэмжлэлийг хариуцагчийн тоогоор хувилж өгнө.

63 дугаар зүйл.Нэхэмжлэлийн үнийг тодорхойлох

Хэвлэх

63.1.Нэхэмжлэлийн үнийг дараахь байдлаар тодорхойлно:

63.1.1.мөнгө төлүүлэхээр шаардсан нэхэмжлэлд нэхэмжилж байгаа мөнгөний дүнгээр;

63.1.2.эд хөрөнгө гаргуулах тухай нэхэмжлэлд нэхэмжилж байгаа эд хөрөнгийн тухайн үеийн зах зээлийн үнийн дүнгээр;

63.1.3.бие даасан хэд хэдэн шаардлагыг нэг нэхэмжлэлд бичсэн бол бүх шаардлагын үнийн нийлбэрээр;

63.1.4.гэрээ, хэлцлийг хүчин төгөлдөр бус гэж тооцуулах тухай нэхэмжлэлд уг гэрээ, хэлцлийн үнийн дүнгээр;

63.1.5.тогтмол хугацаанд төлөгдөх тэтгэвэр, тэтгэмж, тэтгэлэг, хохирол, нөхөн төлбөр шаардсан нэхэмжлэлд тэдгээрийн нэг жилийн хугацаанд төлбөл зохих дүнгээр;

63.1.6.үл хөдлөх эд хөрөнгө гаргуулах нэхэмжлэлд Үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлсэн үнийн дүнгээр;

63.1.7.нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүнд, сэтгэцэд учирсан гэм хорын хохирлыг нэхэмжлэлд заасан үнийн дүнгээр;

/Энэ заалтад 2022 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

63.1.8.үнэт цаастай холбогдох нэхэмжлэлд хөрөнгийн биржийн тухайн үеийн ханшаар;

63.1.9.зөвшөөрөл, тендертэй холбогдох нэхэмжлэлд зөвшөөрлийн, эсхүл тендерийн хураамжийн дүнгээр.

/Энэ заалтад 2022 оны 6 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

63.2.Гадаад валютын ханшийг тухайн үеийн Монголбанкнаас зарласан албан ёсны ханшаар, эд хөрөнгийн үнийг нотлогдсон хэмжээгээр тус тус тооцно.

64 дүгээр зүйл.Нэхэмжлэлийг хүлээн авах

Хэвлэх

64.1.Нэхэмжлэлийг тухайн шүүхийн захиргааны ажилтан хүлээн авч ийнхүү хүлээн авсан нэхэмжлэл, хавсаргасан материалын хуудасны тоо, огноо, цаг, минутыг нэхэмжлэлд тэмдэглэн баталгаажуулна. Тэмдэглэн бичсэн дарааллаар нэхэмжлэл бүртгэх дэвтэрт бичнэ.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

65 дугаар зүйл.Нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах

Хэвлэх

65.1.Шүүгч дараахь тохиолдолд захирамж гарган нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзана:

65.1.1.энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасан хэргийн харьяалал зөрчсөн;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

65.1.2.энэ хуулийн 14, 15, 16, 19 дүгээр зүйлд заасан шүүхийн харьяалал зөрчсөн;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

65.1.3.шүүхээс гадуур урьдчилан шийдвэрлүүлэх талаар хуульд заасан журмыг нэхэмжлэгч зөрчсөн ба энэ журмыг хэрэглэх боломжтой байвал;

65.1.4.нэхэмжлэгч нь эрх зүйн бүрэн чадамжгүй этгээд байвал;

65.1.5.нэхэмжлэгчийг төлөөлөх бүрэн эрхгүй этгээд нэхэмжлэл гаргасан;

65.1.6.нэхэмжлэлд дурдсан үйл баримт, зохигчийн гэм буруугийн талаар хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн болон арбитрын шийдвэр, эсхүл нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзсан, түүнчлэн хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн болон арбитрын шийдвэр буюу шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж байгаа;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

65.1.7.зохигчийн маргаж байгаа зүйл ба түүний үндэслэлийн талаархи өөр хэргийг шүүх шийдвэрлэж байгаа;

65.1.8.уг нэхэмжлэлтэй холбоотой хэргийг эрүүгийн журмаар шалгаж байгаа;

65.1.9.хариуцагчийн хаяг тодорхойгүй;

65.1.10.зохигч болох хүн нас барсан, хуулийн этгээд татан буугдсан тохиолдолд маргаж байгаа шаардлага буюу маргаантай үүрэг нь эрх залгамжлагчид шилжээгүй;

65.1.11.энэ хуулийн 62 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангаагүй байвал.

65.2.Шүүгч энэ хуулийн 65.1-д заасан захирамждаа уг нэхэмжлэлийг хэрхэн мэдүүлэх, эсхүл шүүх түүнийг хүлээн авахад саад болж байгаа зөрчлийг хэрхэн засахыг зааж өгнө.

66 дугаар зүйл.Хэрэг үүсгэх

Хэвлэх

66.1.Шүүгч энэ хуулийн 13.2, 65.1-д заасан үндэслэл байхгүй гэж үзвэл нэхэмжлэлийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 7 хоногийн дотор хэрэг үүсгэх тухай захирамж гаргана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

66.2.Нэхэмжлэгчийн хүсэлтээр улсын тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлсөн, түүнийг багасгасан, хэсэгчлэн төлүүлэх болон хойшлуулах тухай асуудлыг шүүх шийдвэрлэсэн бол энэ талаар хэрэг үүсгэсэн захирамждаа заана.

67 дугаар зүйл.Хэрэг үүсгэсэн шүүгчийн ажиллагаа

Хэвлэх

67.1.Нэхэмжлэлийг хүлээн авч хэрэг үүсгэсэн шүүгч дараахь ажиллагааг явуулна:

67.1.1.зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгчид шаардлага ба татгалзлаа үндэслэж буй нотлох баримтаа өөрөө гаргаж нотлох үүрэгтэйг танилцуулж, эдлэх эрхийг нь тайлбарлан өгөх;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

67.1.2.нэхэмжлэлийн хувийг хариуцагчид гардуулах;

67.1.3.хэргийн оролцогчийн гаргасан хүсэлтийг шүүх үндэслэлтэй гэж үзвэл энэ хуулийн 38.6-д заасан ажиллагааг явуулах.

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

67.1.4.эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны талаарх мэдээллийг бүрэн өгч, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны бүх шатанд эвлэрэх, эвлэрүүлэн зуучлагчийн туслалцаа авах боломжтойг сануулах.

/Энэ заалтыг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

67.1.5.хариуцагчийн хөрөнгө, орлого, эд хөрөнгийн эрхийн талаар холбогдох байгууллагаас тодорхойлолт, лавлагаа авах.

/Энэ заалтыг 2017 оны 6 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ заалтыг 2018 оны 04 дүгээр сарын 12-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

68 дугаар зүйл.Нэхэмжлэлийн хэд хэдэн шаардлагыг нэгтгэх, тусгаарлах

Хэвлэх

68.1.Нэхэмжлэгч хоорондоо холбоотой хэд хэдэн шаардлагыг нэг нэхэмжлэлд нэгтгэн гаргаж болно. Нэгтгэн гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагаас нэг буюу хэд хэдэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг тусгаарлан шийдвэрлэх нь зохистой гэж үзвэл тэдгээрийг шүүгчийн захирамжаар тусгаарлаж болно.

68.2.Хэд хэдэн нэхэмжлэгч гаргасан буюу хэд хэдэн хариуцагчид холбогдуулан гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлагаас нэг буюу хэд хэдэн шаардлагыг тусгаарлан шийдвэрлэх нь зохистой байвал тэдгээрийг шүүгчийн захирамжаар тусгаарлаж болно.

68.3.Нэг шүүхийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд адил төрлийн хэд хэдэн хэрэгт зохигчоор оролцож байгаа, эсхүл нэг нэхэмжлэгчээс өөр өөр хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй буюу өөр өөр нэхэмжлэгчээс нэг хариуцагчид гаргасан нэхэмжлэлтэй хэд хэдэн хэргийг нэг ажиллагаагаар хамтатган шийдвэрлэх нь уг хэргийг шуурхай, зөв хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой гэж үзвэл тэдгээрийг шүүгчийн захирамжаар нэгтгэн хянан шийдвэрлэж болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

69 дүгээр зүйл.Шүүхээс гарах шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах

Хэвлэх

69.1.Шүүгч нэхэмжлэгчийн хүсэлтийг үндэслэн шүүхээс гарах шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах дараахь арга хэмжээг хэрэг үүсгэхдээ буюу үүсгэсний дараа захирамж гарган авах эрхтэй:

69.1.1.хариуцагчийн эд хөрөнгө буюу мөнгийг тухайн нэхэмжлэлийн үнийн дүнгийн хэмжээгээр битүүмжлэх;

69.1.2.хариуцагчаас эд хөрөнгөтэй холбоотой ямар нэгэн тодорхой ажиллагаа явуулахыг нэхэмжлэлийн үнийн дүнгийн хэмжээгээр хориглох;

69.1.3.хариуцагчийн дансны зарлагын хөдөлгөөнийг нэхэмжлэлийн үнийн дүнгийн хэмжээнд зогсоох;

69.1.4.нэхэмжлэлээр шаардсан хэмжээний мөнгийг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн дансанд урьдчилан оруулах;

69.1.5.тодорхой ажиллагаа гүйцэтгэх, эсхүл гүйцэтгэхгүй байхыг хариуцагчид даалгах.

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

69.2.Шүүгч энэ хуулийн 69.1-д заасан хэд хэдэн арга хэмжээг нэгэн зэрэг авч болно.

69.3.Шүүгч шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах арга хэмжээ авахдаа энэ хуулийн 70.3-т заасныг нэхэмжлэгчид мэдэгдэнэ.

69.4.Шүүгч хариуцагчийн хүсэлтээр энэ хуулийн 69.1-д заасан нэг арга хэмжээг өөр арга хэмжээгээр сольж болно. Хариуцагч мөнгөн төлбөр гаргуулах тухай нэхэмжлэлтэй хэргийн талаар авсан арга хэмжээг солиулахын тулд нэхэмжлэлээр шаардсан хэмжээний мөнгийг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн дансанд оруулж болно.

69.5.Шүүх энэ хуулийн 69.1-д заасан арга хэмжээг авахдаа үнэт цаасны клиринг, төлбөр тооцооны үйл ажиллагаа, төлбөрийн үүргийг тасалдуулах, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулах, орлого олох эх үүсвэрийг хаах, түүнчлэн бүтээгдэхүүн түргэн муудаж, чанараа алдах зэрэг үр дагаварт хүргэж болохгүй.

/Энэ хэсэгт 2024 оны 05 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

70 дугаар зүйл.Шүүхээс гарах шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах арга хэмжээг биелүүлэх, түүнээс учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлэх

Хэвлэх

70.1.Шүүхээс гарах шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах арга хэмжээ авах тухай шүүгчийн захирамжийг гарсан өдрөөс нь эхлэн шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн журмаар биелүүлнэ.

70.2.Шүүхээс гарах шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах арга хэмжээ энэ хуулийн 120.2-т заасан хугацаа өнгөртөл буюу давж заалдах, хяналтын журмаар гомдол гаргасан бол түүнийг шийдвэрлэх хүртэлх хугацаанд хэвээр байна.

70.3.Нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосон тохиолдолд хариуцагч энэ хуулийн 69.1-д заасан арга хэмжээ авсны улмаас учирсан хохирлын талаар шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

71 дүгээр зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хугацаа

Хэвлэх

71.1.Хуулиар өөр хугацаа тогтоогоогүй бол хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 60 хоног, давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхээс хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр ирүүлсэн бол шүүгч хэргийг хүлээж авснаас хойш 30 хоногийн дотор тус тус шийдвэрлэнэ.

71.2.Энэ хуулийн 71.1-д заасан хугацааг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс нэг удаа 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно.

71.3.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад бусад хугацааг энэ хуулийн 71.1-д заасан хугацааны дотор шүүх тогтоож болно.

71.4.Хугацаа тоолох, тодорхойлоход Иргэний хуульд заасан журмыг хэрэглэнэ.

71.5.Шүүх иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш явагдах эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны хугацааг Эвлэрүүлэн зуучлалын тухай хуулийн 20.2-т заасныг харгалзан тогтооно.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

72 дугаар зүйл.Нэхэмжлэлийг хариуцагчид гардуулах

Хэвлэх

72.1.Хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш хариуцагчид нэхэмжлэлийг нийслэлд 7 хоногийн, орон нутагт 14 хоногийн дотор тус тус гардуулна.

72.2.Хариуцагч нэхэмжлэлийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор, эсхүл шүүгчээс тогтоосон хугацаанд нэхэмжлэлийн шаардлагыг зөвшөөрсөн, эсхүл татгалзсан үндэслэл, түүнийг нотлох баримтаа шүүхэд ирүүлэх үүрэгтэй.

72.3.Хариуцагч нэхэмжлэлийг хүлээн авсан боловч энэ хуулийн 72.2-т заасан үүргээ биелүүлээгүй, түүнчлэн энэ хуулийн 77 дугаар зүйлд заасан журмын дагуу шүүхэд ирж тайлбар өгөөгүй бол нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөнд тооцож энэ хуулийн 100.3-т зааснаар түүний эзгүйд хэргийг шийдвэрлэнэ.

72.4.Энэ хуулийн 72.3-т заасан үр дагаварыг нэхэмжлэл, мэдэгдэх хуудсыг хариуцагчид гардуулах үед мэдэгдэнэ.

73 дугаар зүйл.Сөрөг нэхэмжлэл

Хэвлэх

73.1.Үндсэн нэхэмжлэлтэй хамт шийдвэрлүүлэхийн тулд хэргийг шүүх хуралдаанаар хянан шийдвэрлэхээс өмнө хариуцагч сөрөг нэхэмжлэл гаргах эрхтэй. Сөрөг нэхэмжлэл энэ хуулийн 62 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан байна.

73.2.Сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлага үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагатай тооцогдох байвал шүүх сөрөг нэхэмжлэлийг үндсэн нэхэмжлэлтэй хамт шийдвэрлэнэ. Бусад тохиолдолд тэдгээрийг хамтруулан шийдвэрлэх эсэхийг шүүх шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

73.3.Сөрөг нэхэмжлэл гаргах үед улсын тэмдэгтийн хураамжийг ердийн нэхэмжлэлийн адил хэмжээгээр тогтоосон журмын дагуу урьдчилан төлсөн байна.

ДОЛДУГААР БҮЛЭГ

Хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

74 дүгээр зүйл.Хялбаршуулсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

Хэвлэх

74.1.Хэрэг үүсгэснээс хойш шүүх хуралдаан хүртэлх хугацаанд нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөн, эсхүл зохигч эвлэрсэн, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч биелүүлсэн бол хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

74.2.Хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэх боломжтой гэж үзвэл шүүгч нэхэмжлэгчийн татгалзал, хариуцагчийн зөвшөөрөл, зохигч талуудын эвлэрэл, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч биелүүлснийг баталж, хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон тухай захирамж гаргана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

74.3.Нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөн, эсхүл зохигч эвлэрсэн, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч биелүүлсэн тухай зохигч талууд бичгээр тохиролцож, гарын үсэг зурж баталгаажуулсан байна.

74.4.Хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэсэн тохиолдолд зохигч давж заалдах, хяналтын журмаар хянан шийдвэрлүүлэхээр гомдол гаргах, тухайн асуудлаар анхан шатны шүүхэд дахин нэхэмжлэл гаргах эрхгүй.

74.5.Хялбаршуулсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэсэн тохиолдолд улсын тэмдэгтийн хураамжийн хэмжээг тал хувиар бууруулж тогтоох ба түүнийг энэ хуульд заасан журмын дагуу гаргуулна.

74.6.Зохигч эвлэрсэн тохиолдолд зохигч талууд нэхэмжлэлийн нийт шаардлага буюу тодорхой хэсгийн талаар тохиролцож шүүхийн өмнө эвлэрлийн гэрээ байгуулж болно. Гэрээний агуулгыг зохигч талууд бичгээр гарган түүнийг хоёр тал хүлээн зөвшөөрч, гарын үсэг зурснаар эвлэрлийн гэрээ хүчин төгөлдөр болно. Эвлэрлийн гэрээ нь Иргэний хуульд нийцсэн, гуравдагч этгээдийн хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг хөндөөгүй байна.

741 дүгээр зүйл.Эвлэрүүлэн зуучлагчийн дэмжлэгтэйгээр байгуулсан эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулах ажиллагаа

Хэвлэх

741.1.Талууд эвлэрүүлэн зуучлуулах хүсэлт гаргасан, эсхүл шүүх эвлэрүүлэн зуучлалыг зохистой гэж үзэж санал болгосныг зохигчид зөвшөөрсөн бол шүүгч нэхэмжлэлийг эвлэрүүлэн зуучлагчид шилжүүлж энэ тухай захирамж гаргана.

741.2.Энэ хуулийн 741.1-д заасны дагуу шилжүүлсэн нэхэмжлэлд тухайн шатны шүүх дэх эвлэрүүлэн зуучлагч эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явуулна.

741.3.Талууд эвлэрлийн гэрээг бичгээр байгуулж гарын үсэг зурсны дараа эвлэрлийн гэрээг шүүгчид хүргүүлнэ.

741.4.Эвлэрлийн гэрээ нь Иргэний хуульд нийцсэн, гуравдагч этгээдийн хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг хөндөөгүй байна.

741.5.Иргэний хэрэг үүсгэхээс өмнө шүүгч нэхэмжлэлийг эвлэрүүлэн зуучлагчид шилжүүлсний дагуу талууд эвлэрсэн бол шүүгч эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулах захирамж гаргана.

741.6.Иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш шүүгч нэхэмжлэлийг эвлэрүүлэн зуучлагчид шилжүүлсний дагуу зохигчид эвлэрсэн бол шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлснийг сэргээж, эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулж, хэргийг хэрэгсэхгүй болгох захирамж гаргана.

741.7.Шүүгч эвлэрлийн гэрээг хүлээн авснаас хойш долоо хоногийн дотор хянаж баталгаажуулна. Талуудын байгуулсан эвлэрлийн гэрээ ойлгомжгүй, тодорхой бус болсон, эсхүл энэ хуулийн 741.4-т заасныг зөрчсөн бол шүүгч эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулахаас татгалзсан захирамж гаргана.

741.8.Эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулсан шүүгчийн захирамж энэ хуулийн 75 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан байна. Энэ захирамжийг талууд сайн дураар биелүүлээгүй бол шүүхийн шийдвэрийн нэг адил албадан гүйцэтгэнэ.

741.9.Эвлэрүүлэн зуучлах журмаар эвлэрсэн бол талууд, зохигч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч давж заалдах, хяналтын журмаар гомдол гаргах, тухайн асуудлаар анхан шатны шүүхэд дахин нэхэмжлэл гаргах эрхгүй.

741.10.Иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш нэхэмжлэлийг эвлэрүүлэн зуучлагчид шилжүүлсэн боловч эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа амжилтад хүрээгүй бол эвлэрүүлэн зуучлагч нэхэмжлэлийг шүүхэд шилжүүлнэ. Шүүгч нэхэмжлэлийг хүлээн авч, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлснийг сэргээж, хэргийг ердийн журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

741.11.Энэ хуулийн 741.7-д заасан үндэслэлээр татгалзсан захирамж гаргасан нь эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааг дахин явуулахад саад болохгүй.

741.12.Талууд хамтдаа, эсхүл аль нэг нь шүүх дэх эвлэрүүлэн зуучлагчид хандсан тохиолдолд энэ хуулийн 741.6, 741.10-т зааснаас бусад заалт нэг адил хамаарна.

/Дээрх 741дүгээр зүйлийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

75 дугаар зүйл.Хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэсэн шүүгчийн захирамж

Хэвлэх

75.1.Хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэсэн шүүгчийн захирамж удиртгал, тодорхойлох, үндэслэх, захирамжлах хэсгээс бүрдэнэ.

75.2.Удиртгал хэсэгт захирамжийг хэзээ, хаана ямар шүүх гаргаж байгаа, шүүгч, хэргийн оролцогчийг заана.

75.3.Тодорхойлох хэсэгт нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэгчийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөн, эсхүл зохигч талууд эвлэрсэн, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч биелүүлсэн тухай хэргийн оролцогчдын тайлбарын агуулгыг заана.

75.4.Үндэслэх хэсэгт хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлэхэд үндэс болгосон нотлох баримт, зохигч эвлэрсэн, нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрч биелүүлсэн тухай бичгээр баталгаажуулсан баримт, эвлэрлийн гэрээ, эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явагдсан бол түүний үр дүн зэргийг тусгана.

/Энэ заалтад 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

75.5.Захирамжлах хэсэгт хялбаршуулсан журмаар хэргийг хянан шийдвэрлэхэд баримталсан хуулийн нэр, зүйл, заалтыг тодорхой зааж, нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөн, эсхүл зохигч талууд эвлэрсэн, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч биелүүлснийг баталсны аль нь болох, улсын тэмдэгтийн хураамж, шүүхийн зардал төлүүлэх асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэснийг заана.

75.6.Энэхүү захирамжийг хариуцагч сайн дураар биелүүлээгүй бол шүүхийн шийдвэрийн нэгэн адил албадан гүйцэтгэнэ.


ДОЛДУГААР1 БҮЛЭГ 
Тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

/Энэ бүлгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751 дүгээр зүйл.Тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэх хэрэг

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

751.1.Нэг сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 20 дахин нэмэгдүүлснээс дээшгүй үнийн дүнтэй мөнгөн хөрөнгө гаргуулах дараах нэхэмжлэлийг шүүгч дангаар тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэнэ:
 

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.1.1.бүх төрлийн гэрээний дагуу мөнгөн хөрөнгө гаргуулах;

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.1.2.дундын өмчийн ашиглалт, засвар үйлчилгээтэй холбогдсон зардал гаргуулах;

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.1.3.хөдөлмөрийн гэрээний дагуу цалин хөлс гаргуулах;

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.1.4.бусдын эд хөрөнгө, эрүүл мэндэд гэм хор учруулсны улмаас мөнгөн хөрөнгө гаргуулах.

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.2.Дараах нэхэмжлэлийг үнийн дүнгээс үл хамааран шүүх тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.2.1.шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх зорилгоор эд хөрөнгө, эрхийг битүүмжлэх, хураах, үнэлгээ тогтоох, албадан дуудлага худалдаа явуулах ажиллагаатай холбоотой гомдол;

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.2.2.энэ хуулийн 751.1.1-д заасан гэрээний үүргийн гүйцэтгэлийг барьцааны зүйлээс хангуулах нэхэмжлэл;

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.2.3.ажилд эгүүлэн тогтоосон хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн ажилгүй байсан хугацааны дундаж цалин хөлстэй тэнцэх олговор гаргуулах нэхэмжлэл.

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.3.Эрх зүйн нэг маргаанаас үүдэлтэй шаардлагыг хэд хэдэн нэхэмжлэлээр хэсэгчлэн гаргахыг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.4.Тусгайлсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэхэд энэ бүлэгт өөрөөр заагаагүй бол энэ хуулиар тогтоосон журмын дагуу шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

751.5.Гэр бүл, өв залгамжлалын холбогдолтой бүх төрлийн хэрэгт тусгайлсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх журам үйлчлэхгүй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

752 дугаар зүйл.Тусгайлсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх зарчим, хугацаа

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

752.1.Тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хэргийг нэг шүүх хуралдаанаар, бичмэл болон цахим баримтад тулгуурлан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

752.2.Зохигч шүүх хуралдаанаас өмнө, энэ бүлэгт заасан хугацааны дотор өөрийн шаардлага, татгалзлын үндэслэл болж байгаа байдлын талаарх нотлох баримтаа өөрөө гаргаж өгөх, цуглуулах үүрэгтэй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

752.3.Иргэний хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 45 хоног, давж заалдах шатны шүүхээс хэргийг дахин шийдвэрлүүлэхээр буцаасан бол шүүгч хэргийг хүлээж авснаас хойш 14 хоногийн дотор тус тус шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

752.4.Энэ хуулийн 752.3-т заасан хугацааг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөнөөс нэг удаа 14 хүртэл хоногоор сунгаж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

753 дугаар зүйл.Хэрэг үүсгэх, нэхэмжлэл гардуулах

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

753.1.Шүүгч энэ хуулийн 751 дүгээр зүйлд заасан шаардлага хангагдсан бөгөөд энэ хуулийн 65.1-д заасан үндэслэл байхгүй гэж үзвэл нэхэмжлэлийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 5 хоногийн дотор иргэний хэрэг үүсгэх тухай захирамж гаргана. 

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

753.2.Энэ хуулийн 754 дүгээр зүйлд заасны дагуу хариуцагчид мэдэгдэх хуудсыг хүргүүлэхдээ нэхэмжлэлийн хувийг хэргийн оролцогчийн эрх, үүргийн тайлбарын хамт илгээнэ. Хэрэв мэдэгдэх хуудас, нэхэмжлэлийн хувь, эрх, үүргийн тайлбарыг баталгаат шуудангаар илгээсэн, эсхүл шүүхийн ажилтнаар биечлэн хүргүүлснийг энэ хуулийн 77 дугаар зүйлд заасны дагуу хариуцагч хүлээн авсан бол ийнхүү хүлээн авсан өдрөөр, энэ хуулийн 754.4-т заасны дагуу хүргүүлсэн бол мөн зүйлд заасан мэдэгдэх хуудас хүлээн авсанд тооцох өдрийг нэхэмжлэлийн хувийг гардаж авсан өдөр гэж үзнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

753.3.Нэхэмжлэл, хариу тайлбар, хэргийн оролцогчийн эрх, үүргийн тайлбарын загварыг Улсын дээд шүүх батална.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

753.4.Энэ хуулийн 7.5, 7.6-д заасан, шүүхэд ирүүлсэн болон шүүхийн бэлтгэсэн цахим баримтыг шүүх хэвлэмэл байдлаар хадгална. Цахим баримтаас цаасан хавтаст хэргийг үүсгэхдээ баримт бичгийг шүүхэд ирүүлсэн, хэвлэсэн огноо, хэвлэсэн ажилтны талаарх мэдээллийг тухайн ажилтны тоон гарын үсгээр баталгаажуулан хавсаргана. Цахим баримт нь шүүхийн цахим мэдээллийн санд бичлэг хэлбэрээр байршсан, мэдээллийн аюулгүй байдал хамгаалагдсан бол тухайн байдлаар нь хэрэгт хавсаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

753.5.Шүүх хавтаст хэргийг бүхэлд нь, эсхүл хэсэгчлэн цахим хэлбэрээр эрхлэн хөтөлж болно. Цаасан хэлбэрээр шүүхэд ирүүлсэн баримтыг хэрэг хянан шийдвэрлэх цахим ажиллагаанд тавигдах техникийн шаардлагад нийцүүлэн хөрвүүлнэ. Цаасан баримтыг хөрвүүлсэн огноо, ажилтны талаарх мэдээллийг хавсаргаж, хөрвүүлсэн ажилтан тоон гарын үсгээ зурсан байна.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

754 дүгээр зүйл.Мэдэгдэх хуудас, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэл

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ зүйлийн гарчигт 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

754.1.Шүүх энэ хуулийн 77.2-т заасны дагуу мэдэгдэх хуудсыг баталгаат шуудангаар, эсхүл шүүхийн ажилтнаар биечлэн хүргүүлсэн боловч хариуцагч тухайн хаягт оршин суудаггүй, үйл ажиллагаа явуулдаггүй бол хариуцагч иргэний болон хуулийн этгээдийн бүртгэлийн дугаарыг, эсхүл регистрийн дугаарыг мэдээлсэн нэхэмжлэлийн тухайд албан ёсны хаягийг улсын бүртгэлийн байгууллагаас тодруулах ажиллагааг шүүх санаачилгаараа хийнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

754.2.Энэ хуулийн 754.1-д заасны дагуу улсын бүртгэлийн байгууллагаас тодруулж ирүүлсэн хаягаар шүүхийн мэдэгдэх хуудсыг хүргүүлсэн боловч хариуцагч тухайн хаягт оршин суудаггүй, үйл ажиллагаа явуулдаггүй бол иргэн, хуулийн этгээдтэй төрийн байгууллагаас харилцах төрийн мэдээллийн нэгдсэн системийн иргэний, эсхүл хуулийн этгээдийн хувьд түүнийг итгэмжлэлгүй төлөөлөх эрх бүхий этгээдийн бүртгэлийн дугаар бүхий үндэсний цахим шуудангийн хаягаар , өмгөөлөгчийн Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны цахим системд бүртгүүлж холбогдсон цахим шуудангийн хаягаар мэдэгдэх хуудсыг илгээнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

754.3.Энэ хуулийн 754.2-т заасан цахим шуудангийн хаягаас гадна хариуцагчийн албаны болон хувийн цахим шуудангийн хаягийн мэдээллийг нэхэмжлэлд тусгасан бол эдгээр хаягаар шүүхийн мэдэгдэх хуудсыг давхар илгээнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

754.4.Энэ хуулийн 754.2, 754.3-т заасны дагуу цахим шуудангийн хаягаар мэдэгдэх хуудсыг илгээснээс хойш 7 хоног өнгөрсөн бол мэдэгдэх хуудсыг хүлээн авсанд тооцно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

755 дугаар зүйл.Хариу тайлбар, сөрөг нэхэмжлэл гаргах, нэхэмжлэлийн шаардлагыг нэмэгдүүлэх, гуравдагч этгээд оролцох

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

755.1.Тусгайлсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хэргийг нэгтгэх, тусгаарлах, бие даасан шаардлага гаргасан гуравдагч этгээд, хамтран нэхэмжлэгч, хамтран  хариуцагч татан оролцуулах ажиллагаа хийгдэхгүй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

755.2.Хариуцагч нэхэмжлэлийг гардаж авснаас хойш 7 хоногийн дотор сөрөг нэхэмжлэл гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

755.3.Сөрөг нэхэмжлэл энэ хуулийн 73, 751 дүгээр зүйлд заасан шаардлагыг хангасан байна.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

755.4.Зохигч үндсэн ба сөрөг нэхэмжлэлийг гардан авснаас хойш 5 хүртэл хоногийн дотор нэхэмжлэлийн шаардлагыг зөвшөөрсөн, эсхүл татгалзсан үндэслэл, түүнийг нотлох баримтаа шүүхэд ирүүлэх үүрэгтэй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

755.5.Нэхэмжлэгч иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш 5 хоногийн дотор энэ хуулийн 751 дүгээр зүйлд заасан шаардлага, үндсэн нэхэмжлэлд заасан үндэслэлийн хүрээнд нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэг удаа нэмэгдүүлж болно. Нэхэмжлэлийн шаардлагыг нэмэгдүүлснийг хэргийн оролцогчид мэдэгдэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

755.6.Тусгайлсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад бусдын эрх хөндөгдсөн тохиолдолд тэдгээр нь бие даасан шаардлага гаргаагүй гуравдагч этгээдээр оролцож болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

756 дугаар зүйл.Гэрчийн мэдүүлэг

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

756.1.Гэрч энэ хуулийн 43.3-т заасан эрх, үүргийг ойлгосны үндсэн дээр үнэн зөв мэдүүлснээ илэрхийлэн, нотариатаар гэрчлүүлсэн мэдүүлгийг шүүхэд ирүүлсэн нь хангалттай гэж шүүх үзвэл нотлох баримтаар үнэлж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

756.2.Дууны, дүрсний, дуу-дүрсний бичлэгийн тусламжтай гэрч, шүүгч, зохигч нэгэн зэрэг холбогдон авсан гэрчийн мэдүүлгийг хангалттай гэж шүүх үзвэл нотлох баримтаар үнэлж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

756.3.Хэргийг ердийн журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд шилжүүлсэн нь гэрчийн мэдүүлгийг энэ хуулийн 756.2-т заасны дагуу үнэлэхэд саад болохгүй. 

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

756.4.Хэргийн оролцогч цахим баримтыг шүүхийн мэдээллийн системийн техникийн шаардлагыг хангуулан дараах аргаар шүүхэд гаргаж болно:

/Энэ хэсгийг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

756.4.1.шүүхийн мэдээллийн системд өөрийн эрхээр нэвтрэн байршуулах;

/Энэ заалтыг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

756.4.2.хэргийн оролцогч шүүхтэй харилцахаар сонгосон цахим шуудангийн хаяг.

/Энэ заалтыг 2024 оны 06 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2025 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

757 дугаар зүйл.Ердийн журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа үргэлжлэх

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

757.1.Шүүгч иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш дараах нөхцөл байдал тогтоогдвол хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг ердийн журмаар явуулах тухай захирамж гаргаж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг үргэлжлүүлнэ:

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

757.1.1.нэхэмжлэл гаргах, эсхүл иргэний хэрэг үүсгэхдээ энэ хуулийн 751 дүгээр зүйлд заасныг зөрчсөн;

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

757.1.2.тухайн хэрэг нь эрх зүйн шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой байж болзошгүй гэж үзсэн.

/Энэ заалтыг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

757.2.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг ердийн журмаар явуулах тухай шүүгчийн захирамжид гомдол гаргахгүй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

757.3.Хэргийг тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүхээс тогтоосон тов ердийн журмаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хүчинтэй хэвээр байна.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ний өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

757.4.Хэргийг ердийн журмаар хянан шийдвэрлэхээр үргэлжлүүлсэн нь хэрэг хянан шийдвэрлэх хугацааг шинээр тоолох үндэслэл болохгүй.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

758 дугаар зүйл.Хялбаршуулсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх

/Энэ зүйлийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

758.1.Шүүгч иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш энэ хуулийн 74.1-д заасан үндэслэл бүрдвэл хялбаршуулсан журмаар хэргийг хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

759 дүгээр зүйл.Хэргийг тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэр

/Энэ зүйлийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

759.1.Энэ хуулийн 757.1-д зааснаас бусад тохиолдолд шүүх энэ хуулийн 751.1, 751.2-т заасан хэргийг хянан шийдвэрлэсэн шүүх хуралдаанаас шийдвэр гаргана.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

759.2.Энэ хуулийн 759.1-д заасан шийдвэр нь удиртгал, үндэслэх, тогтоох хэсэгтэй байх бөгөөд үндэслэх хэсэгт нэхэмжлэлийн шаардлага, татгалзал, шийдвэрийн үндэслэлийн товч агуулгыг дурдана.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

759.3.Шүүхийн шийдвэр гарсан өдрөөс хойш 10 хоногийн дотор энэ хуулийн 119 дүгээр зүйлд заасны дагуу зохигч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгчид гардуулна.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

759.4.Энэ хуулийн 759.2 дахь хэсэг давж заалдах шатны шүүхийн магадлалд нэгэн адил үйлчилнэ. Шийдвэр, магадлалын бүтэц, боловсруулах аргачлалыг Улсын дээд шүүх батална.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

7510 дугаар зүйл.Шүүхийн шийдвэрээр нэмэлт хугацаа тогтоох, хуваарь гарган хэсэгчлэн төлөх

/Энэ зүйлийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

 7510.1.Нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүрэн, эсхүл хэсэгчлэн хангасан бол хариуцагчийн санхүүгийн байдал, харгалзвал зохих бусад зайлшгүй шалтгаанаар, хариуцагчийн хүсэлтэд үндэслэн шийдвэрийг биелүүлэх нэмэлт хугацаа тогтоох, эсхүл хуваарийн дагуу хэсэгчлэн төлөхөөр шүүхийн шийдвэрт зааж болно. Нэмэлт хугацаа шийдвэрийг гарсан өдрөөс  хойш зургаан сараас илүүгүй байна.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

7511 дүгээр зүйл.Давж заалдах гомдол гаргах

/Энэ зүйлийн 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

7511.1.Тусгайлсан журмаар хянан шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл энэ хуулийн 759.3-т заасны дагуу гардуулснаас хойш 7 хоногийн дотор давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

7511.2.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг ноцтой зөрчсөнөөс бусад тохиолдолд давж заалдах шатны шүүх хэргийг эцэслэн шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 10 дугаар сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

НАЙМДУГААР БҮЛЭГ

Шүүх хуралдааны бэлтгэл хангах

76 дугаар зүйл.Шүүх хуралдааны бэлтгэл хангах шүүгчийн ажиллагаа

Хэвлэх

76.1.Хэргийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэхтэй холбогдуулан шүүгч дараахь бэлтгэл ажиллагаа явуулна:

76.1.1.хэрэг хянан шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой нотлох баримт хангалттай бүрдсэн гэж шүүгч үзсэн, эсхүл энэ хуулийн 71.1-д заасан хугацаа дууссан, түүнчлэн шаардлагатай гэж үзсэн бусад тохиолдолд шүүгч уг хэргийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэх тухай захирамж гаргаж, шүүх хуралдаан хэзээ, хаана болохыг товлох;

76.1.2.хэргийн болон шүүх хуралдааны оролцогчдод шүүх хуралдаан хэзээ, хаана болохыг шүүхийн мэдэгдэх хуудсаар мэдэгдэх.

76.2.Зохигч шүүх хуралдааны товыг шүүхээс лавлах үүрэг хүлээнэ.

77 дугаар зүйл.Шүүхийн мэдэгдэх хуудас

Хэвлэх

77.1.Зохигч, түүнчлэн шүүх хуралдаанд ирвэл зохих бусад оролцогчдод шүүх хуралдаан хэзээ, хаана болохыг шүүхийн мэдэгдэх хуудсаар тэдгээрийн оршин суугаа буюу ажлын газрын хаягаар мэдэгдэнэ. Хүрэлцэн ирээгүйгээс гарах үр дагавар болон энэ хуулийн 100 дугаар зүйлд зааснаар хэргийг хянан шийдвэрлэж болохыг шүүхийн мэдэгдэх хуудсанд заана.

77.2.Шүүхийн мэдэгдэх хуудсыг зохигч талын оршин суугаа буюу ажлын газрын хаягаар баталгаат шуудангаар, эсхүл шүүхийн ажилтнаар биечлэн хүргүүлнэ. Шаардлагатай тохиолдолд шүүхийн мэдэгдэх хуудсыг утас, факс, цахилгаан буюу олон нийтийн хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан мэдэгдэж болно. Ийнхүү мэдэгдсэнээ баримтжуулсан байна.

77.3.Мэдэгдэх хуудсыг шуудангаар хүргэсэн бол шүүх хүлээн авагчийн нэр, хаяг, явуулж буй он, сар, өдрийг тэмдэглэж, шүүхийн болон шуудангийн ажилтны гарын үсгийг зуруулна.

77.4.Газар нутгийн онцлогоос шалтгаалан шүүх мэдэгдэх хуудсыг биечлэн хүргэхийг өөр этгээдэд даалгаж болно.

77.5.Мэдэгдэх хуудсыг түүнд заасан хүлээн авагчид гардуулан өгч, гарын үсэг зуруулж, гардуулсан огноо, цагийг тэмдэглэнэ. Хуулийн этгээдэд өгөх мэдэгдэх хуудсыг удирдах албан тушаалтан буюу холбогдох ажилтанд гардуулан өгч, гарын үсэг зуруулж, гардуулсан огноо, цагийг тэмдэглэнэ.

77.6.Мэдэгдэх хуудсыг гардуулан өгвөл зохих иргэн оршин суугаа газартаа буюу ажлынхаа газарт байхгүй бол уг хуудсыг түүний хамт амьдардаг насанд хүрсэн иргэн, эсхүл сум, баг, хорооны Засаг дарга, түүний ажлын албанд буюу ажлын газрынх нь захиргаанд хүлээлгэн өгч, гарын үсэг зуруулна.

77.7.Зохигч мэдэгдэх хуудсыг хүлээн авахаас татгалзвал энэ тухай мэдэгдэх хуудсанд тэмдэглэж шүүхэд буцаана. Энэ нь хэрэг хянан шийдвэрлэхэд саад болохгүй.

77.8.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явагдаж байгаа үед хэргийн оролцогч хаягаа өөрчилбөл энэ тухай шүүхэд мэдэгдэх үүрэгтэй. Хаягаа өөрчилснөө мэдэгдээгүй зохигч болон хэргийн оролцогчид мэдэгдэх хуудсыг түүний сүүлчийн хаягаар хүргүүлж, энэ хуулийн 77.6-д заасан иргэн, албан тушаалтанд хүлээлгэн өгөх бөгөөд түүнийг хүргэсэнд тооцно.

77.9.Мэдэгдэх хуудсыг хүлээн авсан хэргийн оролцогч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүхэд ирээгүй бөгөөд түүнийг зайлшгүй ирүүлэх шаардлагатай бол шүүгчийн захирамжаар албадан ирүүлж, хууль тогтоомжид заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

77.10.Шүүгчийн захирамжаар зохигч, хэргийн оролцогчийг албадан ирүүлэх ажиллагааг цагдаагийн алба гүйцэтгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2013 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хууль, 2016 оны 7 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

78 дугаар зүйл.Шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, шүүх хуралдаан даргалагчийг томилох

Хэвлэх

78.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэх шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн, шүүх хуралдаан даргалагчийг жил, хагас жил зэрэг тодорхой хугацаагаар тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс хуваарь гарган томилно.

78.2.Хуваарийн дагуу томилогдсон шүүгч буюу шүүх бүрэлдэхүүн тухайн шүүх хуралдаанд оролцож чадахгүй тохиолдолд түүнийг орлох шүүгч буюу шүүх бүрэлдэхүүнийг энэ хуулийн 78.1-д заасан журмаар томилно.

78.3.Шүүгчдийн зөвлөлгөөнийг  Ерөнхий шүүгч удирдана. Шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөр асуудлыг олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ. Санал тэнцсэн тохиолдолд Ерөнхий шүүгчийн саналаар шийднэ. Шүүгчдийн зөвлөлгөөн  тухайн шүүхийн шүүгчдийн гуравны хоёроос доошгүй нь  оролцсон тохиолдолд хүчинтэй байна. Шүүгч бүр  тэгш  эрхтэй оролцоно.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон./

78.4.Ерөнхий шүүгч бусад шүүгчтэй адил энэ хуулийн 78.1-д заасан хуваарийн дагуу хэрэг хянан шийдвэрлэнэ.

78.5.Тухайн жилийн турш шүүгчийн ажлын ачаалал ихэссэн, ажиллах шүүгчдийн тоо нэмэгдсэн, хасагдсаны улмаас энэ хуулийн 78.1, 78.2-т заасны дагуу хянан шийдвэрлэх боломжгүй тохиолдолд Ерөнхий шүүгч тухай бүр шүүгчдийн зөвлөлгөөнийг зарлан хуралдуулна.

78.6.Тодорхой хэргийг хянан хэлэлцэх бүрэлдэхүүн хүрэлцэхгүй болсон тохиолдолд адил шатны өөр шүүхийн Ерөнхий шүүгчтэй зөвшилцөж, тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн захирамжаар өөр шүүхийн шүүгчийг томилж, оролцуулна.

/Энэ хэсгийг 2016 оны 5 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

79 дүгээр зүйл.Иргэдийн төлөөлөгчийг томилох

Хэвлэх

79.1.Шүүх хуралдаанд иргэдийн төлөөлөгчийг Шүүхийн тухай хуульд заасны дагуу оролцуулна.

79.2.Тухайн шүүх хуралдаанд оролцох иргэдийн төлөөлөгчийг энэ хуулийн 78 дугаар зүйлд заасан шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс тогтоосон хуваарийн дагуу томилно.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон./

80 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх

Хэвлэх

80.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг дараахь тохиолдолд шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжаар түдгэлзүүлнэ:

80.1.1.зохигч болох хүн нас барсан, хуулийн этгээд татан буугдсан үед маргаантай байгаа шаардлага буюу үүрэг эрх залгамжлагчид шилжих ёстой байвал;

80.1.2.зохигчид асран хамгаалалт тогтоолгох шаардлагатай;

80.1.3.зохигч онц ба дайны байдал зарласан нөхцөлд цэргийн алба хааж байгаа;

80.1.4.эрүүгийн, иргэний, захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх, арбитрын журмаар шийдвэрлэгдвэл зохих өөр хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэхээс өмнө уг хэргийг хянан шийдвэрлэх боломжгүй;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

80.1.5.зохигч хүнд өвчний учир эмчлүүлж байгаа;

80.1.6.хариуцагчийг эрэн сурвалжлах шаардлага бий болсон;

80.1.7.хэрэг хянан шийдвэрлэхэд хэрэглэх хууль Үндсэн хуульд нийцээгүй тухай асуудлаар Улсын дээд шүүхэд санал оруулсан бол;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

80.1.8.энэ хуулийн 39, 41, 47 дугаар зүйлд заасан ажиллагаа явуулж байгаа бол;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

80.1.9.эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явагдах болсон бол.

/Энэ заалтыг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

80.2.Энэ хуулийн 80.1-д зааснаас бусад шалтгаанаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэхийг хориглоно.

80.3.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн шалтгаан арилмагц хэргийн оролцогчийн хүсэлт буюу өөрийн санаачилгаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг сэргээн явуулах тухай шүүгч захирамж гаргах ба энэ өдрөөс эхлэн хэрэг хянан шийдвэрлэх хугацааг үргэлжлүүлэн тоолно.

80.4.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн шалтгаан шүүгчийн заасан хугацаанд арилаагүй бол шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг сэргээж, хэргийг хэрэгсэхгүй болгох захирамж гаргах бөгөөд захирамжид хэргийг шийдвэрлэхэд саад болж байгаа нөхцөл, түүнийг хэрхэн засах талаар тусгана.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

ЕСДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Шүүх бүрэлдэхүүн, шүүх хуралдааны оролцогч, хуралдааны нийтлэг журам

81 дүгээр зүйл.Шүүх бүрэлдэхүүн

Хэвлэх

81.1.Анхан шатны журмаар шүүгч дангаар хянан шийдвэрлэхээс бусад хэргийг 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй хянан шийдвэрлэнэ.

82 дугаар зүйл.Шүүгч дангаар хянан шийдвэрлэх хэрэг, эрх зүйн маргаан

Хэвлэх

82.1.Шүүгч дор дурдсан хуулийн дараахь зүйл, хэсэг, заалтад заасан хэрэг, эрх зүйн маргааныг дангаар хянан шийдвэрлэнэ:

82.1.1.Иргэний хуулийн 8.1.1; 8.1.3; 8.1.4; 8.1.6-8.1.8 дахь заалт;

82.1.2.хөдөлмөрийн эрх зүйн харилцаанаас үүссэн маргаан;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

82.1.3.гэр бүлийн эрх зүйн харилцаанаас үүссэн маргаан;

82.1.4.тэтгэврийн харилцаанаас үүссэн маргаан;

82.1.5.тэтгэмжийн харилцаанаас үүссэн маргаан;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

82.1.6.энэ хуулийн 74, 133 дугаар зүйл;

82.1.7.шүүх мөнгөн торгууль оногдуулахаар хуульд заасан;

82.1.8.бусад хуулиар шүүхэд харьяалуулсан хэрэг, эрх зүйн маргаан.

83 дугаар зүйл.Шүүгч буюу шүүх бүрэлдэхүүнийг өөрчилж үл болох

Хэвлэх

83.1.Шүүх хуралдааны явцад хэргийг гагцхүү нэг шүүгч буюу шүүхийн нэг бүрэлдэхүүнээр шийдвэрлэнэ. Хэрэв шүүх бүрэлдэхүүний хэн нэг нь шүүх хуралдааны ажиллагаанд оролцох боломжгүй болсон бол түүнийг тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн захирамжаар энэ хуулийн 78 дугаар зүйлд заасан журмын дагуу өөр шүүх бүрэлдэхүүнээр сольж, уг хэргийг шинээр хянан шийдвэрлэнэ.

84 дүгээр зүйл.Иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэхэд шүүгч дахин оролцож болохгүй үндэслэл

Хэвлэх

84.1.Иргэний хэргийг анхан болон давж заалдах, хяналтын шатны журмаар хянан шийдвэрлэхэд урьд нь оролцсон шүүгч уг хэрэг, маргааныг өөр шатны журмаар хянан шийдвэрлэхэд оролцож болохгүй.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

84.2.Анхан болон давж заалдах, хяналтын шатны журмаар хэргийг хянан шийдвэрлэхэд оролцсон шүүгчийн гэр бүлийн гишүүн, түүнтэй төрөл садангийн холбоотой шүүгч уг хэргийг өөр шатны журмаар хянан шийдвэрлэхэд оролцож болохгүй.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

85 дугаар зүйл.Шүүх хуралдааны оролцогч

Хэвлэх

85.1.Шүүх хуралдааны оролцогч гэдэгт хэргийн оролцогч, шинжээч, гэрч, орчуулагч, хэлмэрч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, иргэдийн төлөөлөгч хамаарна.

86 дугаар зүйл.Иргэдийн төлөөлөгч, түүний эрх, үүрэг

Хэвлэх

86.1.Хэргийг анхан шатны журмаар шүүх бүрэлдэхүүнтэйгээр хянан шийдвэрлэх шүүх хуралдаанд гурав хүртэл иргэдийн төлөөлөгчийг оролцуулна.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

86.2.Иргэдийн төлөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэхэд дараахь эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ:

86.2.1.хэргийн материалтай танилцах, түүнээс тэмдэглэл хийх;

86.2.2.энэ хуулийн 91 дүгээр зүйлд заасан үндэслэлээр шүүгч, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргыг татгалзан гаргах тухай хүсэлт гаргах, нотлох баримтыг шинжлэхэд оролцох;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

86.2.3.зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч, гэрч, шинжээчид асуулт тавих;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

86.2.4.хэргийн үйл баримт, зохигчийн гэм буруугийн талаар бичгээр дүгнэлт гаргах;

86.2.5.шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс хуваарилсан шүүх хуралдааныг таслахгүй байх;

86.2.6.өөрт нь итгэмжлэн мэдэгдсэн төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээллийг задруулахгүй байх;

/Энэ заалтад 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

86.2.7.энэ хуульд заасан шүүх хуралдааны дэгийг сахин биелүүлэх.

86.3.Энэ хуулийн 86.2.4-т зааснаар хэргийн үйл баримт, зохигчийн гэм буруугийн талаар гаргасан иргэдийн төлөөлөгчийн дүгнэлтийг шүүх хуралдаанд уншиж сонсгоно.

87 дугаар зүйл.Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга

Хэвлэх

87.1.Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга шүүх хуралдаан явуулах байр, танхимыг бэлтгэх, шүүх хуралдааны ирцийг бүртгэж шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүнд танилцуулах, шүүх хуралдааны тэмдэглэл хөтлөх, шүүх хуралдааны явцыг дуу болон дүрс бичлэгээр баталгаажуулах, шүүхийн шийдвэрийг хүргүүлэх, гүйцэтгэх хуудас олгох, хүргүүлэх, хэргийг цэгцэлж үдэх, архивт шилжүүлэх ажиллагааг хийж гүйцэтгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

88 дугаар зүйл.Шүүх хуралдаан

Хэвлэх

88.1.Хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэхээс бусад тохиолдолд хэргийг гагцхүү шүүх хуралдаанаар хянан шийдвэрлэнэ.

89 дүгээр зүйл.Шүүх хуралдаан даргалагч, түүний эрх, үүрэг

Хэвлэх

89.1.Шүүх хуралдааныг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс томилогдсон шүүгч даргална.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

89.2.Шүүх хуралдаан даргалагч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг хуулийн дагуу явуулах, хэргийн оролцогч эрх, үүргээ хэрэгжүүлэх, мэтгэлцэх зарчмыг хангах, шүүх хуралдааны дэгийг сахиулах талаар шаардлагатай арга хэмжээг авна.

90 дүгээр зүйл.Шүүх хуралдааны нийтлэг журам

Хэвлэх

90.1.Шүүх хуралдааны танхимд байгаа бүх хүн шүүхийг хүндэтгэх, хуралдааны танхимд тогтоосон журмыг сахих, хуралдаан даргалагчийн шийдвэрт захирагдах үүрэгтэй.

90.2.Шүүх хуралдаанд оролцогч мэдүүлэг, тайлбар өгөх, дүгнэлт гаргахдаа суудлаасаа босно. Хуралдаанд оролцогч өвчний улмаас хуралдаан даргалагчийн зөвшөөрлөөр суугаагаараа үг хэлэх буюу мэтгэлцэхэд оролцож болно.

90.3.Шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч хуралдааны танхимд орж ирэх, шүүхийн шийдвэрийг уншиж сонсгох үед танхимд байгаа бүх хүн суудлаасаа босно.

90.4.Шүүх хуралдааны журам зөрчсөн этгээдэд эхний удаа шүүх хуралдаан даргалагч урьдчилан сануулна. Дахин зөрчил гаргасан этгээдийг шүүх хуралдаан даргалагч шүүх хуралдааны танхимаас гаргаж энэ тухай шүүх хуралдааны тэмдэглэлд тусгуулж, хууль тогтоомжид заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

90.5.Зөрчлийн улмаас хэргийн оролцогч, гэрч, шинжээчийг шүүх хуралдааны танхимаас гаргасан тохиолдолд шүүх хуралдааныг хуралдаан даргалагчийн захирамжаар тодорхой хугацаагаар хойшлуулах, эсхүл тэдгээрийн тайлбар, мэдүүлгийг сонсохгүйгээр хэргийг хянан шийдвэрлэх боломжтой гэж шүүх хуралдаан даргалагч буюу шүүгч үзвэл үргэлжлүүлэн явуулна. Уг этгээд хүсвэл шүүх хуралдааны үйл ажиллагааны талаар тэмдэглэлээс танилцуулж болно.

91 дүгээр зүйл.Татгалзан гарах үндэслэл

Хэвлэх

91.1.Шүүгч дараахь үндэслэл байвал хэрэг хянан шийдвэрлэхэд оролцож болохгүй:

91.1.1.урьд нь уг хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч, эвлэрүүлэн зуучлагч, иргэдийн төлөөлөгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, гэрч, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрчийн хувиар оролцсон;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

91.1.2.уг хэргийн болон шүүх хуралдааны оролцогчийн гэр бүл, төрөл, садан бол, эсхүл шүүх бүрэлдэхүүнд хоорондоо гэр бүлийн болон төрөл, садангийн холбоотой хүмүүс орсон байвал;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

91.1.3.хэргийн оролцогчтой хувийн харилцаатай, түүнчлэн уг хэргийг шударгаар шийдвэрлэж чадах эсэх талаар үндэслэл бүхий эргэлзээ байвал;

/Энэ заалтад 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

91.1.4.ашиг сонирхлын зөрчил үүсэж болзошгүй нөхцөл байдал бий болсон бол.

/Энэ заалтыг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

91.2.Энэ хуулийн 84 дүгээр зүйл, 91.1-д зааснаас бусад үндэслэлээр шүүгчийг татгалзаж үл болно.

91.3.Энэ хуулийн 91.1-д заасан үндэслэл иргэдийн төлөөлөгч, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргад нэгэн адил хамаарна.

91.4.Шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч энэ хуулийн 91.1-д зааснаас гадна дараахь тохиолдолд шүүх хуралдаанд оролцож болохгүй:

91.4.1.албан тушаалын буюу бусад байдлаар хэргийн оролцогч нь шинжээч, орчуулагч, хэлмэрчид нөлөөлж болох байвал;

91.4.2.урьд түүний хийсэн шалгалтын материал уг хэргийн үндэс болсон бол.

92 дугаар зүйл.Татгалзан гаргах хүсэлт гаргах

Хэвлэх

92.1.Энэ хуулийн 91 дүгээр зүйлд заасан татгалзан гарах үндэслэл байвал шүүгч, иргэдийн төлөөлөгч, шинжээч, орчуулагч,хэлмэрч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга энэ тухайгаа шүүх хуралдаан эхлэхээс өмнө, эсхүл татгалзан гарах үндэслэл шүүх хуралдааны явцад тогтоогдвол тухайн үед нь мэдэгдэж татгалзан гарах үүрэгтэй.

92.2.Энэ хуулийн 91 дүгээр зүйлд заасан үндэслэлээр шүүгч, иргэдийн төлөөлөгч, шинжээч, орчуулагч,хэлмэрч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргыг татгалзан гаргах тухай хүсэлтийг зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч, иргэдийн төлөөлөгч гаргаж болно. Дээр дурдсан этгээд шүүх хуралдаан эхлэхээс өмнө, эсхүл татгалзан гарах үндэслэл шүүх хуралдааны явцад тогтоогдвол тухайн үед нь мэдэгдэх үүрэгтэй.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

92.3.Татгалзан гаргах тухай хүсэлт гарвал шүүх хэргийн оролцогчийн санал, түүнчлэн татгалзан гаргагдаж байгаа этгээд хүсвэл түүний тайлбарыг сонсоно.

92.4.Татгалзан гаргах тухай асуудлыг хүлээн авах эсэхийг шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч зөвлөлдөх тасалгаанд хэлэлцэж, тогтоол буюу захирамж гаргаж шийдвэрлэнэ.

92.5.Шүүгчийг татгалзан гаргах тухай асуудлыг үндэслэлтэй эсэхийг түүнийг байлцуулахгүйгээр шүүх бүрэлдэхүүний бусад шүүгчид шийдвэрлэнэ. Санал тэнцвэл шүүгчийг татгалзан гаргасанд тооцно.

92.6.Хэд хэдэн буюу хэргийг дангаар шийдвэрлэж байгаа шүүгчийг, түүнчлэн шүүх бүрэлдэхүүнийг татгалзан гаргах хүсэлтийг тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгч шийдвэрлэж захирамж гаргана.

92.7.Шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргыг татгалзан гаргах тухай хүсэлтийг хэргийг хэлэлцэж байгаа шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч шийдвэрлэнэ.

92.8.Ерөнхий шүүгч дангаар хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад түүнийг татгалзсан буюу тухайн шүүхийн бүх шүүгчдийг татгалзсан бол шүүгчдийн зөвлөлгөөн олонхийн саналаар шийдвэрлэн тогтоол гаргана.

93 дугаар зүйл.Шүүгчийг татгалзан гаргасны үр дагавар

Хэвлэх

93.1.Шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгчийг татгалзан гаргах хүсэлтийг хангасан бол хэргийг өөр шүүх бүрэлдэхүүн, шүүгч шийдвэрлэнэ.

93.2.Тухайн шүүхийн бүх шүүгчийг татгалзан гаргасан, эсхүл бүх шүүгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд урьд оролцож дахин оролцох боломжгүй болсон тохиолдолд хэргийг адил шатны өөр шүүхээр шийдвэрлүүлэхээр тухайн шатны Ерөнхий шүүгч захирамж гаргаж шилжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2016 оны 5 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

93.3.Энэ хуулийн 93.2-т зааснаар хэрэг шилжиж ирсэн тохиолдолд зохих хуваарийн дагуу шүүгч хүлээн авч хянан шийдвэрлэнэ.

94 дүгээр зүйл.Шийдвэрийг зөвлөлдөх тасалгаанд гаргах

Хэвлэх

94.1.Бүх шатны шүүх шийдвэрээ зөвлөлдөх тасалгаанд гаргана.

94.2.Зөвлөлдөх тасалгаанд хэргийг хянан шийдвэрлэх талаар шүүх бүрэлдэхүүний гаргасан санал нууц байна.

95 дугаар зүйл.Санал хураах

Хэвлэх

95.1.Шүүх бүрэлдэхүүн асуудал бүрийг олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ.

95.2.Шүүх хуралдаан даргалагч өөрийн саналыг бусад шүүгчдийн дараа гаргана.

95.3.Хэрэг хянан шийдвэрлэхэд шүүгч саналаа өгөхөөс татгалзах эрхгүй.

96 дугаар зүйл.Шүүх хуралдааны тэмдэглэл

Хэвлэх

96.1.Шүүх хуралдааны тэмдэглэлд хуралдааныг хэзээ, хаана хийсэн, эхэлсэн, дууссан цаг, шүүх бүрэлдэхүүн, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргын овог, эцгийн нэр, нэр, хэргийн ба шүүх хуралдааны оролцогчдын овог, эцгийн нэр, нэр, хаяг, тэдний ирц болон тэдэнд эрх, үүргийг тайлбарласан байдал, хэргийн ба шүүх хуралдааны оролцогчдын тайлбар, тэдгээрийн мэтгэлцээн, шинжээчийн тайлбар, гэрчийн мэдүүлэг, нотлох баримтыг шинжилсэн байдал, шүүх бүрэлдэхүүн, шүүгчээс хэргийн талаар асууж тодруулсан байдал, шүүхийн шийдвэрийн агуулга, түүнд гомдол гаргах хугацаа, журмыг тайлбарласан байдлыг бичнэ.

96.2.Шүүх хуралдаан дууссан өдрөөс хойш 3 хоногийн дотор тэмдэглэлийг бэлэн болгоно. Тэмдэглэлд шүүх хуралдаан даргалагч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга гарын үсэг зурна.

96.3.Шүүх хуралдааны тэмдэглэл алдаатай бичигдсэн бол шүүх хуралдаан даргалагч буюу шүүх хуралдааны оролцогчийн хэн нэгний санал болгосноор түүнд 3 хоногийн дотор засвар хийж, энэ тухай тэмдэглэлд тусгаж, шүүгч гарын үсэг зурж баталгаажуулна.

97 дугаар зүйл.Мөнгөн торгууль оногдуулах журам

Хэвлэх

97.1.Хуульд зааснаар торгууль оногдуулж болох зөрчлийг шүүх хуралдаан дээр гаргасан бол уг хэргийг хянан шийдвэрлэж буй шүүх тогтоол, шүүгч шийтгэвэр гарган зөрчил гаргасан этгээдийг зуун мянга хүртэл төгрөгөөр торгоно.

97.2.Энэ хуулийн 97.1-д зааснаас бусад тохиолдолд торгууль оногдуулах асуудлыг шүүгч зөрчил гаргасан этгээдийг дуудан ирүүлж шийдвэрлэнэ. Хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр түүний ирээгүй явдал шийтгэвэр гаргахад саад болохгүй.

АРАВДУГААР БҮЛЭГ

Анхан шатны шүүх хуралдааны дэг

98 дугаар зүйл.Шүүх хуралдааныг нээх

Хэвлэх

98.1.Шүүх хуралдаан даргалагч шүүх хуралдааныг нээж, ямар хэрэг хянан шийдвэрлэх гэж байгааг зарлан мэдэгдэж, танхимд байгаа хүмүүст суухыг зөвшөөрнө.

99 дүгээр зүйл.Шүүх хуралдааны ирц ба түүнд оролцох эрхийг шалгах

Хэвлэх

99.1.Шүүх хуралдааны ирцийг нарийн бичгийн дарга бүртгэж, ирээгүй этгээдэд мэдэгдэх хуудсыг гардуулан өгсөн эсэх, ямар шалтгаанаар ирээгүй болохыг даргалагчид илтгэн танилцуулна.

99.2.Шүүх оролцогчтой нэг бүрчлэн танилцаж, төлөөлөгчийн бүрэн эрхийг шалгана.

100 дугаар зүйл.Зохигч, оролцогч шүүх хуралдаанд ирээгүйгээс гарах холбогдол

Хэвлэх

100.1.Нэхэмжлэгч өөрөө болон төлөөлөгч, өмгөөлөгчийнхөө эзгүйд шүүх хуралдааныг хийх талаар шүүхэд бичгээр хүсэлт ирүүлсэн бол тэдгээрийг оролцуулахгүйгээр хэргийг хянан шийдвэрлэж болно.

100.2.Харин нэхэмжлэгч, түүний төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нь хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүх хуралдаанд ирээгүй бол хариуцагчийн хүсэлтээр шүүх хэргийн нотлох баримт болон бусад нөхцөл байдлыг харгалзан түүний эзгүйд хянан шийдвэрлэх, эсхүл нэхэмжлэлийг буцаана. Нэхэмжлэлийг буцаасан тохиолдолд шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

100.3.Хариуцагч, түүний төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүх хуралдаанд ирээгүй бол нэхэмжлэгч хэргийг түүний эзгүйд хянан шийдвэрлэх талаар хүсэлт гаргаж болно. Энэ тохиолдолд шүүх нэхэмжлэгчээс гаргасан тайлбар болон бусад баримт нотолгоог үндэслэн хэргийг хянан шийдвэрлэнэ.

100.4.Энэ хуулийн 100.2, 100.3-т зааснаар хэргийг зохигч талын эзгүйд хянан шийдвэрлэх тухай хүсэлтийг нэхэмжлэгч, хариуцагчийн аль аль нь гаргаагүй байсан ч хэргийг тухайн үед цугларсан нотлох баримт болон бусад нөхцөл байдлыг харгалзан шүүх шийдвэрлэж болно. Ингэхдээ зохигч талуудаас урьд гаргасан тайлбарыг шүүх хуралдаан дээр гаргасантай адилтгаж үзнэ.

100.5.Зохигч талын аль аль нь шүүх хуралдаанд хүрэлцэн ирээгүй бол шүүх энэ хуулийн 100.4-т заасны дагуу шийдвэрлэж болно.

100.6.Хэргийг зохигч талын эзгүйд шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэрт энэ хуулийн 120.2-т заасан хугацаанд давж заалдах гомдол гаргаагүй бол түүнийг ердийн журмаар биелүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

100.7.Хэргийг зохигч талын эзгүйд шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэрт ердийн журмаар давж заалдах гомдол гаргана.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

100.8.Томилогдсон иргэдийн төлөөлөгч энэ хуулийн 76.1.2-т заасны дагуу мэдэгдсээр байхад хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүх хуралдаанд ирээгүй бол зохигчийн зөвшөөрлөөр түүний эзгүйд шүүх хуралдаан явуулж болно. Харин зохигчийн аль нэг нь үүнийг зөвшөөрөөгүй бол шүүх хуралдааныг хойшлуулна.

101 дүгээр зүйл.Орчуулагч, хэлмэрчийн үүргийг тайлбарлах

Хэвлэх

101.1.Шүүх хуралдаан даргалагч орчуулагч, хэлмэрчид түүний үүрэг, буруу орчуулж, хэлмэрчилбэл хүлээлгэх хариуцлагыг сануулж, шүүх хуралдааны тэмдэглэлд гарын үсэг зуруулна.

102 дугаар зүйл.Гэрчийг гаргах

Хэвлэх

102.1.Шүүх хуралдаанд дуудагдсан гэрчийг шүүх хуралдааны танхимаас түр гаргана.

102.2.Гэрчүүдийг хооронд нь харилцуулахгүй байлгах талаар шүүх хуралдаан даргалагч арга хэмжээ авна.

103 дугаар зүйл.Шүүх бүрэлдэхүүнийг зарлах ба татгалзан гаргах эрхийг тайлбарлах

Хэвлэх

103.1.Шүүх хуралдаан даргалагч шүүх бүрэлдэхүүнийг зарлан, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч, иргэдийн төлөөлөгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргыг танилцуулж, тэдгээрийг татгалзан гаргах эрхтэйг зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгчид тайлбарлан өгнө.

103.2.Татгалзан гаргах хүсэлт гарвал түүнийг энэ хуулийн 92 дугаар зүйлд заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

104 дүгээр зүйл.Хэргийн оролцогчийн эрх, үүргийг тайлбарлах

Хэвлэх

104.1.Шүүх хуралдаан даргалагч хэргийн оролцогчдод хуульд заасан эрх, үүргийг нь тайлбарлан өгнө.

105 дугаар зүйл.Хэргийн оролцогчоос гаргасан хүсэлтийг шийдвэрлэх

Хэвлэх

105.1.Шинэ нотлох баримт бүрдүүлэх ба хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдсон бусад асуудлын талаар хэргийн оролцогчоос гаргасан хүсэлтийг бусад оролцогчийн саналыг сонсмогц шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч даруй шийдвэрлэнэ.

105.2.Хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдолтой нэмэлт тайлбар, нотлох баримтыг урьд нь гаргах буюу санал болгох бололцоотой байсан боловч шүүх хуралдааны үед гаргасан нь хүндэтгэн үзэх шалтгаантай гэж шүүх үзвэл түүнийг хүлээн авч, шинжлэн судлах шаардлагатай бол шүүх хуралдааныг нэг удаа хойшлуулж болно.

106 дугаар зүйл.Хэрэг хэлэлцэж эхлэх

Хэвлэх

106.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа шүүх хуралдаан даргалагч буюу шүүгч хэргийн талаар танилцуулснаар эхэлнэ.

106.2.Нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээ дэмжиж байгаа эсэх, хариуцагч нэхэмжлэгчийн шаардлагыг зөвшөөрч байгаа эсэх, зохигч эвлэрэх хүсэлтэй байгаа эсэхийг шүүх хуралдаан даргалагч асууж тодруулна. Зохигчид эвлэрэх хүсэлтэй байгаа тохиолдолд эвлэрүүлэн зуучлагчийн туслалцаа авах эсэхийг асууна.

/Энэ хэсгийн 2 дахь өгүүлбэрийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

106.3.Нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээ хариуцагчийн зөвшөөрөлгүйгээр татан авч болно.

106.4.Хариуцагч шүүхийн шийдвэр гарах хүртэл нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүлээн зөвшөөрөх буюу зохигч эвлэрч болно.

106.5.Энэ хуулийн 106.3, 106.4-т зааснаар нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэгчийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөн, зохигч эвлэрсэн нь бусдын эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг хөндөөгүй, хуульд харшлаагүй бол шүүх хариуцагчийн зөвшөөрөл, нэхэмжлэгчийн татгалзал, зохигчийн эвлэрлийг баталж, хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай шүүгч захирамж, шүүх тогтоол гаргана. Эдгээр тогтоол, захирамжид энэ хуулийн 74.4-т заасан зохицуулалт нэгэн адил хамаарна.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

106.6.Шүүхийн зардал, улсын тэмдэгтийн хураамжийг нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан бол нэхэмжлэгч, хариуцагч нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрсөн бол хариуцагч, зохигч эвлэрсэн бол нэхэмжлэгч, хариуцагчид хувааж хариуцуулахаар шүүхийн шийдвэрт заана.

107 дугаар зүйл.Зохигч, оролцогч мэтгэлцэх

Хэвлэх

107.1.Зохигч, хэргийн бусад оролцогч мэтгэлцэх, тайлбар гаргахын өмнө шүүх хуралдаан даргалагч тэдэнд эрх, үүрэг болон үнэн зөв тайлбар өгөхийг урьдчилан сануулна.

107.2.Нэхэмжлэгч, нэхэмжлэгчийн талд оролцож буй гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нэхэмжлэлийн шаардлага, маргааны үйл баримт, хариуцагчийн гэм бурууг нотолж, түүний татгалзлыг үгүйсгэж байгаа үндэслэлээ нотолно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

107.3.Хариуцагч, хариуцагчийн талд оролцож буй гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч нэхэмжлэлийн шаардлага, маргааны үйл баримтыг татгалзаж буй үндэслэлээ нотолж, нотлох баримтаа гаргана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

107.4.Бусдын эрх, эрх чөлөө, ашиг сонирхлыг хамгаалан хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож буй этгээд шүүх хуралдаанд тайлбар, нотлох баримтаа гаргана.

107.5.Талууд урьд бичгээр тайлбар гаргасан бол шүүх хуралдаан дээр тухайн тайлбараа танилцуулж болно.

108 дугаар зүйл.Нотлох баримтыг шинжлэх, асуулт тавих дараалал

Хэвлэх

108.1.Шүүх гэрч, шинжээчээс мэдүүлэг авах цугларсан бичмэл болон эд мөрийн баримтыг судлах, үзлэг хийх, бусад нотлох баримтыг шинжлэх дарааллыг тогтоож, эдгээр ажиллагааг энэ хуулийн 110-112 дугаар зүйлд заасан журмын дагуу явуулна.

108.2.Гэрч, зохигчийн тайлбар, шинжээчийн дүгнэлтээс шүүх хуралдаанд оролцогч дараахь дарааллаар асуулт тавина:

108.2.1.шүүх хуралдаан даргалагч;

108.2.2.шүүгч, иргэдийн төлөөлөгч;

108.2.3.нотлох баримт гаргаж буй этгээд;

108.2.4.нотлох баримтыг эсэргүүцэж буй этгээд.

109 дүгээр зүйл.Гэрчийн мэдүүлэг сонсох

Хэвлэх

109.1.Шүүх хуралдаан даргалагч гэрчийг шүүх хуралдааны танхимд оруулж, түүний үүрэг, хүлээлгэх хариуцлагыг урьдчилан сануулж, энэ тухай шүүх хуралдааны тэмдэглэлд гарын үсэг зуруулна.

109.2.Гэрч бүрийг тус тусад нь асууна. Мэдүүлэг өгч эхлээгүй байгаа гэрч шүүх хуралдааны ажиллагаа явагдаж байх үед шүүх хуралдааны танхимд байж болохгүй. Хэрэв мэдүүлэг өгсөн гэрчийг гарч явахыг шүүх хуралдаан даргалагч зөвшөөрөөгүй бол тэрээр шүүх хуралдаан дуустал танхимд байна.

109.3.Насанд хүрээгүй гэрчээс мэдүүлэг авахдаа эцэг, эх, харгалзан дэмжигч, эсхүл сурган хүмүүжүүлэгчийг байлцуулна. Түүний мэдүүлгийг шүүх сонсохдоо үнэн зөв мэдүүлэг өгөхөд нь нөлөөлж болохоор оролцогчийг шүүх хуралдааны танхимаас түр гаргаж болно. Ийнхүү гарсан этгээд шүүх хуралдааны танхимд буцаж ороход насанд хүрээгүй гэрчийн мэдүүлгийг түүнд танилцуулж, асуулт тавих боломж олгоно. Насанд хүрээгүй гэрчийн мэдүүлгийг сонссоны дараа түүнийг шүүх хуралдааны танхимаас гаргана.

109.4.Шүүгч гэрчээс мэдүүлгийг урьдчилан авах, эсхүл давтан асууж болно.

110 дугаар зүйл.Бичмэл, цахим болон эд мөрийн баримтыг шинжлэх

/Энэ зүйлийн гарчигт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

Хэвлэх

110.1.Шүүх хэрэгт цугларсан эд мөрийн баримт болон баримт бичгийг судалж, шаардлагатай бол хэргийн оролцогч, гэрч, шинжээчийн хүсэлтээр бичмэл, цахим нотлох баримтыг шүүх хуралдаанд уншиж сонсгон, эд мөрийн баримтыг танилцуулна.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

110.2.Хуульд заасан төрийн болон албаны нууц, байгууллагын нууц, хүний эмзэг мэдээлэлтэй холбогдсон баримтыг шүүх хуралдаанд танилцуулахгүй. Захидал харилцааны мэдээллийг хамгаалахын тулд хувийн захидал бичгийг тухайн этгээдийн зөвшөөрөлтэйгөөр нээлттэй шүүх хуралдаанд уншин сонсгож болно. Хэрэв зөвшөөрөл аваагүй бол хувийн захидал, бичгийг уншин сонсгох ба шинжлэх явдлыг хаалттай шүүх хуралдаанаар гүйцэтгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

110.3.Хэрэгт байгаа бичмэл, цахим баримт хуурамч болох нь мэдэгдвэл тийнхүү хуурамч болохыг мэдсэн этгээд уг баримтыг нотлох баримтаас хасахыг шүүхээс хүсч болно. Бичмэл, цахим баримт хуурамч гэж мэдэгдсэн этгээд тэр тухайгаа нотлох үүрэгтэй. Бичмэл, цахим баримт хуурамч болох тухай мэдээллийг шалгахын тулд шүүх шинжилгээ хийлгэх буюу бусад нотлох баримт шаардан авч болно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

110.4.Бичмэл, цахим баримт хуурамч байсан нь тогтоогдвол шүүх түүнийг нотлох баримтаас хасах бөгөөд хэргийн оролцогч шаардлагатай гэж үзвэл  эрх бүхий байгууллагад хуурамч бичиг баримтын талаар гомдол гаргаж болно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

111 дүгээр зүйл.Шинжээчийн дүгнэлт сонсгох

Хэвлэх

111.1.Шинжээчийн дүгнэлтийг шүүх хуралдаанд уншиж сонсгоно.

111.2.Шинжээч шүүх хуралдаанд оролцож байгаа бол өөрийн дүгнэлтийг тайлбарлана. Дараа нь шинжээчид асуулт тавьж болно.

111.3.Шүүх шинжээчийн дүгнэлт бүрэн бус, эсхүл шинжилгээ хийлгэж байгаа асуудалтай холбоотой шинэ нөхцөл байдал бий болсон, эсхүл үндэслэлгүй, эсхүл үндэслэлтэй эсэх нь эргэлзээтэй гэж үзвэл Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн 27, 28 дугаар зүйлд заасан нэмэлт, эсхүл дахин шинжилгээ хийлгэж болно.

/Энэ хэсгийг 2022 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

112 дугаар зүйл.Хэргийн оролцогчоос нэмж тодруулах

Хэвлэх

112.1.Нотлох баримт шинжлэн судалсны дараа шүүх хуралдаан даргалагч нэмж тодруулах зүйл байгаа эсэхийг зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгчөөс асууна.

113 дугаар зүйл.Иргэдийн төлөөлөгч дүгнэлт гаргах

Хэвлэх

113.1.Иргэдийн төлөөлөгч маргааны үйл баримт, зохигчийн гэм буруугийн талаар дүгнэлтээ бичгээр гаргана. Эрүүл мэндийн болон хүндэтгэн үзэх бусад шалтгааны улмаас бичгээр гаргах боломжгүй бол энэ тухай шүүх хуралдааны тэмдэглэлд тэмдэглүүлж, амаар дүгнэлт гаргаж болно.

113.2.Иргэдийн төлөөлөгч дүгнэлтээ шүүх хуралдаанд уншиж сонсгоно.

114 дүгээр зүйл.Шүүх бүрэлдэхүүн зөвлөлдөх тасалгаанд орох

Хэвлэх

114.1.Шүүх хуралдаан даргалагч шүүх хуралдаан завсарласныг мэдэгдэж, шүүх бүрэлдэхүүн шийдвэрээ гаргахын тулд зөвлөлдөх тасалгаанд орно.

114.2.Шүүх хуралдааны завсарлагаар зохигчийг гарч явахыг хориглоно.

114.3.Хэргийг 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэйгээр шийдвэрлэж байгаа бол олонхийн саналаар шийдвэр гаргана.

114.4./Энэ хэсгийг 2004 оны 5 дугаар сарын 7-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсугай/

АРВАН НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Шийдвэр, түүнийг гаргах

115 дугаар зүйл.Шийдвэр

Хэвлэх

115.1.Анхан шатны шүүхээс хэрэг хянан шийдвэрлээд гаргасан баримт бичгийг шийдвэр гэнэ.

115.2.Анхан шатны шүүх хэргийн талаар дараахь шийдвэрийн аль нэгийг гаргана:

115.2.1.нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангах;

115.2.2.нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, үлдсэнийг нь хэрэгсэхгүй болгох;

115.2.3.нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох.

116 дугаар зүйл.Монгол Улсын нэрийн өмнөөс шийдвэр гаргах

Хэвлэх

116.1.Шийдвэрийг Монгол Улсын нэрийн өмнөөс гаргана.

116.2.Шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байна.

116.3.Шийдвэрийг анхан шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцэгдсэн нотлох баримтын үндсэн дээр гаргана.

117 дугаар зүйл.Хэргийг хэрэгсэхгүй болгох

Хэвлэх

117.1.Энэ хуулийн 65.1.9-д заасан үндэслэл иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш, 65.1.1, 65.1.3-65.1.8, 65.1.10-д заасан үндэслэл хэргийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцэх үед тогтоогдвол хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно. Энэ тухай шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

118 дугаар зүйл.Шийдвэрийн агуулга

Хэвлэх

118.1.Шийдвэр удиртгал, тодорхойлох, үндэслэх, тогтоох хэсгээс бүрдэнэ.

118.2.Удиртгал хэсэгт шийдвэрийг хэзээ, хаана ямар шүүх гаргаж байгаа, шүүх бүрэлдэхүүн болон шүүгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, хэргийн оролцогч болон шүүх хуралдааны оролцогчдыг нэрлэн заана.

118.3.Тодорхойлох хэсэгт нэхэмжлэлийн шаардлага, нэхэмжлэгчийн тайлбар, хариуцагчийн татгалзал, тайлбар, зохигчийн төлөөлөгч гуравдагч этгээд, түүний төлөөлөгчийн тайлбарын агуулгыг заана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

118.4.Үндэслэх хэсэгт хэрэгт байгаа болон шүүх хуралдаанаар хэлэлцэгдэж, хэргийг хянан шийдвэрлэхэд үндэс болсон нотлох баримтын хууль зүйн болон бодит үндэслэл, түүнийг шүүхээс хэрхэн үнэлж байгаа тухай заана.

118.5.Тогтоох хэсэгт хэргийг хянан шийдвэрлэхэд баримталсан хуулийн нэр, зүйл, хэсэг, заалтыг тодорхой зааж, шүүхэд гаргасан нэхэмжлэл болон сөрөг нэхэмжлэлийг хангасан, эсхүл зарим хэсгийг хангаж, заримыг хэрэгсэхгүй болгосон, нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосон, мөн улсын тэмдэгтийн хураамж, шүүхийн зардал төлүүлэх, эд мөрийн баримтыг хэрхэх, хэрэгт хэд хэдэн нэхэмжлэгч, хариуцагч оролцсон бол нэхэмжлэгч, хариуцагч бүр ямар эрх эдэлж, үүрэг хүлээхийг тусгана. Шийдвэр гүйцэтгэх арга, журмыг зааж, хүний орон байр, бусад газарт нэвтрэх, төлбөр төлөгчийн бие, орон байр, бусад газар, эд хөрөнгөд үзлэг, нэгжлэг хийх, эд хөрөнгө битүүмжлэх, албадан барьцаалах, хураах, шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа явуулахад шаардагдах бусад зөвшөөрөл олгоно.

/Энэ хэсэгт 2017 оны 6 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ хэсэгт 2018 оны 4 дүгээр сарын 12-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

118.6.Энэ хуулийн 118.5-д заасан тогтоох хэсэг захиран тушаах хэлбэртэй байна.

119 дүгээр зүйл.Шийдвэрийг танилцуулах, гардуулах

Хэвлэх

119.1.Шүүх хуралдаан даргалагч шийдвэрийн тогтоох хэсгийн агуулгыг танилцуулж, шаардлагатай бусад асуудлыг тайлбарлан шүүх хуралдааныг хаана.

119.2.Шийдвэр танилцуулан сонсгомогц хүчинтэй болно.

119.3.Шийдвэр хүчинтэй болсон өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор шийдвэрийн агуулгыг энэ хуулийн 118 дугаар зүйлд заасны дагуу бүрэн эхээр нь бичгээр үйлдэж, шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн гарын үсэг зурна.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

119.4.Шүүх хуралдаанд оролцсон тал энэ хуулийн 119.3-т заасан хугацаа өнгөрснөөс хойш 14 хоногийн дотор шүүхэд хүрэлцэн ирж шийдвэрийг өөрөө гардан авна.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

119.5.Хэргийг зохигчийн оролцоогүйгээр шийдвэрлэсэн бол шүүх шийдвэрийг энэ хуулийн 119.4-т заасан хугацаанд зохигчид гардуулна. Ийнхүү гардуулах боломжгүй бол шүүх уг хугацаа өнгөрснөөс хойш 7 хоногийн дотор зохигчийн оршин суугаа /оршин байгаа/ газар болон ажилладаг байгууллагын нь аль нэг хаягаар баталгаат шуудангаар, эсхүл шүүхийн ажилтнаар хүргүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

119.6.Энэ хуулийн 119.5-д заасны дагуу хүргүүлснийг гардан авсанд тооцох бөгөөд шүүхийн шийдвэрийг хүргүүлэхдээ энэ хуулийн 77.6-д заасан журмыг баримталж болно.

119.7.Энэ хуулийн 119.4-т заасны дагуу шийдвэрийг гардан аваагүй нь гомдол гаргах хугацааг хуульд заасан журмын дагуу тоолоход саад болохгүй.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

119.8.Шүүхийн буруутай үйл ажиллагааны улмаас энэ хуулийн 119.4-т заасан хугацаа өнгөрсөн тохиолдолд энэ хуулийн 119.7 дахь хэсгийн заалт хамаарахгүй. Энэ тохиолдолд шийдвэрийг энэ хуулийн 119.5-д заасан журмын дагуу хүргүүлж, хугацааг энэ хуулийн 119.6-д заасны дагуу тоолно.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Дээрх 119 дүгээр зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

120 дугаар зүйл.Шүүхийн шийдвэр хуулийн хүчин төгөлдөр болох, шүүхийн шийдвэрт гомдол гаргах

Хэвлэх

120.1.Анхан шатны шүүхийн шийдвэр дараахь тохиолдолд хуулийн хүчин төгөлдөр болно:

120.1.1.энэ хуулийн 120.2-т заасан хугацаанд давж заалдах гомдол гаргаагүй;

120.1.2.давж заалдах гомдол гаргасан бөгөөд давж заалдах шатны шүүх гомдлыг хянаад энэ хуулийн 167.1.1 - 167.1.3-т заасны дагуу гаргасан магадлалд хяналтын журмаар гомдол гаргаагүй, эсхүл гомдол гаргасан боловч гомдлыг хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээс татгалзах тогтоол гаргасан бол;

/Энэ заалтад 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

120.1.3.давж заалдах шатны шүүхийн магадлалд хяналтын журмаар гомдол гаргасан бөгөөд хяналтын шатны шүүх гомдлыг хянаад энэ хуулийн 176.2.1-176.2.3-т заасан тогтоол гаргасан бол.

120.2.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор аймаг, нийслэлийн шүүхэд давж заалдах гомдол гаргаж болно.

120.3.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 120.2-т заасан хугацааг хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар хэтрүүлсэн бол хугацаа сэргээлгэх хүсэлтийг анхан шатны шүүхэд гаргах ба хүсэлтийг хангах эсэхийг шүүгч захирамж гарган шийдвэрлэнэ.

120.4.Зохигч ба хэргийн бусад оролцогч, түүнчлэн тэдгээрийн эрх залгамжлагч шүүхээр нэгэнт хянан шийдвэрлэгдсэн маргааны талаар шүүхэд дахин нэхэмжлэл гаргах буюу шүүхээс нэгэнт тогтоогдсон үйл баримт, эрх зүйн харилцаа, иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх өөр ажиллагааны талаар маргах эрхгүй.

/Дээрх 120 дугаар зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

121 дүгээр зүйл.Шийдвэрийг тайлбарлах

Хэвлэх

121.1.Шаардлагатай тохиолдолд хэрэг хянан шийдвэрлэсэн шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүн хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр гагцхүү уг шийдвэрийг биелүүлж эхлэхээс өмнө түүний хууль зүйн үндэслэлийг аман, эсхүл бичгийн хэлбэрээр тайлбарлаж болно.

122 дугаар зүйл.Давж заалдах болон хяналтын журмаар гомдол гарснаас үүсэх үр дагавар

Хэвлэх

122.1.Давж заалдах болон хяналтын журмаар гомдол гаргасан бол тэдгээрийг хянан шийдвэрлэх хүртэл шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа явагдахгүй.

122.2.Давж заалдах журмаар гомдол гаргасан бол хэрэг хянан шийдвэрлэх хүртэлх хугацаанд энэ хуулийн 69 дүгээр зүйлд зааснаар урьд нь авсан шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах арга хэмжээ хүчинтэй хэвээр байна.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

122.3.Хяналтын журмаар гомдол гаргасан бол хэргийг хэлэлцүүлэхээс татгалзах тогтоол гарах, эсхүл хяналтын шатны шүүх хуралдааны тогтоол хүчин төгөлдөр болох хүртэлх хугацаанд энэ хуулийн 69 дүгээр зүйлд зааснаар урьд нь авсан шийдвэрийн биелэлтийг баталгаажуулах арга хэмжээ хүчинтэй хэвээр байна.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

123 дугаар зүйл.Шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, тэдгээрийг гаргах

Хэвлэх

123.1.Хэрэг хянан шийдвэрлэж энэ хуулийн 115, 116 дугаар зүйлд зааснаар шийдвэр гаргаснаас бусад тохиолдолд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулах, хэргийг хэрэгсэхгүй болгохтой холбогдуулан шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

123.2.Шүүхийн тогтоолыг шүүх бүрэлдэхүүнээр хэргийг хянан шийдвэрлэж байгаа үед, харин захирамжийг шүүгч дангаар хэрэг хянан шийдвэрлэж байгаа үед буюу шүүх хуралдааны бус үед гаргана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

123.3.Шүүх хуралдааныг хойшлуулах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг түдгэлзүүлэх, сэргээн явуулах, татгалзан гаргах тухай хүсэлтийг шийдвэрлэх болон шүүх хуралдааны бусад үед хянан шийдвэрлэж байгаа асуудлаар шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжийг бичгээр гаргана. Бусад асуудлаар шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжийг шүүх хуралдааны тэмдэглэлд тусган амаар гаргаж болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

124 дүгээр зүйл.Шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжийг хүчингүй болгох буюу өөрчлөх

Хэвлэх

124.1.Энэ хуулийн 123.1-д заасны дагуу гаргасан шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж илт үндэслэл муутай бол тухайн шүүх бүрэлдэхүүн тогтоол, шүүгч захирамж гарган хүчингүй болгох, эсхүл өөрчилж болно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

АРВАН ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

125 дугаар зүйл.Гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

125.1.Гэр бүлийн эрх зүйн харилцаанаас үүссэн маргааныг энэ бүлэгт өөрөөр заагаагүй бол энэ хуульд заасны дагуу ердийн журмаар шийдвэрлэнэ.

125.2.Эвлэрүүлэн зуучлалын тухай хуулийн 28 дугаар зүйлд заасан үндэслэлээр эвлэрүүлэн зуучлал дуусгавар болж, шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан бол энэ хуульд заасны дагуу шүүх ердийн журмаар шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

125.3.Энэ хуулийн 125.2-т заасан үндэслэлээр хэргийг ердийн журмаар хянан шийдвэрлэх явцад эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааг дахин явуулж болно.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

126 дугаар зүйл.Гэрлэлт цуцлуулах тухай нэхэмжлэл

Хэвлэх

126.1.Гэрлэлт цуцлуулах тухай нэхэмжлэлийг хариуцагчийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана.

126.2.Нэхэмжлэгч бага насны хүүхэдтэй буюу тахир дутуу, хүндэтгэн үзэх бусад шалтгааны улмаас хариуцагчийн байгаа газар очиход бэрхшээлтэй байвал нэхэмжлэлийг өөрийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргаж болно.

126.3.Зохигч маргааныг хэний оршин суугаа газрын шүүхэд шийдвэрлүүлэхийг тохиролцон тогтоож болно.

126.4.Гэрлэлт цуцлуулах тухай нэхэмжлэлд гэрлэгчдийн овог, эцгийн нэр, нэр, гэрлэлтээ хэзээ, хаана бүртгүүлсэн, гэрлэлт цуцлуулах шалтгаан, насанд хүрээгүй хүүхэдтэй бол түүний нэр, төрсөн он, сар, өдөр, түүнчлэн насанд хүрээгүй хүүхдийг хүмүүжүүлэх, түүнд асрамж тогтоох, тэжээн тэтгэх болон эд хөрөнгийн талаархи хүсэлт, энэ талаар хоорондоо хэлэлцэн тохиролцсон гэрээ байгаа эсэхийг зааж, холбогдох нотлох баримтыг хавсаргана.

127 дугаар зүйл.Тэтгэвэр гаргуулах ба гэрлэгчдийн дундын эд хөрөнгө хуваах

Хэвлэх

127.1.Гэрлэлт цуцлах үед эхнэр буюу нөхөр нь хүнд өвчтэй, хөдөлмөрийн чадваргүй, эдийн засгийн хувьд зайлшгүй туслалцаа шаардлагатайгаас тэтгэвэр гаргуулах, хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө хуваах, насанд хүрээгүй хүүхдийг хэний асрамжинд үлдээх талаар гарсан маргааныг шүүх гэрлэлт цуцлах нэхэмжлэлтэй хамт шийдвэрлэж болно.

128 дугаар зүйл.Гэрлэгчдийн эд хөрөнгийн буюу тэжээн тэтгэх гэрээг биелүүлэх тухай шүүгчийн захирамж гаргах

Хэвлэх

128.1.Гэрлэгчид харилцан тохиролцож эд хөрөнгийн болон тэжээн тэтгэх тухай гэрээг тус тус байгуулсан бөгөөд тэдгээрийг сайн дураар биелүүлээгүй тохиолдолд аль нэг талын хүсэлтээр эдгээр гэрээг биелүүлэхтэй холбогдуулан шүүгч захирамж гаргана.

129 дүгээр зүйл.Гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх урьдчилсан арга хэмжээ

Хэвлэх

129.1.Шүүгч шаардлагатай гэж үзвэл гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэхдээ дараахь арга хэмжээг урьдчилан авахаар захирамж гаргаж болно:

129.1.1.насанд хүрээгүй хүүхэд болон хөдөлмөрийн чадваргүй эцэг, эхийг тэжээн тэтгүүлэх;

129.1.2.насанд хүрээгүй хүүхдийг эцэг, эхийн хэн нэг дээр байлгах;

129.1.3.гэрлэгчдийг тусдаа амьдрахыг даалгах;

129.1.4.гэрлэгч хэн нэгийг тэжээн тэтгүүлэх;

129.1.5.орон сууц болон хамтран өмчлөх дундын өмч, үл хөдлөх эд хөрөнгийг өмчлөх эрхийг бусдад шилжүүлэх, худалдах, бэлэглэх, захиран зарцуулахыг хориглох;

129.1.6.шүүхийн зардлын зохих хувийг урьдчилгаа болгон төлүүлэх;

129.1.7.зохигчид эвлэрүүлэн зуучлалын журмаар эвлэрэх хугацаа заах.

/Энэ заалтыг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

130 дугаар зүйл.Гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх урьдчилсан арга хэмжээг өөрчлөх, хүчингүй болгох, дуусгавар болгох

Хэвлэх

130.1.Шүүгч энэ хуулийн 129 дүгээр зүйлд заасан гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх урьдчилсан арга хэмжээг зохигчийн хүсэлтээр өөрчлөх, эсхүл хүчингүй болгож болно.

130.2.Гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх урьдчилсан арга хэмжээ дараахь нөхцөлд дуусгавар болсонд тооцно:

130.2.1.гэрлэгчид эвлэрч шүүгч эвлэрлийг баталсан захирамж гаргаж хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон;

130.2.2.гэрлэлт цуцлах, тэжээн тэтгэхтэй холбогдсон хэргийг хянан шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэр гарсан.

131 дүгээр зүйл.Гэрлэгчид шүүх хуралдаанд ирэх

Хэвлэх

131.1.Зохигчийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож байгаа ч гэсэн гэрлэгчид өөрсдөө шүүх хуралдаанд ирэх үүрэгтэй.

131.2.Гэрлэгчдийн хэн нэг нь хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар ирээгүй бол шүүх хуралдааныг хойшлуулж болно.

131.3.Гэрлэгчид хоёр дахь удаа хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй бол хэргийг хариуцагчийн байхгүйд хянан шийдвэрлэж болно. Харин нэхэмжлэгч ирээгүй тохиолдолд нэхэмжлэлийг буцаана.

131.4.Хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар өөрийгөө байхгүйд хэрэг хянан шийдвэрлэхийг хүсч энэ тухай бичгээр мэдэгдсэн бол нэхэмжлэгчийг оролцуулалгүй шүүх хуралдаанаар нэхэмжлэлийг хянан шийдвэрлэнэ.

132 дугаар зүйл.Гэрлэлт цуцлах тухай хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

132.1.Шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ гэрлэлт цуцлах болсон шалтгааныг тогтоох ба гэрлэгчдийг эвлэрүүлэх бүх талын арга хэмжээг авна.

132.2.Энэ хуулийн 132.1-д заасан эвлэрүүлэх арга хэмжээг зөвхөн нэг удаа хэрэглэнэ. Шүүхээс гадуур урьдчилан шийдвэрлэх журмын дагуу явуулсан эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа амжилтгүй болсон байх нь шүүхэд иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш гэр бүлийн маргааны талаар эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаанаас татгалзах үндэслэл болохгүй.

/Энэ хэсгийн 2 дахь өгүүлбэрийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

132.3.Гэрлэгчид эвлэрвэл шүүгч эвлэрлийг баталсан захирамж гаргаж хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно.

132.4.Харин Гэр бүлийн тухай хуульд заасны дагуу гэрлэгчид эвлэрэх боломжгүй буюу гэрлэгчдийн хэн нэгний байнгын хүчирхийлэл дарамтаас болж гэр бүлийн гишүүдийн амь нас, эрүүл мэнд болон хүүхдийн хүмүүжилд ноцтой аюул, хор уршиг учирч болзошгүй, эсхүл учирсан нь тогтоогдсон бол шүүгч энэ хуулийн 132.1-д заасан арга хэмжээг авалгүйгээр гэрлэлтийг цуцалж болно.

132.5.Гэрлэгчид шүүхээс эвлэрүүлэх арга хэмжээ авсан хугацаанд эвлэрээгүй бол шүүгч гэрлэлтийг цуцлах шийдвэр гаргана. Шүүгч гэрлэлт цуцлах тухай шийдвэр гаргахдаа хүүхдийг цаашид хүмүүжүүлэх талаар гэрлэгчдийн хооронд хэлэлцэн тохирсон зүйл байхгүй бол хүүхдийг эцэг буюу эхийн хэний нь асрамжид үлдээх, хамтран өмчлөх дундын өмчийг хуваах, хүүхдийн тэтгэлэг гаргуулах болон орон сууцны маргааны асуудлыг нэхэмжлэлийг үндэслэн хянан шийдвэрлэнэ. Хуульд заасан бол гэрлэлт цуцлахыг бүртгэхэд хураах улсын тэмдэгтийн хураамжийн хэмжээг шүүх тодорхойлж, түүнийг гэрлэгчдийн хэн нь ямар хэмжээгээр төлбөл зохихыг тогтооно.

132.6.Шүүх нэхэмжлэлийг хангавал гэрлэлт цуцлах тухай шийдвэр гаргана.

АРВАН ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ1

Ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагаатай холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

1321дугаар зүйл.Ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагаатай холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

1321.1.Шүүх ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагаатай холбогдолтой хэргийг энэ бүлэгт заасан журмын дагуу хянан шийдвэрлэнэ.

1321.2.Шүүх ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагаатай холбогдолтой хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ энэ бүлэгт өөрөөр заагаагүй бол энэ хуульд заасан хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг баримтлана.

1321.3.Нэхэмжлэгч ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагаатай холбогдолтой нэхэмжлэл гаргахдаа энэ хуулийн 57.1-д заасан тэмдэгтийн хураамжаас гадна дуудлага худалдааны анхны үнийн 5 хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгөн хөрөнгийг шүүхийн мэдэлд шилжүүлж, тусгай дансанд байршуулна.

1321.4.Шүүх нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангасан тохиолдолд энэ хуулийн 1321.3-т заасан мөнгөн хөрөнгийг нэхэмжлэгчид буцаан олгоно. Хэрэв шүүх нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаагүй бол мөнгөн хөрөнгийг улсын орлого болгоно.

1321.5.Ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагааг түдгэлзүүлэх тухай нэхэмжлэгчийн хүсэлтийг үндэслэн шүүгч захирамж гаргана.

1321.6.Шүүгч энэ хуулийн 1321.5-д заасан захирамж гаргасан бол захирамжийн хувийг нэхэмжлэгчид хүргүүлнэ. Уг захирамжийг үндэслэн ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагаа тухайн хэргийг шүүхээс хянан шийдвэрлэж дуустал түдгэлзэнэ.

1321.7.Шүүх ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулах ажиллагаатай холбогдолтой хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 30 хоногийн дотор хэргийг хянан шийдвэрлэх ба энэхүү хугацааг сунгахгүй.

1322дугаар зүйл.Ипотекийн зүйлийг албадан чөлөөлүүлэх тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

1322.1.Ипотекийн зүйлийг шүүхийн бус журмаар худалдан борлуулсан боловч зээлдэгч түүнийг чөлөөлөхөөс татгалзвал албадан чөлөөлүүлэх тухай үүрэг гүйцэтгүүлэгч шүүхэд хүсэлт гаргана.

1322.2.Үүрэг гүйцэтгүүлэгч энэ хуулийн 1322.1-д заасан хүсэлтийг гаргахдаа үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээ, эсхүл тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгийг өмчлөгч гэдгээ нотлох бусад баримтыг шүүхэд гаргаж өгнө.

1322.3.Шүүх ипотекийн зүйлийг албадан чөлөөлөх тухай шийдвэрийг 3 хоногийн дотор гаргах ба Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн алба шийдвэрийг биелүүлнэ.

/Дээрх "АРВАН ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ1"-ийг 2005 оны 7 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн, 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

1323 дугаар зүйл.Мөнгөн зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх этгээдээс олгох зээлийн гэрээтэй холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх

/Энэ зүйлийг 2022 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

Хэвлэх

1323.1.Шүүгч мөнгөн зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх этгээдээс олгох зээлийн гэрээтэй холбогдолтой хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ зохигчид эвлэрүүлэн зуучлалын журмаар эвлэрэх хугацаа зааж, нэхэмжлэлийг эвлэрүүлэн зуучлагчид шилжүүлэх арга хэмжээг урьдчилан авахаар захирамж гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2022 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

1323.2.Зохигчид эвлэрвэл шүүгч эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулсан захирамж гарган хэргийг хэрэгсэхгүй болгох бөгөөд талууд, зохигч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч давж заалдах, хяналтын журмаар гомдол гаргах, тухайн асуудлаар анхан шатны шүүхэд дахин нэхэмжлэл гаргах эрхгүй.

/Энэ хэсгийг 2022 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

1323.3.Энэ хуулийн 1323.1-д заасан эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа амжилтад хүрээгүй бол эвлэрүүлэн зуучлагч нэхэмжлэлийг шүүхэд шилжүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2022 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

АРВАН ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

Хэрэг хянан шийдвэрлэх онцгой ажиллагаа

133 дугаар зүйл.Онцгой ажиллагааны журмаар шийдвэрлэх хэргүүд

Хэвлэх

133.1.Шүүх дараахь хэргийг онцгой ажиллагааны журмаар хянан шийдвэрлэнэ:

133.1.1.эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдлыг тогтоох;

133.1.2.хүнийг сураггүй алга болсонд тооцох буюу нас барсан гэж зарлах;

133.1.3.сэтгэцийн өвчний улмаас хүнийг эрх зүйн чадамжгүй болон мансууруулах, сэтгэцэд нөлөөлөх бодис, согтууруулах ундаа байнга хэрэглэдгийн улмаас хязгаарлагдмал чадамжтай гэж тооцох;

133.1.4.хүүхэд үрчилснийг хүчингүйд тооцох;

133.1.5.асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчээр тогтоосныг хүчингүйд тооцох;

133.1.6.эрх олгосон бичиг баримтыг үрэгдүүлснээс алдагдсан эрхийг сэргээх;

133.1.7.иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд буруу бичигдсэнийг тогтоох;

133.1.8.иргэний хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх;

/Энэ заалтад 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

133.1.9.нэхэмжлэгчээс гаргасан хүсэлтийн дагуу хариуцагчийг эрэн сурвалжлах;

133.1.10.хуулийн этгээдийг дампуурсанд тооцох.

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

134 дүгээр зүйл.Онцгой ажиллагааны журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

134.1.Онцгой ажиллагааны журмаар шүүх хянан шийдвэрлэх хэргийг бусад хууль болон энэ бүлэгт өөрөөр заагаагүй бол энэ хуулиар тогтоосон ерөнхий журмын дагуу шийдвэрлэнэ.

134.2.Энэ хуулийн 133 дугаар зүйлд заасан хэргийг шүүх хүсэлт гаргасан этгээд, холбогдох хуулийн этгээд, иргэнд мэдэгдсэний үндсэн дээр тэдний хүсэлтийн дагуу хянан шийдвэрлэнэ.

134.3.Онцгой ажиллагааны журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад бусад иргэн, хуулийн этгээдийн эрх хөндөгдсөн тохиолдолд тэдгээр нь гуравдагч этгээдээр оролцож болно.

135 дугаар зүйл.Эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдал

Хэвлэх

135.1.Иргэн, хуулийн этгээдийн эдийн ба эдийн бус баялагтай холбоотой эрх үүсэх, өөрчлөгдөх, дуусгавар болоход шууд хамаарах үйл явдлыг эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдал гэнэ.

135.2.Эрх зүйн ач холбогдол бүхий дараахь үйл явдлыг шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмаар тогтооно:

135.2.1.садан, төрлийн холбоо;

135.2.2.бусдын асрамжинд байгаа эсэх;

135.2.3.төрөлт, үрчлэлт, гэрлэлт, гэрлэлт цуцлалт, нас баралтыг бүртгүүлсэн байдал;

135.2.4.эрх олгосон ямар нэгэн баримт бичиг /иргэний үнэмлэх, гэр бүлийн байдлыг бүртгэх байгууллагаас олгосон гэрчилгээнээс бусад/-т дурдсан овог, эцгийн нэр, нэр, төрсөн он, сар, өдөр нь иргэний үнэмлэх, төрсний гэрчилгээнд бичигдсэнтэй тохирохгүй байвал түүний жинхэнэ эзэмшигч нь мөн эсэх;

135.2.5.осол гэмтэл гарсан эсэх;

135.2.6.хүний ажиллаж байсан байдал;

135.2.7.хүүхдийн эцэг, эхийг тогтоох;

135.2.8.хүүхдээ тэжээн тэтгэх;

135.2.9.тэтгэлгийн хэмжээг өөрчлөн тогтоох;

135.2.10.гэрлэлтийг хүчин төгөлдөр бус, гэрлэлт цуцлалтыг хүчин төгөлдөр бус гэж тооцох;

135.2.11.хүүхэд асран хүмүүжүүлэх байгууллагад болон асран хүмүүжүүлэгчид шилжсэн хүүхэд, нийгмийн халамжийн байгууллагад шилжсэн хүний эд хөрөнгийг эрхлэн хамгаалагчид хариуцуулах;

135.2.12.эцэг, эх байх эрхийг хязгаарлах, хасах, сэргээх;

135.2.13.нас тогтоох;

135.2.14.тогтоох журмыг нь хуульд заагаагүй эрх зүйн ач холбогдол бүхий бусад үйл явдал.

135.3.Эдгээр үйл явдлыг батлах баримт бичгийг өөр журмаар олж авах боломжгүй буюу үрэгдсэн баримт бичгийг сэргээх боломжгүй болсон тохиолдолд шүүх хянан шийдвэрлэнэ.

136 дугаар зүйл.Эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдлыг тогтоолгох тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

136.1.Эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдлыг тогтоолгох тухай хүсэлтээ иргэн, хуулийн этгээд өөрийн оршин суугаа /оршин байгаа/ газрын, эсхүл тухайн үйл явдал болсон газрын шүүхэд гаргана.

136.2.Хорих ял эдэлж байгаа хүн эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдлыг тогтоолгох тухай хүсэлтээ ял эдэлж байгаа газрын нутаг дэвсгэрийн харьяалах шүүхэд гаргана.

136.3.Хүсэлтэд уг үйл явдлыг тогтоолгох гэж байгаа зорилгыг зааж уг үйл явдлыг тогтооход ач холбогдол бүхий баримт бичгийг олж авах буюу үрэгдсэн баримт бичгийг сэргээх боломжгүй болсныг нотлох баримтыг хавсаргана.

136.4.Энэ хуулийн 136.3-т заасан шаардлагыг биелүүлээгүй тохиолдолд шүүх хүсэлтийг хүлээн авахаас татгалзана.

136.5.Эрх зүйн ач холбогдол бүхий үйл явдлыг тогтоолгох тухай нэг зорилготой хоорондоо холбоотой хэд хэдэн хүсэлтийг шүүх нэгтгэж болно.

136.6.Хэрэв хүсэлт гаргагчид өөр өөр газар оршин суугаа бол тэдний сонгосон газрын шүүхэд, эсхүл үйл явдал болсон газрын шүүхэд хүсэлтээ гаргана.

137 дугаар зүйл.Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцуулах буюу нас барсан гэж зарлуулах тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

137.1.Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцуулах буюу нас барсан гэж зарлуулах тухай хүсэлтийг уг иргэний сүүлчийн оршин сууж байсан газрын шүүхэд, хэрэв сүүлчийн оршин сууж байсан газар нь мэдэгдэхгүй бол сүүлчийн ажиллаж байсан газрын харьяалах шүүхэд гаргана.

137.2.Сураггүй алга болсонд тооцуулах буюу нас барсан гэж зарлуулахыг хүсч байгаа зорилго, түүнчлэн иргэнийг сураггүй алга болсныг батлах байдал, эсхүл түүнийг нас барсан буюу амь үрэгдсэн гэж үзэх үндэслэлээ хүсэлтэд зааж, нотлох баримтыг хавсаргана.

138 дугаар зүйл.Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцуулах буюу нас барсан гэж зарлуулах тухай хүсэлт хүлээн авсан шүүгчийн үйл ажиллагаа

Хэвлэх

138.1.Хүсэлт хүлээн авсан шүүх алга болсон иргэний талаар мэдээ өгч чадах ямар хүмүүс /төрөл садан, хамт ажиллаж, сурч байсан хүн/ байгааг тодруулж сураггүй алга болсон иргэний талаар түүний оршин сууж буюу ажиллаж байсан газрын зохих байгууллагад ямар мэдээ байгааг лавлана.

138.2.Шүүх шаардлагатай гэж үзвэл цагдаагийн байгууллагаар дамжуулан уг иргэнийг эрэн сурвалжлах арга хэмжээ авахуулах бөгөөд түүний эд хөрөнгөд эрхлэн хамгаалалт тогтоож болно.

139 дүгээр зүйл.Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцох буюу нас барсан гэж зарлах тухай хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

139.1.Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцох буюу нас барсан гэж зарлах тухай хэргийг шүүх хянан шийдвэрлэхдээ хүсэлт гаргасан этгээдийг оролцуулна.

139.2.Шүүх иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцож шийдвэртээ түүний эд хөрөнгөд эрхлэн хамгаалалт тогтоохоор заана.

139.3.Иргэнийг нас барсан гэж зарласан шийдвэр гарсны дараа иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд зохих тэмдэглэл хийлгэхээр шийдвэр гаргасан шүүх байгаа газрын иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлийн байгууллагад уг шийдвэрийг явуулна.

140 дүгээр зүйл.Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцсон буюу нас барсан гэж зарласан шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгох

Хэвлэх

140.1.Сураггүй алга болсонд тооцогдсон буюу нас барсан гэж зарлагдсан иргэн хүрэлцэн ирэх буюу байгаа газар нь мэдэгдвэл тухайн шүүх шинээр шийдвэр гаргаж урьд гаргасан шийдвэрийг хүчингүй болгоно.

140.2.Шинэ шийдвэрээр уг иргэний эд хөрөнгөд тогтоосон эрхлэн хамгаалалтыг өөрчилж, иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд тэмдэглэсэн тэмдэглэлийг хүчингүй болгон түүнийг биелүүлэхийг холбогдох байгууллагад даалгана.

141 дүгээр зүйл.Иргэнийг хязгаарлагдмал чадамжтай, эсхүл эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцох тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

141.1.Мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх бодис, согтууруулах ундаа байнга хэрэглэдгийн улмаас иргэний эрх зүйн чадамжийг хязгаарлуулах тухай сэтгэцийн өвчний улмаас иргэний эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцуулах тухай хүсэлтийг уг иргэний гэр бүлийн гишүүн, эсхүл сонирхогч бусад этгээд /сонгуулийн хороо, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын дарга, Засаг дарга/, асран хамгаалах байгууллага, эрүүл мэндийн байгууллага шүүхэд гаргана.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

141.2.Хүсэлтийг уг иргэний оршин суугаа буюу эмчлүүлж байгаа газрын шүүхэд гаргана.

141.3.Хүсэлтэд сэтгэцийн өвчний буюу мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх бодис, согтууруулах ундаа байнга хэрэглэдгийн улмаас уг иргэний өөрийн үйл ажиллагааны учир холбогдлыг ойлгох буюу өөрийгөө зөв удирдаж чадахгүй байгаа байдлыг тодорхой дурдаж холбогдох нотлох баримтыг хавсаргана.

142 дугаар зүйл.Иргэнийг хязгаарлагдмал чадамжтай, эсхүл эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцох тухай хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

142.1.Хүсэлт хүлээн авсан шүүх нь сэтгэцийн эмгэг судлалын шинжээч томилон шинжилгээ хийлгэж, тухайн иргэний сэтгэцийн байдал, өөрийн үйл ажиллагааны учир холбогдлыг ойлгох, өөрийгөө зөв удирдаж чадах эсэх талаар дүгнэлт гаргуулна.

142.2.Шинжилгээ хийлгэхээс зайлсхийсэн этгээдэд шүүгчийн захирамжийн дагуу албадан шинжилгээ хийлгэж болно.

142.3.Шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ асран хамгаалах байгууллагын төлөөлөгч, харгалзан дэмжвэл буюу асран хамгаалбал зохих этгээдийг шүүх хуралдаанд оролцуулж болно.

143 дугаар зүйл.Иргэнийг хязгаарлагдмал чадамжтай, эсхүл эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцох тухай шийдвэр

Хэвлэх

143.1.Шүүх шинжээчийн дүгнэлт, бусад нөхцөл байдлыг үндэслэн тухайн иргэнийг хязгаарлагдмал чадамжтай, эсхүл иргэний эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцож уг иргэнд харгалзан дэмжилт, асран хамгаалалтыг тогтооно.

143.2.Хязгаарлагдмал чадамжтай, эсхүл иргэний эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцогдсон иргэн эдгэрэх буюу эрүүл мэнд нь мэдэгдэхүйц сайжирвал уг иргэн, түүний харгалзан дэмжигч,асран хамгаалагч, түүнчлэн энэ хуулийн 141.1-д заасан этгээдийн хүсэлтийн дагуу шүүх сэтгэцийн эмгэг судлалын шинжээчийн дүгнэлтийг үндэслэн уг иргэн эрх зүйн бүрэн чадамжтай болсон тухай шийдвэр гаргаж болно.

143.3.Энэ хуулийн 141.2-т заасан шийдвэр гарсны дараа уг хүнд тогтоосон харгалзан дэмжилт, асран хамгаалалтыг хүчингүй болсонд тооцсон шийдвэр гаргана.

144 дүгээр зүйл.Иргэнийг хязгаарлагдмал чадамжтай, эсхүл эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцох тухай хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны шүүхийн зардал

Хэвлэх

144.1.Иргэнийг мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх бодис, согтууруулах ундаа байнга хэрэглэдгийн улмаас хязгаарлагдмал чадамжтай, эсхүл сэтгэцийн өвчний улмаас эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцох тухай хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдон гарах шүүхийн зардлыг төр хариуцна.

144.2.Сэтгэцийн талаар эрүүл гэдгийг мэдсээр байж иргэний эрх зүйн чадамжийг хязгаарлуулах буюу хасуулахын тулд энэ хуулийн 141.1-д заасан хүсэлт гаргасан нь тогтоогдвол шүүхийн бүх зардлыг буруутай этгээдээс гаргуулна.

145 дугаар зүйл.Хүүхэд үрчилснийг хүчингүйд тооцуулах тухай хүсэлт гаргах, түүнийг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

145.1.Хүүхэд үрчилснийг хүчингүйд тооцуулах тухай хүсэлтийг хүүхдийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана.

145.2.Хүүхэд үрчилснийг хүчингүйд тооцуулах тухай хүсэлтэд энэ тухай шалтгааныг тодорхой дурдаж, холбогдох нотлох баримтыг хавсаргана.

145.3.Хүүхэд үрчилснийг хүчингүйд тооцуулах тухай хэргийг хянан хэлэлцэхдээ үрчлүүлэгч, үрчлэн авагч талуудыг шүүх хуралдаанд оролцуулна.

145.4.Талуудын хэн нэг нь хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй явдал шүүх хуралдааныг хойшлуулах үндэслэл болохгүй.

145.5.Зохигчийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч болон хүүхдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах байгууллагын төлөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож болно.

145.6.Шүүх нэхэмжлэлийг хангавал хүүхэд үрчилснийг хүчингүйд тооцох тухай шийдвэр гаргана.

145.7.Шүүх энэ хуулийн 145.6-д зааснаар үрчлэлтийг хүчингүй болгосон бол хүүхдийг төрүүлсэн эцэг, эх, эсхүл асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч, хууль ёсны төлөөлөгч тэдгээр нь байхгүй бол хүүхэд асран хүмүүжүүлэх байгууллагад шилжүүлэхээр шийдвэрлэнэ.

145.8.Үрчлүүлэгчид үрчлүүлэн авагчийн буруугаас гэм хор учирсан бол хохирлыг нөхөн төлүүлэх асуудлыг үрчлэлтийг хүчингүй болгох хэрэгтэй нь хамт шийдвэрлэж болно.

146 дугаар зүйл.Асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчээр тогтоосныг хүчингүйд тооцуулах тухай хүсэлт гаргах түүнийг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

146.1.Асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчээр тогтоосныг хүчингүйд тооцуулах тухай хүсэлтийг асран хамгаалуулагч, харгалзан дэмжүүлэгчийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана.

146.2.Асран хамгаалуулагч, харгалзан дэмжүүлэгчийн оршин суугаа газар тодорхойгүй бол хүсэлтийг асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргаж болно.

146.3.Асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчээр тогтоосныг хүчингүйд тооцуулах тухай хүсэлтэд энэ тухай шалтгааныг тодорхой дурдаж, холбогдох нотлох баримтыг хавсаргана.

146.4.Шүүх хуралдаанд талуудыг оролцуулах ба тэдгээр нь хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй явдал шүүх хуралдааныг хойшлуулах үндэслэл болохгүй.

146.5.Зохигчийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч болон нийгмийн халамжийн байгууллагын төлөөлөгч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож болно.

146.6.Шүүх нэхэмжлэлийг хангавал асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчээр тогтоосон шийдвэрийг хүчингүйд тооцох тухай шийдвэр гаргана.

147 дугаар зүйл.Үрэгдсэн баримт бичгийг устгагдсанд тооцуулснаас алдагдсан эрхийг сэргээн тогтоолгох тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

147.1.Эдийн болон эдийн бус хөрөнгийн эрх олгосон баримт бичгийг үрэгдүүлж устгагдсанд тооцуулсан тохиолдолд уг баримт бичгийг эзэмших эрхийн талаар маргаан гарвал тухайн эрхийг сэргээн тогтоолгох тухай хүсэлтийг хуульд өөрөөр заагаагүй бол шүүхэд гаргана.

147.2.Хүсэлтийг уг баримт бичгийг олгосон байгууллагын оршин байгаа газрын шүүхэд гаргана.

147.3.Хүсэлтэд уг баримт бичгийг эзэмшиж байсан этгээд ямар эрхтэй болох тухайгаа үндэслэж, түүнийг нотлох баримтыг хавсаргана.

147.4.Хүсэлт гаргасан этгээд баримт бичиг эзэмшиж байгаа этгээдэд холбогдуулан энэ хуульд заасан ердийн журмаар нэхэмжлэл гаргах эрхтэйг шүүгч тайлбарлаж өгнө.

148 дугаар зүйл.Үрэгдсэн баримт бичгийг устгагдсанд тооцуулснаас алдагдсан эрхийг сэргээн тогтоох тухай хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

148.1.Үрэгдсэн баримт бичгийг устгагдсанд тооцуулснаас алдагдсан эрхийг сэргээн тогтоох тухай хэргийг шүүх хянан шийдвэрлэхдээ хүсэлт гаргасан этгээдийг оролцуулна.

148.2.Энэ хуулийн 148.1-д заасан этгээд хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй явдал нь шүүх хуралдааныг хойшлуулах үндэслэл болохгүй.

148.3.Шүүх хүсэлтийг хангавал үрэгдсэн баримт бичгийн оронд шинэ баримт бичиг олгохыг уг баримт бичгийг олгосон байгууллагад даалгасан шийдвэр гаргана.

149 дүгээр зүйл.Иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд буруу бичигдсэнийг тогтоолгох тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

149.1.Эрхийн тухай маргаан байхгүй байхад иргэний бүртгэлийн байгууллага өөрийн бүртгэлд залруулга хийхээс татгалзсан тохиолдолд иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд буруу бичигдсэнийг тогтоолгох тухай хүсэлтийг шүүхэд гаргана.

149.2.Энэ хуулийн 149.1-д заасан хүсэлтийг гаргагч өөрийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана.

149.3.Иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд ямар зүйл буруу бичигдсэн, уг асуудлыг эрхлэх ямар байгууллага залруулга хийхээс хэдийд татгалзсаныг бичиж, холбогдох нотлох баримтыг хавсаргана.

150 дугаар зүйл.Иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд буруу бичигдсэнийг тогтоох тухай хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

150.1.Иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд буруу бичигдсэнийг тогтоох тухай хэргийг шүүх хүсэлт гаргагчид мэдэгдэж хянан шийдвэрлэнэ.

150.2.Шүүх шаардлагатай гэж үзвэл иргэний бүртгэлийн байгууллагын төлөөлөгчийг шүүх хуралдаанд оролцуулна.

150.3.Иргэний гэр бүлийн байдлын бүртгэлд буруу бичигдсэнийг тогтоосон шийдвэр гарсны дараа бүртгэлд зохих залруулга хийлгэхээр иргэний бүртгэлийн байгууллагад уг шийдвэрийг явуулна.

151 дүгээр зүйл.Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх

Хэвлэх

151.1.Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн материал үрэгдсэн байвал хэргийн оролцогчийн хүсэлт, түүнчлэн шүүхийн санаачилгаар түүнийг бүрэн буюу зарим хэсгийг сэргээж болно.

152 дугаар зүйл.Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

152.1.Хэргийн материалыг сэргээх тухай хүсэлтийг уг хэргийг хянан шийдвэрлэсэн, шийдвэр гүйцэтгэлийн материалыг сэргээх тухай хүсэлтийг уг шийдвэрийг гүйцэтгэвэл зохих газрын шүүхэд тус тус гаргана.

152.2.Хүсэлтэд хэрэг буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн материалын талаар тодорхой дурдаж, тэдгээртэй холбогдолтой баримт бичиг буюу түүний хуулбарыг хавсаргана.

153 дугаар зүйл.Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх тухай хэргийг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

153.1.Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх тухай хэргийг шүүх хянан шийдвэрлэхдээ үрэгдсэн хэрэг, шийдвэр гүйцэтгэлийн материалаас үлдсэн болон үрэгдэхийн өмнө иргэн, хуулийн этгээдэд олгосон баримт бичиг, түүний хуулбар, ач холбогдол бүхий бусад баримт мэдээллийг ашиглана. Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх тухай хэргийг хянан шийдвэрлэх шүүх уг хэргийн оролцогч, шаардлагатай бол хэргийг урьд хянан шийдвэрлэсэн шүүх бүрэлдэхүүн болон шийдвэр гүйцэтгэсэн этгээдээс гэрчийн хувиар мэдүүлэг авч болно.

153.2.Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх талаар цугларсан нотлох баримт хангалтгүй байвал энэ тухай хүсэлтийг шүүхийн тогтоол буюу шүүгчийн захирамжаар хүлээн авахаас татгалзаж хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно. Ийнхүү хэрэг хэрэгсэхгүй болгосон бол сонирхогч этгээд энэ хуульд заасан журмын дагуу нотлох баримтаа бүрдүүлж нэхэмжлэл дахин гаргах эрхтэй.

154 дүгээр зүйл.Хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээхтэй холбогдсон зардал

Хэвлэх

154.1.Иргэний хэргийн буюу шийдвэр гүйцэтгэлийн үрэгдсэн материалыг сэргээх тухай хэргийг хянан шийдвэрлэхтэй холбогдон гарах зардлыг төр хариуцна.

154.2.Энэ хуулийн 152.1-д заасан үндэслэлийг зориуд худал гаргасан нь тогтоогдвол шүүхийн бүх зардлыг буруутай этгээдээс гаргуулна.

155 дугаар зүйл.Хариуцагчийг эрэн сурвалжлах

Хэвлэх

155.1.Иргэний эрх зүйн маргаанд хариуцагчаар оролцвол зохих этгээд оршин суугаа газар нь мэдэгдэхгүй бол түүнийг эрэн сурвалжлуулах тухай хүсэлтийг шүүхэд гаргаж болно.

155.2.Энэ хуулийн 155.1-д заасан хүсэлтийг гаргагч өөрийн оршин суугаа газрын шүүхэд гаргана.

155.3.Хүсэлтэд хариуцагчаар оролцвол зохих этгээдийг эрэн сурвалжлуулах үндэслэлийг тодорхойлж, түүний оршин байгаа газрыг олж тогтооход ач холбогдол бүхий бичиг баримтыг боломжтой бол хавсаргана. Шүүх хүсэлтийг хүлээн авч эрэн сурвалжлах тухай шийдвэр гаргана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

155.4.Хариуцагчаар оролцвол зохих этгээдийг эрэн сурвалжлах, түүний оршин суугаа газрыг тогтоох ажиллагааг шүүхийн шийдвэрийн дагуу цагдаагийн байгууллага гүйцэтгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

1551дугаар зүйл.Хуулийн этгээдийг дампуурсанд тооцох тухай хүсэлт гаргах, түүнийг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

1551.1.Үүргийн гүйцэтгэлийг шаардах эрх бүхий харилцагч, эсхүл үүргээ биелүүлж чадахгүй болсон хуулийн этгээд өөрийгөө дампуурсанд тооцуулахаар тухайн хуулийн этгээдийн оршин байгаа газрын шүүхэд хүсэлт гаргана.

1551.2.Хуулийн этгээдийг дампуурсанд тооцох тухай хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ уг хэргийн зохигчдод болон тухайн хуулийн этгээд өөрөө хүсэлт гаргасан бол түүний төлөөлөгчид шүүх хуралдаан хэзээ, хаана болох товыг мэдэгдэнэ.

1551.3.Энэ хуулийн 1551.2-т заасан этгээд шүүх хуралдаанд хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр хүрэлцэн ирээгүй явдал нь шүүх хуралдааныг хойшлуулах үндэслэл болохгүй.

/Дээрх 1551 дугаар зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

АРВАН ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Гомдлоор авч хэлэлцэх хэргийг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

156 дугаар зүйл.Шүүх гомдлоор авч хэлэлцэх хэрэг

Хэвлэх

156.1.Шүүх дараахь хэргийг гомдлоор авч хэлэлцэнэ:

156.1.1.шүүх, прокурор, хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт явуулах байгууллага болон Захиргааны ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлд зааснаас бусад байгууллага, аж ахуйн нэгж, тэдгээрийн албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагаанд хуульд заасны дагуу гаргасан гомдол;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан, энэ заалтад 2016 оны 2 дугаар сарын 04-ний өдрийн хууль, 2017 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

156.1.2.төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр худалдан авах бараа, ажил, үйлчилгээний гүйцэтгэгч сонгох журмын тухай хуульд заасны дагуу тендерийн хорооны шийдвэр, үйл ажиллагаанд гаргасан гомдол;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

156.1.3.шүүх шийдвэрлэхээр хуульд заасан бусад гомдол.

156.2.Гомдлоор авч хэлэлцэх хэргийг шүүх энэ бүлэгт өөрөөр заагаагүй бол энэ хуулиар тогтоосон ерөнхий журмын дагуу хэлэлцэнэ.

157 дугаар зүйл.Гомдол гаргах

Хэвлэх

157.1.Энэ хуулийн 156.1-д заасан гомдлыг хуулиар өөр харьяалал тогтоогоогүй бол шийдвэр гаргасан буюу үйл ажиллагаа явуулсан аж ахуйн нэгж, байгууллага тэдгээрийн албан тушаалтны оршин байгаа газрын шүүхэд гаргана.

157.2.Гомдолд ямар аж ахуйн нэгж, байгууллага тэдгээрийн албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагаанд гомдол гаргаж байгаа, тухайн шийдвэр, үйл ажиллагаа ямар хууль тогтоомжид харшилж байгаа, түүнийг хууль бус гэж үзсэн үндэслэл, нотолгоог заана.

157.3.Гомдлыг шүүхээс гадуур урьдчилан шийдвэрлүүлэхээр хуульд заасан бол уг шаардлагыг хангасан нөхцөлд шүүх түүнийг хүлээн авч хэлэлцэнэ.

158 дугаар зүйл.Тендерийн хорооны шийдвэр, үйл ажиллагааны хэрэгжилтийг түдгэлзүүлэх

Хэвлэх

158.1.Шаардлагатай гэж үзвэл шүүх хэргийг хянан шийдвэрлэх хүртэл хугацаанд тендерийн хорооны шийдвэр, үйл ажиллагааны хэрэгжилтийг түдгэлзүүлж болно.

/Дээрх 158 дугаар зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

159 дүгээр зүйл.Гомдлыг хэлэлцэх

Хэвлэх

159.1.Гомдлоор хэрэг хэлэлцэхдээ шүүх гомдол гаргагч болон холбогдох аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөлөгчийг оролцуулна.

159.2.Гомдол гаргагч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр шүүх хуралдаанд ирээгүй бол гомдлыг буцаах тухай шүүгчийн захирамж гаргана. Шүүх хуралдаанд аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөлөгч ирээгүй явдал хэргийг хэлэлцэхэд саад болохгүй.

159.3.Гомдол гаргагч гомдлын хууль зүйн үндэслэл, нотолгоог гаргах, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төлөөлөгч гомдлыг зөвшөөрч байгаа эсэх, хэрэв зөвшөөрөхгүй байвал татгалзал, түүний хууль зүйн үндэслэлийг нотлох замаар мэтгэлцэнэ.

159.4.Шүүх аж ахуйн нэгж, байгууллага тэдгээрийн албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагаа хуульд нийцэж буй эсэх, шийдвэрийг эрх бүхий этгээд гаргасан, гомдол үндэслэлтэй эсэхийг тогтооно.

160 дугаар зүйл.Шүүхийн шийдвэр

Хэвлэх

160.1.Шүүх гомдлыг хэлэлцээд дараахь шийдвэрийн аль нэгийг гаргана:

160.1.1.хуульд заасан тохиолдолд аж ахуйн нэгж, байгууллага тэдгээрийн албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагааг хүчингүй болгох, эсхүл тодорхой үйл ажиллагаа явуулах буюу зогсоохыг үүрэг болгох, шийдвэр, үйл ажиллагаанаас учирсан хохирлыг гомдол гаргагчид нөхөн олгох;

160.1.2.гомдлыг хэрэгсэхгүй болгох.

АРВАН ДӨРӨВДҮГЭЭР1БҮЛЭГ

Арбитрын ажиллагаанд шүүх оролцох

1601дүгээр зүйл.Арбитрын ажиллагаанд шүүх оролцох

Хэвлэх

1601.1.Арбитрын хэлэлцээрийн аль нэг тал, эсхүл арбитр нь энэ хуулийн 1602-т зааснаас бусад Арбитрын тухай хуульд заасан өргөдөл, хүсэлтээ мөн хуульд заасан харьяаллын шүүхэд ирүүлнэ.

1601.2.Энэ хуулийн 1601.1-д заасан өргөдөл, хүсэлтэд арбитрын хэлэлцээрийн талуудын нэр, хаяг, арбитрын ажиллагааны харьяалал, маргаан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж байгаа буюу явуулсан арбитр, нэхэмжлэлийн шаардлага, шүүхийн шийдвэрээр хэрэгжүүлэхийг хүсч байгаа ажиллагааг явуулах үндэслэл, шаардлагын талаар тусгана.

1601.3.Шүүх хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш 14 хоногийн дотор шийдвэр гаргах бөгөөд шүүх шийдвэртээ хүсэлтийг хангасан болон хангахаас татгалзсан үндэслэлийг заана.

1602дугаар зүйл.Арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдөл

Хэвлэх

1602.1.Арбитрын хэлэлцээрийн тал нь Арбитрын тухай хуулийн 47 дугаар зүйлд заасан үндэслэлээр арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдлөө Арбитрын тухай хуульд заасан харьяаллын шүүхэд гаргаж болно.

1602.2.Энэ хуулийн 1602.1-д заасан өргөдөл гаргагч нь хуульд заасны дагуу улсын тэмдэгтийн хураамж төлнө.

1602.3.Арбитрын шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдлийг бичгээр үйлдэж, өргөдөл гаргагч буюу түүний хууль ёсны төлөөлөгч гарын үсэг зурна.

1602.4.Өргөдөлд дараахь зүйлийг тусгана:

1602.4.1.гарчиг;

1602.4.2.үндсэн шийдвэр гаргасан арбитрч, арбитрын бүрэлдэхүүний нэр;

1602.4.3.арбитрын ажиллагаанд оролцогч талуудын нэр, оршин суугаа /оршин байгаа/ хаяг, утас, факсын дугаар, цахим шуудангийн хаяг;

1602.4.4.арбитрын үндсэн шийдвэр гарсан огноо, газар;

1602.4.5.өргөдөл гаргагч арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүлээн авсан огноо;

1602.4.6.арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах үндэслэл.

1602.5.Энэ хуулийн 1602.4-т заасан өргөдөлд дараахь баримт бичгийг хавсаргана:

1602.5.1.арбитрын үндсэн шийдвэрийн эх хувь буюу түүний нотариатаар баталгаажуулсан хуулбар, хэрэв үндсэн шийдвэр гадаад хэлээр бичигдсэн бол түүний монгол хэл дээрх албан ёсны орчуулга;

1602.5.2.арбитрын хэлэлцээрийн эх хувь буюу түүний нотариатаар баталгаажуулсан хуулбар, хэрэв хэлэлцээр гадаад хэлээр бичигдсэн бол түүний монгол хэл дээрх албан ёсны орчуулга;

1602.5.3.улсын тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт;

1602.5.4.арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах үндэслэлээ нотлох баримт;

1602.5.5.арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдөлд гарын үсэг зурсан этгээдийн бүрэн эрхийг нотолсон баримт бичиг буюу итгэмжлэл.

1602.6.Шүүх энэ зүйлд заасан журмыг зөрчиж гаргасан өргөдлийг буцааж, уг зөрчлийн талаар мэдэгдэнэ.

1603дугаар зүйл.Арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдлийг хянан хэлэлцэх журам

Хэвлэх

1603.1.Шүүх арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдлийг хүлээж авснаас хойш энэ хуульд заасан журмын дагуу 30 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.

1603.2.Шүүх арбитрын хэлэлцээрийн талуудын хүсэлтээр арбитрын хэргийг энэ хуульд заасан журмаар гаргуулан авч болно.

1603.3.Шүүх хуралдаан болох огноо, цаг, газрыг арбитрын маргаанд оролцогч талуудад мэдэгдэнэ. Уг мэдэгдлийг хүлээн авсан этгээд шүүх хуралдаанд ирээгүй нь шүүх хуралдааныг хойшлуулах үндэслэл болохгүй.

1603.4.Шүүх Арбитрын тухай хуулийн 47.2-т заасан арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгох үндэслэл байгаа эсэхийг талуудын өргөдлийн шаардлага болон татгалзлаа үндэслэж байгаа, шүүхэд гаргаж өгсөн нотлох баримтыг шинжлэх замаар тогтооно.

1604дүгээр зүйл.Арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдлийг хэлэлцсэн тухай шүүхийн тогтоол

Хэвлэх

1604.1.Шүүх арбитрын үндсэн шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай маргааныг хянан хэлэлцэж арбитрын үндсэн шийдвэрийг хэвээр үлдээх, эсхүл бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүчингүй болгох тухай тогтоол гаргана.

1604.2.Энэ хуулийн 1604.1-д заасан тогтоолд хуульд зааснаас гадна доор дурдсан зүйлийг тусгана:

1604.2.1.маргаж байгаа шийдвэрийн тухай мэдээлэл, түүнийг гаргасан газар;

1604.2.2.маргаж байгаа шийдвэрийг гаргасан арбитрч буюу арбитрын бүрэлдэхүүн;

1604.2.3.арбитрын хэлэлцээрийн талуудын нэр;

1604.2.4.арбитрын шийдвэрийг хүчингүй болгуулах тухай өргөдлийн агуулга;

1604.2.5.шүүхээс гаргаж байгаа шийдвэрийн үндэслэл;

1604.2.6.арбитрын үндсэн шийдвэрийг хэвээр үлдээсэн, эсхүл бүхэлд нь буюу хэсэгчлэн хүчингүй болгосон тухай заалт.

1604.3.Энэ зүйлд заасан тогтоол эцсийн шийдвэр байна.

1605дугаар зүйл.Шүүхийн ажиллагааг хаалттай явуулах

Хэвлэх

1605.1.Арбитрын ажиллагааны аль нэг тал энэ бүлэгт заасан өргөдөл, хүсэлтийг хянан хэлэлцэх шүүхийн ажиллагааг хаалттай явуулах тухай хүсэлт гаргасныг Монгол Улсын нийтлэг ашиг сонирхолд харшлахгүй гэж шүүх үзсэн бол уг ажиллагааг бүхэлд нь, эсхүл хэсэгчлэн хаалттай явуулахаар шийдвэрлэж болно.

/Энэ бүлгийг 2017 оны 1 дүгээр сарын 26-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

III ХЭСЭГ

ИРГЭНИЙ ХЭРГИЙГ ДАВЖ ЗААЛДАХ ШАТНЫ ШҮҮХЭД ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭХ ЖУРАМ

АРВАН ТАВДУГААР БҮЛЭГ

Давж заалдах журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

161 дүгээр зүйл.Давж заалдах гомдол гаргах

Хэвлэх

161.1.Анхан шатны журмаар хэрэг хянан шийдвэрлээд гаргасан шүүхийн шийдвэрт зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч давж заалдах гомдол гаргах эрхтэй.

161.2.Давж заалдах гомдлыг шийдвэр гаргасан шүүхээр дамжуулан гаргана.

161.3.Давж заалдах журмаар хянан шийдвэрлээгүй хэргийг хяналтын шатны шүүх хэлэлцэхгүй.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

161.4.Энэ хуулийн 161.1-д заасан этгээд давж заалдах гомдлын үндэслэлд анхан шатны шүүхээр хэлэлцэгдээгүй шинэ нотлох баримтыг заах эрхгүй.

/Дээрх 161 дүгээр зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

162 дугаар зүйл.Давж заалдах гомдлын хэлбэр, агуулга

Хэвлэх

162.1.Давж заалдах гомдлыг бичгээр гаргана.

162.2.Давж заалдах гомдолд дараахь зүйлийг заана:

162.2.1.гомдлыг ямар шүүхэд гаргаж байгаа;

162.2.2.гомдол гаргаж буй этгээдийн овог, эцгийн нэр, нэр, хаяг, эсхүл албан тушаал, хуулийн этгээд бол оноосон нэр, хаяг, оршин байгаа газар;

162.2.3.аль шүүхийн, ямар шийдвэрийг давж заалдаж байгаа;

162.2.4.шийдвэрийн ямар зүйл, заалт, үндэслэлийг зөвшөөрөхгүй байгаа;

/Энэ заалтыг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

162.2.5.гомдол гаргаж буй этгээдийн хүсэлт.

162.3.Давж заалдах гомдолд түүнийг гаргасан этгээд гарын үсгээ зурна.

162.4.Давж заалдах журмаар гомдол гаргаж байгаа этгээдээс энэ хуулийн 57.1, 57.4-т заасан журмаар улсын тэмдэгтийн хураамжийг урьдчилан төлүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

163 дугаар зүйл.Давж заалдах гомдлыг хүлээн авах

Хэвлэх

163.1.Давж заалдах гомдлыг хэргийг хянан шийдвэрлэсэн анхан шатны шүүгч буюу шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга хүлээн авч, зохигч, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч, шаардлагатай бол гуравдагч этгээдэд танилцуулна.

163.2.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч гомдлын талаар тайлбараа өгөх эрхтэй.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

163.3.Анхан шатны шүүх давж заалдах гомдолд улсын тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт, гаргасан тайлбарыг хавсарган хэргийн хамт гомдлыг хүлээн авсан өдрөөс хойш 3 хоногийн дотор давж заалдах шатны шүүхэд хүргүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

164 дүгээр зүйл.Давж заалдах гомдлоос татгалзах

Хэвлэх

164.1.Давж заалдах гомдол гаргасан этгээд давж заалдах шатны шүүх хуралдаанаас өмнө гомдлоосоо татгалзвал шүүх түүнийг гомдол гаргаагүйд тооцно.

164.2.Энэ хуулийн 164.1-д заасан тохиолдолд улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгох тухай шүүгч захирамж гаргана.

164.3.Давж заалдах гомдол гаргахад энэ хуульд заасан журмыг баримтлаагүй бол шүүх гомдлыг хүлээн авахгүй бөгөөд энэ тухай шүүгч захирамж гаргана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

165 дугаар зүйл.Шүүх хуралдаанд биечлэн оролцох

Хэвлэх

165.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд оролцохыг бичгээр хүсвэл шүүх давж заалдах шатны шүүх хуралдаан хэзээ, хаана болохыг мэдэгдэх үүрэгтэй.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

165.2.Энэ хуулийн 165.1-д заасан этгээд шүүх хуралдаанд ирээгүй явдал давж заалдах журмаар хэргийг хянан шийдвэрлэхэд саад болохгүй.

166 дугаар зүйл.Давж заалдах журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

166.1.Давж заалдах журмаар хэргийг 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэйгээр хянан шийдвэрлэнэ.

166.2.Давж заалдах гомдол гарсан хэргийг шүүх хүлээн авсан өдрөөс хойш 30 хоногт багтаан хянан шийдвэрлэнэ.

166.3.Давж заалдах журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх шүүх хуралдааныг шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс томилсон шүүгч даргална.

166.4.Давж заалдах журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэж буй шүүх зөвхөн гомдолд дурдсан үндэслэлээр хязгаарлалгүй хэргийг бүхэлд нь хянан үзнэ.

166.5.Шүүх хуралдаанд хэргийг нэг шүүгч илтгэнэ. Дараа нь зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч тайлбар гаргах, харилцан асуулт тавих бөгөөд хэргийн материалыг судалснаар шүүх хуралдаан завсарлан шүүх бүрэлдэхүүн зөвлөлдөнө.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

166.6.Шүүх хуралдаанд нотлох баримтын талаархи мэдүүлгийг унших, эсхүл бичлэгээс танилцуулж болно.

167 дугаар зүйл.Шүүхийн магадлал

Хэвлэх

167.1.Давж заалдах журмаар хэрэг хэлэлцсэн шүүх дараахь байдлаар хянан шийдвэрлэж магадлал гаргана:

167.1.1.давж заалдах гомдлыг хүлээж авах боломжгүй буюу үндэслэлгүй бол түүнийг хангахгүй орхиж анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээх;

167.1.2.анхан шатны шүүхийн шийдвэрт нэмэлт, өөрчлөлт оруулах;

167.1.3.анхан шатны шүүхийн шийдвэрийн зарим хэсгийг хүчингүй болгож бусад хэсгийг хэвээр үлдээх буюу өөрчлөх;

167.1.4.анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүчингүй болгож хэргийг буюу нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох;

167.1.5.энэ хуульд заасан хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг ноцтой зөрчсөн гэж үзвэл шийдвэрийг хүчингүй болгож дахин шийдвэрлүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаах.

167.2.Магадлалд анхан шатны журмаар хэргийг хянан шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэрийн агуулга, давж заалдах гомдлын үндэслэл, гаргаж байгаа магадлалын үндэслэлийг тус тус тусгана.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

167.3.Магадлал танилцуулан сонсгомогц хүчинтэй болно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

167.4.Магадлал хүчинтэй болсноос хойш 14 хоногийн дотор магадлалын агуулгыг бүрэн эхээр нь бичгээр үйлдэж, шүүх бүрэлдэхүүн гарын үсэг зурна. Магадлалыг зохигч энэ хуулийн 119.4-т заасны дагуу гардан авах, эсхүл шүүх энэ хуулийн 119.5-д заасны дагуу зохигчид хүргүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

167.5.Давж заалдах шатны шүүхийн магадлалд энэ хуулийн 172.2-т заасан үндэслэлээр зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 167.4-т заасны дагуу магадлалыг гардан авсан, эсхүл хүргүүлснээс хойш 14 хоногийн дотор хяналтын журмаар гомдол гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

167.6.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 167.5-д заасан хугацааг хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар хэтрүүлсэн бол хугацаа сэргээлгэх хүсэлтийг анхан шатны шүүхэд гаргах ба хүсэлтийг хангах эсэхийг шүүгч захирамж гарган шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

168 дугаар зүйл.Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгох

Хэвлэх

168.1.Давж заалдах журмаар хэрэг хянан хэлэлцсэн шүүх анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг дараахь үндэслэлээр хүчингүй болгоно:

168.1.1.шүүх өөр хуулийг, эсхүл хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн ба шийдвэрийг өөрчлөх боломжгүй;

168.1.2.зохигч, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгчийн шүүх хуралдаанд биечлэн оролцох эрхийг хангалгүй хэргийг хянан шийдвэрлэсэн;

168.1.3.хэргийн болон шүүх хуралдаанд оролцогчийн хуулиар олгогдсон эрх ноцтой зөрчигдсөн;

168.1.4.хууль бус бүрэлдэхүүнээр хэргийг хянан шийдвэрлэсэн;

168.1.5.шүүхийн шийдвэрт шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч гарын үсэг зураагүй, эсхүл шүүх бүрэлдэхүүнд ороогүй шүүгч гарын үсэг зурсан;

168.1.6.хуурамч нотлох баримтын үндсэн дээр хэргийг хянан шийдвэрлэсэн нь давж заалдах журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэхэд илэрсэн;

168.1.7.энэ хуулийн 38.6-д заасан тохиолдолд нотлох баримтыг шүүх дутуу бүрдүүлж хэргийг хянан шийдвэрлэсэн.

168.2.Давж заалдах гомдол гаргасны дараа зохигч эвлэрэн хэлэлцсэн, нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэгчийн шаардлагыг зөвшөөрсөн бол давж заалдах журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэж байгаа шүүх анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгож, хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно. Энэ тохиолдолд улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгохгүй.

168.3.Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг энэ хуулийн 168.1-д заасан үндэслэлээр хүчингүй болгосон бол давж заалдах журмаар хянан хэлэлцсэн шүүх тухайн хэргийг дахин шийдвэрлүүлэхээр анхан шатны шүүхэд буцаана.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

169 дүгээр зүйл.Хэргийг хянан шийдвэрлэхэд баримтлах журам

Хэвлэх

169.1.Давж заалдах шатанд хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хуульд өөрөөр заагаагүй бол анхан шатны шүүх хуралдааны журмыг нэгэн адил баримтлана.

170 дугаар зүйл.Шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, шийтгэвэрт гомдол гаргах

Хэвлэх

170.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 20.1, 38.9, 65.1.1-65.1.8, 65.1.10, 69.1, 92.4, 97.1, 100.2 дахь хэсэг, 80, 117, 124 дүгээр зүйлд заасан шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, шийтгэвэрт гарсан өдрөөс нь хойш 10 хоногийн дотор тухайн шатны шүүхэд гомдол гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

170.2.Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад гаргасан шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, шийтгэвэрт гаргасан гомдлыг хэргийг хянан шийдвэрлэсэн шүүх шийдвэрлэж тогтоол гаргана.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

170.3.Энэ хуулийн 20.2; 38.9; 65.1.1-65.1.3; 65.1.6-65.1.10 дахь заалт; 74, 75, 76 дугаар зүйл, 106. 5; 129, 130 дугаар зүйлд заасан шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжид зохигч гомдол гаргахгүй.

/Энэ хэсгийн зарим заалтыг Yндсэн хуулийн Цэцийн 2003 оны 6 дугаар сарын 20-ны өдрийн 02 дугаар тогтоолоор хүчингүй болгосон, энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

170.4.Шүүх шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжид гаргасан гомдлыг тухайн хэргийг хянан шийдвэрлэж байгаа шүүгчийг оролцуулалгүйгээр 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэйгээр хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

171 дүгээр зүйл.Шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, шийтгэвэрт гаргасан гомдлыг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

171.1.Шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамж, шийтгэвэрт энэ хуулийн 170.1-д заасны дагуу гаргасан гомдлыг 14 хоногийн дотор тухайн хэргийг хянан шийдвэрлэж байгаа шүүгчийг оролцуулахгүйгээр 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэйгээр дараахь байдлаар хянан шийдвэрлэж тогтоол гаргана:

171.1.1.тогтоол, захирамж, шийтгэврийг хэвээр үлдээж, гомдлыг хангахгүй орхих;

171.1.2.тогтоол, захирамж, шийтгэвэрт өөрчлөлт оруулах;

171.1.3.тогтоол, захирамж, шийтгэврийг хүчингүй болгох.

/Дээрх 171.1 дэх хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

171.2.Энэ хуулийн 171.1-д заасан тогтоол нь эцсийн шийдвэр болно.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

IV ХЭСЭГ

ИРГЭНИЙ ХЭРГИЙГ ХЯНАЛТЫН ШАТНЫ ШҮҮХЭД ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭХ ЖУРАМ

АРВАН ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

Хяналтын журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

172 дугаар зүйл.Хяналтын журмаар гомдол гаргах

Хэвлэх

172.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 167 дугаар зүйлд заасан магадлалд хяналтын журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

172.2.Хяналтын журмаар дараах үндэслэлээр гомдол гаргана:

172.2.1.шүүхийн хууль хэрэглээний зөрүүг арилгах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

/Энэ заалтын “анхан болон давж заалдах шатны шүүх хуулийг зөрүүтэй хэрэглэсэн;” гэснийг Үндсэн хуулийн цэцийн 2023 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрийн 02 дугаар дүгнэлтээр 2023 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн түдгэлзүүлсэн./

/Монгол Улсын Их Хурлын  2023 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдрийн 40 дүгээр тогтоолоор хүлээн зөвшөөрсөн./

172.2.2.хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны ноцтой зөрчил гаргасан нь шүүхийн шийдвэрт нөлөөлсөн;

172.2.3.хуулийг Улсын дээд шүүхийн тогтоол, тайлбараас өөрөөр  хэрэглэсэн;

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

/Энэ заалтыг 2023 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

/Энэ заалтын “шүүх хуулийг Улсын дээд шүүхийн албан ёсны тайлбараас өөрөөр тайлбарлаж хэрэглэсэн.” гэснийг Үндсэн хуулийн цэцийн 2023 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрийн 02 дугаар дүгнэлтээр 2023 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн түдгэлзүүлсэн./

/Монгол Улсын Их Хурлын  2023 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдрийн 40 дүгээр тогтоолоор хүлээн зөвшөөрсөн./

172.2.4.эрх зүйн шинэ ойлголт, эсхүл хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой.

/Энэ заалтыг 2023 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

172.3.Хяналтын журмаар гомдол гаргасан этгээд хяналтын шатны шүүх хуралдаанаас өмнө гомдлоосоо татгалзвал түүнийг гомдол гаргаагүйд тооцно. Энэ тохиолдолд улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгохгүй.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

172.4.Хяналтын журмаар гомдол гаргасны дараа зохигч эвлэрсэн, нэхэмжлэгч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан, хариуцагч нэхэмжлэгчийн шаардлагыг зөвшөөрсөн бол анхан шатны шүүхийн шийдвэр, давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг хүчингүй болгож, хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно. Энэ тохиолдолд улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгохгүй.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

173 дугаар зүйл.Хяналтын журмаар гаргасан гомдол хүлээж авах

Хэвлэх

173.1.Хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг уг хэргийг анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэсэн шүүх хүлээж авах бөгөөд энэ хуулийн 163.1-д заасан ажиллагааг гүйцэтгэнэ. Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч гомдлын талаар тайлбараа гаргах эрхтэй.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

173.2.Гомдол хүлээж авсан шүүх хэрэгт улсын тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт, зохигчийн гомдлыг хавсарган гомдлыг хүлээн авсан өдрөөс хойш нийслэлд 3 хоногийн дотор, хөдөө орон нутагт 14 хоногийн дотор Улсын дээд шүүхэд хүргүүлнэ.

173.3.Хяналтын журмаар гомдол гаргаж байгаа этгээдээс энэ хуулийн 57.1, 57.4-т заасны дагуу улсын тэмдэгтийн хураамжийг урьдчилан төлүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

173.4.Хяналтын журмаар гомдол гаргахад энэ хуулийн 167.5, 173.3-т заасныг  хангаагүй бол анхан шатны шүүх гомдлыг хүлээн авахгүй бөгөөд энэ тухай шүүгч захирамж гаргана.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

173.5.Хяналтын шатны шүүх гомдлыг хүлээн авснаас хойш 21 хоногийн дотор танхимын нийт шүүгчийн хуралдаанаар хэлэлцэж дөрөв, түүнээс дээш шүүгч хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэх талаар санал гаргавал энэ тухай тогтоол гаргана.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

173.6.Энэ хуулийн 173.5-д заасны дагуу гомдлыг хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэх шийдвэр гаргаагүй бол татгалзсанд тооцож, энэ тухай тогтоол гаргаж, улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаана.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

173.7.Энэ хуулийн 173.5, 173.6-д заасан тогтоолд шүүгчид гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болно. Тогтоол эцсийн шийдвэр байх бөгөөд гомдол гаргахгүй.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

173.8.Гомдлыг хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэх эсэхийг шийдвэрлэхэд хэргийн зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч оролцохгүй.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

174 дүгээр зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх хугацаа

Хэвлэх

174.1.Хэргийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэх тогтоол гарснаас хойш 30  хоногийн дотор хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

175 дугаар зүйл.Хэргийн оролцогчид мэдэгдэх

Хэвлэх

175.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч хяналтын шүүх хуралдаанд оролцохыг бичгээр хүсвэл шүүх хуралдаан хэзээ, хаана болохыг мэдэгдэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

175.2.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч шүүх хуралдаанд ирээгүй явдал хэргийг хянан шийдвэрлэхэд саад болохгүй.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

175.3.Зохигч, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч, гуравдагч этгээд гомдлын талаар тайлбараа гаргах эрхтэй.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

176 дугаар зүйл.Хяналтын шатны шүүх хуралдаан

Хэвлэх

176.1.Хяналтын журмаар хэргийг Улсын дээд шүүхийн таван шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй хянан хэлэлцэж, энэ хуулийн 114.1-д заасан журмын дагуу шийдвэрээ гаргаж гомдлыг хангасан эсэхийг сонсгоно. Шийдвэрийг шүүх хуралдаан дууссан өдрөөс хойш 30 хоногийн дотор гаргах бөгөөд хугацааг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөнөөс нэг удаа 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

176.2.Шүүх хяналтын журмаар хэргийг дараахь байдлаар хянан шийдвэрлэж тогтоол гаргана:

176.2.1.шийдвэр, магадлалыг хэвээр үлдээж, гомдлыг хангахгүй орхих;

176.2.2.шийдвэр, магадлалд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах;

176.2.3.магадлалыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүчингүй болгож, шийдвэрийг хэвээр үлдээх буюу өөрчлөх;

176.2.4.шийдвэр, магадлалыг хүчингүй болгож, хэргийг буюу нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох;

176.2.5.шийдвэр, магадлалыг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр анхан болон давж заалдах шатны шүүхэд буцаах.

176.3.Тогтоолд шүүх бүрэлдэхүүн гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болно. Тогтоолд анхан болон давж заалдах журмаар хэргийг хянан шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэр, магадлалын тогтоох хэсгийн агуулга, хяналтын гомдлын болон гаргаж байгаа тогтоолын үндэслэлийг тусгана.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

176.4.Хяналтын шатны тогтоол шүүхийн эцсийн шийдвэр байх бөгөөд тогтоолд гомдол гаргахгүй.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

176.5.Хяналтын шатны шүүх хуралдааны тогтоол хүчин төгөлдөр болсноос хойш  долоо хоногийн дотор зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч, эсхүл өмгөөлөгчид хүргүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

176.6.Хяналтын шатны шүүхийн тогтоолд үг, үсэг, тооны зэрэг техникийн шинжтэй алдаа гарсан бол танхимын шүүх бүрэлдэхүүн хуралдаж, залруулга хийж болно.

/Энэ хэсгийн дугаарт 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Дээрх 176 дугаар зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

1761дугаар зүйл.Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдаан

Хэвлэх

1761.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 176.2-т заасан тогтоолыг хүлээн авснаас хойш 30 хоногийн дотор хууль зөрчсөн үндэслэлээр Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчид гомдол гаргаж болно.

1761.2.Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч гомдлыг үндэслэлтэй гэж үзвэл энэ хуулийн 174.1-д заасан хугацаанд дүгнэлт гаргаж, уг хэргийг Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдаанаар хэлэлцүүлнэ. Ерөнхий шүүгчийн дүгнэлтэд хэрэг шийдвэрлэсэн байдал, гомдлын болон хууль зөрчсөн үндэслэлийг тусгасан байна.

1761.3.Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч гомдлыг үндэслэлгүй гэж үзвэл энэ хуулийн 174.1-д заасан хугацаанд хууль тогтоомжид заасны дагуу гомдол гаргагчид бичгээр хариу өгнө.

1761.4.Улсын дээд шүүхийн хуралдаан Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдээс бүрдэнэ. Энэхүү хуралдаанаас энэ хуулийн 178.1-д заасан тогтоол гаргана.

1761.5.Танхимын шүүх хуралдааны тогтоолд гаргасан гомдлыг уг хэргийг анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэсэн шүүх хүлээн авч энэ хуулийн 163.1, 173.1-д заасан журмын дагуу хэргийн хамт Улсын дээд шүүхэд хүргүүлнэ. Энэ хуулийн 1761.1-д заасны дагуу гомдол гаргасан этгээдэд энэ хуулийн 57.1, 57.4-т заасан журам хамаарахгүй.

/Дээрх 1761 дугаар зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн, 2016 оны 2 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

/2016 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдрийн Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим зүйл хүчингүй болсонд тооцох тухай хуульд 1761, 177, 178 дугаар зүйлийг тус тус хүчингүй болсонд тооцсугай гэсэн нь Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 07 дугаар дүгнэлтээр Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэснийг Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 06 дугаар сарын 07-ны өдрийн 42 дугаар тогтоолоор хүлээн зөвшөөрсөн./

1762дугаар зүйл.Хяналтын шатны шүүхийн шийдвэрт гомдол гаргах

Хэвлэх

/Энэ зүйлийг 2018 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

1762.1.Зохигч, гуравдагч этгээд, тэдгээрийн төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч энэ хуулийн 176.2-т заасан тогтоолыг гардан авснаас хойш 30 хоногийн дотор хууль зөрчсөн гэж үзвэл Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчид гомдол гаргаж болно.

1762.2.Хяналтын шатны шүүхийн шийдвэрт гаргасан гомдлыг уг хэргийг анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэсэн шүүх хүлээн авч энэ хуулийн 163.1, 173.1-д заасан журмын дагуу хэргийн хамт Улсын дээд шүүхэд хүргүүлнэ. Энэ хуулийн 1762.1-д заасны дагуу гомдол гаргасан этгээдэд энэ хуулийн 57.1, 57.4-т заасан журам хамаарахгүй.

1762.3.Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч гомдлыг үндэслэлтэй гэж үзвэл энэ хуулийн 174.1-д заасан хугацаанд Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлнэ. Ерөнхий шүүгчийн дүгнэлтэд хэрэг шийдвэрлэсэн байдал, гомдлын болон хууль зөрчсөн үндэслэлийг тусгасан байна.

17624.Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч гомдлыг Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх үндэслэлгүй гэж үзвэл 30 хоногийн дотор гомдол гаргагчид бичгээр хариу өгнө.

/Энэ зүйлийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон./

177 дугаар зүйл.Хэрэг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

177.1.Улсын дээд шүүх энэ хуулийн 1761дугаар зүйлд заасны дагуу Улсын дээд шүүхийн хуралдаанаар хэргийг хянан шийдвэрлэж байгаа тохиолдолд шүүгчдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

177.2.Энэ хуулийн 177.1-д заасан шүүх бүрэлдэхүүний санал тэнцвэл дүгнэлтийг хүлээн аваагүйд тооцно.

/Энэ зүйлийг 2016 оны 2 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

/2016 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдрийн Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим зүйл хүчингүй болсонд тооцох тухай хуульд 1761, 177, 178 дугаар зүйлийг тус тус хүчингүй болсонд тооцсугай гэсэн нь Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 07 дугаар дүгнэлтээр Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэснийг Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 06 дугаар сарын 07-ны өдрийн 42 дугаар тогтоолоор хүлээн зөвшөөрсөн./

1771дүгээр зүйл.Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаан

Хэвлэх

/Энэ зүйлийг 2018 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

1771.1.Хяналтын шатны шүүхийн шийдвэр гаргахад оролцсон шүүх бүрэлдэхүүний хоёр шүүгч тусгай санал гаргасан, эсхүл Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч дүгнэлт гаргасан бол хэргийг 30 хоногийн дотор Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэн шийдвэрлэнэ.

1771.2.Энэ хуулийн 1771.1-д заасан тохиолдолд Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаан явуулах тухай шийдвэр гаргаж, хуралдааны товыг тогтооно.

1771.3.Энэ хуулийн 1771.1-д заасан хуралдааныг Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч даргална.

1771.4.Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаан нь Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчээс гадна Иргэний хэргийн танхимын нийт шүүгчдийн дөрөвний гурваас доошгүй нь оролцсоноор хүчинтэйд тооцогдоно.

/Энэ зүйлийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон./

178 дугаар зүйл.Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдаанаар хэргийг хянан шийдвэрлэсэн тогтоол

Хэвлэх

178.1.Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдаанаар хэргийг дараахь байдлаар хянан шийдвэрлэж тогтоол гаргана:

178.1.1.шийдвэр, магадлал, тогтоолыг хэвээр үлдээж, энэ хуулийн 1761.2-т заасан дүгнэлтийг хангахгүй орхих;

178.1.2.шийдвэр, магадлал, тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах;

178.1.3.магадлал, тогтоолыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүчингүй болгож, шийдвэрийг хэвээр үлдээх буюу өөрчлөх;

178.1.4.тогтоолыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүчингүй болгож, магадлал, шийдвэрийг хэвээр үлдээх буюу өөрчлөх;

178.1.5.шийдвэр, магадлал, тогтоолыг хүчингүй болгож, хэргийг буюу нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох;

178.1.6.шийдвэр, магадлал, тогтоолыг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр анхан болон давж заалдах, хяналтын шатны шүүхэд буцаах.

178.2.Энэ хуулийн 178.1-д заасан шүүхийн тогтоол танилцуулан сонсгомогц хуулийн хүчин төгөлдөр болно.

178.3.Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн хуралдааны тогтоол эцсийнх байна.

/Дээрх 178 дугаар зүйлийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан, энэ зүйлийг 2016 оны 2 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

/2016 оны 02 дугаар сарын 05-ны өдрийн Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим зүйл хүчингүй болсонд тооцох тухай хуульд 1761, 177, 178 дугаар зүйлийг тус тус хүчингүй болсонд тооцсугай гэсэн нь Үндсэн хуулийн цэцийн 2018 оны 05 дугаар сарын 25-ны өдрийн 07 дугаар дүгнэлтээр Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэснийг Монгол Улсын Их Хурлын 2018 оны 06 дугаар сарын 07-ны өдрийн 42 дугаар тогтоолоор хүлээн зөвшөөрсөн./

1781дүгээр зүйл.Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдааны шийдвэр

Хэвлэх

/Энэ зүйлийг 2018 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

1781.1.Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч энэ хуулийн 1762.3-т заасны дагуу Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаанаар хэргийг олонхын саналаар шийдвэрлэнэ.

1781.2.Энэ хуулийн 1781.1-д заасан шүүх бүрэлдэхүүний санал тэнцвэл дүгнэлтийг хүлээн аваагүйд тооцно.

1781.3.Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдаанаар хэргийг дараах байдлаар хянан шийдвэрлэж тогтоол гаргана:

1781.3.1.шийдвэр, магадлал, тогтоолыг хэвээр үлдээж, энэ хуулийн 1762.3-т заасан дүгнэлтийг хангахгүй орхих;

1781.3.2.шийдвэр, магадлал, тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах;

1781.3.3.магадлал, тогтоолыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүчингүй болгож, шийдвэрийг хэвээр үлдээх буюу өөрчлөх;

1781.3.4.тогтоолыг бүхэлд нь буюу зарим хэсгийг хүчингүй болгож, магадлал, шийдвэрийг хэвээр үлдээх буюу өөрчлөх;

1781.3.5.шийдвэр, магадлал, тогтоолыг хүчингүй болгож, хэргийг буюу нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох;

1781.3.6.шийдвэр, магадлал, тогтоолыг хүчингүй болгож, хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр анхан болон давж заалдах, хяналтын шатны шүүхэд буцаах.

1781.4.Энэ хуулийн 1781.3-т заасан тогтоол танилцуулан сонсгомогц хуулийн хүчин төгөлдөр болно.

1781.5.Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны Иргэний хэргийн шүүгчдийн нэгдсэн хуралдааны тогтоол шүүхийн эцсийн шийдвэр байна.

/Энэ зүйлийг 2021 оны 01 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон./

V ХЭСЭГ

ШИНЭЭР ИЛЭРСЭН НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН УЛМААС ШҮҮХИЙН ШИЙДВЭРИЙГ ХЯНАХ ЖУРАМ

АРВАН ДОЛДУГААР БҮЛЭГ

Шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас шүүхийн шийдвэрийг дахин хянах

179 дүгээр зүйл.Шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас шүүхийн шийдвэрийг хянах үндэслэл

Хэвлэх

179.1.Хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэр /анхан шатны шүүхийн шийдвэр, давж заалдах болон хяналтын журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэсэн шүүхийн магадлал, тогтоол/-ийг дараахь үндэслэл байвал шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас хянан үзэж болно:

179.1.1.шүүхийн шийдвэр гарах үед хэргийн оролцогчид мэдэгдээгүй буюу мэдэгдэх боломжгүй байсан нотлох баримт илэрвэл;

179.1.2.шүүхийн шийдвэр гаргах үндэслэл болсон нотлох баримт хуурамч, эсхүл шүүгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, гэрч, шинжээч, орчуулагч,хэлмэрч, хэргийн оролцогчийн уг хэргийг хянан шийдвэрлэх үед гаргасан үйлдэл /эс үйлдэхүй/ эрүүгийн гэмт хэрэг болох нь шүүхийн хуулийн хүчин төгөлдөр шийтгэх тогтоолоор тогтоогдсон;

179.1.3.шүүхийн шийдвэр гарах үндэслэл болсон шүүхийн шийтгэх тогтоол буюу шийдвэр, эсхүл төр, захиргааны болон бусад байгууллагын шийдвэр нь хууль бус байсны улмаас хүчингүй болсон.

180 дугаар зүйл.Шийдвэрийг хянуулах тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

180.1.Шүүхийн шийдвэрийг шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас хянуулах тухай хүсэлтийг тийнхүү хянах үндэслэл байгааг мэдсэнээс хойш 30 хоногийн дотор зохигч, гуравдагч этгээд болон тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч уг шийдвэрт давж заалдах, эсхүл хяналтын журмаар гомдол гаргаагүй бол анхан шатны, гомдол гаргасан бол тухайн шатны шүүхэд гаргана.

180.2.Хүсэлтийг бичгээр гаргаж түүнд шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын талаархи баримтыг хавсаргана.

180.3.Шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас шүүхийн шийдвэрийг хянуулах тухай хүсэлт гаргасан этгээд шүүх хуралдаанаас өмнө хүсэлтээсээ татгалзвал түүнийг хүсэлт гаргаагүйд тооцно.

/Энэ хэсгийг 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

181 дүгээр зүйл.Хүсэлтийг шийдвэрлэх

Хэвлэх

181.1.Шүүхийн шийдвэрийг шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас хянуулах тухай хүсэлтийг энэ хуульд заасан журмын дагуу тухайн шатны шүүх хуралдаанаар хянан шийдвэрлэнэ.

181.2.Шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас шүүхийн шийдвэрийг хянахад анхан шатны шүүхийн шийдвэр гаргасан шүүгч буюу шүүх бүрэлдэхүүн дахин оролцохгүй.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

181.3.Хүсэлт гаргасан этгээд шүүх хуралдаанд оролцохыг хүсвэл түүнд мэдэгдэх ба ийнхүү хүсэлт гаргасан этгээд хүрэлцэн ирээгүй явдал хүсэлтийг шийдвэрлэхэд саад болохгүй.

181.4.Шүүх хуралдаанаар шинээр илэрсэн нөхцөл байдлыг баталж байгаа шинэ нотлох баримтыг үндэслэн шинээр илэрсэн нөхцөл байдлыг тогтоох, уг нөхцөл байдал нь шийдвэрийг гаргахад хэрхэн нөлөөлсөн, шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас хэргийг дахин хянан шийдвэрлэх хууль ёсны үндэслэл байгаа эсэхийг шийдвэрлэнэ.

181.5.Шүүх хүсэлтийг шүүх хуралдаанаар хянан шийдвэрлээд түүнийг хангах, эсхүл хангахаас татгалзах тухай тогтоол гаргана.

181.6.Шүүх шинээр илэрсэн нөхцөл байдлыг тогтоосон нөхцөлд шүүхийн урьд гаргасан шийдвэрийг хүчингүй болгож хэргийг ердийн журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2007 оны 8 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

182 дугаар зүйл.Биелэгдсэн шийдвэрийг цуцлах

Хэвлэх

182.1.Биелэгдсэн шийдвэрийг шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас дахин хянан шийдвэрлэсэн шүүх хүчингүй болгож байгаа бол биелэгдсэн шийдвэрийг цуцлах тухай асуудлыг тухайн хэргийг хянан шийдвэрлэсэн шүүхээр шийдвэрлүүлэхээр шилжүүлэх үүрэгтэй.

VI ХЭСЭГ

ШҮҮХИЙН ШИЙДВЭРИЙГ ГҮЙЦЭТГЭХ ЖУРАМ

АРВАН НАЙМДУГААР БҮЛЭГ

Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэл

183 дугаар зүйл.Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх үндэслэл

Хэвлэх

183.1.Шүүхийн шийдвэрийг гүйцэтгэх үндэслэл шүүхийн шийдвэр болон шүүхээр баталгаажуулсан Гэмт хэргийн хохирогчид нөхөн төлбөр олгох сангийн зөвлөлийн шийдвэр, цэргийн анги, байгууллагын захирагч /дарга/-ийн эд хөрөнгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай тушаал, эвлэрлийн гэрээг баталгаажуулсан шүүгчийн захирамж, арбитрын шийдвэр, нотариатын мэдэгдэх хуудас, улсын байцаагчийн төлбөр тогтоосон акт, тэдгээрийн үндсэн дээр олгогдсон гүйцэтгэх хуудас байна.

/Энэ хэсэгт 2002 оны 6 дугаар сарын 13-ны өдрийн хууль, 2010 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн хууль, 2010 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдрийн хууль, 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар тус тус нэмэлт, 2017 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

184 дүгээр зүйл.Арбитрын шийдвэр, нотариатын мэдэгдэх хуудас, цэргийн анги, байгууллагын захирагч /дарга/-ийн эд хөрөнгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай тушаал, Гэмт хэргийн хохирогчид нөхөн төлбөр олгох сангийн зөвлөлийн шийдвэр, захиргааны шийтгэвэр, улсын байцаагчийн төлбөр тогтоосон актын гүйцэтгэлийг шүүхээр баталгаажуулах

Хэвлэх

/Энэ зүйлийн гарчигт 2002 оны 6 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2010 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн хууль, 2010 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

184.1.Эрх зүйн маргааныг энэ хуулийн 13.2-т зааснаар арбитр шийдвэрлэсэн, талууд гэрээндээ үл маргах журмаар биелүүлэхээр тохиролцож нотариатаар гэрчлүүлсэн болон цэргийн анги, байгууллагын захирагч /дарга/-ийн эд хөрөнгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай тушаал, Гэмт хэргийн хохирогчид нөхөн төлбөр олгох сангийн зөвлөлийн шийдвэр, улсын байцаагчийн төлбөр тогтоосон актыг албадан гүйцэтгүүлэхээр бол уг цэргийн анги, байгууллагын захирагч /дарга/-ийн эд хөрөнгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай тушаал, арбитрын шийдвэр, нотариатын мэдэгдэх хуудас, Гэмт хэргийн хохирогчид нөхөн төлбөр олгох сангийн зөвлөлийн шийдвэр, улсын байцаагчийн төлбөр тогтоосон акт шүүхээр баталгаажсан байна.

/Энэ хэсэгт 2002 оны 6 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2010 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, өөрчлөлт, 2010 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2017 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

184.2.Шийдвэрийг гүйцэтгүүлэхийг сонирхож байгаа тал цэргийн анги, байгууллагын захирагч /дарга/-ийн эд хөрөнгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай тушаал, Гэмт хэргийн хохирогчид нөхөн төлбөр олгох сангийн зөвлөлийн шийдвэр, арбитрын шийдвэр, нотариатын мэдэгдэх хуудас, улсын байцаагчийн төлбөр тогтоосон актын гүйцэтгэлийг баталгаажуулахаар төлбөр төлөгчийн оршин суугаа /оршин байгаа/ харьяалах шүүхэд хүсэлт гаргана.

/Энэ хэсэгт 2002 оны 6 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2010 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2010 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2017 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

184.3.Цэргийн анги, байгууллагын захирагч /дарга/-ийн эд хөрөнгийн хариуцлага хүлээлгэх тухай тушаал, Гэмт хэргийн хохирогчид нөхөн төлбөр олгох сангийн зөвлөлийн шийдвэр, Арбитрын шийдвэр, нотариатын мэдэгдэх хуудас, улсын байцаагчийн төлбөр тогтоосон актыг биелүүлэх боломжийг нь шүүх хянан үзэж ирүүлсэн өдрөөс хойш 7 хоногийн дотор шүүгчийн захирамжаар баталгаажуулна. Шүүгч ийнхүү захирамж гаргасан даруй гүйцэтгэх хуудас бичиж 7 хоногийн дотор төлбөр авагч, төлбөр төлөгч, шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагад хүргүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2002 оны 6 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2010 оны 6 дугаар сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2010 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2017 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

185 дугаар зүйл.Шүүхийн шийдвэрийг гүйцэтгэх

Хэвлэх

185.1.Шүүхийн шийдвэр, магадлал, тогтоолыг дараахь тохиолдолд албадан гүйцэтгүүлэхээр шүүгч захирамж гаргана:

185.1.1.төлбөр авагч шүүхийн шийдвэрийг албадан гүйцэтгүүлэхээр хүсэлт гаргасан;

185.1.2.шийдвэрийг даруй биелүүлэх шаардлагатай гэж шүүгч үзсэн.

185.2.Шүүгчийн туслах энэ хуулийн 185.1-д заасан шүүгчийн захирамж гарснаас хойш 7 хоногийн дотор уг захирамж, шүүхийн шийдвэр, шаардлагатай бусад материалыг хавсарган шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албанд хүргүүлнэ.

186 дугаар зүйл.Шүүхийн шийдвэр болон гүйцэтгэх хуудсыг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албанд шууд гардуулах

Хэвлэх

186.1.Дараахь тохиолдолд шүүхийн шийдвэр болон гүйцэтгэх хуудсыг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албанд шууд олгож болно:

186.1.1.төлбөрийг улсын төсвийн орлогод оруулах;

186.1.2.төлбөр төлөгч, төлбөр авагчийн аль нэг нь өөр улс, аймаг, сум, дүүрэгт оршин суудаг бол төлбөр авагчийн хүсэлтээр;

186.1.3.бусдын амь нас, эрүүл мэндэд учирсан гэм хорыг нөхөн төлүүлэх;

186.1.4.төлбөр авагч шүүхийн шийдвэрийг албадан гүйцэтгүүлэх хүсэлт гаргасан.

186.2.Энэ хуулийн 186.1-д заасны дагуу шүүхийн шийдвэр болон гүйцэтгэх хуудсыг шууд олгосон тохиолдолд энэ тухай төлбөр авагчид мэдэгдэнэ.

186.3.Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албанд гүйцэтгэх хуудастай хамт шүүхийн шийдвэр, битүүмжилсэн буюу хураасан эд хөрөнгийн тухай тэмдэглэл, иргэдийн хувийн хадгаламж, хуулийн этгээдийн харилцах дансны зарлагын гүйлгээг хаасан баримт бичиг, тодорхойлолт зэргийг хавсарган явуулна.

187 дугаар зүйл.Гүйцэтгэх хуудасны агуулга

Хэвлэх

187.1.Гүйцэтгэх хуудсанд дараахь зүйл заавал тусгагдсан байна:

187.1.1.гүйцэтгэх хуудас олгосон шүүхийн нэр;

187.1.2.шийдвэр гаргасан огноо, шийдвэрийн дугаар;

187.1.3.ямар хэргийн шийдвэрийг үндэслэж гүйцэтгэх хуудас олгож байгаа;

187.1.4.гүйцэтгэх хуудас бичсэн шүүгчийн нэр, олгосон огноо;

187.1.5.төлбөр төлөгч, төлбөр авагчийн овог, эцгийн нэр, нэр, ажлын болон гэрийн хаяг, утасны дугаар /хуулийн этгээдийн нэр, оноосон нэр, үйл ажиллагаа явуулж байгаа газрын хаяг/;

187.1.6.шаардлагатай тохиолдолд төлбөр төлөгчийн биеийн зураг, иргэний үнэмлэх болон регистрийн дугаар, хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн дугаар.

187.2.Гүйцэтгэх хуудас нь төрийн сүлд бүхий хэвлэмэл хуудас байна.

187.3.Гүйцэтгэх хуудсанд шүүгч гарын үсэг зурж, тамга дарна.

/Энэ зүйлийг 2017 оны 6 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

188 дугаар зүйл.Гүйцэтгэх хуудсыг дахин олгох, түүнийг үрэгдүүлсний хариуцлага

Хэвлэх

188.1.Гүйцэтгэх хуудсыг үрэгдүүлсэн тохиолдолд шүүгчийн захирамжаар өмнөх гүйцэтгэх хуудсыг хүчингүйд тооцож, дахин гүйцэтгэх хуудас олгож болно.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

188.2.Гүйцэтгэх хуудсыг дахин олгох тухай шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх алба болон төлбөр авагчийн хүсэлтийг үндэслэн шүүгч шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2014 оны 4 дүгээр сарын 24-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

188.3.Гүйцэтгэх хуудсыг дахин олгохдоо урьд гаргасан шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн олгоно.

188.4.Гүйцэтгэх хуудсыг үрэгдүүлсэн этгээдэд хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

VII ХЭСЭГ

ИРГЭНИЙ ХЭРГИЙГ ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭХ АЖИЛЛАГАА БА ОЛОН УЛСЫН ХУУЛЬ ТОГТООМЖ

АРВАН ЕСДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Олон улсын иргэний эрх зүйн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа

189 дүгээр зүйл.Олон улсын иргэний эрх зүйн холбогдолтой хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны харьяалал

Хэвлэх

189.1.Монгол Улсын шүүхээр гадаад улсын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүнтэй холбогдолтой иргэний хэргийг хянан шийдвэрлэхэд тэдгээр нь хуульд өөрөөр заагаагүй бол Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээдийн адил эрхтэй байна.

189.2.Монгол Улсын шүүх дор дурдсан олон улсын иргэний эрх зүйн холбогдолтой иргэний хэргийг өөрийн харьяалалд хамааруулан хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулна:

189.2.1.нэхэмжлэлийн хариуцагч нь Монгол Улсад байнга оршин суудаг буюу аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулдаг;

189.2.2.нэхэмжлэлийг хэд хэдэн этгээд хамтран гаргасан ба тэдгээрийн аль нэг нь Монгол Улсад байнга оршин суудаг;

189.2.3.гэрээгээр хүлээсэн үүргээ гүйцэтгээгүй буюу зохих ёсоор гүйцэтгээгүйн улмаас нэхэмжлэл гаргасан ба тухайн үүргийг Монгол Улсад гүйцэтгэх ёстой байсан;

189.2.4.бусдад гэм хор учруулсны улмаас Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр тухайн этгээдэд хохирол учруулсан;

189.2.5.хуулийн этгээдийн Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх салбар буюу төлөөлөгчийн газрын үйл ажиллагааны улмаас маргаан үүссэн;

189.2.6.Монгол Улсын иргэн буюу Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр байнга оршин суудаг гадаад улсын иргэн, харьяалалгүй хүн эцэг тогтоох ба тэтгэмж төлөхтэй холбогдсон нэхэмжлэл гаргасан;

189.2.7.нэхэмжлэлийн зүйл нь өв залгамжлах эрх, өв залгамжлуулагчаас эд хөрөнгийг хуваах, гэрээслэл, үүрэг гүйцэтгэхтэй холбоотой бөгөөд өв залгамжлуулагч нас барахаасаа өмнө Монгол Улсад амьдардаг буюу оршин суудаг байсан, эсхүл тухайн өв хөрөнгө Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байгаа.

190 дүгээр зүйл.Олон улсын иргэний эрх зүйн холбогдолтой иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх шүүхийн онцгой харьяалал

Хэвлэх

190.1.Монгол Улсын шүүх дор дурдсан олон улсын иргэний эрх зүйн холбогдолтой иргэний хэргийг өөрийн онцгой харьяалалд хамааруулан хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулна:

190.1.1.Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээрх үл хөдлөх эд хөрөнгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай холбоотой маргаан;

190.1.2.Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр байршилтай хуулийн этгээдийг өөрчлөн байгуулах, татан буулгах буюу тухайн хуулийн этгээдийн болон түүний салбар, төлөөлөгчийн газрын гаргасан шийдвэртэй холбоотой үүссэн маргаан;

190.1.3.Монгол Улсын шүүх буюу бусад эрх бүхий байгууллагын бүртгэл хүчин төгөлдөр эсэх талаархи маргаан;

190.1.4.Монгол Улсын эрх бүхий байгууллага патент, барааны тэмдэг болон бусад оюуны өмчтэй холбоотой эрхийг бүртгэсэн, бүртгэхээр өргөдлийг хүлээн авсантай холбоотой маргаан;

190.1.5.Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр шүүхийн шийдвэрийг гүйцэтгэх арга хэмжээ авсан буюу холбогдох этгээд ийм арга хэмжээ авахуулахаар өргөдөл гаргасан бол.

191 дүгээр зүйл.Иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцох буюу нас барсан гэж зарлах

Хэвлэх

191.1.Монгол Улсын шүүх дараахь тохиолдолд иргэнийг сураггүй алга болсонд тооцох буюу нас барсан гэж зарлана:

191.1.1.сураггүй алга болсонд тооцогдох буюу нас барсан гэж зарлагдах этгээд Монгол Улсын харьяат иргэн байсан;

191.1.2.сураггүй алга болсонд тооцогдох буюу нас барсан гэж зарлагдах этгээд хамгийн сүүлд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт оршин сууж байсан.

192 дугаар зүйл.Гэр бүлийн холбогдолтой хэргийн харьяалал

Хэвлэх

192.1.Монгол Улсын шүүх дараахь тохиолдолд иргэний гэр бүлийн холбогдолтой хэргийг өөрийн харьяалалд авч хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулна:

192.1.1.гэрлэгчдийн аль нэг нь Монгол Улсын харьяат иргэн буюу гэрлэх үедээ Монгол Улсын харьяат байсан;

192.1.2.гэрлэгчдийн хариуцагч тал гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн боловч Монгол Улсад байнга оршин суудаг;

192.1.3.эцэг, эх, хүүхдийн хоорондох харилцааг тогтоох, эцэг, эх байх эрхийг хасахтай холбоотой маргаан үүссэн тохиолдолд хариуцагч, нэхэмжлэгчийн аль нэг нь Монгол Улсын харьяат, эсхүл Монгол Улсад байнга оршин суудаг этгээд;

192.1.4.хүүхэд үрчлүүлэх, үрчлэн авахад үрчлэн авагч буюу үрчлэгдэж буй хүүхэд Монгол Улсын харьяат, эсхүл Монгол Улсад байнга оршин суудаг этгээд.

192.2.Энэ хуулийн 192.1-д заасан гэр бүлийн холбогдолтой маргаан гэдэгт гэрлэлт цуцлах, хүчингүйд тооцох, хүчин төгөлдөр бус гэж тооцуулах, гэр бүлийн харилцаа үүссэн эсэхийг тогтоох, гэрлэлтийг сэргээх, эцэг, эхийг тогтоох, хүүхэд үрчлэх зэрэг асуудал хамаарна.

193 дугаар зүйл.Монгол Улсын шүүхэд үл хамаарах эрх

Хэвлэх

193.1.Гадаад улсын дипломат дархан эрх, эрх ямба эдэлдэг иргэн болон тэдгээрийн гэр бүлийн гишүүд сайн дураар зөвшөөрснөөс бусад тохиолдолд Монгол Улсын шүүхийн хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хамаарагдахгүй.

193.2.Монгол Улсын төрийн болон засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн өөрөө удирдах байгууллагын урилгаар Монгол Улсад зочилж байгаа гадаад улсын төлөөлөгч, дагалдан яваа бусад хүмүүс Монгол Улсын шүүхэд үл харьяалагдана.

194 дүгээр зүйл.Шүүхийн шийдвэрийг гүйцэтгэх

Хэвлэх

194.1.Монгол Улсын шүүхийн болон гадаад улсын шүүхийн шийдвэрийг гүйцэтгэх журам нь Монгол Улсын хууль тогтоомж, гадаад улстай байгуулсан буюу Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээгээр тодорхойлогдоно.

ХОРЬДУГААР БҮЛЭГ

Бусад зүйл

195 дугаар зүйл.Хууль хүчин төгөлдөр болох

Хэвлэх

195.1.Энэ хуулийг 2002 оны 9 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

195.2.Энэ хууль хүчин төгөлдөр болсон өдөр иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байгаа хэргийг тухайн шатны шүүхээр хянан шийдвэрлэхэд энэ хуулийг буцаан хэрэглэхгүй.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА С.ТӨМӨР-ОЧИР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(2022-12-06-ны өдрийн орчуулгын хяналт)                               Unofficial translation
 

ТУРШИЛТЫН ХУВИЛБАР +(976)-11-312513 info@legalinstitute.mnLAW OF MONGOLIA

January 10, 2002               Ulaanbaatar

 

ON CIVIL PROCEDURE

 

PART I

GENERAL PROVISIONS FOR CIVIL PROCEDURE

CHAPTER ONE

General Provisions

Article 1.The purpose of the law

1.1.The purpose of this law is to regulate the relations of the court on the adjudication of a civil legal dispute between the participants in the civil legal relationship, by instituting a case.

Article 2.Legislation on civil procedure

2.1.Legislation on civil procedure shall consist of the Constitution of Mongolia, this law, and other legislative acts enacted in conformity with these.

2.2.If an international treaty to which Mongolia is a party provides otherwise, the provisions of the international treaty shall prevail.

Article 3.The right to apply to the Court

3.1.Any person, who considers its human rights, freedom, and legal interests provided by the law of Mongolia and international treaties to which Mongolia is a party, is violated, is entitled to apply to courts for protection of the rights, in accordance with the procedures provided by this law and in the form of claim, request or complaint.

3.2.Alternative and preliminary procedures of dispute resolutions of the claim, request or complaint for the protection of the rights provided by Article 3.1 of this Law may be established by law.

3.3.A legal dispute, in which its jurisdiction is not determined by law shall be adjudicated by a court according to procedures provided by this law.

Article 4.Equality before the Court

4.1.Civil court procedure /hereinafter referred to as "case proceedings"/ shall be based on the principle of equality, without discrimination of any person by ethnicity, language, race, gender, social origin, social status, property, job, position, religion, opinion, education or other, nor of any legal entity by type of ownership and size.

Article 5.Implementation of judicial power by courts, and independence of the judges

5.1.Judicial power shall be exercised by a court established according to law.

5.2.A judge shall be independent and shall be governed solely by law, and the independence of a judge shall be guaranteed by law.

5.3.Interference with and influence to a judge's judicial duty for administration of justice by the President, the Prime Minister, Members of the State Great Khural and the Government, officers of the state agency and non-governmental organization, and any citizen shall be prohibited.

5.4.A claim, request, and complaint lodged in accordance with Article 3.1 of this law shall be allotted to judges pursuant to the procedure adopted by the Judge Council of the court; and the procedure shall ensure the conditions to allocate unpredictably and randomly. Based on the judicial panel decision of the Judge Council, Chief judge or chamber head shall appoint the judge, judicial panel and the chair of the court session who adjudicates by issuing an order.

/The amendment to this paragraph was made according to the law as of 3 August 2007/

/The amendment to this paragraph was made according to the law as of 3 August 2007, the second sentence of this paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

5.5.Litigants shall have the right to demand a case to be adjudicated according to allotment provided by Article 5.4 of this Law.

5.6.If any person tries to influence the judge or judicial panel in the judgment of the case or dispute, an influence declaration shall be made.

/This paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 6.Adversarial principle

6.1.Case proceedings shall be administered on the adversarial principle.

6.2.The adversarial principle shall apply to all stages of the case proceedings.

6.3.Litigants, their representatives and attorneys shall contest by proving or denying the case facts, whether there is a faulty action.

6.4.Litigants, their representatives, and attorneys shall attend court sessions in person and shall have equal rights to give oral and written statements, and present and analyze the evidence.

6.5.Litigants are obliged to give substantial statement and present evidence that is material for adjudicating the case.

6.6.Statements regarding demands of the claim shall only be issued by litigants. This article shall not apply to cases to be adjudicated in accordance with Article 133 of this law.

/This paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

Article 7.Language of the case proceedings

7.1.The case proceeding shall be conducted in the Mongolian language, with a record of proceedings in the state official language. If the Court deems necessary, video and audio recording of the case proceedings may be made.

7.2.If a participant in the case proceeding does not understand the Mongolian language, they shall have the right to provide statements and testimony and to submit evidence in their native language or any other language and writing in which they are fluent, and if the participant cannot communicate in an official language and writing due to blindness, muteness, and deafness, they may use sign language and special characters.

7.3.The court shall be responsible for presenting statements, testimony and evidence from persons stated in Article 7.2 of this Law, and the process of adjudicating the case to the participants via interpreters and translators.

7.4.Evidence in a foreign language shall be formally translated by officially licensed translator into Mongolian language.

/This paragraph was amended according to the law as of 10 February 2011/

Article 8.Open session of court

8.1.Court sessions of all instances shall be held open.

8.2.Court sessions can be held fully or partially closed at the request of the case participants, their representative, and attorney, or by or at the court's initiative if evidence or the event is related to the state and official secrets, or organizational secrets, or personal sensitive information.

/This paragraph was amended according to the law as of 17 December 2021/

8.3.A legally disabled person, or person under influence of alcohol or narcotics, non-participant of the case and persons under the age of 18 years shall not be permitted in the court room.

8.4.Judge and participants in the court session are prohibited to disclose state and official secrecy, the secrecy of an organization, and personally sensitive information that was made known during the closed session or entrusted to the judge in relation to his/her official duty.

/This paragraph was amended according to the law as of 17 December 2021/

Article 9.Court session to be conducted continuously

9.1.All level court sessions shall be continuous and non-stop throughout the day, except for necessary time for rest.

9.2.A judge and panel shall have no right to adjudicate any other case until the proceedings of the case under adjudication are completed, or until the adjudication process is adjourned or suspended.

Article 10.Application of law and international norms

10.1.Court shall apply the Constitution and other laws adopted in accordance to the Constitution, officially published and effective when adjudicating a case.

10.2.If Court considers that the law to be applied in adjudicating a case is not in conformity with the Constitution, it shall suspend the case proceedings and submit an opinion regarding this to the State Supreme Court.

10.3.If the State Supreme Court, after discussing the opinion provided by Article 10.2 of this Law, considers that it has grounds, shall issue a resolution on submitting the request to the Constitutional Court. In case of considering the opinion groundless it shall be returned to the Court that has submitted the opinion for resolution through regular proceedings.

10.4.In the absence of law that could regulate the matter in issue, court shall apply the legal norms that are regulating the similar relations. In the absence of such law, the court shall resolve the matter in conformity with the contents, general grounds, and principles of the Constitution.

10.5.If it is not in contradiction with the Constitution of Mongolia, the court may similarly apply the internationally recognized norms when adjudicating a case related to international civil law.

10.6.Court shall not refuse to resolve a case on the grounds that there is no legal norms to regulate disputed matter or absence of such norms is not clear.

10.7.Court shall not refuse to apply a norm of legislation on the grounds that laws are in contradiction, unfair, or in contravention of public order and morality.

Article 11.Compulsory enforcement of court decision

11.1.A citizen and legal entity are obliged to execute the effective court decision.

11.2.If Court decision has not been executed voluntarily it shall be executed compulsorily according to grounds and procedures specified in law.

CHAPTER TWO

Grounds for Instituting a Civil Case, Jurisdiction of Case

Article 12.Grounds for instituting a civil case

12.1.Court may institute a civil case /hereinafter referred to as "case"/ based on the following grounds:

12.1.1.claim lodged by a participant a legal relationship  regarding violation of its rights in connection with tangible and intangible wealth;

12.1.2.claim lodged by a person whose right to file a lawsuit to protect the rights, freedoms, and interests of others is granted by law;

12.1.3.request submitted by an interested person for adjudication of a case through special procedures and regarding matters specified by law;

12.1.4.complaint lodged against the activity of and administrative act of an agency and officer other than that set out in Article 5 of the General Administrative Law;

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007, this sub-paragraph was amended according to the law as of 4 February 2016/

12.1.5.other grounds provided by law.

Article 13.Jurisdiction of cases

13.1.Court shall resolve claims, requests, or complaints /hereinafter referred to as "claim"/ lodged on the grounds specified by Article 12 of this law through its jurisdiction.

13.2.If provided by law, international treaty to which Mongolia is a party, or the litigants have agreed, the disputes between citizens, legal entities shall be resolved by arbitration.

13.3.If the parties have not provided in their agreement to resolve disputes by arbitration, or have not agreed on arbitration or if the inter-governmental agreements do not provide to resolve disputes by arbitration, the claim shall be adjudicated by court.

13.4.A claim on illegal administrative acts by administrative organizations and officers specified in Article 4.1 of Administrative Procedural Law shall be adjudicated by the administrative court.

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007, and was annulled according to the law as of 4 February 2016/

13.5.If the parties agreed by contract that disputes shall be resolved by mediation process, it shall be deemed that the alternative and preliminary procedures of dispute resolutions is set out.

/This paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 14.Lodging a claim in the territorial jurisdiction of the residing /located/ place of the defendant

14.1.Unless otherwise provided by law or a contract, a claim shall be lodged to the court of the area where the defendant resides.

14.2.If the defendant is a legal entity, the claim shall be lodged to the court of that area where the entity regularly runs its operation, or where headquarters of the legal entity locates.

14.3.If the defendant's residence is unknown, the claim may be lodged to the court of the area where the claimed property is situated.

14.4.A plaintiff may request court for search of defendant if the defendant's place of residence is unknown.

14.5.Police agency shall execute operations for search of the defendant and identification of his/her place of residence based on a court decision or judge order.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 15.Territorial jurisdiction at the plaintiff's choice

15.1.Claim for compensation of damages that caused death or injury to others may be lodged to the courts for areas where either the defendant or the plaintiff resides.

15.2.If the place of performance is specifically indicated in the contract, related claim may be lodged to the court for the area where the performance was supposed to take place.

15.3.A claim against several defendants residing /located/ in different places shall be lodged, at the plaintiff's choice, to the court for the area where any one of the defendants is residing /located/.

15.4.A claim for establishment of a legally significant event shall be lodged to the court for the area where the lodging citizen or legal entity resides /locates/ or where the event took a place.

Article 16.Exclusive jurisdiction of court

16.1.Claim concerning the rights to immovable property or release of a property from freezing injunction shall be lodged to the court for the area where the property is located.

16.2.Claim concerning Mongolian citizen or legal entity located abroad may be lodged to the court for the area where the plaintiff resides /located/ or where the defendant's property is located.

16.3.Claim to be lodged by an obligee of the decedent, before the inheritance is accepted by an inheritor, shall be lodged to the court for the area where the whole inherited property or the main part of it is situated.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

16.4.Claim related with a support shall be lodged to the court for the area where the plaintiff resides.

Article 17.Jurisdiction of several interconnected cases

17.1.Claim regarding damages caused as a result of a crime shall be adjudicated together with the criminal case.

17.2.If not adjudicated together with the criminal case, the claim shall be lodged according to procedures and jurisdiction specified by law.

17.3.Disputes related to payment of damages caused by criminal case shall not be adjudicated through civil proceeding until it is decided by criminal proceeding.

Article 18.Change of jurisdiction

18.1.Litigants may change the territorial jurisdiction for the case under a mutual agreement.

18.2.Exclusive jurisdiction specified in Article 16 of this law shall not be changed by the agreement of the litigants.

Article 19.Jurisdiction of courts for adjudicating cases

19.1.Soum and Inter-Soum or district courts shall adjudicate all civil cases by the first instance procedure.

19.2.Aimag and the Capital city courts shall adjudicate the civil cases by the appellate instance procedure.

19.3.The State Supreme Court shall adjudicate  the civil cases by the cassation instance procedure.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

19.4.If provided by the Law on Court of Mongolia the court of Aimag, capital city and the State Supreme court shall adjudicate the case and dispute that have a specific jurisdiction over by law as the first instance or appellate procedure. 

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007, this paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

Article 20.Transfer of a case

20.1.If a claim has been received by a court according to the jurisdiction, it shall be adjudicated by that court. However, it may be transferred to another court during or before the court session for the following reasons, based on the statements of the parties by issuing a judicial panel decision or judge order:

20.1.1.if it is deemed that in order to adjudicate the case objectively from every side and expeditiously it is necessary for the case to be adjudicated by the court for the area where most of the evidence is situated;

20.1.2.if it is discovered that the jurisdiction is violated in receiving a claim;

20.1.3.if all judges of the court have been challenged and removed in accordance with Article 93.2 of this Law.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

20.2.If a case is under an arbitration's jurisdiction as provided by paragraph 2, Article 13 of this Law, the claim shall be returned to the plaintiff by resolution of a Court or by order of a judge.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 August 2007/

20.3.The Court that has received a transferred case is obliged to adjudicate it. Courts shall not dispute over the jurisdiction of a transferred case as provided in Article 20.1 of this Law.

20.4.If it deems the case transfer has no legal ground, the case shall be adjudicated in accordance with Law on Court of Mongolia by the court issuing a judicial panel decision or the judge issuing a judge order.

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007, this paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 21.Procedure for transferring a case

21.1.To transfer a case from one court to another, the period for lodging a complaint against the judicial panel decision or judge order shall be expired. If a complaint is lodged, the case shall be transferred after the issuance of a court decision of the court on the complaint.

CHAPTER THREE

Case Participants

Article 22.Case participants

22.1.Litigants, a third party, their representatives or attorneys, and persons participating in the case proceedings as provided in Articles12.1.2-12.1.4 of this law shall be described as the case participants.

/This paragraph was amended according to the law as of 18 October 2019/

22.2.A representative and an attorney of the plaintiff, a defendant and a third party are not considered as an individual participant of a civil case, but a person expressing and protecting the rights and legal interests of the principal.

/This paragraph was added according to the law as of 18 October 2019/

Article 23.Legal Capacity of the case participants

23.1.All parties of a case shall equally enjoy the capacity to have the rights and to be subject to the duties /legal capacity/ of the case participants.

Article 24.Legal ability of the case participants

24.1.A person with full legal ability shall have the ability to exercise his/her rights on himself/herself in the court, or perform it by the representative.

24.2.Underaged or persons aged between 14-18 years shall have a right to protect their rights, freedom and legal interests in court.

24.3.Court shall have the duty to involve the parents or guardians of the persons specified in Article 24.2 of this Law. In adjudicating cases related to underaged persons and based on the grounds provided by Article 16.3 of the Civil Law, the court shall decide whether to involve their parents or guardians.

24.4.The rights and legal interests of a person with partial or of a person deemed legally disabled as a consequence of mental illness shall be protected in court by their parent or custodian.

Article 25.Rights and duties of a case participant

25.1.A case participant shall have following rights in the case proceedings:

25.1.1.to have access to the demand, statement, and refusal of the other parties and documents evidencing it, to give statements regarding these;

25.1.2.to have access to the case materials after a judge order has been issued on hearing the case at court session and to make notes from them, and to participate in the court session;

25.1.3.to get a testimony from a witness, to request for appointing an expert and to implement actions prescribed by Article 48 of this Law, to make an evidence examined and excluded from the evidence list if there is a concern that the evidence was illegally compiled or collected, to request for adjournment of the court session based on grounds provided law;

25.1.4.to challenge judicial panel or a judge, an expert or translator, an interpreter, representative of citizens and court clerk based on the grounds provided by Article 91 of this Law;

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

25.1.5.to question other participants of court session;

25.1.6.to lodge a complaint against a court decision;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

25.1.7.to request to resolve the case through mediation in relation to all claims or one or more claims;

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

25.1.8. other rights provided by law;

/The numbering of this sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

25.2.A case participant shall have following duties in the case proceedings:

25.2.1.to give true and correct statements on the case to the court ;

25.2.2.to prove demands of the claim lodged with the court and grounds and statement for denial of or refusal to such claim, to collect and present evidence related to them;

25.2.3.to appear as summoned by court;

25.2.4.to implement requirements imposed by court;

25.2.5.to obey the rules of case proceedings and the courtroom protocol;

25.2.6.to receive, implement the court decision.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

Article 26.Litigant

26.1.Litigants of a case shall mean the plaintiff, defendant, and other persons participating in the case with same legal rights and duties.

26.2.A plaintiff is a person who lodges a claim on behalf itself or others in order to restore the violated rights, freedom and legal interests. Plaintiff shall have the right to change the ground for the claim or the claim, to increase or reduce the size of the claim, to withdraw the claim or to settle.

26.3.A defendant is a person who is mentioned in a claim as having caused damages to the rights, freedom and legal interests of the plaintiff, or not fulfilled or duly fulfilled his/her duty. The defendant shall have the right to admit, fulfill or deny the claim, to lodge a counterclaim and or to settle.

26.4.The litigants shall have equal rights in the case proceedings.

Article 27.Participation of several litigants in a case

27.1.Several plaintiffs or several defendants may jointly participate in a case proceedings.

27.2.One of the co-plaintiffs or co-defendants may be entrusted to represent the others if it is considered that the co-plaintiff or co-defendant does not have conflict of interests and it is not necessary for all of them to participate and [the representation] will not negatively affect the decision of the case.

27.3.If deemed necessary, the court may involve other persons as co-plaintiffs and co-defendants in the case proceedings before issuing its decision.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 28.Replacement of the plaintiff/defendant

28.1.Where the court establishes, based on evidence, that a plaintiff does not have the right to lodge the claim or a defendant is not real defendant responsible to the claim, it may, at the request or consent of the plaintiff, replace the person who does not have the right to submit the claim with real plaintiff or the person who is not defendant with real defendant.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

28.2.If the plaintiff does not request or consent to replace her/him by other person, and such person lodges an independent claim, then he/she may be allowed to participate as a third party.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

28.3.If the plaintiff does not agree to the replacement of the defendant by another person, the court shall not replace the defendant.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

28.4.If the situation described in Article 28.1 of this Law is established during a court session, the court session shall be newly restarted after the replacement of the plaintiff/defendant.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 29.Third party

29.1.Third party lodging an independent claim regarding the disputed matter may participate in the case proceedings before court issues its decision.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

29.2.Third party lodging independent claim shall have all the rights and all the duties of a litigant.

29.3.If the court decision can negatively affect the rights and duties of a third party not making independent claims to the disputed matter, before the court decision is issued, the person may be involved in the case proceedings as a third party who has not made an independent claim, at its own initiation or at the initiative of the court or at the request of a litigant.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

29.4.Third party not making independent claims shall have the same rights and duties as a litigant, except for the right to change the grounds for claim or the claim, to increase or reduce the size of  the claim, to withdraw the claim, to admit to the claim, or to settle.

29.5.Court shall not resolve issue relating to third party who didn't make an independent claim together with the principal claim.

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

Article 30.Succession to rights in case proceedings

30.1.If any litigant of the dispute withdraws from the dispute /deceased, is considered to be missing, dissolution of a legal entity, transferred the claim or duties to others/, a court may replace the case participant with who inherits the rights at the request of an interested party and the successor. A succession of rights may take place at any stage of the case proceeding.

30.2.The successor of the rights shall have the rights and obligations of the original case participant.

Article 31.Participation in case proceedings by prosecutors, persons protecting the rights of others

31.1.If the prosecutor deems the interests of the state or the public have been violated, at the request of a state agency or on his/her own initiative, he/she shall participate on behalf of the state in the civil case proceedings in accordance with Articles 25 and 26 of this Law.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

31.2.Persons protecting the rights, freedom, and legal interests of others may participate in a civil case proceeding as provided by Article 25 of this law.

31.3.Withdrawal from participating in the civil case proceedings, or withdrawal of a claim by persons described in Articles 31.1 and 31.2 shall not ground for termination of the case proceedings.

Article 32.Representing a citizen in case proceedings

32.1.A citizen may participate in case proceedings on himself/herself or through his/her representative.

32.2.A representation shall be in the form of statutory, voluntary, or contractual.

32.3.Representation for persons legally disabled, or with partial or limited ability, and persons considered to be missing or declared as deceased shall be carried out fully by their representatives provided by law.

32.4.A citizen with full legal ability may be, on voluntary basis, represented by another person or, on contractual basis by an attorney.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

32.5.A citizen, represented by a different party other than an attorney, shall not participate in the court proceedings in person. In case that a citizen participates in person, he/she shall submit a written notice on refusal from a representative to the court.

/This paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 33.Representing a citizen as provided by law

33.1.The rights, freedom and legal interests of person who is legally disabled , or with partial or limited ability shall be represented in the Court by their parents, custodian, or guardian who are the legal representatives and they shall present to the Court documents certifying their full authorization.

33.2.In a case where a person who has been considered missing shall participate, the administrator appointed to protect his/her property shall participate representing him/her.

33.3.In a case where the inheritor of a  deceased or a person who has been declared deceased shall participate, but has not accepted the inheritance, the administrator who appointed to protect the estate shall participate representing him/her.

33.4.Parents, custodian or guardians described by Article 33.1 of this Law may involve representatives chosen by them in the case proceedings.

Article 34.Participation of attorneys in case proceedings, their rights and duties

34.1.Power of representation of an attorney to participate in the case proceedings shall be determined by the request of the party receiving legal assistance.

34.2.In representing a citizen or legal entity, on contractual basis, the attorney shall take all measures specified by law to protect the rights, freedom and legal interests of the person being represented and is obliged to provide required legal assistance and to assist in determining the objective facts of the case.

34.3.An attorney shall have the following rights in the case proceedings:

/This paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

/This paragraph was modified according to the law as of 18 October 2019/

34.3.1.to collect evidence and present them;

34.3.2.to question a witness, to request for the appointment of an expert;

34.3.3.to submit a request to the court to collect documents necessary for legal assistance from citizens, legal entities, and units that have no legal status, and to use audio, video, and audio-video recording tools to strengthen evidence;

34.3.4.to consult professional body, natural person, and legal entity on matters requiring specialized knowledge;

34.3.5.to submit a complaint related to the proceedings;

34.3.6.to submit statement on the client's position;

34.3.7.to present the client's claim and denial, its evidence and grounds;

34.3.8.to have access to the evidence, claim, denial and statements provided by the opposing party and other participants, and submit statements to them;

34.3.9.to have access to the evidence of the case, and copy the necessary materials at his/her own expense;

34.3.10.to request for adjournment of the court session and for other matters;

34.3.11.to be provided with adequate time and conditions for preparation for advocacy;

34.3.12.to participate in the court session;

34.3.13.to disqualify and remove a judge, judicial panel, representative of citizens, court clerk, expert, translator and interpreter;

34.3.14.to question the case participants, their representatives, witness, and expert;

34.3.15.to have the evidence analyzed;

34.3.16.to have access to the minutes of court hearings and other proceedings;

34.3.17.to appeal the court's decision, to lodge a complaint against the appellate court judgment in the cassation procedure;

34.3.18.to submit a request for the enforcement of legally effective civil case court decision /decision, appellate court judgment, judicial panel decision, judge order/;

34.3.19.other rights provided by law.

34.4.An attorney shall have the following duties in the case proceedings:

/This paragraph was amended according to the law as of 18 October 2019/

34.4.1.to strictly comply with the Constitution of Mongolia, laws, and ethical norms of attorneys and attorneys;

34.4.2.to protect the client's rights and legal interests comprehensively and consistently with every method that is not prohibited by law;

34.4.3.to refrain from acts contrary to the client's rights and legal interests;

34.4.4.to not disclose the state and official secrets, or organizational secrets, the client's confidential information or personal sensitive information which was known during the advocacy;

/This paragraph was amended according to the law as of 17 December 2021/

34.4.5.to participate in the court session on time unless there is a justifiable reason;

34.4.6.other obligations provided by law.

34.5.Authorization of an attorney shall be verified by the document issued by the authorized body.

/The numbering of this paragraph was amended according to the law as of 18 October 2019/

Article 35.Representing a legal entity in case proceedings

35.1.Legal entity shall participate in case proceedings through its representative.

35.2.Authorized representatives of legal entities shall present to the court document certifying his/her official position or authorizing to act as representative.

Article 36.Power of a representative, circumstances preventing representation

36.1.A representative shall carry out the activities to protect the rights, freedom and legal interests of the person being represented within the scope of law.

36.2.Power of a representative shall be determined by the power of attorney and other authorization documents compiled according to law and made in writing with the person being represented. The power of attorney shall meet requirements prescribed by Article 64.2 of the Civil Law.

36.3.Representative shall present documents certifying his/her power to the court.

36.4.The principal may withdraw, at any time, the person representing him/her at case proceedings and shall notify the court in writing. With receipt of the notice by the court, the representative's power shall be terminated.

36.5.Following person shall be prohibited from participating in case proceedings as a representative:

36.5.1.person under the age of 18 years /except in cases specially provided by law/;

36.5.2.person with partial or without full legal ability or legally disabled;

36.5.3.a judge, prosecutor, or investigator aside from cases which involved as a parent, custodian or guardian, or representing its agency in the case proceedings.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 18 May 2017/

CHAPTER FOUR

EVIDENCE

Article 37.Evidence

37.1.Evidence shall mean any factual information on which the participants of a case base their claim and objection, has significance for the Court to resolve the case, was obtained through methods prescribed by law, and is necessary to establish objective circumstances of the case.

37.2.Evidence of a case shall be established by proving tools such as statements of the litigants, third party and their representative or attorney, the testimony of witnesses, written, digital or physical evidence, documents, conclusions of experts, film and photos, paintings, audio, images, audio-video recordings, molds printed off from traces, record and notes taken during the search, experiment, identification process or the court session minutes.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

Article 38.Presenting, collecting and compiling evidence

38.1.Litigants, third parties and their representatives or attorneys shall have the duty to present and collect evidence that is the basis of their claim or objection.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

38.2.Other participants than specified in Article 38.1 of this Law may present evidence.

38.3.The Court may enforce the opposing party to present evidence at the request of a litigant.

38.4.Th case participants are prohibited to present false evidence or to collect evidence using illegal methods.

38.5.Evidence shall lose its proving capacity and shall not serve as basis for the Court decision if rules prescribed by law on presenting and collecting evidence have been violated.

38.6.Court shall compile evidence at the request of the case participants in such circumstances when the evidence inevitably required for adjudicating the case is related to the state and official secrets, or organizational secret, personal sensitive information, or impossible to obtain for a litigant because it is located in another country or local region, or shall be obtained through experiment, search, identification, testimony of witnesses.

/This paragraph was amended according to the law as of 17 December 2021/

38.7.Evidence shall be presented before the court session of the first instance begins.

38.8.Even if one party withdraws evidence presented to Court, the opposing party has the right to refer to the evidence.

38.9.The Court shall have the right to adjourn the court session for one time if new evidence is required during the court session, to exclude from the evidence or to reject to obtaining a document which is irrelevant to the case, or insignificant to prove or not allowed by law; and in these cases the court shall issue a judicial panel decision, and judge shall issue an order.

38.10.Costs incurred by Court in compiling evidence shall be included in Court expenses.

Article 39.Compiling evidence abroad

39.1.If it is necessary to compile evidence abroad, it may be addressed to the relevant organization by the court itself or through an authorized agency, at the request of a litigant.

39.2.Procedures on responding to a court request shall be regulated by the treaty on mutual legal assistance with the corresponding country; if such a treaty does not exist, it may be negotiated through diplomatic channels.

39.3.Case proceedings shall be suspended in the case set out in Article 39.1 of this Law.

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

Article 40.Evaluation of evidence

40.1.Court shall evaluate the evidence presented by the case participants with its own free conviction after comparing it objectively from every side.

40.2.Evidence shall be evaluated for its relevance, materiality, credibility, and certainty.

40.3.For Courts, no evidence shall be prior established as being fixed truth.

40.4.If a fact material to adjudicating a case has already been established by a legally effective court decision or a publicly known fact, then it shall not be proven again.

40.5.If evidence that is not presented to a first instance court, presented at the appellate and the cassation instance court, the court shall not evaluate it. However, this shall not apply if a court decision is to be reviewed due to newly discovered fact.

Article 41.Court instruction and its implementation

41.1.If it is inevitably necessary to compile evidence in another region of the country, the judge may issue an order and instruct the relevant court to take certain procedural actions, at the request of a litigant.

41.2.In the order set out in Article 41.1 of this Law, a brief description of the case and the evidence required to be compiled shall be indicated, and the term for carrying out the instruction shall be specified, and the case proceedings shall be suspended.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

41.3.Court that has received the court instruction shall carry it out within the specified term.

41.4.The records kept during carrying out the court instruction and all materials compiled shall be sent within the specified term to the court adjudicating the case.

Article 42.Statement by litigants

42.1.Statement presented by litigants to court shall conform to substantive truth.

42.2.In relation to a litigant's statement and evidence which were presented, the opposing party may present its own statement with evidence.

42.3.By presenting an statement specified in Article 42.2 of this Law, a litigant may admit fully or partially the demands of claims presented by another party.

42.4.Failure to object to one party's statement by opposing party or to give statement within the term specified by law shall be considered as admittance of such statement.

Article 43.Testimony of witnesses

43.1.Any person who is aware of the circumstances significant to adjudicating the case may be a witness.

43.2.The Court shall summon a witness and obtain testimony at the request of a case participant.

43.3.A person summoned in the capacity of a witness shall appear in Court and give truthful testimony. If he/she refused or evaded testimony or gave intentional false testimony shall be subject to sanctions provided by Criminal Law.

43.4.For a witness who is unable to be present at the court for a justifiable reason, the testimony may be obtained from the place where he/she is residing.

43.5.If a witness fails to appear in Court without justifiable reasons, the Court may instruct the police authority to enforce its call  and direct the witness to cover related expenses.

/This paragraph was amended according to the laws as of 5 July 2013 and 21 July 2016/

43.6.If there is serious discrepancy in testimonies of witnesses, it is possible to obtain testimonies while making them confront each other. In obtaining testimonies from witnesses during confrontation judge shall ask the witnesses if they know each other and what kind of relationship they are in. Then testimonies regarding the subject matter to be clarified shall be obtained from the witnesses in turn. After hearing their testimonies, the judge may question the witnesses. Witnesses in confrontation shall not question each other.

43.7.Spouses, parents, and children of litigants may be testified if consented to testify themselves. In this case they shall have the rights and duties of a witness.

43.8.The following persons shall not be called as a witness and their testimony cannot be obtained:

43.8.1.a mediator, representative of litigant or the attorney of the criminal case who became aware of the circumstances through carrying out their duties;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

43.8.2.a legally disabled person.

Article 44.Written evidence

44.1.Written evidence means evidence material to the case adjudication in the written form.

44.2.Written evidence shall be submitted to the court in original form, or a notarized copy if the original is impossible to be presented. If the court deems it necessary, it shall have the right to demand the original copy of the evidence. If it is difficult to demand and obtain written evidence, the court may examine and analyze it at the stored place at the request of a litigant.

44.3.After the Court has issued its decision, original documents may be returned to the persons who submitted them, at their request. However, a certified copy of the document shall be kept in the case file.

44.4.A state agency, non-governmental organization, and legal entity shall verify written evidence by putting its respective archive's "true copy" stamp.

/This paragraph was added according to the law as of 25 June 2009/

44.5.A court shall comply with Article 38 of the Law on Archives and Official Matters when evaluating digital documents.

/This paragraph was added according to the law as of 17 December 2021/

Article 45.Physical evidence

45.1.Physical evidence means any object material to establishment of the circumstances for the case adjudication.

45.2.Physical evidence shall be kept in the case file or deposited under a separately registered inventory in a special facility or container. Objects which cannot be brought and kept in Court, shall be examined at the place where they are located, and records shall be made on the examination. If necessary, the objects may be documented by taking their photos, images, video, and sound recording and attached to the file or they may be sealed. Food products and other objects of perishable nature shall be promptly examined by Court, upon informing the participants of the case. After the examination they shall be returned to the persons from whom they were obtained, unless otherwise provided by law.

45.3.If necessary, physical evidence may be preserved by its holder, or the Governors of relevant Bag or Khoroo, or court decision enforcement agency, police agency or their officers. Persons who have received the physical evidence is obliged to preserve it in its regular condition.

45.4.Upon expiration of terms specified in Article 120.2 of this law and unless otherwise provided by law, physical evidence shall be returned to the holder. However, photos, images, video and sound recording of the physical evidence shall be kept in the case file.

Article 46.Presenting written and physical evidence

46.1.Persons and legal entities shall present written and physical evidence required by Court within a term specified by the Court. If they are not able to present  the required written and physical evidence due to a justifiable reason, they shall notify the Court.

46.2.Faulty officers and citizens who have failed to carry out the requirements specified in Article 46.1 of this Law without justifiable reasons shall be subject to liabilities provided in respective  legislation.

46.3.At the request of a litigant, the relevant citizens and legal entities and its officers are obliged to provide evidence which is inevitably required for adjudicating the case, other than those related to state and official secrets, organizational secrets, and personal sensitive information, which are necessary for handling the case.

/This paragraph was amended according to the law as of 17 December 2021/

46.4.If refuses to provide the evidence specified in Article 46.3 of this Law without a justifiable reason, it shall be enforced.

Article 47.Expert, his/her rights and duties, expert's conclusion

47.1.For clarification of the matters required for adjudicating a case that requires special knowledge in the fields such as science, calculation, accounting, art, literature, and technology, the judge may appoint an expert at the request of the case participants, or at the initiation of court.

/This paragraph was amended according to the laws as of 3 August 2007 and 3 December 2009/

47.2.In analyzing and drawing conclusions, experts shall comply with the rules in the Law on Court Forensics.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 December 2009/

/This paragraph was amended according to the laws as of 23 December 2022/

47.3.Expert, if he/she is appointed by an organization then on behalf of it, in other cases on his/her behalf shall provide a conclusion based on results of conducted appraisal and shall be responsible for its objectivity.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 December 2009/

47.4.If necessary judge may appoint several experts and if they have a common opinion, they shall provide a single conclusion and all shall sign it. If any one experts does not agree with the conclusions of other experts he/she may provide a separate conclusion.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 December 2009/

47.5.In cases when there is a need to re-appoint an expert, the expert who previously took part in providing conclusion on the case, shall not participate again.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007 and was annulled according to the law as of 3 December 2009/

47.6.Expert is obliged to appear by the Court subpoena and give an objective response to the questions put. If an expert deliberately provides a false conclusion, he/she shall be subject to penalty specified by the Criminal Code.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 December 2009/

47.7.An expert may refuse to provide a conclusion if the materials furnished to him/her are inadequate or if the expert does not possess the necessary knowledge to perform the duties imposed on him/her.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 December 2009/

47.8.If considered necessary, expert may request the Court to have access him/herself with the materials of the case, and to supply with additional materials.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 December 2009/

47.9.Expert shall provide his/her conclusion in writing. The expert's conclusion shall contain a detailed description of the appraisal conducted and the conclusions made on the basis of it, and substantiated answers to the questions put by the Court.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 December 2009/

47.10.If, new circumstances significant to the case are discovered, an expert shall be entitled to include this in his/her conclusions even if no questions in respect of this have been put to him/her by the Court.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 December 2009/

Article 48.Other proceedings related with adjudicating a case

48.1.To clarify circumstances significant to adjudicating a case, the Court shall carry out proceedings for search, experiment and identification with presence of not less than two external witnesses and participation of the participants of the case and a note shall be made on this and all participants shall sign the note. Failure to appear at the proceedings by participants of the case shall not impede the proceedings.

48.2.A person without any personal and official interests in the case, and with full legal ability shall participate as external witness. External witness is obliged to confirm the process, content and results of the proceedings carried out in his/her presence. External witness shall have the right to suggest corrections to the minutes.

48.3.If an external witness fails to fulfill the duties specified in Article 48.2 of this Law, he/she shall be subject to legal sanction.

Article 49.Translator and interpreter

49.1.If a case participant does not know the Mongolian language, or is mute, deaf or blind, the judge shall issue an order and appoint a translator and interpreter at his/her request. Other participants of the case proceedings is prohibited to perform the duties of a translator or interpreter.

49.2.Translator and interpreter is obliged to translate demands of the claim, statements, testimony and objections of the of the person or demands, statements, testimony and objections of participants, the contents of court sessions and other proceedings and the Court decision and to assist him/her to have access with the materials of the case.

49.3.Interpreter is obliged to appear in the Court as summoned; and translate or interpret objectively and correctly.

49.4.If an interpreter intentionally mistranslates or misinterprets, he/she shall be subject to sanction specified by the Criminal Law.

49.5.A translator or an interpreter appointed by the court, except a translator or an interpreter chosen by the participant of a case, shall have obtained permits for conducting translation service from an authorized organization. 

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007 and was annulled according to the law as of 20 November 2011/

Article 50.Securing evidence

50.1.If it is considered reasonable that evidence essentially required for adjudicating the case may be altered, destroyed, transferred to others, or concealed for purposes of impeding the case proceeding, the case participants may request the court adjudicating the case to secure such evidence.

50.2.The request shall be specified which evidence is necessary to secure, how significant is to prove what circumstances and the reasons to secure.

50.3.The judge shall issue an order to secure the evidence if he/she assumes that the request is well-grounded, or to refuse the request if assumed groundless.

50.4.The court order shall specify which evidence to secure, where and in whose possession it is to be located and how to secure it.

50.5.The court order stated in Article 50.3 of this Law shall be immediately implemented by the Court Decision Enforcement Agency.

Article 51.Minutes

51.1.Minutes shall be taken at the court sessions of the first and the cassation instance.  If the case participants are participating, minutes shall be taken at the court session of the appellate instance.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

51.2.Minutes shall be taken for other proceedings, including examination, experiment and confrontation.

51.3.Minutes shall comply with the requirements in Article 7.1 of this Law.

51.4.Court session minutes shall be taken by the court clerk, and by a judge or the judge's assistant during the other proceedings as assigned by the judge.

51.5.Minutes shall be specified what procedural actions were taken by whom, when and where, the time of commencement and conclusion, family name, parent's name, name and addresses of every person who took a part in or were present at the action, sequence, process and discovered circumstances of the proceeding. All persons who took a part in or were present shall read the minutes and shall be explained that they have the right to suggest corrections to the record.

51.6.All persons who conducted, took part in, or were present at the proceeding shall sign the minutes. They shall not have the right to refuse to sign.

51.7.Photos, images, and molds printed off from traces or other objects material for adjudicating the case may be attached to the minutes and it shall be specified in the minutes.

CHAPTER FIVE

Court Expenses, Stamp Duty

Article 52.Court Expenses

52.1.Court expenses mean the costs inevitably required for adjudicating a case by a court. 

52.2.The Court expenses shall be financed from the state budget.

/This paragraph was amended according to the law as of 2 January 2003/

Article 53.Court expenses to be reimbursed

53.1.Following expenses incurred by a Court shall be reimbursed from the litigants:

53.1.1.transportation fares, accommodation rent and meal of experts and interpreters and fees for their work performed under Court and judge orders if such work does not form part of their official duties;

53.1.2.transportation fares, accommodation rent and meals, salary and fees for work of witnesses;

53.1.3.expenses incurred for conducting examination, experiment and identification;

53.1.4.expenses for storing evidence;

53.1.5.expenses incurred for travel to get a witness testimony.

Article 54.Determining amount of Court expenses to be reimbursed

54.1.Court expenses to be reimbursed shall be determined according to following procedures:

54.1.1.for transportation fares, accommodation rent and meals to be disbursed to experts and interpreters-according to an amount allowed in business trip followed in the agencies financed from the state budget;

54.1.2.for the experts and interpreters' fees by the amount paid by the Court;

54.1.3.if witnesses have sacrificed their wages for the period summoned to the Court to give testimony, by average wages for that period;

54.1.4.other expenses as specified in performance documents.

54.2.The expenses shall be paid to the state budget account specified by the Court.

/This paragraph was amended according to the law as of 2 January 2003/

Article 55.Exemption from reimbursement of Court expenses

55.1.A litigant may be exempted from reimbursement of Court expenses by a judge order, if it is established by his/her statement and other evidence that he/she is insolvent or based on other grounds provided by law.

55.2.The Court or the judge may reduce the reimbursement amount of the court expense, defer its payment, or allow installment payment depending on the financial position of a person.

Article 56.Distribution of Court expenses to be reimbursed

56.1.The Court expenses shall be reimbursed from the defendant if the claim was fully satisfied or from the plaintiff if the claim was dismissed.

56.2.If some part of the claim is satisfied, court expenses shall be distributed by the plaintiff and defendant on a pro-rata basis.

56.3.The first instance court decision was changed on the appellate and the cassation instance court, the distribution of the court expenses shall be changed as well.

56.4.Unless otherwise agreed by the plaintiff and defendant regarding the distribution of the court expenses, the court shall determine it under regulations in this Law.

56.5.If a plaintiff withdraws a claim, the defendant shall not reimburse the court expenses. If a plaintiff withdraws the claim because of the acceptance and satisfaction of the claim by the defendant, the court expenses to be paid by the defendant shall be cut by fifty percent.

Article 57.Stamp duty

57.1.Monetary assets paid by the litigants for the Court services rendered with respect to adjudicating legal disputes are the stamp duty. The stamp duty shall be paid by the plaintiff beforehand and if the claim is met then the defendant shall pay the sum which shall be reimbursed to the plaintiff. The stamp duty shall be paid as specified in this Law.

57.2.Amount of the stamp duty to be paid with respect to adjudicating a case through Courts shall be regulated by the Law on the Stamp Duty.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

57.3.Issues on reimbursement, recover of and exemption from the stamp duty shall be adjudicated by relevant provisions of the Law on Stamp duty and Articles 58 and 59 of this Law.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

57.4.Person appealing against the decision of court of first instance or appellate court judgment shall pay the stamp duty in the amount that he/she does not accept the decision or judgment.

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

Article 58.Reimbursement of the stamp duty and exemption from the duty

58.1. If it is difficult to fix the amount involved in a claim at the time of its being brought, the amount of the stamp duty shall be provisionally determined by the judge, and after the decision on the case an adjusting payment of duty shall be paid in conformity with the value put on the claim by the Court or if the previous payment was excessive then the difference shall be reimbursed.

58.2.In the event of an increase of the amount of a claim, the amount of the stamp duty shall be increased according to the increase in the value of the claim.

58.3.A plaintiff may be exempted from payment of the stamp duty if it is established by his/her statement and other evidence that he/she is insolvent or based on other grounds provided by law.

58.4.Depending on the financial and other position of a litigant, amount of the stamp duty to be reimbursed may be decreased or allowed to be paid by installments.

Article 59.Refunding of the stamp duty

59.1.If the Court rejected to receive a claim, then by order of a judge the stamp duty shall be refunded to the plaintiff in the amount paid.

59.2.If a person lodged a complaint on the appellate procedure withdraws its complaint before the court session, the relevant level judge shall deem the complaint has not been lodged and shall issue an order to refund the stamp duty paid at the time of complaint lodgment.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

59.3.If the appellate instance court find the complaint by litigants, third party and their representative or attorney is well-grounded and nullified or changed the court decision, the stamp duty paid at the time of complaint lodgment shall be refunded by the relevant level judge order.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

59.4.If the plaintiff withdraws from claim on the ground that the defendant voluntarily accepted and fulfilled the claim pursuant to Article 56.5 of this Law, the 50 per cent of stamp duty paid by plaintiff shall be refunded.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

59.5.In cases where the plaintiff reduces the amount claimed, or case proceedings were terminated pursuant to Article 106.5 of this Law as the plaintiff withdraws from claim in the case other than that set out in Article 59.4 of this Law or litigants settled, the stamp duty shall not be refunded.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

59.6.If the claim is returned by the court in accordance with Article 100.2 of this Law, the stamp duty shall become state revenue.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 60.Distribution of the stamp duty

60.1.Matters of dividing the stamp duty among the litigants liable shall be regulated similar to the rules provided in Article 56 of this Law.

 PART II

PROCEDURES FOR THE FIRST INSTANCE COURT CASE PROCEEDINGS

CHAPTER SIX

Filing a Claim and its Receipt

Article 61.Form of a claim

61.1.A claim shall be lodged in writing and signed by the plaintiff or a person representing it in the case proceedings.

Article 62.The contents of a claim

62.1.A claim shall contain the following:

62.1.1.the title of the court in which the claim is lodged;

62.1.2.the family name, father's name and first name of the plaintiff, place of residence, or, if it is a legal entity, title, address and the place where it is situated;

62.1.3.the family name, father's name and first name of the defendant, place of residence, or, if it is a legal entity, title, address and the place where it is situated;

62.1.4.basis and demand of the claim, and the evidence proving them;

62.1.5.the value of the claim;

62.1.6.a list of documents attached to the claim.

62.2.Attached to the claim shall be the document proving payment of the stamp duty, if the duty should be waived then a letter requesting for it and if the claim is lodged by a representative then the power of attorney letter.

62.3.A claim shall be copied according to the number of defendants and presented to them.

Article 63.Valuation of a claim

63.1.Value of a claim is determined as follows:

63.1.1.in claims to recover money, by the sum of money claimed for;

63.1.2.in claims to regain property, by the value of the claimed property;

63.1.3.in claims consisting of several independent demands, by the total sum of all claims.

63.1.4.in claims demanding to annul contracts and agreements, by the total amount of the contract or agreement;

63.1.5.in claims to recover payments of pensions, benefits, supports, damages or compensations to be made by installments for a fixed term, by the total sum of the payments per annum.

63.1.6.in claims to recover immovable property, by the total value as registered at the Immovable Property Registration Agency;

63.1.7.damages to name, reputation, psyche, and business reputation by the sum specified in the claim;

/This paragraph was amended according to the laws as of 23 December 2022/

63.1.8.in claims with respect to securities by then current rate at the stock exchange;

63.1.9.in claims related to permits or tenders by the value of the permit or the tender fees.

/In this sub-paragraph, the part "special" was removed according to the law as of 17 June 2022, and it shall enter into force on 1 January 2023/

63.2.Foreign currency rate shall be calculated at then official exchange rate announced by the Mongolbank and the value of a property by the amount proven.

Article 64.Receiving a claim

64.1.A claim shall be received by administrative officer of the court and the number of pages of the claim and attached materials, date, hour, and minute shall be recorded and certified in the claim. It shall be recorded on logbook according to the order entered in the record.

/This paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

Article 65.Refusal to receive a claim

65.1.A judge shall refuse to receive a claim in the following cases:

65.1.1.jurisdiction of a case specified in Article 13 of this Law is violated;

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

65.1.2.jurisdiction of a court specified in Articles 14, 15, 16 and 19 of this Law is violated;

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

65.1.3.if the plaintiff has failed to follow preliminary and alternative dispute resolution procedures provided by law and it is possible to apply the procedure;

65.1.4.if the plaintiff is a person without full legal ability;

65.1.5.the claim was lodged by a person having no authority to represent the plaintiff;

65.1.6.if there is a legally effective court or arbitration decision, judicial panel decision or a judge order on the fact or liability of the litigants mentioned in the claim, or refusing to receive the claim, or on dismissal of the case;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

65.1.7.another case on the disputed matter and the grounds for the dispute between the litigants is being adjudicated by a Court;

65.1.8.the case related to the claim is being investigated through criminal procedures;

65.1.9.the defendant's address is indefinite;

65.1.10.in cases when a litigant has deceased or a legal entity has been liquidated, the demand in dispute or disputed obligation is not transferred to a successor of the rights;

65.1.11.if requirements provided in Article 62 of this Law have not been met.

65.2.A judge shall state in his/her order described in Article 65.1 of this Law, how to present the claim or how to exclude the circumstances preventing it being received.

Article 66.Instituting a case

66.1.If a judge deems that there is no ground described in Article 65.1 of this Law, he/she shall, within seven days from the date of receiving the claim, issue an order on instituting a case.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

66.2.If the Court decided the matters of exempting from the stamp duty or reducing it or payment of it in installments or deferral by the request of the plaintiff, it shall be stated in the order instituting the case.

Article 67.Proceedings of the judge who instituted a case

67.1.The judge who received the claim and instituted the case shall conduct the following procedures:

67.1.1.to introduce the litigants, third parties and their representatives or attorneys their obligation to present and prove themselves the evidence proving their demands or objections and to explain their rights;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

67.1.2.to hand over a claim to the defendant;

67.1.3.if the court deems a request by a participant of a case to have grounds, the actions specified in Article 38.6 of this Law shall be carried out;

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

67.1.4.to provide all necessary information on mediation process and remind that it is possible to settle and get assistance from a mediator at all stages of court proceedings;

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

67.1.5.to obtain a reference and inquiry from the relevant organizations regarding the assets, income, and property rights of the defendant.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 9 June 2017/

/This sub-paragraph was annulled according to the law as of 12 April 2018/

Article 68.Consolidation and splitting of several demand of a claim

68.1.A plaintiff may consolidate in a single claim several interconnected demands. If it is considered appropriate to split a single or several demands from the demands consolidated in a claim they may be split by a judge order.

68.2.If it is considered appropriate to split a single or several demands from the demands consolidated in a claim lodged by several plaintiffs or against several defendants, they may be split by a judge order.

68.3.In cases when one litigant is participating in several similar case proceedings of a Court or if it is considered that adjudicating several cases in consolidation where one plaintiff lodged claims against different defendants or different plaintiffs lodged claims against one defendant will make possible to resolve the case more expeditiously and properly, they may be consolidated by a judge order.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 69.Securing implementation of Court decision

69.1.A judge may take following measures to secure implementation of Court decision upon or after instituting a case at the request of a plaintiff by issuing an order:

69.1.1.to impose freeze injunction on an asset or money belonging to the defendant for the sum equal to sum of a claim;

69.1.2.to prohibit the defendant from doing certain actions related to its property, for the sum equal to sum of a claim;

69.1.3.to impose freeze injunction on expenditure transaction of defendant's account, for the sum equal to sum of a claim;

69.1.4.to require an advance payment of money on the claim into Court decision enforcement deposit account;

69.1.5.to instruct to do or not to do a certain action to the defendant.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

69.2.The judge may simultaneously take several measures indicated in Article 69.1 of this Law.

69.3.A judge shall warn a plaintiff regarding Article 70.3 of this Law, when taking measures specified in Article 69.1 of this Law.

69.4.Upon request of a plaintiff a judge may substitute one measure specified in Article 69.1 of this Law for another. The defendant may transfer the amount that were claimed, to the deposit account for the enforcement of the decision in order to replace the measures taken for the case of the claim for monetary payment.

69.5.When taking measures specified in Article 69.1 of this Law, the court shall not cause consequences such as interruption of regular production and service activities, closure of an income source or deterioration or loss of quality.

Article 70.Enforcement of measures to secure implementation of decisions to be issued by the Court and compensation of damages caused from it

70.1.A judge order on taking measures to secure implementation of the court decision shall be fulfilled from the date of issuing an order through enforcement of the court decision.

70.2.The measures taken to secure court decision are maintained until the period specified in Article 120.2 of this Law expires or if lodged a complaint in appellate and cassation procedure, until the complaint is adjudicated.

70.3.If the claim is dismissed, the defendant may make a claim to the court on damages caused by the actions specified in Article 69.1 of this Law.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

Article 71.Term for case proceedings

71.1.If not otherwise specified by law a case shall be adjudicated within 60 days from the date of its institution. If a case was returned for reconsideration by Courts of appeal and cassation instances, a judge shall adjudicate the case within 30 days from the date of its receipt.

71.2.The period specified in Article 71.1 of this Law may be extended once for 30 days by Judge Council of the Court.

71.3.Court may establish other terms during the case proceedings within the term specified in Article 71.1 of this Law.

71.4.A procedure specified in the Civil Law shall be applied on counting and determining of the term.

71.5.Court shall set the timeframe for mediation process, which takes place after the initiation of a civil case, in accordance with Article 20.2 of the Law on Mediation.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 72.Handing over a claim to a defendant

72.1.A claim shall be handed over to a defendant within seven days in the capital city, 14 days in the rural areas after the date of instituting a case.

72.2.A defendant shall submit to the court within 14 days after receipt of a claim or within a period determined by a court, evidence proving grounds for admitting or denying the claim's demand.

72.3.If the defendant failed to perform its duties specified in Article 72.2 of this Law after its receipt of the claim or non-appearance in the court to give his statement after being notified in conformity with procedures set forth in Article 77 of this Law, the Court shall consider it as an acceptance of the claim and shall resolve the case in the absence of the defendant as provided in Article 100.3 of this Law.

72.4.The defendant shall be warned of such consequences specified in Article 72.3 of this Law when handing over the claim and the summons.

Article 73.Counterclaim

73.1.A defendant has a right to lodge a counterclaim before the adjudication of the case in the court session, to be adjudicated together with the main. The counterclaim shall satisfy the requirements specified in Article 62 of this Law.

73.2.If the demands on the counterclaim can offset by the main claim, the court shall adjudicate the counterclaim together with the main claim. In other cases, the court shall decide whether to adjudicate them together.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

73.3.In case of lodging the counterclaim the stamp duty shall be paid in advance in conformity with the procedures and in the same amount set forth for regular claims.

CHAPTER SEVEN

Adjudicating Cases through Summary proceeding

Article 74.Adjudicating cases through summary proceeding

74.1.The case shall be adjudicated through summary proceeding in case of plaintiff's withdrawal from his/her claim, acceptance of the claim by the defendant, settlement by litigants, or satisfaction by the defendant of the claim from the period instituting a case and until the court session.

74.2.If it deems possible to adjudicate a case through summary proceeding, the judge shall issue an order dismissing the case and confirming plaintiff's withdrawal from his/her claim, defendant's acceptance of the claim, settlement of the litigants and satisfaction of claim's demand by the defendant.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

74.3.The litigants shall conclude an agreement, in writing, on plaintiff's withdrawal from his/her claim, defendant's acceptance of the claim, settlement of the litigants and satisfaction of claim's demand by the defendant and shall certify this agreement by their signatures.

74.4.In case of adjudicating a case through summary proceeding, a litigant shall not have a right to appeal in appellate or cassation procedure and shall not have a right to lodge a claim to the Court of first instance on that particular matter.

74.5.In case of adjudicating a case through summary proceeding, the stamp duty shall be discounted by half and shall be paid in conformity with procedures set forth in this Law.

74.6.In case of  settlement by the litigants, they may come to an agreement regarding total amount of the claim's demand or its certain portion and conclude a mediation agreement before a Court. The settlement agreement shall come into effect upon setting in writing the contents of it, accepting and signing it by the litigants. The mediation agreement shall comply with law and shall not affect legal interests of third parties.

Article 741 .Approval process of Mediation agreement which made with the assistance of a mediator

741.1.Based on the request for mediation, made by the parties or the litigants' acceptance of the court recommendation for mediation, the Judge shall transfer the claim to a mediator and issue an order concerning this transfer. 

741.2.A mediator of the court of the given instance shall carry out mediation process for the claim, transferred as specified in Clause 741.1 of this Law.

741.3.Mediation agreement shall be made in a written form and signed by the parties prior to being delivered to the Judge.

741.4.The Mediation agreement shall be compliant with the Civil Law and not violate any legal interests of a third party.

741.5.If the judge transferred the claim to the mediation mediator before institution of a civil case and the parties settled, the judge shall issue an order, approving the Mediation Agreement.

741.6.In case of litigants' mediation following the judge's transfer of claim to the mediation mediator after institution of a civil case, the judge shall resume suspension of the case proceedings and approve the mediation agreement and issue order to dismiss the case.

741.7.After receiving a mediation agreement, the judge shall review and approve it within a week. If the agreement is deemed to be unclear, vague, or is in violation with the paragraph 741.4 of this Law, the judge shall issue an Order refusing to approve the mediation agreement.

741.8.Judge's approval order of mediation agreement shall meet the requirements, specified in the Article 75 of this Law. If the litigants fail to voluntarily fulfill the order, they shall be enforced to follow the order in the same way as a court decision.

741.9.If the litigants were settled through mediation process, the litigants, their representatives and attorneys shall not have the right to appeal in appellate or cassation procedure, or to re-lodge a claim to the Court of first instance on that particular matter.

741.10.If mediation efforts were unsuccessful, following the transfer of a claim to the mediator after institution of a civil case, the mediator shall transfer the claim to the court. The judge shall receive the claim, resume the suspended court proceedings and adjudicate the case through regular procedure.

741.11.An Order of refusal, issued in line with the Article 741.7, shall not prevent from resuming the mediation process.

741.12.If the mediator was applied by both or one of the litigants, all provisions except Articles 741.6 and 741.10, herein, shall be applied.

/Article 741 was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 75.Judge order on adjudicating a case through summary proceedings

75.1.A judge order on adjudicating the case through summary proceedings shall consist of introduction, background, foundation, and ordering parts.

75.2.The introduction part of the order shall specify when, where, and which Court issues the order, the judge, and the litigants.

75.3.The background part of the order shall contain the contents of statements of the litigants of the case regarding plaintiff's withdrawal from his/her claim, defendant's acceptance of the claim,  settlement of the litigants and satisfaction of the claim's demand by the defendant.

75.4.The foundation part of the order shall indicate the evidence on which the Court's conclusions are based, the documents certified in writing with reference to plaintiff's withdrawal from his/her claim, defendant's acceptance of the claim,  settlement of the litigants and satisfaction of the claim's demand by the defendant, the mediation agreements, the outcome of mediation process and others.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

75.5.The ordering part of the decision shall specify, in detail, the applied law, and its provisions by which the Court was guided, and shall specify if the plaintiff withdrew his/her claim, or defendant accepted the claim, or litigants came to  settlement or the defendant satisfied the claim's demand and shall indicate resolution of issues such as payment of the stamp duty and Court costs.

75.6.If the defendant did not implement the order voluntarily it shall be enforced as any decision of the Court.

CHAPTER EIGHT

Preparing for a Court Session

Article 76.Actions taken by the judge for the preparation of a court session

76.1.A judge shall conduct the following actions in the preparation of a case for court session:

76.1.1.to issue an order to hear the case at a session of the Court and set a date and place for the court session if considered that evidence significant to the case is sufficiently compiled or on expiry of terms indicated in Article 71.1 of this Law, or in any other cases which he/she considers necessary;

76.1.2.to notify the participants of the court session regarding the date and place of the court session to be held by the summons.

76.2.A litigant is obliged to inquire the Court of the date and place for the court session.

Article 77.Summons

77.1.Litigants and a person who shall be summoned to the court session shall be delivered the summons specifying when and where the court session will be held at their residential or work address. The legal consequences of failure to appear in court session and that the case may be adjudicated in their absence as set forth in Article 100 of this Law shall be stated.

77.2.Court summons shall be delivered by certified mail or by a court employee in person to the litigants at the residential or work address. If necessary, the summons may be made by phone, fax, electronic and media devices. Summons shall be documented.

77.3.If the summons is delivered by post, the court shall record the name and address of the recipient, and the date of dispatch, and shall affix the signature of the court or postal clerk.

77.4.Depending on the location, the court may instruct another person to personally deliver the summons.

77.5.The summons shall be handed over to the designated person, signed, and recorded the date and time of delivery. The summons to be given to the legal entity shall be handed over to the executive officer and relevant employee, signed, and recorded the date and time of handover.

77.6.If the person who shall be handed over the summons is not present at his/her residential or work address, the summons shall be handed over to the adult person who lives with him/her, or to the Governor of the Soum, Bag, or Khoroo or to its administrative office and shall be signed.

77.7.If the relevant person refuses to receive the summons, it shall be recorded on the summons and returned to the court. This does not prevent the case proceedings.

77.8.If the case participant changes their address during the case proceedings, they are obliged to inform the court about this. If the change of address is not informed, the summons shall be delivered to the address registered with the court and handed over to the person or officer provided in Articles 77.6 of this Law, and it shall be deemed delivered.

77.9.If the case participant who received the summons does not appear in court without a justifiable reason, and it is deemed necessary to be present, the judge shall enforce him/her to appear and charge with legal sanction.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

77.10.The enforcement of the summoning of litigants and case participants shall be implemented by police authority based on the judge order.

/This paragraph was amended according to the laws as of 5 July 2013 and 21 July 2016/

Article 78.Appointing a judge, panel and the chair of the court session

78.1.The Judge Council of a Court shall appoint a judge, panel and the chair of the court session who adjudicates the cases for a certain period of time such as year or half year, on the basis of a schedule.

78.2.In the event when a judge who is appointed according to the schedule is not able to participate at the court session, a judge who replaces him/her shall be appointed in conformity with procedures set forth in Article 78.1 of this Law.

78.3.Judge Council shall be presided by the Chief Judge. All questions arising on the conference shall be decided by a majority vote and if there is a tie, the matter is adjudicated by the vote of the Chief Judge. Quorum of the conference shall be met if two third of judges are present at the conference and all judges shall have equal rights.

/This paragraph was annulled according to the law as of 15 January 2021/

78.4.The Chief Judge shall adjudicate cases in accordance with a schedule, on a same basis as per other judges.

78.5.On every occasion when it became impossible to adjudicate cases as provided in paragraphs Articles 78.1 and 78.2 of this law due to an increase of workload of a judge for that particular year or due to increase or decrease in the number of judges, the Chief Judge shall convene a Judge Council.

78.6.If the panel is not sufficient for adjudicating the cases, upon the consultation with chief judge of the other courts of same level and by the order of chief judge of the court concerned, judge shall be appointed to adjudicate the case.

/This paragraph was added according to the law as of 13 May 2016/

Article 79.Appointing a representative of citizens

79.1.A representative of citizens shall participate in the court session according to the Law on Courts.

79.2.A representative of citizens who will participate in that particular court session shall be appointed in accordance with a schedule set forth by the Judge Council specified in Article 78 of this law.

/This paragraph was annulled according to the law as of 15 January 2021/

Article 80.Suspending case proceedings

80.1.Case proceedings shall be suspended in the following cases by a judicial panel decision or a judge order:

80.1.1.if a litigant is deceased or a legal entity is liquidated and the disputed claim or obligations shall be transferred to a successor;

80.1.2.if it is necessity to appoint a custodian for a litigant;

80.1.3.a litigant is serving in the military forces under the conditions of a declared state of emergency or war;

80.1.4.the case cannot be adjudicated before a criminal, civil, administrative, or arbitration case or dispute is being adjudicated;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

80.1.5.where the litigant is under a treatment due to serious illness;

80.1.6.it is necessary to search for defendant;

80.1.7.an opinion is submitted to the Supreme Court regarding the law to be applied in the case proceeding is not in conformity with the Constitution of Mongolia;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

80.1.8.carrying out the process specified in Articles 39, 41 and 47 of this Law;

/This sub-paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

80.1.9.if the mediation process is to be conducted.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

80.2.It is prohibited to suspend case proceedings for other reasons than specified in Article 80.1 of this Law.

80.3.As soon as the reason for suspending the proceedings is removed, the judge shall issue an order to resume the proceedings at the request of the participant or on his/her own initiative, and the period of the proceedings shall continue to count from this date.

80.4.If the reason for suspending the proceedings is not removed within the time specified by the judge, the judge shall issue an order to resume the proceedings and dismiss the case; and the reasons for suspension of the case proceedings and how the reason may be removed shall be indicated in the order.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

CHAPTER NINE

Judicial Panel, Participants of the Court sessions and

General  Procedures for Court Sessions

Article 81.Judicial panel

81.1.All cases shall be adjudicated with a panel of three judges except in cases where a sole judge shall adjudicate a case in first instance procedure.

Article 82.Cases to be adjudicated by a single judge

82.1.A single judge shall adjudicate the legal disputes provided by the following articles, paragraphs and subparagraph of laws:

82.1.1.Articles 8.1.1, 8.1.3, 8.1.4, 8.1.6-8.1.8 of the Civil Law;

82.1.2.dispute arose out of labor relations;

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

82.1.3.disputes arising due to family law relations;

82.1.4.disputes arising due to pension relations;

82.1.5.dispute arose out of support relations;

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

82.1.6.Articles 74 and133 of this law;

82.1.7.if the law provided for the Court to impose monetary fines;

82.1.8.cases and legal disputes placed under Court jurisdictions by other laws.

Article 83.Judge or judicial panel not to be replaced

83.1.During the process of the court session a case shall be adjudicated by the same single judge or the same panel. If it became impossible for any one member of the panel to participate in a court session, the panel shall be replaced by another panel by an order of the Chief Judge of that Court and according to procedures set forth in Article 78 of this Law and the case shall be adjudicated anew.

Article 84.Grounds for preventing a judge from re-engagement in adjudication of a case

84.1.A judge who participated in the adjudication of a civil case at first, appellate or cassation instance shall not participate in the adjudication of the same case or dispute at different instance.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

84.2. A judge who is a family member or a relative of a judge who participated in the adjudication of a case at first, appellate or cassation instance shall not participate in the adjudication of the same case at different instance.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

Article 85.Participants of the court session

85.1.Participants of the court session are the participants of the case, experts, witnesses, the court clerk and representative of citizens.

Article 86.Representatives of citizens, his/her rights and duties

86.1.Up to three representatives of a citizens shall be allowed to participate in court sessions which adjudicates cases by a judicial panel through procedures of the first instance.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

86.2.Representative of citizens shall have following rights and duties in case adjudicating:

86.2.1.to have access to the materials of the case, and take notes;

86.2.2.to participate in the analysis of evidence, to submit a request to disqualify a judge, expert, translator, interpreter, or court clerk on the grounds specified in Article 91 of this Law;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

86.2.3.to question a litigant, a third party, and their representative, an attorney, a witness, an expert;

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

86.2.4.to submit an opinion on the facts and liability of the litigants in writing;

86.2.5.to not to miss the court session on the schedule adopted by the Judge Council;

86.2.6.to not disclose state and official secrecy, the secrecy of an organization, and personally sensitive information that was entrusted and informed;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 17 December 2021/

86.2.7.to obey the courtroom protocol stipulated in this Law.

86.3.The opinion of the representative of citizens indicated in Article 86.2.4 of this Law with respect to facts of a case and liability of the litigants shall be read and heard at the court session.

Article 87.Court clerk

87.1.Court clerks shall perform actions such as preparation of rooms and halls for court sessions, checking appearance at the court session and reporting it to a panel, to document Court proceedings by taking hearing minutes of it, voice and video recordings of hearing, delivering Court decision, issuing and delivering enforcement note, putting in order the cases, filing of the cases and transferring the case to archive.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

Article 88.Court sessions

88.1.Cases shall be adjudicated only at court sessions except in cases of adjudicating it through summary proceedings.

Article 89.Chair of the court session and his/her rights and duties

89.1.The court hearing shall be chaired by a judge who is assigned by the court's Judge Council.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

89.2.The chair of the court session of the court session shall take measures to ensure the case proceedings are conducted according to law, the parties fulfill their rights and duties, and adversary principles and the courtroom protocol is obeyed.

Article 90.General procedure for court sessions

90.1.All persons in the Courtroom, shall respect the Court, obey the rules established at the Courtroom, and comply with the decisions of the chair of the court session.

90.2.Persons participating in the court sessions shall rise from its seat when giving his/her statements, testimony, and opinions. At the permission of the chair of the court session, the persons participating in the court session may remain seated due to his/her illness when speaking or when contesting.

90.3.All people in the courtroom shall rise from their seats when the judge and judicial panel enter the courtroom, and when the court decision is handed down.

90.4.The chair of the court session shall warn the person who violates the rule of the court session for the first violation. The person who violates twice shall be removed from the courtroom; and it shall be recorded in the minutes of the court session and shall impose sanction provided by legislation.

90.5.In the event that a case participant, witness or expert is removed from the courtroom due to a violation, the court session may be adjourned for a certain period by the judge order of the chair, or if the chair of the court session or the court considered that the case can be adjudicated without hearing his/her statement, testimony, or opinion, it shall continue the proceedings. If he/she requests, he/she may have access to the minutes of the court session.

Article 91.Recusing grounds

91.1.A judge shall not participate in the case proceedings on the following grounds:

91.1.1.if previously participated in the adjudication of the case as a litigant, third party, their representative, attorney, representative of citizens, mediator, court clerks, witness, expert, translator, or interpreter;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007 and 24 April 2014/

91.1.2.if a participant of the case or court session is a family member or relative, or there are people who have family or relative relationship in the judicial panel;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

91.1.3.if he/she has a personal relationship with the case participant, or if there is reasonable doubt on whether the case can be adjudicated fairly;

91.1.4.if there is a situation where a conflict of interest may arise.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

91.2.The judge shall not be recused for grounds other than specified in Articles 84 and 91.1 of this law.

91.3.Grounds stipulated in Article 91.1 of this Law shall apply to a representative of citizens, expert, interpreter, and the court clerk.

91.4.In addition to grounds specified in Article 91.1 1 of this Law, an expert or an interpreter may not participate in the court session in the following cases:

91.4.1.if parties of the case may have influence on him/her due to their official position or for other reasons;

91.4.2.if the case is based on the conclusion of his/her previous examination.

Article 92.Request for disqualification

92.1.If there is a ground for recuse as specified in Article 91 of this Law, the judge, representative of citizens, expert, translator, interpreter, the court clerk shall notify before the court hearing; or if the ground for recuse becomes apparent during the court hearing, he/she shall notify at the time and reflect it on the minutes and recuse.

92.2.A litigant, third party, their representative, or attorneys or the representative of citizens may submit a request to disqualify a judge, representative of citizens, expert, translator, interpreter, or court clerk based on the grounds specified in Article 91 of this Law. Above mentioned persons shall notify before the court session, or at the time the ground is established during the court session.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

92.3.If the disqualification is requested, the Court shall hear the statement of the case participant and the disqualified person if he/she requests.

92.4.Matters related to whether to accept request on disqualification shall be discussed by the judicial panel or the judge in the deliberation room and shall be decided by issuing a judicial panel decision or order.

92.5.The question of disqualification of a judge is decided by the remaining judges in the absence of the judge challenged. If there is a tie, the judge shall be deemed as being disqualified.

92.6.A request for disqualifying several judges or a single judge who is adjudicating the case or judicial panel shall be decided by the Chief Judge of that Court by his/her order.

92.7.A request for disqualifying an expert, translator, interpreter, or court clerk is decided by the judicial panel or the judge who is adjudicating the case.

92.8.If the Chief Judge during the sole adjudication or all the judges of the court was requested for disqualification, the Judge Council shall decide it by majority vote.

Article 93.Consequence of disqualification

93.1.If the request for disqualification of a judicial panel or a judge is satisfied, the case shall be adjudicated by a different panel or a judge.

93.2.If all the judges of the court are disqualified, or if all the judges previously engaged in the case proceedings and are no longer able to participate in the proceedings, the Chief Judge of the court shall transfer the case to another same-level court for adjudication.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 13 May 2016/

93.3.If a case is transferred in accordance with Article 93.2 of this Law, the judge of that court shall receive and adjudicate the case according to the relevant schedule.

Article 94.Issuing a decision in deliberation room

94.1.Courts of all instances shall issue their decision in its deliberation room.

94.2.The opinion on deciding the case of the judicial panel in the deliberation room shall be confidential.

Article 95.Voting

95.1.A panel shall resolve each matter by its majority vote.

95.2.The chair of the court session votes last.

95.3.No judge has the right to refrain from voting on the decision of any question.

Article 96.Court Session Minutes

96.1.Date and time the session was held, the starting and ending time, family names, surname and first name of the judge, the judicial panel, the court clerk, family and full names and addresses of the participants of the case and the court session, appearance and the explanation of their rights and obligations, the statements of the case and the court session participants, their contests, the testimony of witnesses, analysis of evidence, questioning and clarification of the case by the judge and judicial panel, a brief of special opinion, the contents of court decision, period and procedure for lodging an appeal shall be written in the minutes of the court session.

96.2.The minutes shall be made within 3 days following the end of the court session. The minutes shall be signed by the chair of the court session and the court clerk.

96.3.If there is an error in writing of the court session minutes, it shall be corrected at the proposal of chair of the court session or at the request of a participant of the court session within three days, reflect this in the minutes, and confirm it with the signature of the chair of the court session.

Article 97.Procedure to impose a monetary fine

97.1.If a violation punishable by law is presented at a court session, the judge adjudicating the case shall issue an ordinance or the court shall issue a judicial panel decision imposing a fine for up to MNT 100,000 on the violator.

97.2.In cases other than specified in Article 97.1 of this Law, imposition of fines on the violator shall be decided by a judge by summoning him/her to the Court. Non-appearance of the violator shall not impede the issuance of an ordinance.

CHAPTER TEN

Order of the Courts of First Instance

Article 98.Opening of the Court Session

98.1.The chair shall open the court session, announce the case to be heard, and allow the people in the courtroom to sit.

Article 99.Checking the appearance of court sessions and their authorization to participate

99.1.The court clerk shall check appearance of the court session and shall report to the chair of the court session which of the persons summoned for the said case has appeared, whether summons were handed over to the persons who have not appeared, and the reason of their nonappearance.

99.2.The court shall get introduced each case participant and other participants and check the authorization of a representative.

Article 100.Consequences of the non-appearance at the Court Session of the litigants and participants

100.1.The Court may hear case in the court session in the absence of the plaintiff and their attorney, if the plaintiff and its representative have submitted written consent on it to the Court.

100.2.If the plaintiff, its representative, or attorney failed to appear in the court session  without a justifiable reason, the panel or a judge may adjudicate the case in the absence of them at the request of a defendant considering evidence and other circumstances of the case; or may return the claim. On this matter the Court shall issue a judicial panel decision and the judge shall issue an order.

100.3.If the defendant, its representative, or attorney does not appear in the court session without a justifiable reason, and the plaintiff may request to adjudicate the case in their absence. In this case, the court may adjudicate the case based on the statement of the plaintiff and evidence.

100.4.The Court may adjudicate the case based upon evidence collected at that time and other circumstances even no request is submitted to the Court to adjudicate the case in the absence of litigants as provided in Articles 100.2 and 100.3 of this Law. In this case, the Court shall consider the previous statements given by the litigants of the case same as those given at the court session.

100.5.If all the litigants does not appear in the court session, the court may adjudicate the case as provided in Article 100.4 of this Law.

100.6.If an appeal is not lodged within the term specified in Article 120.2 of this Law against a court decision which was made in the absence of a litigant of a case, it shall be implemented in accordance with the general procedure.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

100.7.An appeal against a court decision which was made in the absence of a litigant shall be lodged in accordance with the general procedure.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

100.8.Notwithstanding the duly notice as stated in Article 76.1.2 of this Law, if the appointed representative of citizens failed to appear, the court may hear case at court sessions in his/her absence, based on the consents of the litigants. However, court session shall be adjourned if one of the litigants does not consent it.

Article 101.Explanations of the duties of translator and interpreter

101.1.The chair of the court session shall remind the translator and interpreter of their duties and responsibilities for incorrect translation and interpretation, and shall get signed to the court session minutes.

Article 102.Excluding a witness

102.1.The witness summoned to the court session shall be temporarily excluded from the courtroom.

102.2.The chair of the court session shall take necessary measures to prevent witnesses from communicating with each other.

Article 103.Announcing the judicial panel and explaining the right to disqualify and remove them

103.1.The chair of the court session shall announce the judicial panel, introduce the expert, translator, interpreter, representative of citizens and court clerk, and shall explain the right to disqualify and remove them.

94.2.A disqualification request shall be decided in accordance with Article 92 of this Law.

Article 104.Explaining the Rights and Duties to the case participants

104.1.The chair of the court session shall explain the rights and duties provided by law to the case participants.

Article 105.Deciding a request by the case participants

105.1.A requests made by the case participants regarding the compilation of new evidence and other matters related to the case proceedings shall be decided immediately by the judge and judicial panel after hearing the opinions of the other participants.

105.2.Notwithstanding the additional statements and evidence were possible to be presented or proposed earlier, in case the court deems that there is a justifiable reason for presenting them during the court session, they may be admitted, and the court session may be adjourned once if it is necessary to analyze them.

Article 106.Commencing the hearing of the case

106.1.The case hearing commences with the chair of the court session or the judge introducing the case.

106.2.The chair of the court session shall ask whether the plaintiff supports its claim, whether the defendant admits the claim, and whether there is a will to settle in the litigants. If the litigants have will to settle, they shall be asked if they are willing to have the assistance of a mediator.

/The second sentence of this paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

106.3.The plaintiff may withdraw its claim without a consent from the defendant.

106.4.A defendant may admit the plaintiff's claim in whole or in part or litigants may agree to settle before the court issues its decision.

106.5.If the plaintiff's withdrawal, the defendant's acceptance of a claim, or the  settlement between litigants do not violate rights, freedom and legal interests of other persons, the judge may issue order, court may issue a judicial panel decision dismissing the case and confirming the defendant's acceptance, the plaintiff's withdrawal, or the  settlement between the litigants. Article 74.4 of this Law shall apply to this judicial panel decision and judge order.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

106.6. The Court decision shall state that the Court costs and the stamp duty are to be paid by a plaintiff if it withdraws its claim, or by a defendant if it admits and accepts the claim or is to be divided between litigants if they have settled.

Article 107.Contest between litigants and participants

107.1.Prior to the contest and statements by the litigants and other participants, the chair of the court session shall remind them in advance of their rights and duties and they shall give a truthful statement.

107.2.A plaintiff, third party taking the side of the plaintiff and their representative or attorney shall prove the demand of the claim, the facts of the dispute and evidence and the liability of a defendant; and shall prove the grounds for objection of the defendant's denial of the claim.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

107.3.A defendant, third party taking the side of the defendant and their representative or attorney or shall present the grounds and evidence for denial of the claim.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

107.4.A person who is participating in the case proceedings for the purposes to protect other's right, freedom and interests shall present to the Court their statements and evidence.

107.5.At the court sessions, the parties may refer to their prior statements given in writing.

Article 108.Analyzing evidence and the order of the questioning

108.1.The Court shall determine the order of testimony of the witnesses and experts, exploring and examining of written and physical evidence and analysis of other evidence and shall conduct such activities according to procedures set forth in Articles 110, 111 and 112 of this law.

108.2.The persons participating in a case shall question with respect to statements of witnesses and litigants and conclusions of experts in the following order:

108.2.1.chair of the court session;

108.2.2.a judge, representative of citizens;

108.2.3.a person presenting evidence;

108.2.4.a person opposing to the evidence.

Article 109.Hearing witness testimony

109.1.The chair of the court session shall allow the witness to enter the courtroom, remind him of his/her duties and responsibilities in advance, and have it signed in the minutes of the court session.

109.2.Each witness shall be questioned separately. A witness who has not yet begun to testify may not be in the courtroom during the proceedings. If the chair of the court session does not allow the witness to leave, the witness shall remain in the courtroom until the end of the hearing.

109.3.When taking testimony from a minor witness, a parent, custodian, guardian, or educator shall be present. When the court hears the testimony of him/her, the participant who may influence him/her may be temporarily removed from the courtroom. When the person who has left the courtroom returns to the courtroom, the testimony of the minor witness shall be presented to him/her, and he/she shall be given the opportunity to ask questions. After hearing the testimony of a minor witness, he/she shall be removed from the courtroom.

109.4.The judge may take the testimony from the witness in advance or ask him/her repeatedly.

Article 110.Analyzing written, digital, and physical evidence

/The title of this article was amended according to the law as of 15 January 2021/

110.1.The court shall study the physical evidence and documents compiled in the case, and if necessary, at the request of the case participants, witness, and expert, the written and digital evidence shall be read and heard at the court hearing, and the physical evidence shall be introduced.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

110.2.Documents related to state and official secrets, organizational secrets, and personal sensitive information shall not be presented during the proceedings. To protect correspondence information, personal letters and writings may be read out in open court with the consent of the person concerned. If permission is not obtained, the reading and analysis of personal letters and writings shall be conducted in closed court.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

110.3.A person who finds out that a written or digital document in the case is false shall submit a request to the court to exclude the document from evidence. The person who claims that the written or digital document is false has the responsibility to prove it. To verify the authenticity of written and digital documents, the court may require an examination and other evidence.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

110.4.If it is found that a written or digital document is falsified, the court shall exclude it from the evidence, and the case participants may, if necessary, file a complaint with the competent authority regarding the falsified document.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

Article 111.Hearing of expert conclusion

111.1.The expert's conclusion shall be read and heard at the court session.

111.2.If the expert is participating in the court session, he/she shall explain his/her conclusion. Thereafter, the expert may be questioned.

111.3.If the court deems that the expert's conclusion is incomplete, or there is a new situation related to the matter being examined, or groundless, or deems it is questionable whether it is well-grounded, it may conduct additional or re-examination as specified in Articles 27 and 28 of the Law on Court Forensics.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 23 December 2022/

Article 112.Further clarification from persons participating in a case

112.1.After analyzing the evidence, the chair of the court session shall ask the litigants, third party, their representatives, and attorneys if there is anything to clarify further.

Article 113.Opinion of a representative of citizens

113.1.The representative of citizens shall issue a written opinion on the dispute facts and the liability of the litigants. If it is not possible to issue a written opinion due to health or other justifiable reasons, this reason shall be recorded in the minutes of the court session and the opinion may be presented in oral.

104.2.The opinion of the representative of citizens shall be read and heard at the court session.

Article 114.Judicial panel entering to the deliberation room

114.1.The chair of the court session shall announce a recess of the court session and panel shall enter to its deliberation room to issue its decision.

114.2.It shall be prohibited for litigants to go out during the recess of the court session.

114.3.If case is adjudicated by panel of three judges the decision of a court is adopted by majority vote.

114.4.If case is resolved by team of judges consisted of 3 judges who propose 3 different proposals, the decision shall be issued based on the proposal made by the Chief Judge. A proposal of 2 judges voted against shall be attached to the case in writing.

/This paragraph was annulled according to the law as of 7 May 2004/

CHAPTER ELEVEN

Decision and its issuance

Article 115.Decision

115.1.A decision means a document of a Court of the first instance issued upon adjudicating a case.

115.2.The Court of first instance shall issue one of the following decisions with respect to the case:

115.2.1.to satisfy the claim's demand;

115.2.2.to satisfy some part of the claim's demand and dismiss the rest of it;

115.2.3.dismiss the whole claim.

Article 116.Issuing a decision in the name of Mongolia

116.1.The Court shall issue the decision in the name of Mongolia.

116.2.The decision of a Court shall be lawful and well grounded.

116.3.The decision shall be based upon the evidence discussed at the court session.

Article 117.Dismissing the case

117.1.The case shall be dismissed and if the ground specified in Articles 65.1.9 of this Law is established after instituting the civil case, or grounds specified in Articles 65.1.3-65.1.8 and 65.1.10 of this Law are established during hearing of the case at the court session. In this respect the Court shall issue a judicial panel decision and the judge shall issue an order.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

Article 118.The contents of the decision

118.1.A decision shall consist of introduction, background, foundation, and determination parts.

118.2.The introduction part of the decision shall specify when, where, and which Court does issue the decision, the name of members of the judicial panel, or a judge, court clerk, litigants and persons participating in a case.

118.3.The background part of the decision shall contain the contents of the demand of the claim, statements of the plaintiff, denial and statements of the defendant and statements of litigants, third parties and their representatives.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

118.4.The foundation part of the decision shall indicate legal and material grounds of the evidence compiled in the case or discussed at the court sessions which served as grounds for adjudicating the case and their evaluation by the Court.

118.5.The ordering part of the decision shall specify in detail the name of the law applied and article, paragraphs by which the Court was guided, and shall specify if the claim and counterclaim lodged to the Court were satisfied or if some part of the claim was satisfied while dismissing some part of it, or if the claim is dismissed wholly and shall indicate resolution of issues such as payment of the stamp duty and Court expenses. It shall also reflect issues such as what to do with the evidence or what rights and duties shall be implemented by the plaintiff and the defendant respectively if several plaintiffs or defendants had taken part in the case. It shall specify the methods and procedures for enforcement of the decision and issue other necessary permits for enforcement of the decision including entering into a person's residence and other places, inspect and search the obligor's body, residence, other places and property, freeze property, foreclose, confiscate.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 9 June 2017 and 12 April 2018/

118.6.The ordering part specified in Article 118.5 of this Law shall be in the form of ordering.

Article.119.Handing down a decision and handing it over

119.1.The chair of the court session shall introduce the contents of the ordering part of the decision, explain the other necessary matters and close the court session.

119.2.The decision shall come into force after being handed down and heard.

119.3.The contents of the decision shall be written in full and signed by the judge and panel as specified in Article 118 of this law within 14 days after the decision becomes effective.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

119.4.A litigant participated in the court hearing shall come to the court and receive the decision in person within 14 days after the expiration of the term specified in Article 119.3 of this Law.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

119.5.If the case was adjudicated in the absence of a litigant, the court decision shall be handed over to the litigant within the term specified in Article 119.4 of this Law. If it is impossible to hand over the decision or the litigant does not come to receive the court decision as specified in Article 119.4 of this Law, the court shall deliver it by a certified mail to the residential address /location/ or by the court officer within seven days after the expiration of the specified term.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

119.6.The court decision delivered in accordance with Article 119.5 of this Law shall be considered as received and procedure specified in Article 77.6 this Law may apply for delivering the court decision.

119.7.Failure to receive the decision in person, as stipulated in Article 119. 4 of this Law shall not prevent from calculating deadlines for filing a complaint according to the procedure as specified in law.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

119.8.If the deadline specified in Article 119.4 was missed due to improper activity of the court, Article 119.7 shall not apply. In this case, the decision shall be delivered as per Article 119.5 and the term shall be calculated as per Article 119.6.

/Article 119 was amended according to the law as of 3 August 2007/

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 120.Court decision becomes legally effective and appealing against the court decision

120.1.The decision of the court of a first instance becomes legally effective in the following cases:

120.1.1.no appeal was lodged within the period specified in Article 120.2 of this Law;

120.1.2.lodged a complaint in the appellate procedure, and after adjudicating the complaint in the appellate procedure, no appeal was lodged in the cassation procedure against the judgment made in accordance with Articles 167.1.1-167.1.3 of this Law; or an appeal was lodged, but it was refused to discuss the complaint at the hearing of the cassation instance according to the judicial panel decision;

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

120.1.3.appealed against the judgment of the appellate court in the cassation procedure, and after reviewing the appeal, the cassation instance court issued a judicial panel decision as specified in Articles 176.2.1-176.2.3 of this Law.

120.2.A litigant, a third party, and their representative or attorney may appeal to the courts of province or capital city within 14 days after the receipt of the first instance court decision. 

120.3.If a litigant, a third party, and their representative or attorney exceeds the term specified in Article 120.2 of this Law with a justifiable reason, a request for restitution shall be made to the first instance court and a judge shall decide whether to satisfy the request by issuing an order.

120.4.A litigant, other participant of a case, including a successor to their rights does not have the right to re-lodge a claim on a dispute that is already adjudicated by court, or facts, legal relations that are already established by court and another civil case proceedings.

/Article 120 was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 121.Explaining a decision

121.1.If necessary, the judge or judicial panel that has decided the case may explain the legal grounds of the decision in oral or in writing before complying with the decision, at the request of a case participant.

Article 122.Consequence of appealing in appellate or cassation procedures

122.1.If a complaint is lodged in appellate or cassation procedures, the Court decision shall not be enforced until the complaint is adjudicated.

122.2.If a complaint is lodged in the appellate procedure, the measures taken earlier to secure implementation of the decision as provided in Article 69 of this Law shall remain in effect until the case is adjudicated.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

122.3.If a complaint is lodged on the cassation procedure, the measures taken earlier to secure implementation of the decision as provided in Article 69 of this Law shall remain in effect until the issuance of the judicial panel decision on refusal to discuss the case or until the judicial panel decision of the cassation instance court session becomes effective.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

Article 123.Judicial panel decision of a Court, judge order and their issuance

123.1.A judge shall issue an order and a court shall issue a judicial panel decision on the matters related to the case proceedings and dismissal of the case, except for the decision provided for in Articles 115 and 116 of this Law.

123.2.The Court resolution shall be issued when a panel is adjudicating a case and the order shall be issued when a single judge is adjudicating a case or at times other than court sessions.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

123.3.Judicial panel decisions and judge orders shall be issued in writing to decide requests for adjournment of court sessions, suspension, resumption, disqualification, and other matters pending during court sessions. In other matters, the court's decision and judge's order can be issued in oral and recorded in the minutes of the court session.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 124.Annulling or changing resolution of a judicial panel decision and a judge order

124.1.If a judge order or judicial panel decision issued in accordance with Article 123.1 of this Law is clearly groundless, the judge or judicial panel may annul or change it by issuing a judicial panel decision or a judge order.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

CHAPTER TWELVE

Proceedings in Cases Related to Family

Article 125.Adjudicating cases related to family

125.1.Unless otherwise provided by this Chapter, the family law disputes shall be adjudicated through regular procedures provided by this Law.

125.2.Upon termination of the mediation process as specified in the Article 28 of the Law on Mediation, a claim lodged with the court, the case shall be adjudicated through the regular procedures as provided by this Law.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

125.3.Mediation process may be reconducted during the regular court proceedings on the grounds provided in Article 125.2 of this Law.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 126.Claim on divorce

126.1.A claim on divorce shall be lodged with the Court of the area where the defendant resides.

126.2.If the plaintiff has a juvenile or disability or other justifiable reasons for difficulty in getting to the defendant's place, the claim can be lodged in the court of his/her place of residence.

126.3.The litigants may agree on whose residing area Court is to adjudicate the case.

126.4.The claim on divorce shall state family names, surnames and first names of the married couple, when and where the marriage was registered, reasons for divorce, if the marriage has underage child then his/her name, date of birth, requests for custody, support and property, whether there is an mutual agreement on this and other relevant evidence shall be enclosed.

Article 127.Alimony payment and division of the properties of the married couple

127.1.At the time of divorce, if a spouse is seriously ill, unable to work, or in need of economic assistance, and the court may resolve the disputes regarding the distribution of jointly owned common property, the custody of the minor children, together with the divorce claim.

Article 128.Judge ordering on fulfillment of agreement between the married couple on property or on support

128.1.If the married couple mutually agreed and entered into respective agreements on property or on support but did not fulfill them voluntarily, a judge may issue an order with respect fulfilling these agreements at the request of a party.

Article 129.Preliminary actions to adjudicate cases related to divorce

129.1.In adjudicating a case related to divorce a judge may issue an order to conduct following preliminary actions if he/she deems necessary:

129.1.1.to support underage children or parents with disability;

129.1.2.to place underage children with any one of the parents;

129.1.3.to instruct the married couple to live separately;

129.1.4.to have spousal support;

129.1.5.to prohibit transfer, sale, gift and disposal of an apartment and other jointly owned property and immovable property;

129.1.6.to pay certain portions of Court expenses in advance;

129.1.7.to specify deadline for litigants to reconcile through mediation procedure.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 24 April 2014/

Article 130.Changing, annulling, terminating preliminary actions for the adjudication of a divorce case

130.1.The Court may change or annul the preliminary actions for the adjudication of a divorce case set forth in Article 129 of this Law, at the request of a litigant.

130.2.In following cases the preliminary actions for the adjudication of a divorce case shall be deemed terminated:

130.2.1.the married couple reconciled and the Court issued an order certifying the reconciliation and dismissing the case;

130.2.2.there is a Court decision on the divorce or support case.

Article 131.Appearance of the married couple at the court session

131.1.The married couple is obliged to appear at the court session in person even though the representatives or attorneys of the litigants are participating in the case proceedings.

131.2.The court session may be adjourned if one of the married couples did not appear due to a justifiable reason.

131.3.If the married couple fails to appear for the second time without any justifiable reasons, the case may be adjudicated in the absence of the defendant. If the plaintiff did not appear, then the claim shall be returned.

131.4.If, due to justifiable reasons, the plaintiff requested to adjudicate the case without his/her presence and notified this in writing, the claim shall be adjudicated at the court session without his/her presence.

Article 132.Adjudicating a case on divorce

132.1.The Court shall determine the reason for divorce and take all measures for reconciling the married couple.

132.2.The reconciliation measures provided Article 132.1 of this Law shall be taken only once. Unsuccessful mediation process as an alternative dispute resolution shall not become the ground for refusal from mediation process after the institution of the family case.

/The second sentence of this paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

132.3.If the married couple reconciles, then the Court shall issue an order certifying the reconciliation and dismiss the case.

132.4.In accordance with the Law on Family, if it is determined that the spouses are unable to reconcile or due to constant violence and pressure by one of the spouses, the life, health and upbringing of the family members may be seriously endangered or harmed, the judge may dissolve the marriage without taking the method specified in Article 132.1 of this Law.

132.5.If the married couple do not reconcile within the implementation period of the reconciliation method, the judge shall issue a decision to dissolve the marriage. When the judge decides to dissolve the marriage, if there is no agreement between the spouses regarding the custody of the child on whose custody shall be in, and the division of jointly owned joint property, the issue of child support and housing disputes shall be resolved based on the claim. If provided by law, the court shall determine the amount of stamp duty to be collected for registration of divorce, and determine which of the spouses shall pay the amount.

132.6.If the claim is satisfied, the Court shall issue a decision on dissolving the marriage.

CHAPTER TWELVE1

Non-judicial foreclosure of mortgaged items

1321.Adjudication of cases involving non-judicial foreclosure of mortgaged items

1321.1.The court shall adjudicate cases involving non-judicial foreclosure of mortgage items in accordance with the procedures specified in this chapter.

1321.2.When adjudicating a case involving non-judicial foreclosure of mortgaged items, the court shall follow the procedures specified in this Law, unless otherwise specified in this chapter.

1321.3.When the plaintiff makes a claim for non-judicial foreclosure of mortgaged items, in addition to the stamp duty specified in Article 57.1 of this Law, the amount equal to five percent of the original auction price shall be transferred to the court and placed in a special account.

1321.4.If the court satisfies the claim, the money specified in Article 1321.3 of this Law shall be returned to the plaintiff If the court does not satisfy the claims, the money shall be turned into state income.

1321.5.Based on the plaintiff's request to suspend the non-judicial foreclosure of mortgaged items, the judge shall issue an order.

1321.6.If the judge issues an order specified in Article 1321.5 of this Law, a copy of the order shall be delivered to the plaintiff. Based on this order, the non-judicial purchase and sale of mortgage items will be suspended until the case is adjudicated by the court.

1321.7.The court shall adjudicate the case within 30 days from the date of institution of a case related to foreclosure of mortgage items, and this period shall not be extended.

Article 1322.Filing a request for compulsory release of mortgaged items

1322.1.If the mortgaged item is foreclosure out of court, but the borrower refuses to release it, the obligee shall apply to the court for compulsory release.

1322.2.When making the request specified in Article 1322.1 of this Law, the obligee shall submit to the court the certificate of the state registration of ownership of immovable property or other documents proving that he is the owner of the immovable property.

1322.3.The court shall issue a decision on compulsory release of the mortgaged item within three days, and the Court decision enforcement agency shall enforce the decision.

/Chapter Twelve1 was added according to the law as of 7 July 2005 and annulled according to the law as of 3 August 2007/

Article 1323.Adjudication of a case related to a loan agreement by lending entities

/This article was added according to the law as of 4 November 2022/

1323.1.When adjudicating a case related to a loan agreement by lending entities, the judge may issue an order to set a time limit for settlement of the litigants through a mediation, and to take preliminary measure by transferring the claim to a mediator.

/This paragraph was added according to the law as of 4 November 2022/

1323.2.If the litigants settle, the judge shall issue an order confirming the settlement agreement and dismiss the case, and the parties, litigants, their representatives, and attorneys shall not have the right to lodge a complaint in appellate and cassation procedure, or re-claim the matter in the court of first instance.

/This paragraph was added according to the law as of 4 November 2022/

1323.3.If the mediation procedure specified in Article 1323.1 of this law is not succeeded, the mediator shall refer the claim to the court.

/This paragraph was added according to the law as of 4 November 2022/

CHAPTER THIRTEEN

Special Proceedings for Adjudicating Cases

Article 133.Cases to be adjudicated by special proceedings

133.1.Court shall adjudicate following cases by special proceedings:

133.1.1.on establishing legally significant event;

133.1.2.on considering a citizen missing or declaring deceased;

133.1.3.on considering a person legally disabled due to mental illness or considering a person with a limited ability due to frequent use of narcotic and psychoactive substances and alcoholic beverages;

133.1.4.on considering an adoption of a child as invalid;

133.1.5.on considering determination on custody, guardianship as invalid;

133.1.6.on restoring lost rights due to loss of documents mandating the rights;

133.1.7.on establishing an inaccuracy of entries in the marital status registers;

133.1.8.on restoring lost materials of the civil case or of the enforcement of Court decision;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

133.1.9.on searching for the defendant as requested by the plaintiff;

133.1.10.to declare the legal entity bankrupt.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

Article 134.Adjudicating cases by special proceedings

134.1.Unless otherwise provided by other laws and in this chapter, cases to be adjudicated by special proceedings shall be adjudicated through regular procedures provided by this Law.

134.2.The cases prescribed by Article 133 of this Law shall be adjudicated by the court upon notification, at the request of the persons filing the request, relevant legal entities or citizens.

134.3.If rights of other citizens or legal entities are affected during the process of adjudicating a case by special proceedings, they may participate as a third party.

Article 135.Legally significant event

135.1.Facts that directly correlated to the creation, alteration, or termination of tangible and intangible wealth rights of a citizen or legal entity are the legally significant event.

135.2.The Court shall establish following legally significant events through case proceedings:

135.2.1.relationship of relatives;

135.2.2.the fact of dependence of a person on another;

135.2.3.the fact of the registration of a birth, age determination, adoption, marriage, divorce, or death;

135.2.4.the fact whether a person is real owner of a document mandating rights /other than a citizenship certificate and marriage certificate issued by the marriage registration agency/ when it refers to a person whose family name, parents' name, name and date of birth do not coincide with the citizenship certificate or birth certificate;

135.2.5.the fact of an accident;

135.2.6.employment history of a person;

135.2.7.identification of parents;

135.2.8.child support;

135.2.9.re-deciding the amount of support;

135.2.10.annulling marriage or divorce;

135.2.11.handing over the property of a child who was transferred to an custody institution or of a person who was transferred to a social welfare agency to an administrator;

136.2.12.restriction, termination or restoration of parental right;

136.2.13.determination of age;

136.2.14.other legally significant event if no other procedure for their establishment is provided by law.

135.3.If the documents confirming these events cannot be obtained by other means or it is impossible to restore the destroyed documents, the court shall adjudicate them.

Article 136.Filing a request to establish legally significant event

136.1.A person or legal entity shall file the Requests to establish legally significant event with the court of its place of residence /located/, or in the court for the area where the event has taken place.

136.2.Requests by persons serving imprisonment sentences to establish legally significant event is lodged with the Court for the place of imprisonment.

136.3.The request shall indicate the purpose for which the applicant wants to establish the event, and evidence confirming the impossibility of the applicant's obtaining the proper documents or the impossibility of replacing the lost documents shall be enclosed.

136.4.If the requirements set forth in Article 136.3 of this Law is not met, then the Court shall refuse in receiving the request.

136.5.Several interconnected requests with one purpose of establishing legally significant event may be consolidated by the Court.

136.7.If applicants reside in different places, they shall file in the Court for an applicant's place of residence who is chosen among themselves, or in the Court for the area where the event has taken place.

Article 137.Filing a request for considering a person missing or declaring deceased

137.1.A request for considering a person missing or declaring deceased shall be lodged in the Court for the place where the person last resided or if the place of last residence is unknown then in the Court under jurisdiction of which the place of employment is located.

137.2.The request shall indicate the purpose for which the applicant wants to consider a citizen missing or declare deceased, and the circumstances confirming the disappearance of the citizen, or the grounds for considering the person deceased or lost his/her life and shall enclose evidence.

Article 138.Actions of the judge after receiving the request for considering a person missing or declaring deceased

138.1.The Court that received the request shall clarify who /relatives, colleagues, persons studied together/ may give information regarding the missing person, and also shall inquire regarding the missing person of the relevant organizations at the last known place of residence or work for any information they may have.

138.2.If deemed necessary the Court may instruct the police authority to take actions for searching the person and to instruct relevant organizations and their officers to protect his/her property.

Article 139.Adjudicating the case on considering a person missing or declaring deceased

139.1.In adjudicating a case on considering a person missing or declaring deceased, the judge shall allow the applicant to participate.

139.2.In the decision on considering a person missing, the administrator of his/her property shall be indicated.

139.3.After issuing a court decision that declares a person is deceased, a copy of the decision shall be sent to the marital status registration authority of the location of the court that issued the decision, for the purpose to reflect relevant notes in the registration of the marital status of a person.  

Article 140.Annulling the court decision on considering a person missing or declaring deceased

140.1.In the event of reappearance or the discovery of the whereabouts of a person considered to be missing or declared to be deceased, the court shall make a new decision and annul the decision previously made.

140.2.Based on the new decision the protection on the person's property shall be changed or the entry in the marital status register shall be annulled, and the relevant agency shall be instructed to obey it.

Article 141.Filing a request to consider a person with a limited ability or legally disabled

141.1.A request for the restriction of the legal ability due to frequent use of narcotic and psychoactive substances and alcoholic beverages and for the consideration as a legally disabled person due to mental illness shall be submitted to court by a family member of the person or other interested person /Chairman of the Election Committee, Chairman of the Representative of citizens Khural of Soum and district, the Governors/, a custodian organization and health organization.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 22 April 2022/

141.2.The request shall be lodged in the Court for the place of residence of the person or of a health institution where he/she is being treated.

141.3.In the request, the circumstances shall be clearly set out which attest to the fact that the person cannot understand the outcome of his actions or properly control them due to mental illness or constant use of narcotic substances or alcoholic beverages.

Article 142.Adjudicating the case on considering a person with a limited ability or legally disabled

142.1.The court that receives the request shall appoint a psychiatric expert to conduct an examination and make an opinion on the person's mental state, understanding the reason for his/her actions, and whether he/she can control himself/herself properly.

142.2.A person who evaded the examination may be subject to the enforced examination by a judge order.

142.3.In adjudicating the case the Court may allow representatives of the custodian organization or relevant guardian or custodian to participate in the court session.

Article 143.Decision on considering a person with a limited ability or legally disabled

143.1.Based on the expert's opinion and other circumstances, the Court shall determine whether the person has limited ability or is legally disabled, and appoint guardianship or custodian.

143.2.If a person with limited ability or considered to be disabled recovers or his/her health significantly improves, the person, his/her guardian or custodian and, as well as the person specified in Article 141.1 of this Law, based on the opinion of the psychiatric expert, the court may issue a decision declaring the person to have full legal ability.

143.3.After the issuance of the decision described in Article 141.2 of this Law, the decision for annulling the guardianship or custody shall be issue.

Article 144.Court expense of case proceedings on considering a person with a limited ability or legally disabled

144.1.Court expenses in connection with the restriction of the legal ability due to frequent use of narcotic and psychoactive substances and alcoholic beverages and for the consideration as a legally disabled person due to mental illness shall be the liability of the state.

144.2.If it is found that the request specified in Article 141.1 of this Law was made to limit or remove legal ability knowing that the person is mentally healthy, all court expenses shall be reimbursed by the liable person.

Article 145.Filing and adjudicating a request to annul an adoption of a child

145.1.A request to annul an adoption of a child void shall be lodged with the court for the place of the child's residence.

145.2.In the request on annulling an adoption of a child, the reasons shall be clearly set out and relevant evidence shall be enclosed.

145.3.In hearing the case on annulling an adoption of a child, the court shall allow both the adopter and adopting parties to participate in the court session.

145.4.Failure to appear by one of the parties without any justifiable reasons shall not ground for adjournment of the court session.

145.5.Representatives or attorneys of the litigants and representatives of the organizations for protection of children's rights and interests may participate in the case proceedings.

145.6.If the Court satisfies the claim, it shall issue a decision to annulment of the adoption of a child.

145.7.If the Court annulled the adoption as provided in Article 145.6 of this Law, it shall decide to transfer the child to the biological father or mother, the custodian, guardian, or the legal representative; and if there is no such person, then the court shall decide to transfer the child to organizations of children's guardianship.

145.8.If damages were caused by the adopting party to the adopter party, it may be adjudicated together with the case for annulling the adoption.

Article 146.Filing and adjudicating a request to annul the determination of custody or guardianship

146.1.A request to annul the determination of the custody or guardianship shall be lodged with the Court for the place where the subject of the custody or guardianship resides.

146.2.If the place of residence of the subject of custody or guardianship is unclear, the request may be lodged with court for the place where the custodian or guardian resides.

146.3.In the request to annul the determination of the custody or  the reasons on this shall be clearly set out and relevant evidence shall be enclosed.

146.4.The parties shall be allowed to participate in the court session and their failure to appear without a justifiable reason shall not ground for the adjournment of the court session.

146.5.Representatives or attorneys of the litigants and representatives of the social welfare agency may participate in the case proceedings.

146.6.If the court satisfies the claim, it shall issue a decision to annulling the determination of custody or guardianship.

Article 147.Filing a request for restoration of the lost rights after the lost or destroyed document is considered lost or destroyed

147.1.If a document granting rights to tangible or intangible assets is deemed to have been lost or destroyed, if there is a dispute regarding the right to own the document, a request for the restoration of the right shall be lodged to the court, unless otherwise provided by law.

147.2.The request shall be lodged in the Court for the place where the agency that issued the documents is located.

147.3.In the request, the person used to hold the document shall state what rights did he/she have, together with reasons and relevant evidence shall be enclosed.

147.4.The Court shall explain that the applicant shall have the rights to file a claim against a person holding the documents through regular procedures provided by this law.

Article 148.Proceedings on restoration of lost rights due to the lost or destroyed document is considered lost or destroyed

148.1.In adjudicating the case on restoring lost rights due to the lost or destroyed document is considered lost or destroyed, the court shall involve the applicant to participate.

148.2.If the applicant specified in Article 148.1 fails to appear without a justifiable reason shall not ground for the adjournment of the court session.

148.3.If the Court satisfies the request, it shall issue a decision instructing the agency that issued the documents to re-issue a new one replacing the lost or destroyed document.

Article 149.Filing a request on establishing an erroneous entry in the marital status registry

149.1.If there is no litigation regarding rights, and the marital status registration agency refuses to correct the entries in the registry, the request on establishing an erroneous entry in the marital status registry shall be lodged with the court.

149.2.The request described in Article 149.1 of this Law shall be lodged in the court for the place of residence of the applicant.

149.3.It shall be stated what entry in the marital status registry is erroneous, and when and which the marital status registration agency refused to correct it, and relevant evidence shall be enclosed.

Article 150.Proceedings on establishing an erroneous entry in the marital status registry

150.1.The Court shall adjudicate the case on establishing an erroneous entry in the marital status registers, informing the applicant.

150.2.If deemed necessary, the Court shall involve the representatives of the marital status registration agency in the court session.

150.3.After a decision which established the erroneous entry in the marital status registry is issued, the decision shall be sent to the marital status registration agency for purposes of relevant correction in the registry.

Article 151.Restoring lost materials of a case or of enforcement of court decision

151.1.If materials of a case or of enforcement of court decision were lost or destroyed, they may be restored in full or in partially at the request of the case participants by the court's initiative.

Article 152.Filing a request to restore lost materials of a case or of the enforcement of court decision

152.1.A request to restore materials of a case shall be lodged with the Court which decided the case and a request to restore materials of enforcement of court decision shall be lodged with the Court for place where the decision should be enforced.

152.2.In the request, the statements shall be clearly set out regarding the materials of the case or of the enforcement of court decision and relevant documents or their copies shall be enclosed.

Article 153.Proceedings on restoring lost materials of a case or of the enforcement of court decision

153.1.The court shall use the documents, their copies, and other important documents that are left over from the lost materials of a case or of the enforcement of court decision, and those issued to person and legal entity before they were lost or destroyed. The court adjudicating the case on the restoration of the lost materials of a case or of the enforcement of court decision may take testimony as witnesses from the case participants, if necessary, the judicial panel that previously decided the case and the person who enforced the decision.

153.2.If there is insufficient evidence collected to restore the lost materials of a case or of the enforcement of court decision, the case shall be dismissed by refusing to accept the request by the judicial panel decision or judge order. If the case is dismissed in this way, the interested party has the right to lodge a claim again by providing evidence in accordance with the procedures stipulated in this Law.

Article 154.Expenses with respect to restoring lost materials of a case or of the enforcement of court decision

154.1.Court expenses in connection restoring lost materials of a case or of the enforcement of court decision shall be the borne by the state.

154.2.If it is established that the grounds described in Article 152.1 of this Law were intentionally false, all court expenses shall be reimbursed by the liable person.

Article 155.Searching for the defendant

155.1.If the place of residence of a person who should participate in a dispute of civil legal relationship as a defendant is unknown, a request may be lodged with a Court to search for him/her.

155.2.The request described in Article 155.1 of this Law shall be lodged with the court for the place where the applicant resides.

155.3.In the request, the grounds for the search for the person to be defendant shall be set out, and if possible, the documents significant in finding the whereabouts of the person shall be enclosed to the request. Upon receiving the request, the court shall issue an order on search.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

155.4.Actions regarding the search of the person to be defendant, identification of his/her whereabouts shall be implemented by police agency according to the court decision.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 1551.Request for declaration of a legal entity bankrupt and court proceedings of such request

1551.1.An obligee who is entitled to demand a fulfillment of an obligation or a legal entity unable to fulfill its obligation may file a request to the court of the location of the legal entity, for declaring the legal entity bankrupt.

1551.2.Place, date and time for the court hearing shall be informed to litigants or the representative of the legal entity if made the request itself, when adjudicating the case for declaring the legal entity bankrupt.

1551.3.The non-appearance in the court session, of the party specified in Article 1551.2 of this Law, without a justifiable reason, shall not constitute a ground for adjournment of the court session.

/Article 1551 was added according to the law as of 3 August 2007/

CHAPTER FOURTEEN

Proceedings for Adjudicating a Case Based on a Complaint

Article 156.Cases to be heard based on a complaint

156.1.Court shall hear following cases based on a complaint:

156.1.1.complaint lodged in compliance with law, against the decision and activities of Court, procurator's office or inquiring and investigation authorities or state administrative agency other than that is set out in Article 5 of the General Administrative Law and business entity and of their officers;

/This sub-paragraph was amended according to the laws as of 3 August 2007, 4 February 2016 and 18 May 2017/

156.1.2.complaint lodged on decisions and activities of tender committee as provided in the Law on Procurement Procedure of Goods and Selection of Contractors for Works and Services Using State and Local Government Funds.

/This sub-paragraph was annulled according to the law as of 3 August 2007/

156.1.3.other complaints specified by law to be subject to resolution of the Court.

156.2.Unless otherwise provided in this Chapter, the court shall hear the cases subject to hearing based on complaint, according to regular procedures determined by this Law.

Article 157.Filing a complaint

157.1.If no other jurisdiction is established by law, the complaints specified in Article 156.1 of this Law shall be lodged with the Court for the place of the agency, business entity or their officer which have issued the decision or conducted the activities.

157.2.The complaint shall specify the agency, business entity or their officers whose decision or activities are being subjected to the complaint, the laws and legislation which are violated by that decisions or activities and shall indicate grounds and evidence for considering the decisions or activities illegal.

157.3.If law provides an alternative and preliminary procedures, the court shall receive and hear the complaint only after satisfying this requirement.

Article 158.Suspension of implementation of decisions and activities of the tender committee

158.1.If considered necessary, the Court may suspend the implementation of tender committee's decision or activities for the term until the case is adjudicated.

/Article 158 was annulled according to the law as of 3 August 2007/

Article 159.Hearing the complaint

159.1.When hearing a case based on the complaint the Court shall allow the complainant and the representative of relevant agency and business entity to participate.

159.2.The judge shall issue an order to return the complaint if the complainant has failed to appear in the court sessions without a justifiable reason. Non-appearance of the representative of agency or business entity shall not impede the hearing.

159.3.The parties shall contest through presenting by the complainant its claim, legal grounds and evidence of it, by representative of agency or business their acceptance of or refusal to the complaint and legal grounds of their refusal.

159.4.The Court shall determine whether the decision and activities of the agency or business or their officers comply with law, whether the decision is made by appropriate authorized persons or whether the complaint have grounds.

Article 160.The Court decision

160.1.The Court having heard the complaint shall issue one of the following decisions:

160.1.1.to annul decisions and actions of agency or business and their officer in cases where provided by law, or to instruct to conduct or terminate certain actions, to reimburse to the complainant the damages caused by the decisions or actions.

160.1.2.to dismiss the complaint.

 CHAPTER FOURTEEN1

Participation of Court in Arbitration

Article 1601.Participation of court in arbitration

1601.1.Any party of the arbitration agreement or an arbitration shall deliver its application or request, specified in the Law on Arbitration but other than those specified in Article 1602 of this Law, with the court of jurisdiction stated in the Law on Arbitration.

1601.2.The application or request, specified in Article 1601.1 of this Law, shall specify the name and address of the parties of arbitration agreement, jurisdiction of arbitration, an arbitration who is/was carrying out the arbitration, claim requirements, as well as grounds and requirements for actions requested to be carried out by court decision.

1601.3.The court shall decide, specifying its grounds for fulfilling or declining to fulfill the request, within 14 days after its receipt.

Article 1602.Application for annulment of arbitral award

1602.1.A party of arbitration agreement may make an application to annul an arbitral award, on the grounds specified in Article 47 of Law on Arbitration, with the court of jurisdiction specified in the Law on Arbitration.

1602.2.An applicant specified in Article 1602.1 of this Law shall pay stamp duty in accordance with the law.

1602.3.An application for annulment of arbitral award shall be made in written form and signed by the applicant or his/her legal representative.

1602.4.The following shall be specified on the application:

1602.4.1.title;

1602.4.2.name of arbitration or arbitral tribunal that issued the award;

1602.4.3.name, residential address /located/, phone number, fax number, e-mail address of participants of the arbitration;

1602.4.4.date and place of arbitral award;

1602.4.5.receipt date of arbitral award by the applicant;

1602.4.6.grounds for annulling arbitral award.

1602.5.The following documents shall be enclosed to the application specified in Article 1602.4 of this law:

1602.5.1.original or notarized copy of an arbitral award, and if the award is in foreign language, an official translation in Mongolian;

1602.5.2.original or notarized copy of the arbitration agreement, and if the agreement is in foreign language, an official  translation in Mongolian;

1602.5.3.receipt of stamp duty payment;

1602.5.4.evidence for grounds for annulling arbitral award;

1602.5.5.document or power of attorney evidencing the full power of a party who signed on the application for annulment of arbitral award.

1602.6.An application made in violation with the procedure in this Article shall be returned and such violation shall be informed.

Article 1603.Procedure on reviewing application for annulment of arbitral award

1603.1.The court shall resolve an application for annulment  of arbitral award within 30 days after its receipt, in accordance with the procedure specified in this law.

1603.2.The court may obtain the arbitration case at the request of the parties of arbitration agreement, in accordance with the procedure specified in this law.

1603.3.Place, date and time of the court hearing shall be notified to participants of the arbitration dispute. The absence of a person who received the notice, at the court hearing, shall not constitute a ground for adjournment of the court hearing.

1603.4.The court shall determine whether there are grounds for annulling arbitral award, specified in Article 47.2 of Law on Arbitration, by examining the claims of the application, as well as the evidence submitted to support the challenge.

Article 1604.Judicial panel decision on the discussion of application for annulment of arbitral award

1604.1.The court shall review the dispute on annulment of arbitral award and issue a resolution on keeping or entirely or partially annulling an arbitral award.

1604.2.The following shall be stated on the resolution specified in Article 1604.1 of this Law, in addition to those specified in the law:

1604.2.1.information and place of issuance of a decision that is in dispute;

1604.2.2.arbitration or arbitral tribunal that made the decision in dispute;

1604.2.3.names of the parties of arbitration agreement;

1604.2.4.the contents of the application for annulment of the arbitral award;

1604.2.5.grounds for court decision;

1604.2.6.articles regarding upholding the arbitral award or annulling the arbitral award wholly or partially.

1604.3.The decision specified in this article shall be final.

Article 1605.Closed court proceedings

1605.1.If the court does not consider a request by a party of the arbitration, for closed court proceedings of the application or request specified in this chapter, to be contrary to the common interests of Mongolia, the court may decide to carry out the proceedings in an entirely or a partially closed.

/This chapter was added according to the law as of 26 January 2017/

PART III

PROCEDURES FOR ADJUDICATING A CIVIL CASE IN THE APPELLATE INSTANCE COURT

CHAPTER FIFTEEN

Case Proceedings in Appellate procedures

Article 161.Appealing in the appellate instance

161.1.A litigant, a third party, and their representative or attorney has the right to appeal against the court decision, after the adjudication of a case at first instance.

161.2.An appeal shall be lodged through the court that made the decision.

161.3.The cases that have not been adjudicated by the appellate procedure shall not be heard at the cassation instance court.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 24 April 2014/

161.4.The person referred to in Article 161.1 of this Law does not have the right to introduce new evidence that has not been discussed by the court of first instance as a ground for the appeal.

/Article 161 was modified according to the law as of 3 August 2007/

Article 162.Form and the contents of an appeal

162.1.An appeal shall be lodged in writing.

162.2.An appeal shall be indicated the followings:

162.2.1.the title of the Court to which the appeal is lodged;

162.2.2.the name, address or official position of the person lodging the appeal;

162.2.3.against which court and which decision is being appealed;

162.2.4.which article, clause and grounds of the decision disagrees;

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

162.2.5.request of the person lodging the appeal.

162.3.An appeal shall be signed by the person lodging it.

162.4.The person lodging an appeal shall pay the stamp duty in advance according to procedures provided by Articles 57.1 and 57.4 of this Law.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 163.Receipt of appeal

163.1.Appeal shall be received by the judge of the first instance which adjudicated the case or by the court clerk and shall be introduced to the litigants, their representatives or attorneys and if necessary to the third parties.

163.2.The litigants, third parties and their representatives or attorneys, shall have the right to give their statements regarding the appeal.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

163.3.The Court of the first instance shall enclose the document proving the payment of the stamp duty and statements to the appeal and shall deliver it together with the case to the appellate instance court within three days after receiving the appeal.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 164.Withdrawal from appeal

164.1.If the person who has lodged an appeal, withdraws from it before the court session of appellate instance, the court shall deem the complaint has not been lodged

164.2.In the case described in Article 164.1 of this Law, the judge shall issue an order on refunding the stamp duty.

164.3.If relevant procedures provided by this Law were not followed in appeal, the court shall not receive the complaint and issue an order on this.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 165.Participating in the court session in person

165.1.If litigants, a third party, their representative or lawyer requests in writing to participate in the appellate court session, the court is obliged to inform them when and where the appellate hearing will hold.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

165.2.Failure to appear in the court session by the persons stated in Article 165.1 of this Law shall not impede the case proceedings of appellate procedure.

Article 166.Adjudicating a case in appellate procedures

166.1.A case shall be adjudicated with a panel of three judges in the appellate procedure.

166.2.The Court shall adjudicate the appealed case within 30 days from the date of receipt.

166.3.A judge appointed by the Judge Council shall preside over the hearing of the appeal.

166.4.The Court adjudicating a case in the appellate procedure shall examine the case in whole, not limiting to the grounds on a complaint.

166.5.At the court session, one of the judges shall report the case. After this, the litigants, third parties and their representatives or attorneys shall present the statements and question each other, and with the examination of the case materials, the session shall recess and the panel shall deliberate.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

166.6. Testimonies regarding evidence may be read or presented from records in the court session.

Article 167.Appellate court judgment

167.1.The Court which hears a case in the appellate procedure shall adjudicate as follows and issue a judgment:

167.1.1.if the appeal is not receivable, or it does not have grounds, to dissatisfy the appeal and to uphold the first instance court decision;

167.1.2.to amend the first instance court decision;

167.1.3.to annul some part of the first instance court decision and uphold the rest unchanged or amend;

167.1.4.to annul the first instance court decision wholly or partially and dismiss the case or the claim;

167.1.5.if considered that procedures for case proceedings provided by this Law were seriously violated, to annul the decision and return the case for re-trial to the first instance court;

167.2.The judgment shall specify the contents of the first instance court decision , as well as the grounds for appeal and judgment.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

167.3.Judgment shall come into force after being handed down and heard.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

167.4.Within 14 days from the date the appellate court judgment becomes effective, the contents of the judgment shall be written in full and shall be signed by the judicial panel. The litigants shall receive the judgment as provided in Article 119.4 of this Law, or the court shall deliver it to the litigants as provided in Article 119.5 of this Law.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

167.5.A litigant, a third party and their representative or attorney may lodge a complaint against the appellate court judgment on the grounds specified in Article 172.2 of this law within 14 days after receiving or delivering the judgment in accordance with Article 167.4 of this Law.

/This sub-paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

167.6.If the period specified in Article 167.5 of this Law is exceeded by a litigant, third party or their representative and attorney for a justifiable reason, a request for restitution of the period shall be submitted to the first instance court, and the judge shall decide whether to satisfy the request by issuing an order.

/This sub-paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

Article 168.Annulling the first instance court decision

168.1.The Court that heard the case in the appellate procedure shall annul the first instance court decision on the following grounds:

168.1.1.the court has applied a wrong law, or interpreted and applied a law erroneously and it is not possible to change the decision;

168.1.2.the case was adjudicated without ensuring the right of the litigants, their representatives or attorneys to participate in the court session in person;

168.1.3.lawfully granted rights of participants in the case or in the court session were seriously violated;

168.1.4.the case was adjudicated by an unlawfully constituted panel;

168.1.5.the court decision was not signed by the panel or a judge or was signed by a judge who was not the member of the panel;

168.1.6.it was discovered during the adjudication of the case in the appellate procedure that the case was adjudicated based on false evidence;

168.1.7.in the case described in Article 38.6 of this Law, the court adjudicated the case with the insufficient evidence compilation.

168.2.If after the appeal, the litigants agreed to settle or the plaintiff withdrew from its claim or the defendant admitted to the plaintiff's claim, the court that is adjudicating the case in the appellate procedure shall annul the first instance court decision and dismiss the case. In this case, the stamp duty shall not be refunded.

168.3.If the first instance court decision was annulled as provided in Article 168.1 of this Law, the court that is adjudicating in the appellate procedures shall return the case to the first instance court for re-trial.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 169.Procedures to obey in cases adjudication

169.1.Unless otherwise provided by law, the procedures of sessions at the first instance court shall be followed in adjudicating a case at the appellate instance.

Article 170.Filing complaints against judicial panel decisions, judge orders or ordinances

170.1.A litigant, a third party and their representative or attorney may lodge a complaint against judicial panel decision, order and ordinance specified in Articles 20.1, 38.9, 65.1.1-65.1.8, 65.1.10, 69.1, 92.4, 97.1, 100.2, 80, 117 and 124 within 10 days after its issuance.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

170.2.Complaints lodged with regard Court resolutions, judge orders or penalties shall be adjudicated by the Court that has decided the case and the Court shall issue a resolution.

/This sub-paragraph was annulled according to the law as of 3 August 2007/

170.3.Litigants shall not file complaints with regard Court resolutions or judges orders provided in articles 20.2, 38.9, 65.1.1-65.1.3, 65.1.6-65.1.10, articles 74, 75, 76, 106.5, 129 and 130 of this Law.

/Some parts of this sub-paragraph was annulled according to the Constitutional Court Decision as of 20 June 2003, this sub-paragraph was annulled according to the law as of 3 August 2007/

170.4.Complaints lodged with regard Court resolutions or judges orders shall be adjudicated by the Court with its 3 member panel but without participation of the judge that has decided the case.

/This sub-paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 171.Adjudicating complaints against judicial panel decision, judge order or ordinance

171.1.Three-member judicial panel shall adjudicate and issue a decision on the complaint against a judicial panel decision, judge order or ordinance as specified in Article 170.1 of this Law within 14 days without including the judge who adjudicated the case, as follows:

171.1.1.to uphold judicial panel decision, judge order or ordinance and to dissatisfy the complaint;

171.1.2.to amend the judicial panel decision, judge order or ordinance;

171.1.3.to annul the judicial panel decision, judge order or ordinance.

/Article 171.1 was amended according to the law as of 3 August 2007/

171.2.The decision provided in Article 171.1 of this Law shall be the final decision.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

PART IV

PROCEEDINGS FOR ADJUDICATING CIVIL CASES IN THE CASSATION PROCEDURES

CHAPTER SIXTEEN

Proceedings for Adjudicating Cases in the Cassation Procedures

Article 172.Appealing In the cassation procedures

172.1.A litigant, a third party and their representative or attorney has the right to appeal against the appellate instance court judgment as specified in Article 167 of this law in the cassation procedure.

/Article 172.1 was amended according to the law as of 3 August 2007/

172.2.Appeal in the cassation procedure shall be based on the following grounds:

172.2.1.the first and appellate instance courts applied the law inconsistently;

172.2.2.a serious violation of due process affected the court decision;

172.2.3.the court interpreted and applied the law differently from the official interpretation of the Supreme Court.

/This paragraph was modified according to the law as of 15 January 2021/

172.3.If the person who lodged a complaint in the cassation procedure withdraws its complaint before the court session of the cassation instance, it shall be deemed as has not lodged a complaint. In this case, the stamp duty shall not be refunded.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

172.4.If the litigants have settled, or the plaintiff withdraws its claim, or the defendant admits to the plaintiff's claims after the appeal in the cassation procedure, the decision of the first instance court and the appellate court judgment shall be annulled, and the case shall be dismissed. In this case, the stamp duty shall not be refunded.

/This paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

Article 173.Receiving an appeal in the cassation procedure

173.1.Appeal in the cassation procedure shall be received by the court which adjudicated the case in the first instance procedures and shall conduct the process specified in 163.1 of this law. The litigant, third party and their representatives or attorneys are entitled to submit their statements on the appeal.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

173.2.The Court that has received the appeal shall enclose the document proving the payment of the stamp duty and the complaint to the case and shall deliver it to the State Supreme Court within three days in the capital city and within 14 days in the rural areas.

173.3.The person appealing in the cassation procedure shall pay the stamp duty in advance according to procedures provided by Articles 57.1 and 57.4 of this Law.

/This paragraph was modified according to the law as of 3 August 2007/

173.4.If the Articles 167.5 and 173.3 of this Law are not met when appealing in the cassation procedure, the first instance court shall not receive the appeal, and the judge shall issue an order in this regard.

 /This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

/This paragraph was modified according to the law as of 15 January 2021/

173.5.The cassation instance court shall discuss the appeal within 21 days after receiving the complaint by its meeting of all justices, and if four or more justices vote that the case shall be discussed in the cassation instance court hearing, and the relevant resolution shall be issued.

/This paragraph was added according to the law as of 15 January 2021/

173.6.In accordance with Article 173.5 of this Law, if a resolution is not made to discuss the appeal at the cassation instance court hearing, it shall be deemed rejected, and the relevant resolution shall be issued, and the stamp duty shall be refunded.

/This paragraph was added according to the law as of 15 January 2021/

173.7.The resolution provided in Articles 173.5.3 and 173.6 of this Law shall come into force upon the signature of the justices. The resolution shall be final and shall not be appealed.

/This paragraph was added according to the law as of 15 January 2021/

173.8.The litigants, third party, their representatives and attorneys shall not participate in deciding whether the appeal be discussed at the cassation instance court hearing.

/This paragraph was added according to the law as of 15 January 2021/

Article 174.The period for adjudicating a case

174.1.The case shall be adjudicated in the cassation procedure within 30 days after the resolution has been made to discuss the case at the court hearing.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

Article 175.Notifying the case participants

175.1.If litigants, a third party, their representative or lawyer requests in writing to participate in the cassation instance court session, the court is obliged to inform them when and where the court session will hold.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

175.2.Failure of litigants, their representatives or attorneys to appear at the court session shall not impede the case adjudication.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

175.3.Litigants, their representatives or attorneys and third parties shall have the right to present their statements regarding the complaint.

/This paragraph was annulled according to the law as of 3 August 2007/

Article 176.Court Session of Cassation instance

176.1.The case shall be adjudicated by the five justices of the Supreme Court of the State in the cassation procedure, and the decision shall be made in accordance with the procedure specified in Article 114.1 of this Law and handed down whether the appeal is satisfied. The decision shall be issued within 30 days from the end of the court session, and the Judge Council of the court may extend the period once by up to 30 days.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

176.2.The court shall adjudicate the case in the cassation procedure as follows and shall issue a decision:

176.2.1.to uphold the decision and appellate court judgment and to dissatisfy the appeal;

176.2.2.to amend the decision and appellate court judgment;

176.2.3.to annul the appellate court judgment partly or wholly and to uphold the decision all or change the decision;

176.2.4.to annul the decision and the appellate court judgment and to dismiss the case or the claim;

176.2.5.to annul the decision and the appellate court judgment and return the case to the first or appellate instance court for re-trial.

176.3.The judicial panel decision becomes effective after being signed by the members of the judicial panel. In the judicial panel decision, the summary of the determination part of the first instance court decision and the appellate court judgment, the grounds for the appeal and the judicial panel decision shall be respectively written.

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

176.4.The cassation instance court resolution shall be the final court decision and no appeal shall be lodged against the judicial panel decision.

/This paragraph was added according to the law as of 15 January 2021/

176.5.The judicial panel decision of the cassation instance court shall be delivered to the litigants, third party, their representatives, or to their attorneys within a week after it becomes effective.

/This paragraph was added according to the law as of 15 January 2021/

176.6.If there is a technical error such as word, letter, or number in the decision of the cassation instance court, the members of the chamber may convene a meeting and correct it.

/Article 176 was modified according to the law as of 3 August 2007/

/This paragraph was added according to the law as of 24 April 2014/

/This paragraph was amended according to the law as of 15 January 2021/

Article 1761.General Meeting of the Judges of State Supreme Court 

1761.1.A litigant, a third party, and their representative or attorney may file a complaint to the Chief Justice of State Supreme Court on the grounds for violation of law, within 30 days after the receipt of the resolution specified in Article 176.2 of this Law.

1761.2.If the Chief Justice of State Supreme Court considers that the complaint has grounds, he/she shall issue a conclusion within the term specified in Article 174.1 of this Law and have the case reviewed by the General Meeting of the Judges of State Supreme Court. The conclusion of Chief Justice shall specify the decision on the case and grounds for complaint and allegations of violation of law.

1761.3.If the Chief Justice of State Supreme Court considers the complaint as groundless, a complainant shall be provided with a written response as specified in laws and legislations within the term specified in Article 174.1 of this Law.

1761.4.State Supreme Court hearing shall be constituted by all judges of State Supreme Court. This hearing shall issue a resolution as specified in Article 178.1 of this Law.

1761.5.The court that adjudicated the case by first instance procedure shall receive the complaint against the resolution by the hearing of the chamber and shall deliver it along with the case to the State Supreme Court, in accordance with the procedure in Article 163.1 and 173.1 of this Law. Procedure in Article 57.1, 57.4 of this Law does not apply to a complainant specified in Article 1761.1 of this Law.

/Article 1761 was added according to the law as of 3 August 2007 and was annulled according to the law as of 5 February 2016/

/The State Great Khural accepted the Constitutional Court Decision No.07 of May 25, 2018 that held Articles 1761, 177, and 178 of the Civil Procedure Law dated February 5, 2016 is unconstitutional by the Decision No.14 of June 7, 2018/

Article 1762.Submit a Complaint to the Resolution of the Court of review procedures

/This article was added according to the law as of 15 November 2018/

1762.1.A litigant, a third party, and their representative or attorney may file a complaint to the Chief Justice of State Supreme Court on the grounds for violation of law, within 30 days after the receipt of the resolution specified in Article 176.2 of this Law.    

1762.2.The court that adjudicated the case by first instance procedure shall receive the complaint against the resolution by the hearing of the chamber and shall deliver it along with the case to the State Supreme Court, in accordance with the procedure in Article 163.1 and 173.1 of this Law. Procedure specified in Articles 57.1, 57.4 of this Law does not apply to the complaint specified in Article 1762.1 of this Law.

1762.3.If the Chief Justice of State Supreme Court considers that the complaint has grounds, the complaint shall be discussed within the term specified in Article 174.1 of this Law and have the case reviewed by the General Meeting of the Civil Case Judges of State Supreme Court. The conclusion of Chief Justice shall specify the decision on the case and grounds for complaint and allegations of violation of law.

1762.4.If the Chief Justice of State Supreme Court considers the complaint has no ground to be discussed in General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court, a complainant shall be provided with a written response within 30 days.

/This article was annulled according to the law as of 15 January 2021/

Article 177.Adjudicating a case

177.1.In case when the Supreme Court of Mongolia in its session resolves a case as provided paragraph 5, Article 176 of this Law, the decision is made by majority vote of the judges.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

177.2.If there is a tie among the vote of the panel described in paragraph 1 of this Article, the conclusion shall be deemed to be rejected.

/This paragraph was annulled according to the law as of 5 February 2016/

/The State Great Khural accepted the Constitutional Court Decision No.07 of May 25, 2018 that held Articles 1761, 177, and 178 of the Civil Procedure Law dated February 5, 2016 is unconstitutional by the Decision No.14 of June 7, 2018/

Article 1771.General Meeting of the Civil Case Judges of the State Supreme Court 

/This article was added according to the law as of 15 November 2018/

1771.1.Two judges attended in court resolution of review process made special opinion, or the Chief Justice of State Supreme Court made a conclusion, the case shall be discussed in the General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court within 30 days.

1771.2.in the case specified in 1771.1 of this Law, the Chief Justice of State Supreme Court shall convene the General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court and set the meeting date.

1771.3.the meeting specified in 1771.1 of this Law shall be presided by the Chief Justice of State Supreme Court.

1771.4.Quorum of the General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court shall be valid if the Chief Justice of State Supreme Court and not less than three fourth of judges of civil case chamber attended.

/This article was annulled according to the law as of 15 January 2021/

Article 178.Resolution of the Court adjudicating a case by way of review procedures

178.1.The Court which has adjudicated a case by way of review procedures shall resolve the case in following way and issue a resolution:

178.1.1.to leave the decision, or review order, or resolution unchanged and dismiss the complaint;

178.1.2.to amend or correct the decision, or review order, or resolution;

178.1.3.to make void the decision, or review order, or resolution in whole or in part and to leave the decision intact or to change it;

178.1.4.to annul the decision, or review order, or resolution and to dismiss the case or the claim;

178.1.5.to annul the decision and return the case to the Court of the first or appeal instances for re-hearing;

178.1.6.Upon issuance, the resolution of the Court that adjudicated the case by way of review procedures shall acquire legal effect.

178.2.The resolution provided in Article 178.1 of this Law becomes legally effective after being handed down and heard.

178.3.Resolution of the Supreme Court of Mongolia issued by way of review procedures shall be the final decision.

/Article 178 was added according to the law as of 3 August 2007 and was annulled according to the law as of 5 February 2016/

/The State Great Khural accepted the Constitutional Court Decision No.07 of May 25, 2018 that held Articles 1761, 177, and 178 of the Civil Procedure Law dated February 5, 2016 is unconstitutional by the Decision No.14 of June 7, 2018/

Article 1781.Resolution of General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court

/This article was added according to the law as of 15 November 2018/

1781.1.Resolution of General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court shall be made by majority vote of the judges in accordance with 17623 of this Law.

1781.2.If vote of judges judicial panel described in 1781.1 of this Law is equal, the conclusion shall be deemed to be rejected.

1781.3.The General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court shall resolve the case in following way and issue a resolution:

1781.3.1.to leave the decision, or review order, or resolution unchanged and dismiss the conclusion specified in 17623;

1781.3.2.to amend or correct the decision, or review order, or resolution;

1781.3.3.to make void the review order, or resolution in whole or in part and to leave the decision unchanged or to change it;

1781.3.4.to make void the resolution in whole or in part and to leave the decision or review order unchanged or to change them;

1781.3.5.to annul the decision, or review order, or resolution and to dismiss the case or the claim;

1781.3.6.to annul the decision, review order, or resolution and return the case to the Court of the first or appeal instances for re-hearing and court of review process;

1781.4.Upon announcement, the resolution specified in 1781.3 of this Law shall acquire legal effect.

1781.5.Resolution of General Meeting of Civil Case Judges of the State Supreme Court issued by way of review procedures shall be the final decision. 

/This article was annulled according to the law as of 15 January 2021/

PART V

PROCEDURES FOR REVIEWING THE COURT DECISION DUE TO NEWLY DISCOVERED FACT

CHAPTER SEVENTEEN

Reconsideration of the Court Decision Due to Newly Discovered fact

Article 179.Grounds for reviewing the Court decision due to newly discovered fact

179.1.Effective court decisions / the first instance Court decisions, the appellate court judgments and the cassation instance court decisions/ may be reviewed based on following grounds due to a newly discovered fact:

179.1.1.if new evidence that was not known to or could not have been known to the applicant at the time of the decision is discovered;

179.1.2.the evidence that is the basis for issuing the court decision is falsified, or the action /omission/ committed by a judge, court clerk, witness, expert, translator, interpreter, or the case participant during the case proceeding is established as a crime according to an effective sentencing judgment of court;

179.1.3.a court sentencing judgment and decision, or decisions of state, administrative or other agency, which is the basis for issuing the court decision, is invalid due to its unlawfulness.

Article 180.Filing request to review a case

180.1.A request for the review of a decision of a court due to newly discovered fact shall be lodged with the court that made the decision by the litigants, third parties or by their representatives, attorneys within 30 days from the date of knowing the grounds for such review.

180.2.The request shall be lodged in writing and documents on the newly discovered fact shall be enclosed.

180.3.If the person who lodged a request for court decision review due to a newly discovered fact withdraws its request before the court session, it shall be deemed that the request was not lodged.

/This paragraph was added according to the law as of 3 August 2007/

Article 181.Deciding the request

181.1.A request to review a court decision due to newly discovered fact shall be adjudicated by the court of relevant instance according to procedures described by this Law.

181.2.In reviewing the court decision due to newly discovered fact, the judge or the panel which participated in the issuance of the first instance court decision shall not participate again.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

181.3.If the person who lodged the request intends to participate in the court session he/she shall be informed and his/her failure to appear shall not impede adjudicating the request.

181.4. At the court session, the newly discovered fact, how the fact affected the decision, and whether there is a legal ground for re-adjudicating the case due to the newly discovered fact based on the new evidence that proves the newly discovered fact shall be determined.

181.5.The court shall review the request in a court session and issue a judicial panel decision to satisfy or dissatisfy it.

181.6.In the event that the court determines the newly discovered fact, the previous court decision shall be annulled, and the case shall be adjudicated in accordance with the general procedure.

/This paragraph was amended according to the law as of 3 August 2007/

Article 182.Annulment of implemented decision

182.1.If the implemented decision is annulled due to a newly discovered fact, the matter of annulment of the implemented decision shall be transferred to the court that adjudicated the case for a decision.

PART VI

PROCEDURES FOR THE ENFORCEMENT OF DECISION

CHAPTER EIGHTEEN

Enforcement of the Court Decision

Article 183.Grounds for the enforcement of the court decision

183.1.Grounds for execution of the court decision shall be the court decision and the decision of the Crime Victims Compensation Fund Council verified by the court, order on the property damage liability by the commander /head/ of the military unit or agency, judge order confirming the settlement agreement, arbitral award, notary notice, fee determination act by the state inspector and a writ of execution issued on the basis of them.

/This paragraph was amended according to the laws as of 13 June 2002, 10 June 2010, 2 December 2010, 24 April, 2014 and 18 May 2017/

Article 184.Court confirmation for arbitral award, notary notice, order on the property damage liability by the commander /head/ of the military unit or agency, the decision of the Crime Victims Compensation Fund Council verified by the court, administrative ordinance and the fee determination act by the state inspector

/The title of this article was amended according to the laws as of 13 June 2002, 10 June 2010 and 2 December 2010/

184.1.In cases when legal disputes were adjudicated by the arbitration as provided by Article 13.2 of this Law, or when the parties agreed to perform without disputes and stated it in the contract certified by a notary public or order of a commander /head/ of a military unit or agency on imposing property damage liability, the decision of the Crime Victims Compensation Fund Council, the order of a commander /head/ of a military unit or agency on imposing property damage liability, or the fee determination act by the state inspector shall be enforced, those order of a commander /head/ of a military unit or agency on imposing property damage liability, arbitral award, notary notice, the decision of the Crime Victims Compensation Fund Council, or the fee determination act by the state inspector shall be confirmed by the Court.

/This paragraph was amended according to the laws as of 13 June 2002, 10 June 2010, 2 December 2010, 24 April, 2014 and 18 May 2017/

184.2.The party interested in enforcement of the decisions shall submit its request to confirm the order of a commander /head/ of a military unit or agency on imposing property damage liability, arbitral award, notary notice, the decision of the Crime Victims Compensation Fund Council, or the fee determination act by the state inspector to the court of area under jurisdiction of which the obligator resides/located/.

/This paragraph was amended according to the laws as of 13 June 2002, 10 June 2010, 2 December 2010, 24 April, 2014 and 18 May 2017/

184.3.The Court shall review the council's decision of crime victims' compensation fund, the decision of the arbitration, notice of the notary public, order of a commander /head/ of a military unit or organization on imposing property liability, and  payment act issued by state inspector only from the point of feasibility to implement them and confirm by a judge order within seven days after accepting these. Immediately after issuing such an order, the judge shall write a writ of execution and shall deliver it to the payment obligee, obligator, and the court decision enforcement agency.

/This paragraph was amended according to the laws as of 13 June 2002, 10 June 2010, 2 December 2010, 24 April, 2014 and 18 May 2017/

Article 185.Enforcement of the court decision

185.1.A judge shall issue an order to enforce the first instance court decision, the appellate instance court judgment and the judicial panel decision in the following cases:

185.1.1.the payment obligee has applied for the enforcement of the court decision;

185.1.2.the judge assumed it is necessary to the implement the decision immediately.

185.2.A judge's assistant shall deliver the judge order, enclosed with the court decision, and other required documents to the court decision enforcement authority within seven days after the order specified in Article 185.1 of this Law is issued.

Article 186.Handing over the court decision and the writ of execution directly to the court decision implementation authority

186.1.In the following cases, the court decision or the writ of execution may directly handed over to the court decision implementation authority:

186.1.1.if the payment is to be paid to the state budget;

186.1.2.if any one of the payment obligee and the obligator resides in another country, Aimag, Soum, or district, at the request of the payment obligee;

186.1.3.if it is to compensate for harm caused to the life or health of a person;

186.1.4.if the obligee has requested for the enforcement of the court decision.

186.2.In case of direct handing over of the decision and writ as provided in Article 186.1 of this Law, the obligee shall be notified.

186.3.Along with the writ of execution, the court decision, records of freezed or foreclosed property, documents and descriptions of private savings of citizens, closing transactions of current accounts of legal entities shall be sent to the court decision enforcement authority.

Article 187.The contents of the writ of execution

187.1.In the writ of execution, the following shall be stated:

187.1.1.the title of the Court issuing the writ of execution;

187.1.2.date the decision is made and file number of the decision;

187.1.3.which case the writ of execution being issued is based on;

187.1.4.name of issuing judge and date of issue;

187.1.5.the family names, parents' names and names of the payment creditor and payment debtor and their work and residential addresses, phone numbers, (title of a legal entity, address of the location where the entity runs its operation);

187.1.6.if necessary, photo of the payment debtor, registration number of the citizenship certificate and registry number, state registration number of a legal entity.

187.2.The writ of execution shall be a printed list with the state symbol on it.

187.3.The judge shall sign and stamp the writ of execution.

/This paragraph was annulled according to the law as of 9 June 2017/

Article 188.Re-issuing a writ of execution and responsibility for loss of the writ

188.1.In the event of the loss of a writ of execution, the writ shall be assumed void by the judge order and a writ of execution may be re-issued.

/This paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

188.2.The judge shall decide on re-issuing a writ of execution based on the request of the Court Decision enforcement authority or the payment obligee.

/This paragraph was amended according to the law as of 24 April 2014/

188.3.In re-issuing a writ of execution, the decision previously made by a Court shall serve as a ground for the re-issuance.

188.4.Persons who have lost writ of execution shall be imposed sanction provided by law.

PART VII

CIVIL CASE PROCEEDINGS AND THE INTERNATIONAL LEGISLATION

CHAPTER NINETEEN

Proceedings of the Cases Related to International Civil Law

Article 189.Jurisdiction of the case proceedings related to international civil law

189.1.In adjudicating cases related to foreign citizens, legal entities and stateless persons by a Court of Mongolia, they shall have the same rights with Mongolian citizens and legal entities, unless otherwise provided by law.

189.2.In following cases a Court of Mongolia shall take a case with respect to international civil law under its jurisdiction and conduct proceedings to resolve it:

189.2.1.defendant of a claim permanently resides in Mongolia or runs a business;

189.2.2.a claim was lodged by several persons and one of them permanently resides in Mongolia;

189.2.3.a claim is lodged because of failure to fulfill or improper fulfillment of contractual obligations and these obligations were to be fulfilled in Mongolia;

189.2.4.damages were incurred to a person on the territory of Mongolia because damages were incurred to others;

189.2.5.dispute has been arisen with respect to activities of a legal entity's subsidiary or representative office located on the territory of Mongolia;

189.2.6.a citizen of Mongolia or a foreign citizen or a stateless person permanently residing in Mongolia files a claim related to identifying a father and payment of alimony;

189.2.7.subject matter of a claim is with respect to the right to inherit, division of property by an inheritee, will deed and fulfillment of obligations and the inheritee lived or resided in Mongolia before his/her death, or the property being inherited is located on the territory of Mongolia.

Article 190.Special jurisdiction of the Court of the case proceedings related to international civil law

190.1.In following cases a Court of Mongolia shall take a case with respect to international civil law under its special jurisdiction and conduct proceedings to resolve it:

190.1.1.dispute with respect to ownership, possession and usage of a immovable property located on the territory of Mongolia;

190.1.2.dispute with respect to re-organization, liquidation of a legal entity situated on the territory of Mongolia or decisions made by the legal entity or its subsidiary or representative office;

190.1.3.dispute on whether a registration by a Court or other authorized organizations of Mongolia is valid or not;

190.1.4.dispute with respect to registration or accepting to register by an authorized organization of Mongolia patents, trademarks or other rights related with intellectual property;

190.1.5.measures for enforcement of a Court decision implemented on the territory of Mongolia or relevant persons requested for such measures.

Article 191.Considering a person missing or declaring him/her deceased

191.1.With respect to a civil case or a dispute related to the court of Mongolia and international civil law and in following cases a citizen shall be considered to be missing or declared deceased:

191.1.1.the person to be assumed missing without trace or declared deceased was a Mongolian subject-citizen;

191.1.2.the person to be assumed missing without trace or declared deceased was residing in Mongolia at the last moment.

Article 192.Jurisdiction of cases with respect to family relationships

192.1.In following cases a Court of Mongolia shall take a case with respect to family relationship under its jurisdiction and conduct proceedings to resolve it:

192.1.1.one of the spouse is or was at the time of the wedding a citizen of Mongolia;

192.1.2.defendant party of the spouses is a foreign citizen or a stateless person, however, permanently resides in Mongolia;

192.1.3.in cases when disputes arisen with respect to determining relationship between parents and children or recognizing the rights to be a parent or depriving the rights to be a parent, any one of the defendant and plaintiff is a Mongolian subject or a person permanently residing in Mongolia;

192.1.4.having adopted or adopting a child, the person adopting, or the child being adopted is Mongolian subject or a person permanently residing in Mongolia.

192.2.Disputes with respect to family relationship provided in Article 192.1 of this Law shall cover issues such as divorce, annulment of marriage, determination of whether a marriage relationship was entered or not, restoring a marriage, identification of parents, recognizing the rights to be a parent or  adoption of a child.

Article 193.Immunity from the Court of Mongolia

193.1.Citizens who enjoy the rights of accredited diplomatic or consular representatives of foreign states in this country, and members of their families shall be immune from Court proceedings of Mongolia except in cases where they voluntarily consented.

193.2.Foreign delegates visiting Mongolia by invitation of authorized organizations of Mongolia and other persons accompanying them shall be outside of Mongolian Courts jurisdiction.

Article 194.Enforcement of the Court decision

194.1.Procedures for the enforcement of Mongolian and foreign Courts decisions are determined by the legislation of Mongolia, the international treaties Mongolia has concluded with a foreign country, or to which is a party.

CHAPTER TWENTY

Miscellaneous

Article 195.Entry into force of the law

195.1.This Law shall enter into force on September 1, 2002.

195.2.This Law shall not be retroactively applied to cases that are under case proceedings on the day this Law comes into effect.

 

 

THE CHAIRMAN OF THE STATE GREAT KHURAL OF MONGOLIA S.TUMUR-OCHIR