A

A

A

Бүлэг: 1979

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

1992 оны 5 дугаар сарын 8-ны өдөр

Улаанбаатар хот

МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦИЙН ТУХАЙ

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн зохион байгуулалтын үндэс

1 дүгээр зүйл. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэц

Хэвлэх

1. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэц /цаашид "Цэц" гэнэ/ бол Үндсэн хуулийн биелэлтэд дээд хяналт тавих, түүний заалтыг зөрчсөн тухай дүгнэлт гаргах, маргааныг магадлан шийдвэрлэх бүрэн эрхтэй байгууллага, Үндсэн хуулийг чандлан сахиулах баталгаа мөн.

2. Цэцийн үйл ажиллагааны зарчим, арга хэлбэр, зохион байгуулалт, бүрэн эрхийг Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хуулиар тодорхойлно.

3. Үндсэн хууль зөрчсөн тухай маргааныг Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн дагуу хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

2 дугаар зүйл. Цэцийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим

Хэвлэх

1.Монгол Улсын Үндсэн хуульд захирагдах, Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцсэн хуулийг дээдлэх, судалгаанд үндэслэх, төвийг сахих, бие даасан, ил тод байх нь Цэцийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн.

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

2. Аливаа байгууллага, албан тушаалтан, иргэн Цэц, түүний гишүүний үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох, нөлөөлөхийг хориглоно.

З дугаар зүйл. Цэцийг байгуулах журам

Хэвлэх

1.Цэцийн есөн гишүүний гурвыг Улсын Их Хурал, гурвыг Ерөнхийлөгч, гурвыг Улсын дээд шүүхийн санал болгосноор Улсын Их Хурал нэр дэвшигчийн сонсгол хийж зургаан жилийн хугацаагаар томилох бөгөөд Цэцийн гишүүнийг нэг удаа улируулан томилж болно.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

/Энэ заалтын “… нэр дэвшигчийн сонсгол хийж … ” гэснийг Үндсэн хуулийн цэцийн 2023 оны 09 дүгээр сарын 27-ны өдрийн 05 дугаар дүгнэлтээр 2023 оны 09 дүгээр сарын 27-ны өдрөөс эхлэн түдгэлзүүлсэнийг Монгол Улсын Их Хурлын 2023 оны 10 дугаар сарын 05-ны 78 дугаар тогтоолоор хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзсэн. Үндсэн хуулийн цэцийн 2024 оны 06 дугаар сарын 26-ны өдрийн 01 дүгээр тогтоолоор хүчингүй болгосон./

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

/Энэ хэсгийн "Цэцийн гишүүнийг нэг удаа улируулан томилж болно" гэснийг Үндсэн хуулийн цэцийн 2016 оны 06 дугаар сарын 17-ны өдрийн 04 дүгээр тогтоолоор хүчингүй болгосон/

2. Цэцийн гишүүнээр томилох хүний тухай Улсын Их Хуралд санал болгохдоо Улсын Их Хурлын дарга зохих байнгын хороодын санал дүгнэлтийг үндэслэн захирамж, Ерөнхийлөгч захирамж, Улсын Дээд шүүх гишүүдийнхээ олонхийн саналыг үндэслэн зохих шийдвэр гаргана.

З. Санал болгосон хүнийг Улсын Их Хурал Цэцийн гишүүнээр томилохоос татгалзсан бол санал оруулсан байгууллага, албан тушаалтан долоо хоногийн дотор энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан журмаар өөр хүний нэр дэвшүүлнэ.

4. Цэцийн гишүүнийг нөхөн томилохдоо орон гарсан гишүүнийг урьд томилох санал болгосон эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан саналаа арван дөрвөн хоногийн дотор гаргах бөгөөд түүнийг Улсын Их Хурал гуч хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.

5. Цэцийн бүрэлдэхүүнд Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн, Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн, Улсын дээд шүүхийн шүүгч орж үл болно. Цэцийн гишүүн Засаг захиргаа, нам-улс төрийн болон худалдааны үйл ажиллагаа эрхэлж, үйлдвэрчний эвлэлийн удирдах ажил хийж болохгүй.

6. Цэцийн гишүүн Улсын Их Хурлын гишүүнд буюу Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид нэрээ дэвшүүлбэл тухайн сонгуулийн дүн гартал Цэцийн гишүүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

7.Цэцийн гишүүн Цэцээр хянан шийдвэрлэх маргаантай асуудал болон Цэцийн хянаж байгаа маргааны талаар Цэцийн шийдвэр гараагүй байхад өөрийн санал, дүгнэлтийг олон нийт, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон цэцийн хуралдааны явцад ямар нэгэн хэлбэрээр урьдчилан илэрхийлэхийг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

4 дүгээр зүйл.Цэцийн гишүүн

Хэвлэх

1.Цэцийн гишүүн хууль зүй, улс төрийн өндөр мэргэшилтэй, эрүүгийн ял шийтгэлгүй, Монгол Улсын дөчин нас хүрсэн иргэн байх ба Цэцийн гишүүд эрх тэгш байна.

2.Цэцийн бүрэлдэхүүнд шинээр буюу нөхөн томилогдсон гишүүний бүрэн эрх нь томилогдсон өдрөөс эхэлж, бүрэн эрхийн хугацаа дуустал үргэлжилнэ.

3.Цэцийн гишүүний бүрэн эрх нь Улсын Их Хурлаас дараагийн гишүүнийг томилсноор дуусгавар болно.

4.Цэцийн гишүүн Төрийн албаны тухай хуульд заасан төрийн алба хаах насны дээд хязгаарт хүрсэн бол тэтгэвэрт гарах буюу Цэцийн гишүүний албан тушаалаас чөлөөлөгдөж болно.

/Энэ хэсгийг 2005 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ зүйлийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

5 дугаар зүйл. Цэцийн гишүүний бүрэн эрхийн баталгаа

Хэвлэх

1. Цэцийн гишүүнийг Цэцийн зөвшөөрөлгүйгээр /түүнийг гэмт хэрэг үйлдэж байхад нь буюу хэргийн газарт гэмт үйлдлийнх нь нотлох баримттайгаар баривчилснаас бусад тохиолдолд/ баривчлах, албадан саатуулах буюу цагдан хорих, эрүүгийн хариуцлагад татах, эсхүл шүүхийн журмаар түүнд Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага оногдуулах, орон байр, албан тасалгаа, биед нь үзлэг, нэгжлэг хийх, бичиг баримт, эд зүйлийг хураан авахыг хориглоно.

/Энэ хэсэгт 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

2. Цэцийн гишүүн гэмт хэрэгт холбогдсон бол түүний бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх эсэхийг энэ тухай эрх бүхий байгууллагын санал, шийдвэрийг хүлээж авснаас хойш 14 хоногийн дотор Цэц хэлэлцэж шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

3.Цэцийн гишүүн гэмт хэрэг үйлдсэнийг шүүх тогтоосон, эсхүл хууль зөрчсөн нь эрх бүхий байгууллагаас тогтоогдсон бол түүнийг Цэцийн гишүүнээс нь эгүүлэн татах тухай Цэцийн шийдвэр, анх илгээсэн байгууллагын саналыг үндэслэн Улсын Их Хурал эгүүлэн татаж болно.

/Энэ хэсгийг 1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

/Энэ хэсгийн "эсхүл хууль зөрчсөн нь эрх бүхий байгууллагаас тогтоогдсон" гэснийг Үндсэн хуулийн цэцийн 2016 оны 06 дугаар сарын 17-ны өдрийн 04 дүгээр тогтоолоор хүчингүй болгосон/

4.Цэцийн гишүүнийг хувийн хүсэлтээ гаргасан, эрүүл мэндийн улмаас, эсхүл Төрийн албаны тухай хуульд заасан төрийн алба хаах насны дээд хязгаарт хүрсэн болон энэ зүйлийн З дахь хэсэгт зааснаас бусад үндэслэлээр бүрэн эрхийн хугацаа дуусахаас нь өмнө уг албан тушаалаас чөлөөлөх, эгүүлэн татах, өөр ажилд шилжүүлэхийг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

5.Цэцийн гишүүний бүрэн эрхийн хугацаа дуусгавар болсон, энэ зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан болон Төрийн албаны тухай хуульд заасан төрийн алба хаах насны дээд хязгаарт хүрснээс бусад үндэслэлээр Цэцийн гишүүнээс чөлөөлөгдвөл гишүүнээр томилогдохын өмнөх ажилд нь эгүүлэн ажиллуулах, эсхүл түүнтэй тэнцэх цалин хангамж бүхий ажлаар хангана. Хэрэв тийм боломжгүй бол ажил эрхлэх хүртэлх 6 сарын хугацаанд Цэцийн гишүүн байсан үеийн авч байсан цалингийн хэмжээнээс бууруулахгүйгээр тэтгэмж, хэрэв бага цалинтай ажил эрхэлж байгаа бол цалингийн зөрүүтэй тэнцэх хэмжээний тэтгэмж улсын төсвөөс мөн хугацаанд олгоно.

/Энэ хэсгийг 1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

6.Цэцийн гишүүнээр ажиллаж байсан хүнийг насны тэтгэвэрт гарах үед нь Цэцийн гишүүний цалингийн 60 хувиар бодож тэтгэвэр тогтоож болно. Тэтгэврийг нийгмийн даатгалын сангаас олгоно.

/Энэ хэсгийг1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ хэсэгт 1999 оны 01 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

6 дугаар зүйл. Цэцийн дарга, түүний эрх хэмжээ

Хэвлэх

1.Цэцийн даргаар сонгох хүний нэрийг Цэцийн гишүүд дотроосоо дэвшүүлэн хуралдаанаараа хэлэлцэж, саналыг нууцаар хурааж нийт гишүүний олонхийн санал авсан хүнийг сонгоно.

2. Цэцийн даргад гурав буюу түүнээс дээш нэр дэвшиж, анхны санал хураалтаар хэн нь ч нийт гишүүний олонхийн санал авч чадаагүй бол хамгийн олон санал авсан хоёр хүний талаар дахин санал хурааж нийт гишүүний олонхийн санал авсан хүнийг Цэцийн даргаар сонгоно.

З. Цэцийн даргын бүрэн эрхийн хугацаа гурван жил байх бөгөөд түүнийг нэг удаа улируулан сонгож болно.

4. Цэцийн дарга Цэцээс үйл ажиллагаагаа явуулах нөхцөлийг хангах, гишүүдийн төлөөлөлтийн байдлыг тэнцүүлэн Цэцийн хуралдааны бүрэлдэхүүнийг томилох, гишүүдийн ажил үүргийг хуваарилж, гүйцэтгэлийн хяналт тавих, Цэцийг төлөөлөн бусад байгууллага, албан тушаалтантай харилцана.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 01 дүгээр сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

5. Цэцийн дарга эрх хэмжээнийхээ асуудлаар тогтоол, тушаал гаргана.

6.Цэцийн даргын түр эзгүйд Цэцийн бүрэлдэхүүнд хамгийн удаан ажилласан гишүүн, хэрэв энэ шаардлагыг хэд хэдэн гишүүн нэгэн адил хангасан байвал тэдгээрийн хамгийн ахмад гишүүн Цэцийн даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэнэ.

/Энэ хэсгийг 2005 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

/Энэ хэсгийг 2016 оны 01 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

7 дугаар зүйл. Цэцийн үйл ажиллагааны нөхцөл

Хэвлэх

1. Цэц нь ажлын албатай байна. Түүний орон тоог Улсын Их Хурлаас баталсан төсөвт багтаан Цэцийн ажлын албаны дарга тогтооно.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 01 дүгээр сарынн 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

2. Цэц тогтоосон журмын дагуу үйлдсэн тамга, тэмдэг, албан бичгийн нүүртэй байна. Цэцийн тамгыг Цэцийн дарга барина.

З. Цэцийн төсөв, цалингийн сан, гишүүдийн цалингийн хэмжээг Цэцийн даргын санал болгосноор Улсын Их Хурал тогтоож батална.

4. Цэцийн гишүүн өмсгөлтэй байна. Цэцийн гишүүний өмсгөлийн загвар, хэрэглэх журмыг Улсын Их Хурал батална.

/Энэ хэсгийг 1997 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Цэцийн чиг үүрэг, эрх хэмжээ

8 дугаар зүйл.Үндсэн хуулийн биелэлтэд тавих дээд хяналт

Хэвлэх

1.Цэц Үндсэн хуулийг чандлан сахиулах баталгаа болох хувьдаа Үндсэн хуулийн биелэлтэд дээд хяналт тавих, түүний заалтыг зөрчсөн тухай дүгнэлт гаргах, маргааныг магадлан шийдвэрлэх бүрэн эрхээ энэ зүйлд заасан маргаантай асуудлаар дүгнэлт гарган, энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан маргаантай асуудлыг дахин хянан үзэх замаар хэрэгжүүлнэ.

2.Цэц Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай дараах маргаантай асуудлыг хянан үзэж, дүгнэлт гарган Улсын Их Хуралд оруулах бөгөөд хэрэв дүгнэлтийг нь Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрөөгүй бол Цэц дахин хянан үзэж Үндсэн хуулийн Жаран зургадугаар зүйлийн З дахь хэсэгт заасныг баримтлан эцсийн шийдвэр гаргана:

1/Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөс бусад хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх;

/Энэ заалтад 2022 оны 8 дугаар сарын 24-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

2/зарлиг, Ерөнхийлөгчийн бусад шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх;

3/Засгийн газрын тогтоол, бусад шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх;

4/Монгол Улсын олон улсын гэрээ Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх;

5/ард нийтийн санал асуулгын талаар сонгуулийн төв байгууллагын гаргасан шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх;

6/Улсын Их Хурал, түүний гишүүний ба Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн талаар сонгуулийн төв байгууллагын гаргасан шийдвэр Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх.

3.Цэц Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай дараах маргаантай асуудлыг хянан үзэж, дүгнэлт гарган Улсын Их Хуралд оруулна:

1/Ерөнхийлөгч Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх;

2/Улсын Их Хурлын дарга, гишүүн Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх;

3/Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүн Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх;

4/Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурор Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх;

5/Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, Ерөнхий сайдыг огцруулах, Улсын Их Хурлын гишүүнийг эгүүлэн татах Үндсэн хууль зөрчсөн гэх үндэслэл байгаа эсэх.

6/Улсын Их Хурлын гишүүн бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхдээ өргөсөн тангаргаасаа няцаж Үндсэн хууль зөрчсөн гэх үндэслэл байгаа эсэх.

/Энэ заалтыг 2020 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

4.Энэ зүйлийн 2, 3 дахь хэсэгт заасан дүгнэлтийг Улсын Их Хуралд оруулахдаа Цэц дүгнэлтийн үндэслэл, үр дагаврыг тайлбарлаж, үндэслэлтэй холбоотой асуултад хариулна.

/Энэ хэсэгт 2005 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ хэсгийг Үндсэн хуулийн цэцийн 2016 оны 3 дугаар сарын 23-ны өдрийн 03 дугаар тогтоолоор хүчингүй болгосон/

5.Хууль, зарлиг, Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчийн бусад шийдвэр, Засгийн газрын шийдвэр, Монгол Улсын олон улсын гэрээ, сонгуулийн төв байгууллагын шийдвэр нь Үндсэн хуульд нийцээгүй гэх Цэцийн дүгнэлтийг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн, эсхүл маргаантай асуудлыг дахин хянан үзэж Үндсэн хуульд нийцээгүй гэж Үндсэн хуулийн цэц шийдвэр гаргавал зохих хууль, зарлиг, батламж, шийдвэр бүхлээрээ буюу тэдгээрийн зөрчилтэй зүйл, хэсэг, заалт хүчингүй болно.

6.Цэцийн шийдвэр гармагцаа хүчин төгөлдөр болно.

/Энэ зүйлийг 2016 оны 1 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

9 дүгээр зүйл. Иргэдийн өргөдөл, мэдээллийг хянан шийдвэрлэх

Хэвлэх

1. Иргэд Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай асуудлаар Цэцэд өргөдөл, мэдээлэл ирүүлнэ.

/Энэ хэсгийн "…энэ хуулийн 8 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан албан тушаалтан" гэснийг Цэцийн 1995 оны 1 дүгээр тогтоолоор хүчингүй болсонд тооцсон/

/Энэ хэсгийг 1997 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

2. Иргэд өргөдөл, мэдээллээ бичгээр, эсхүл цахим хэлбэрээр үйлдэж, түүнд өөрийн нэр, хаяг, Үндсэн хуулийн ямар заалтыг хэн, хэдийд, ямар байдлаар зөрчсөн тухай тодорхой заасан байвал зохино. Цэц нэр, хаяггүй өргөдөл, мэдээллийг хүлээж авахгүй.

/Энэ хэсэгт 2024 оны 01 дүгээр сарын 12-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

З. Цэцийн гишүүн иргэдийн өргөдөл, мэдээллийг арван дөрвөн хоногийн дотор хянаж, түүнд заасан асуудал нь Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай маргаан биш буюу Цэцэд харьяалагдахгүй байвал өргөдөл, мэдээлэл гаргагчид тодорхой үндэслэл бүхий хариу өгнө.

4. Цэцийн гишүүн шаардлагатай гэж үзвэл өргөдөл, мэдээллийг шийдвэрлүүлэхээр холбогдох байгууллагад шилжүүлж өргөдөл, мэдээлэл гаргагчид энэ тухай мэдэгдэнэ.

10 дугаар зүйл. Цэцэд хүсэлт гаргах

Хэвлэх

1. Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын дээд шүүх, Улсын ерөнхий прокурор Цэцэд Үндсэн хуулийг зөрчсөн тухай маргааныг хянан шийдвэрлүүлэх хүсэлтээ бичгээр, эсхүл цахим хэлбэрээр гаргах бөгөөд түүнд дараахь зүйлийг тусгасан байвал зохино:

/Энэ хэсэгт 2024 оны 01 дүгээр сарын 12-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

1/ хүсэлт гаргагчийн хаяг, албан тушаал;

2/ Үндсэн хууль зөрчсөн буюу түүнд нийцээгүй шийдвэр гаргасан этгээдийн хаяг, албан тушаал;

3/ холбогдох байгууллага, албан тушаалтны үйл ажиллагаа, гаргасан эрх зүйн акт, шийдвэр нь Үндсэн хуулийн ямар заалтыг зөрчсөн болох;

4/ хүсэлтийн агуулга, маргаан шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий нотлох баримт, бусад нөхцөл байдал.

2./Энэ заалтыг 1997 оны 10 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

3. Улсын дээд шүүх хүсэлтээ хуралдаанд оролцсон нийт гишүүний олонхийн саналд үндэслэн гаргана.

/Энэ хэсгийн дугаарт 1997 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

Бусад

/Энэ бүлгийн нэрийг 1997 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар өөрчилсөн/.

11 дүгээр зүйл./Энэ зүйлийг 1997 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/.

12 дугаар зүйл.Маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зарчим

Хэвлэх

1.Цэц маргаан хянан шийдвэрлэхдээ хуралдааныг хуульд тусгайлан зааснаас бусад тохиолдолд илээр, шууд, тасралтгүй явуулах, талуудыг эрх тэгш, чөлөөтэй мэтгэлцүүлэх, асуудлыг хамтран хэлэлцэж, олонхийн саналаар, бодитой, энэ хууль болон Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуульд чанд нийцүүлэн шийдвэрлэх зарчмыг баримтална.

/Энэ зүйлийг 2016 оны 1 дүгээр сарын 19-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

13-21 дүгээр зүйл /1997 оны 5 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/.

22 дугаар зүйл. Үндсэн хуульд нийцээгүй тухай шийдвэр гаргасны үр дагавар

Хэвлэх

1. Үндсэн хуульд нийцээгүй хууль, зарлиг, Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчийн бусад шийдвэр, Засгийн газрын шийдвэр, Монгол Улсын олон улсын гэрээ, сонгуулийн төв байгууллагын шийдвэр, түүнчлэн өмнөх шийдвэрээ Цэц хүчингүй болгосон нь тэрхүү хууль, зарлиг, шийдвэр, гэрээний улмаас учирсан хор хохирол болон бусад үр дагаврын асуудлыг шийдвэрлэх шууд үндэслэл болохгүй. Гагцхүү Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлагыг хөнгөрүүлэх үндэслэл тогтоогдсон бол Цэцийн шийдвэрийг баримтлан хэргийг зохих хууль тогтоомжийн дагуу дахин хянаж болно.

/Энэ хэсэгт 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

2. Үндсэн хуульд нийцээгүй хууль, зарлиг, Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчийн бусад шийдвэр, түүнчлэн Засгийн газрын шийдвэр, Монгол Улсын олон улсын гэрээ, сонгуулийн төв байгууллагын шийдвэрийн улмаас улс, иргэд, байгууллагад учирсан хор хохирол, бусад үр дагаврыг хэрхэн арилгахыг уг хууль, зарлиг, бусад шийдвэр гаргаж баталсан буюу гэрээ байгуулж соёрхон баталсан байгууллага, албан тушаалтан, эсхүл шүүх хууль тогтоомжийн дагуу тухайн үед нь хянан шийдвэрлэнэ.

23 дугаар зүйл. Цэцийн үйл ажиллагааг саатуулсан этгээдэд хүлээлгэх хариуцлага

Хэвлэх

1. Хуралдааны дэг журмыг зөрчиж урьдчилан сануулга авсан этгээд дахин зөрчил гаргавал хуралдаан даргалагчийн шийдвэрээр түүнийг танхимаас гаргаж болно.

2. Маргааныг шалгах, хуралдаанаар хэлэлцэх үед Цэцэд санаатайгаар худал мэдүүлэг өгсөн, буруу дүгнэлт, тодорхойлолт, баримт бичиг гаргасан этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй байвал шүүх иргэнийг 1000-25000, албан тушаалтныг 3000-30000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-75000 төгрөгөөр торгоно.

/Энэ хэсэгт 1995 оны 4 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

З. Цэцийн хууль ёсны үйл ажиллагааг саатуулах, дарамт үзүүлэх зорилгоор гүтгэсэн, доромжилсон этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй байвал шүүх түүнийг 5000-50000 төгрөгөөр торгоно.

/Энэ хэсэгт 1995 оны 4 дүгээр сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

/Энэ зүйлийг 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

МОНГОЛ УЛСЫН БАГА ХУРЛЫН ДАРГА Р. ГОНЧИГДОРЖ

МОНГОЛ УЛСЫН БАГА ХУРЛЫН НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА Б. ЧИМИД

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(2022.7.7-ны өдрийн орчуулга)                                                       Unofficial Translation

 

THE LAW OF MONGOLIA

May 8, 1992                             Ulaanbaatar city

 

ON THE CONSTITUTIONAL COURT (TSETS) OF MONGOLIA

 

CHAPTER ONE

Organizational basis of the Constitutional Court (Tsets) of Mongolia

Article 1.The Constitutional Court (Tsets) of Mongolia

1.The Constitutional Court (Tsets) of Mongolia /hereinafter referred to as the "Tsets"/ shall be the body which has full powers to exercise supreme supervision over the enforcement of the Constitution, to render decisions on the breaches of its provisions, to settle constitutional disputes, and shall be the guarantor for the Constitution to be strictly observed.

2.The principles, methods, forms, organizational structure, and the powers of the Tsets shall be determined by the Constitution and by this law.

3.Disputes in regards with breaching the Constitution shall be settled under the law on Constitutional Procedure

/This paragraph was added by the law as of May 1, 1997/

Article 2.Basic principles for the activity of the Tsets

1.The basic principles to be governed by the Tsets shall be the adherence to the Constitution of Mongolia, respect of laws in conformity with the Constitution of Mongolia, based on the research, neutrality, independence/impartiality, and transparency.

This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

2.Any interference or influence in the activities of the Tsets and its members by any organization, public official or citizen shall be prohibited.

Article 3.Procedure for the establishment of the Tsets

1.The State Great Khural shall appoint nine members of the Tsets for a six years of term upon the nomination of three candidates by the State Great Khural, three candidates by the President, and remaining three candidates by the Supreme Court, and a member of the Tsets may be re-appointed once.

/This paragraph was added by the law as of December 24, 2021/

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

/The part which provides that "A member of the Tsets may be re-appointed once" of this paragraph was repealed by the Resolution No. 04 as of June 17, 2016 of the Constitutional Court/

2.In nominating a person for appointment to the Tsets, the Speaker of the State Great Khural shall issue an order based on the opinions of the respective standing committees, the President shall issue an order, and the Supreme Court shall make a decision based upon a proposal agreed to by a majority of its judges.

3.If the State Great Khural has declined the appointment of the proposed candidate to the Tsets, the body or the official, which has nominated this candidate shall nominate another person according to the procedure provided in paragraph 2 of this Article.

4.In the event of accelerated withdrawal of a member of the Tsets, the body or the official, which had before nominated this member, shall nominate another person to the vacant position within 14 days. The State Great Khural shall accept or decline the nominee within 30 days.

5.A member of the Tsets shall not be the President, a member of the State Great Khural, the Prime Minister, a member of the Government, and a judge of the Supreme Court. A member of the Tsets shall not carry out any administrative, party-political, and trade activities, as well as be a part of the leadership of trade unions.

6.Where a member of the Tsets accepts a nomination for the positions of the President of Mongolia or for the position of a member of the State Great Khural, the powers of the member of the Tsets shall be suspended until the results of the election are announced.

/This paragraph was added by the law as of May 1, 1997/

7.It shall be prohibited to a member of the Tsets to express in advance his or her personal opinions or conclusions to the media and public in any way on questions that could become a subject of consideration at the Tsets, or which is under consideration by the Tsets, until the adoption of a decision of the Tsets on that question.

/This paragraph was added by law as of May 1, 1997/

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

Article 4.A member of the Tsets

1.A citizen of Mongolia who has recognized high qualifications in the sphere of the law and politics, without a criminal record, and has reached forty years of age, shall be a member of the Tsets, and members of the Tsets shall be equal.

2.The powers of a member of the Tsets who appointed newly or appointed as a replacement shall commence on the day of appointment and shall continue until the expiration of their term of office.

3.The powers/terms of office of a member of the Tsets shall terminate upon the appointment of the next member by the State Great Khural.

4.A member of the Tsets may retire or be dismissed from the position of a member of the Tsets if he / she reaches the maximum civil service age specified in the Civil Service Law.

/This paragraph was added by the law as of May 26, 2005/

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

Article 5.Guarantees of the powers of a member of the Tsets

1.Without a permission by the Tsets, a member of the Tsets shall not be arrested, detained or incarcerated, to be imposed criminal responsibilities, except the cases where he/she is captured in locus criminis with the evidence of a crime, or according to the judicial procedure to be imposed liabilities stated in the Law on Infringement, to be examined and searched in house, office, or him/ her in person, and to be confiscated of the documents and properties.

/This paragraph was amended by the law as of December 4, 2015/

2.In the event of involvement of a Member of the Tsets in a crime, the Tsets shall decide within 14 days whether his/her powers will be suspended after proposal on this respect were made by the competent bodies.

/This paragraph was modified by the law as of May 1, 1997/

3.If a court determined that a member of the Tsets had committed a crime or a competent body determined that a member of Tsets had breached a law, the State Great Khural may withdraw the mandate of the member on the basis of a proposal of the nominating body and the decision of the Tsets on removal of his membership.

/This paragraph was modified by the law as of May 1, 1997/

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

/The part which provides that "a competent body determined that a member of Tsets had breached a law" of this paragraph was repealed by the Resolution No. 04 as of June 17, 2016 of the Constitutional Court/

4.A member of the Tsets shall not be dismissed or transferred to other post, or recalled before the term of his/her office expires unless granting the application for resignation by a member, recognition of a member as incapable due to poor health, he / she reaches the maximum civil service age specified in the Civil Service Law or on the grounds other than those specified in the third Paragraph of this Article.

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

5.The same position prior to working as the member of Tsets or other position with equal  salary shall be offered to the member of the Tsets whose term of office has expired or terminated before the schedule on the grounds other than those specified in the third paragraph of this Article and/or he / she reaches the maximum civil service age specified in the Civil Service Law. If there is no such possibility, reimbursement of not less than the amount of salary earned as a member of the Tsets, shall be granted for the period of 6 month until the member is employed, and a reimbursement that equals the amount of salary difference shall be awarded over the same period from the state budget if the member lost in salary.

/This paragraph was added by the law as of May 1, 1997/

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

6.A member the Tsets who has been relieved from office upon reaching a retirement age shall be paid a pension in the amount of sixty percent of the monetary remuneration of a working member of the Tsets. The pension shall be paid from the social security fund.

/This paragraph was added by the law as of May 1,1997/

/This paragraph was amended by the law as of January 22, 1999/

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

Article 6.Chairman of the Tsets and his/her competence

1.Members of the Tsets shall nominate from its composition a person (persons) for the post of a chairman, discuss candidates at a plenary session, and shall by secret vote elect a Chairman with a majority of the total number of votes.

2.If three or more candidates for the Chairmanship of the Tsets are introduced and after the first vote, none of the candidates has received a majority of votes, the second ballot will be conducted on two candidates who received the majority of votes during the first round, and the person who then receives a majority of the total number of votes shall be considered elected as a Chairman.

3.The term of office of the Chairman of the Tsets shall be three years and he/she may be re-elected once.

4.The Chairman of the Tsets shall ensure conditions for the activities of the Tsets, ensure equal representation for each member of the Tsets, when determining the composition of the proceeding, allocate the functions of the members of Tsets, supervise their implementation, represent the Tsets in relations with other organizations and officials.

/This paragraph was amended by the law as of January 2, 2003/

5.The Chairman of the Tsets issues resolutions and orders on matters within his/her competence.

6.In the temporary absence of the Chairman of the Tsets, the member with the greatest work experience, and if several members meet this requirement simultaneously, the eldest member of the Tsets shall temporarily act as the Chairman of the Tsets.

/This paragraph was modified by the law as of May 26, 2005/

/This paragraph was modified by the law as of January 19, 2016/

Article 7.Conditions for the activities of the Tsets

1.The Tsets shall have its office/secretariat. The Chairman of the Tsets's office/secretariat shall determine staff limit of the office/secretariat within the budget adopted by the State Great Khural.

/This paragraph was amended by the law as of January 2, 2003/

2.The Tsets shall have a seal, stamp, and letterhead which were made in accordance with specifically determined procedure. The Chairman of the Tsets shall hold the seal of the Tsets.

3.The State Great Khural shall determine and adopt the budget of the Tsets, the salary fund, and the amount of salaries of members of the Tsets upon submission by the Chairman of the Tsets.

4.A member of the Tsets shall wear a gown (special robe). The State Great Khural shall approve the description and the sample of the gown as well as the rules of use thereof.

/This paragraph was added by the law as of May 1, 1997/

CHAPTER TWO

FUNCTIONS AND THE COMPETENCE OF THE TSETS

Article 8.The Supreme supervision over the implementation of the Constitution

1.The Tsets as for the guarantor for strict observance of the Constitution, it shall exercise its supreme supervision over the enforcement of the Constitution, make conclusions in regards with breach of sub-paragraphs of the Constitution, as well as it shall exercise its power on dispute resolution through rendering conclusions on the disputes specified in this Article and through re-settling disputes specified in the second paragraph of this Article.

2.The Tests shall consider the following disputes concerning the breach of the Constitution, render conclusions thereon and submit them to the State Great Khural; if the conclusion is rejected by the State Great Khural, the Tsets shall reconsider the grounds for the rejection, and shall make a final decision in accordance with the sub-paragraphs of the third paragraph of the Article 66 of the Constitution:

1/the conformity to the Constitution of laws and other decision of the State Great Khural except the Constitution of Mongolia and its amendments;

/This sub-paragraph was amended by the law as of August 24, 2022/

2/the conformity to the Constitution of decrees and other decisions of the President;

3/the conformity to the Constitution of resolutions and other decisions of the Government;

4/the conformity to the Constitution of international treaties to which Mongolia is a party;

5/the conformity to the Constitution of decisions of the central electoral body concerning referendum;

6/the conformity to the Constitution of decisions of the central electoral body on elections of the State Great Khural, its members, and the President.

3.The Tsets shall consider the following disputes concerning the breach of the Constitution, make conclusions and submit them to the State Great Khural:

1/whether the President has committed breach of the Constitution;

2/whether the Speaker and members of the State Great Khural have committed a breach of the Constitution;

3/whether the Prime Minister and members of the Government have committed a breach of the Constitution;

4/whether the Chief justice of the Supreme Court and the Prosecutor General have committed a breach of the Constitution;

5/whether the legal grounds exist for the impeachment of the President, of the Speaker of the State Great Khural, of the Prime Minister, and for recalling members of the State Great Khural.

6/whether Member of the State Great Khural has committed a breach of the oath and has committed a breach of the Constitution when he/she exercises his/her powers.

/This sub-paragraph was added by the law as of May 7, 2020/

4.When submitting the conclusion specified in paragraphs 2 and 3 of this Article to the State Great Khural, the Tsets shall explain the grounds and consequences of the conclusion and answer questions related to the grounds.

/This paragraph was amended by the law as of  November 11, 2005/

/This paragraph was repealed by Resolution No. 03 of the Constitutional court (Tsets) as of March 23, 2016/

5.A conclusion of the Tsets stating unconstitutionality of laws, and other decisions of the State Great Khural, decrees and other decisions of the President, decisions of the Government, international treaties to which Mongolia is a party, and decisions of the Central Electoral Body is accepted by the Great State Khural, or the  Tsets made a final decision stating that unconstitutionality of the above by re-examining the disputed matter, the relevant laws, decrees, approvals, and decisions shall be invalid in their entirety or their contradictory articles, paragraphs and sub-paragraphs.

6.The decision of the Tsets shall become effective upon adoption.

/This Article was modified by the law as of January 19, 2016/

Article 9.Review of petitions or information from citizens

1.A citizen shall submit petitions or information with the Tsets on matters concerning the breach of the Constitution.

/The part stating that "… competent official stated in the paragraph 3 of the Article 8 of this Law" of this paragraph was repealed by Resolution No. of the Constitutional court (Tsets) as of 1995/

/This paragraph was modified by the law as of May 1, 1997/

2.A citizen shall submit petition or information in writing which must indicate their names and addresses and a statement clearly describing what provision of the Constitution have been breached, by whom and in which way. The Tsets shall not accept any petition or information which does not indicate a name and an address of a petitioner.

3.A member of the Tsets shall study a petition or information within 14 days, and if the matter in question is not a constitutional dispute or does not fall within the jurisdiction the Tsets, then a notification stating the grounds for refusal to accept said petition or information shall be given to the petitioner.

4.A member of the Tsets, if consider appropriate, shall transfer a petition or information to the respective organizations for consideration and shall notify the petitioner about it.

Article 10.Submission of a request to the Tsets

1.The State Great Khural, the President, the Prime Minister, the Supreme Court, and the Prosecutor General shall make request to the Tsets to consider disputes concerning breach of the Constitution in writing indicating the following therein:

1/the requester's address and official position;

2/the address and official position of the person who allegedly has committed a breach of the Constitution or made a decision which is inconsistent with the Constitution;

3/a statement describing which provision of the Constitution was allegedly breached by the activities, legal action, or decision of the respective bodies and officials;

4/evidences and other circumstances which are significant in resolving content of the request and the dispute.

2.The Supreme Court shall make its request based upon the opinion of the majority of the justices present at the session.

/This paragraph was repealed by the law as of October 3, 1997/

3.The Supreme Court shall make its request based upon the opinion of the majority of the justices/judges present at the session.

/This paragraph was amended by the law as of May 1, 1997/

CHAPTER THREE

MISCELLANEOUS

/The name of this chapter was amended by the law as of May 1, 1997/

Article 11./This article was repealed by the law as of May 1, 1997/

Article 12.The principles for resolving disputes

1.In considering and deciding a dispute, the Tsets shall adhere to the following principles: openness of the proceedings, directness and continuity of court sessions, except for in cases specially provided for by law, adversarial nature and equality of parties, joint discussion of the matter, upon the majority of votes, objectivity of decisions, and to settle the dispute strictly in conformity with this law and Law on Constitutional Court Proceedings.

/This paragraph was amended by the law as of January 19, 2016/

Article 13-21./Articles 13 through 21 of this law were repealed by the law as of May 1, 1997/

Article 22.Consequences of rendering a decision on the inconsistency with the Constitution

1.The laws and other decisions of the State Great Khural  decrees and other decisions of the President, decisions of the Government, international treaties to which Mongolia is a party, decisions of the central electoral bodies, as well as revocation by the Tsets of its previous decisions shall not be considered as a sufficient ground for deciding the matters concerning the damage and other negative consequences caused by these laws, decrees, decisions, and treaties. If the grounds for leniency of criminal or administrative offence have been established, the matter may be reconsidered in adherence to the decision of the Tsets and in accordance with the relevant law.

/This paragraph was amended by the law as of December 4, 2015/

2.The compensation for the damage and other negative consequences caused to the state, citizens, and organizations by the unconstitutional laws and decisions of the State Great Khural, decrees and other decisions of the President, decisions of the Government, international treaties to which Mongolia is a party, decisions of the central electoral bodies shall be considered and decided by the authority or the official who adopted those laws, decrees, decisions, or signed or ratified the treaty, or by a court in accordance with the relevant law at the given time.

Article 23.The liability for the obstruction of the activities of the Tsets

1.A person who disrupts order at the proceeding of the Tsets may be removed from the court session hall by the decision of the presiding member after a warning.

2.A person who intentionally gives false statement, submits a wrong conclusion, opinion or document during the examination and consideration a dispute, if not subject to criminal responsibility, shall be fined; the citizen: from 1000 to 25000 tg, the official: from 3000 to 30000 tg, the economic entity or organization: from 50000 to 75000 tg by the court.

/This paragraph was amended by the law as of April 17, 1995/

3.A person who offends or slanders with the purpose of obstructing or influencing the lawful activities of the Tsets, if not subject to criminal responsibility, shall be fined from 5000 to 50000 tg by the court.

/This paragraph was amended by the law as of April 17, 1995/

/This article was repealed by the law as of December 4, 2015/

 

THE CHAIRMAN OF THE STATE BAGA KHURAL R.GONCHIGDORJ

THE SECRETARY OF THE STATE BAGA KHURAL B.CHIMID