/Энэ хуулийг 2002 оны 01 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

МОНГОЛ УЛСЫН ЭРҮҮГИЙН БАЙЦААН ШИЙТГЭХ ХУУЛЬ

1963 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр

Улаанбаатар хот

Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр Эрүүгийн байцаан шийтгэх ажиллагааг энэ хуульд заасан журмын дагуу явуулна.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Монгол Улсын Эрүүгийн байцаан шийтгэх ажиллагаа нь гэмт хэрэг үйлдсэн этгээд нэг бүрд зохих ял шийтгэлийг шударгаар оногдуулах, гэм буруугүй нэг ч хүнийг хилсээр эрүүгийн хариуцлагад татаж шийтгэхгүй байхын тулд алив гэмт хэргийг түргэн шаламгай, бүрэн илрүүлж, гэмт этгээдийг олж тогтоон хуулийн заалтыг зөв хэрэглэх явдлыг хангах зорилготой.

/Энэ зүйлийн 2 дахь хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр эрүүгийн хэргийг байцаан шийтгэх ажиллагаа нь гэмт хэрэг хаана гарсныг харгалзахгүй бүх нөхцөлд энэ хуулийг журамлан явагдана.

Эрүүгийн байцаан шийтгэх ажиллагааг явуулахдаа хэрэг бүртгэх буюу түүнд урьдчилан мөрдөн байцаалт явуулах, эсхүл шүүхээр хэргийг хэлэлцэх үед хүчинтэй байгаа эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг баримтлана.

Дипломат халдашгүй эрх эдэлж байгаа хүмүүсээс бусад гадаад улсын иргэд, эсхүл аль ч улсын иргэн биш хүмүүсийн үйлдсэн гэмт хэрэгт Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр байцаан шийтгэх ажиллагааг энэ хуульд заасан журмыг баримтлан явуулна.

Гэмт хэргийн шинж тэмдэг илэрсэн тухайд прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэх байгууллага өөр өөрсдийн эрх хэмжээний дотор гэмт хэрэг гарсан байдал, гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг олж тогтоох талаар хуульд заасан шаардлагатай арга хэмжээ авах үүрэгтэй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Хуулиар тогтоосон үндэслэл ба журмаас гадуур хэнийг ч яллагдагчаар татаж болохгүй.

Дор дурдсан тохиолдолд эрүүгийн хэрэг үүсгэхгүй бөгөөд хэрэв үүсгэсэн бол хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно:

1/гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй;

2/хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан;

3/үйлдсэн гэмт хэрэгт ял оногдуулах явдлыг өршөөл үзүүлэх тухай хуулиар хэрэгсэхгүй болгосон;

4/хохирогчийн гомдлоор үүсэх хэрэгт гомдол гараагүй буюу хохирогч нь яллагдагчтай эвлэрсэн. /Энэ хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 2, 3 дахь хэсэгт заасан тохиолдол үүнд хамаарахгүй/;

5/хэрэгт холбогдогч нас барсан /нас барсан хүнийг цагаатгах, эсхүл бусад хүмүүст холбогдох нөхцөл байдал шинээр илэрснээс уг хэргийг сэргээн хэлэлцэх явдал үүнд хамаарахгүй/;

6/тухайн хэргийн талаар шүүхээс урьд гаргасан таслан шийдвэрлэх тогтоол, магадлал, хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон эрх бүхий байгууллагын тогтоол хүчинтэй байгаа.

Энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-д заасан тохиолдолд шүүх цагаатгах таслан шийдвэрлэх тогтоол, 3-д заасан тохиолдолд таслан шийдвэрлэх шийтгэх тогтоол гаргаж шийтгэгдсэн этгээдийг ялаас чөлөөлнө.

Хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, 2, 3-д заасан үндэслэлээр хэрэг хэрэгсэхгүй болгосныг яллагдагч, түүний өмгөөлөгч, 5 дахь хэсэгт заасан үндэслэлээр хэрэг хэрэгсэхгүй болгосныг яллагдагчийн өмгөөлөгч, төрөл садны хүмүүс эс зөвшөөрвөл гомдлоо шүүхэд гаргана. Энэ тохиолдолд шүүх байцаан шийтгэх ажиллагааг ердийн журмаар явуулж яллагдагчийн гэм буруутай эсэх асуудлыг шийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Хуульд заасан үндэслэл, журмаас гадуур дур мэдэн хэнийг ч нэгжиж, баривчилж, хорьж, мөрдөн мөшгиж, эрх чөлөөг нь хязгаарлаж үл болно.

Хэнд боловч эрүү шүүлт тулгаж, нэр төрийг нь доромжилж, хүнлэг бус, хэрцгий хандаж болохгүй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Иргэний хувийн болон гэр бүл, захидал харилцааны нууц, орон байрны халдашгүй байдлыг хуулиар хамгаална.

Иргэний орон байрыг нэгжиж, хувийн хадгаламж, захидал харилцаа, бусад бичиг баримт болон эд хөрөнгөнд үзлэг хийх, битүүмжлэх, хураан авах явдлыг зөвхөн хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу явуулна.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эрүүгийн хэргийн шүүн таслах ажлыг гагцхүү шүүх гүйцэтгэнэ.

Шүүхийн таслан шийдвэрлэх тогтоолгүйгээр хэнийг боловч гэмт хэрэг үйлдсэнд тооцож, эрүүгийн ял шийтгэл оногдуулж болохгүй.

Монгол Улсын хүн бүр үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор ялгаварлахгүйгээр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Энэ хуулийн 16¹дүгээр зүйлд заасан хэргийг шүүгч дангаар, бусад хэргийг 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэйгээр анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

Давж заалдах шатны журмаар хэргийг 3 шүүгч хянан шийдвэрлэнэ.

Аймаг, нийслэлийн шүүх хяналтын журмаар хэргийг 3 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

Улсын дээд шүүх нийт шүүгчийн олонхийн бүрэлдэхүүнтэйгээр хяналтын шатны журмаар хэргийг хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 76 дугаар зүйл, 77 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 79, 79¹, 93-101 дүгээр зүйл, 103 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 104-107 дугаар зүйл, 108 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 109 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 110 дугаар зүйл, 111 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 112 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 115, 116 дугаар зүйл, 117 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 118-120 дугаар зүйл, 121 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 123 дугаар зүйлийн 1, 2, 3 дахь хэсэг, 124 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 126 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 127 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 129 дүгээр зүйл, 130 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 131-133 дугаар зүйл, 134 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 136 дугаар зүйл, 137 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 138, 142, 144 дүгээр зүйл, 145 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 146, 147 дугаар зүйл, 148 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 149, 151¹, 152¹, 163-168, 169¹, 170 дугаар зүйл, 171 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 171¹дүгээр зүйл, 172¹дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 174 дүгээр зүйл, 175¹дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 176¹, 178-180, 182, 184, 186, 187, 188, 190, 191, 194, 198 дугаар зүйл, 211 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 212 дугаар зүйл, 213 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 216, 224, 226, 228, 230-234, 236-238 дугаар зүйл, 239 дүгээр зүйлийн 1, 2, 3 дахь хэсэг, 240, 242, 243 дугаар зүйл, 244 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 246 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 248 дугаар зүйл, 249 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 250-252, 255-259 дүгээр зүйл, 260 дугаар зүйлийн 1, 2 дэх хэсэг, 261-263, 265 дугаар зүйл, 267 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 270 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 271 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 272 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 273 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 275 дугаар зүйл, 276 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 277 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 278 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 279 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 281 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 282 дугаар зүйлийн 1, 2, 3, 4 дэх хэсэг, 283 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 284 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 285 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 287 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 288 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 289 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 290 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 292 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэг, 293 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 301 дүгээр зүйлд заасан гэмт хэргийг шүүгч дангаар шийдвэрлэнэ.

Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийг ээдрээ төвөгтэйн улмаас хамтын зарчмаар хянан шийдвэрлэх шаардлагатай гэж шүүгч үзвэл уг асуудлыг шүүгчийн саналыг үндэслэн тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн захирамжаар шийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Шүүх анхан шатны журмаар эрүүгийн онц хүнд гэмт хэргийг хамтран хянан шийдвэрлэхэд 3, хүнд гэмт хэргийг хамтран хянан шийдвэрлэхэд 2, бусад гэмт хэргийг хамтран хянан шийдвэрлэхэд 1 иргэдийн төлөөлөгчийг оролцуулна.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Эрүүгийн хэргийг шийдвэрлэхдээ шүүгч хараат бус байж гагцхүү хуульд захирагдана.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Гэм буруутай нь хуулийн дагуу шүүхээр нотлогдох хүртэл хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож үл болно.

Эрүүгийн хэрэгт хамааралтай бүхий л нотлох баримтыг шалгасан боловч яллагдагчийн гэм буруутай эсэхэд эргэлзээ төрвөл түүнийг яллагдагчид ашигтайгаар шийдвэрлэнэ. Түүнчлэн эрүүгийн болон эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг тайлбарлах, хэрэглэхэд гарах эргэлзээг яллагдагчид ашигтайгаар шийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Байцаан шийтгэх ажиллагааг монгол хэл дээр явуулна. Монгол хэл мэдэхгүй этгээд хэргийн бүх материалтай орчуулагчийн тусламжтайгаар бүрэн танилцах, түүнчлэн өөрийн төрөлх буюу мэдэх хэл дээр өргөдөл өгөх, мэдүүлэг гаргах, шүүх хурал дээр үг хэлэх эрхээр хангагдана.

Мөрдөн байцаалтын ба шүүхийн бичиг баримтуудыг яллагдагчийн төрөлх буюу түүний мэдэх өөр хэл дээр орчуулж энэ хуулиар тогтоосон журмаар гардуулан өгнө.

Хүний эрх, нэр төр, алдар хүнд, улсыг батлан хамгаалах, үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн хэв журмыг хангах зорилгоор задруулж үл болох төр, байгууллага, хувь хүний нууцыг хамгаалахаас бусад тохиолдолд бүх шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулна. Хэрэв шүүх хуралдааныг хаалттай явуулсан бол шүүхийн шийдвэрийн тогтоох хэсгийг нийтэд уншиж сонсгоно.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч өөрийгөө өмгөөлөх, өмгөөлүүлэх, хууль зүйн бусад туслалцаа авах эрхтэй.

Хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх нь сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчийг өмгөөлүүлэх бололцоогоор хангах, түүний хувийн болон эд хөрөнгийн эрхийг хамгаалах талаар хуульд заасан арга хэмжээ авах үүрэгтэй.

Сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчийн өмгөөлүүлэх эрхийг зөрчсөн нь шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгох үндэслэл болно.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эрүүгийн хэргийг анхан шатны болон давж заалдах шатны журмаар хянан хэлэлцэх шүүх хуралдаан мэтгэлзэх зарчмын үндсэн дээр явагдана.

Хэргийг шүүх хуралдаанаар хянан хэлэлцэхэд яллах болон өмгөөлөх ажиллагааг тус тусад нь явуулна.

Яллагч, шүүгдэгч, түүний өмгөөлөгч, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, хариуцагч, тэдний төлөөлөгч шүүх хуралдаанд оролцож хэргийг үнэн зөвөөр шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой бүхий л асуудлаар нотлох баримт гаргах, түүнийг шинжлэн судлахад оролцох, хүсэлт гаргах, үг хэлэх адил эрхтэй байна.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч ба хэрэг бүртгэгч нь хэргийн байдлыг тал бүрээс нь бүрэн бодитойгоор шинжлэхийн тулд хуульд заасан бүх арга хэмжээг авч яллагдагчийг яллах ба цагаатгах, хэргий нь хүндрүүлэх ба хөнгөрүүлэх байдлыг илрүүлэх үүрэгтэй.

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч хэн боловч сэжигтэн буюу яллагдагчид өөрөөр нь нотлуулахаар даалгах эрхгүй.

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч нь сэжигтэн яллагдагч, шүүгдэгчийг өөрийнхөө эсрэг мэдүүлэг өгөхийг шаардах, мэдүүлэг гаргуулахаар шахалт үзүүлэх, хүч хэрэглэхийг хориглоно. Түүнчлэн яллагдагчийн гэр бүлийн гишүүд, эцэг, эх, үр хүүхдээс нь түүний эсрэг мэдүүлэг өгөхийг шаардаж болохгүй. Хэрэв эдгээр хүмүүс өөрсдөө мэдүүлэг өгөх хүсэлтээ гаргавал тэдгээрт мэдүүлэг өгөхөөс татгалзах эрхтэйг нь тайлбарласны эцэст мэдүүлэг авна.

/Энэ зүйлийн хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулж, түүнд 1995 оны 6 дугаар сарын 29- ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

Эрүүгийн хэргийг бүртгэх, мөрдөн байцаалт явуулах ба шүүх хурлын ажиллагааны үед хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх нь гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн шалтгаан, нөхцөлийг илрүүлж, түүнийг арилгах арга хэмжээ авах үүрэгтэй.

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгчийн ажиллагаа, шийдвэрийг энэ хуульд тогтоосон журмын дагуу сонирхогч иргэд, албан үйлдвэр, аж ахуй, олон нийтийн байгууллага давж заалдаж болно.

Шүүгч, иргэдийн төлөөлөгч, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч, шүүх хурлын нарийн бичгийн дарга, шинжээч, орчуулагч, уг хэрэгт шууд буюу шууд бус хувийн ямар нэг сонирхолтой байвал эрүүгийн хэргийг байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцож болохгүй.

Гэмт хэрэгтэй тэмцэх явдалд иргэд, албан үйлдвэр, аж ахуй, олон нийтийн байгууллагын албан тушаалтан хэн боловч шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэх байгууллагад дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй.

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэх байгууллагаас эрүүгийн хэргийг мөрдөх буюу хэлэлцэх явдалтай холбогдуулан тавьсан шаардлагыг иргэд, албан үйлдвэр, аж ахуй, олон нийтийн байгууллагын албан тушаалтан заавал биелүүлэх үүрэгтэй.

Аймаг, нийслэлийн шүүх нь сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүхээс анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэсэн хэргийг давж заалдах шатны журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

Улсын дээд шүүх нь аймаг, нийслэлийн шүүхээс хянан шийдвэрлэсэн хэргийг давж заалдах болон хяналтын шатны журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Хэд хэдэн этгээд нэг буюу хэд хэдэн хэргийг хамтран үйлдсэн, мөн нэг этгээд хэд хэдэн гэмт хэрэг үйлдсэн буюу түүнчлэн урьдаас үгсэн хэлэлцээгүй боловч эдгээр гэмт хэргийг нуун дарагдуулсан буюу мэдээлээгүй хэрэгт яллагдаж байгаа этгээдийн хэргийг мөрдөн байцаалтын ба шүүн таслах нэг ажиллагаанд нэгтгэж болно.

Зайлшгүй шаардлагатай бөгөөд энэ нь хэргийг тал бүрээс нь бүрэн бодитойгоор шинжлэх ба зөв шийдвэрлэхэд саад болохгүй бол уг хэргийг тусгаарлаж болно.

Хэргийг нэгтгэх ба тусгаарлах явдлыг хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурорын тогтоолоор буюу шүүхийн тогтоол, захирамжаар гүйцэтгэнэ.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 98 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 99 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 117 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 118 дугаар зүйлд заасан эрүүгийн хэргийг зөвхөн хохирогчийн гомдлоор үүсгэх бөгөөд хэрэв хохирогч яллагдагчтай эвлэрвэл эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно. Тэгэхдээ хохирогч яллагдагчтай таслан шийдвэрлэх тогтоол гаргахаар шүүх зөвлөлдөх тасалгаанд орохоос өмнө эвлэрснийг эрүүгийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгох үндэслэлд тооцно.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 112 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 150 дугаар зүйлд заасан хэргийг хохирогчийн гомдлоор үүсгэх боловч хохирогч яллагдагчтай эвлэрснээр хэрэгсэхгүй болгож болохгүй бөгөөд уг хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагааг ердийн журмаар явуулна.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 98 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 117 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 118, 150 дугаар зүйлд заасан эрүүгийн хэргийн хохирогч нь яллагдагчийн эрхшээлд байгаагаас, эсхүл бусад шалтгааны улмаас өөрийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалж чадахгүй тохиолдолд прокурор уг хэргийг хохирогчийн гомдолгүйгээр үүсгэх эрхтэй. Прокурор үүсгэсэн хэргийг хэрэг бүртгэлт буюу мөрдөн байцаалт явуулахаар шилжүүлэх бөгөөд мөрдөн байцаалт дуусмагц түүнийг шүүх ердийн журмаар хянан шийдвэрлэнэ. Энэ тохиолдолд хохирогч яллагдагчтай эвлэрснээр хэргийг хэрэгсэхгүй болгож болохгүй. Прокурор хохирогчийн гомдлоор үүсгэсэн Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 98 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 99 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 112 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 117 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 118 дугаар зүйлд заасан гэмт хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагааны аль ч үед оролцох, шүүх хуралдаанд яллах эрхтэй. Прокурор тийнхүү оролцсон тохиолдолд хохирогч яллагдагчтай эвлэрснээр хэргийг хэрэгсэхгүй болгож болохгүй.

/Энэ зүйлийг АИХТ-ийн 1987 оны 93 дугаар зарлигаар өөрчлөн найруулсан/

Шүүхээс иргэний хэргийн талаар гаргасан хуулийн хүчин төгөлдөр шийдвэр, тогтоол, захирамжийг шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч нь гагцхүү хэрэг явдал болсон эсэх тухай асуудлаар заавал баримтлах бөгөөд харин яллагдагчийн гэм бурууг тогтооход хамаарахгүй.

Гэмт хэргийн улмаас эд материалын хохирол хүлээсэн иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь яллагдагчид буюу түүний учруулсан эд материалын хохирлыг хариуцвал зохих этгээдэд иргэний нэхэмжлэл гаргах эрхтэй бөгөөд тэрхүү нэхэмжлэлийг шүүх уг эрүүгийн хэргийн хамт хянан шийдвэрлэнэ. Эрүүгийн хэрэгт гаргасан иргэний нэхэмжлэл нь улсын тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлөгдөнө.

Иргэний нэхэмжлэлийг Эрүүгийн хэргийг үүсгэсэн үеэс эхлэн шүүхийн байцаалт хүртэл гаргаж болно. Нэхэмжлэгч нь иргэний журмаар хэрэгсэхгүй болгосон нэхэмжлэлийг эрүүгийн хэрэгт дахин гаргах эрхгүй.

/Энэ зүйлийн 3 дахь хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болгосон/

Иргэний нэхэмжлэл гаргаагүй байсан ч шүүх нь таслан шийдвэрлэх тогтоол гаргахдаа гэмт хэргээс учирсан эд материалын хохирлыг нөхөн төлүүлэх тухай асуудлыг өөрийн санаачлагаар шийдвэрлэх эрхтэй.

Эрүүгийн хэрэгт гаргасан иргэний нэхэмжлэл нь энэ хуульд тогтоосон журмаар нотлогдоно.

Хэрэв эрүүгийн хэрэгт иргэний нэхэмжлэлийг гаргаагүй буюу түүнчлэн гаргасан нэхэмжлэлийг хэлэлцээгүй орхисон бол түүнийг иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага иргэний журмаар гаргах эрхтэй.

Гэмт хэргийн улмаас учирсан эд материалын хохирлын тухай хангалттай баримт байвал хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх нэгэнт гаргасан буюу цаашид гаргаж болох иргэний нэхэмжлэлийг хангах арга хэмжээ авах үүрэгтэй.

Эд хөрөнгө хураах ял оногдуулж болох эрүүгийн хэргийг байцаан шийтгэх ажиллагааны үед хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх нь яллагдагчийн хөрөнгийг нуун далдлахаас сэргийлэх арга хэмжээ авах үүрэгтэй.

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаах, хэрэг бүртгэх байгууллагаас гадаад улсын шүүх, мөрдөн байцаах байгууллагатай харилцах журам, түүнчлэн гадаад улсын дээр дурдсан байгууллагуудын хүсэлтийг биелүүлэх журам нь Монгол Улсын хууль тогтоомж ба Монгол Улсаас гадаадын зохих улстай байгуулсан олон улсын гэрээгээр тодорхойлогдоно.

Энэ хуульд заасан нэр томъёонууд нь хэрэв тусгайлан заасан зүйлгүй бол доорхи утгыг хадгална:

1/"шүүх"-Улсын дээд шүүх, аймаг, нийслэлийн шүүх, сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүх;

2/"анхан шатны шүүх" эрүүгийн хэргийг анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэх шүүх;

3/"давж заалдах шатны шүүх"-эрүүгийн хэргийг давж заалдах шатны журмаар хянан шийдвэрлэх шүүх;

4/"хяналтын шатны шүүх"-Улсын дээд шүүх;

5/"шүүгч"-бүх шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч, шүүгч;

6/"прокурор"-Улсын ерөнхий прокурор, түүний харьяа прокурорууд;

7/"мөрдөн байцаах албаны дарга"-мөрдөн байцаах газар, хэлтэс, тасгийн дарга, тэдгээрийн орлогчид;

8/"мөрдөн байцаагч"-мөрдөн байцаах байгууллагын мөрдөн байцаагч;

9/"хэрэг бүртгэгч"-хуулиар хэрэг бүртгэх эрх олгогдсон албан тушаалтан;

10/"гэр бүлийн гишүүд"-сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчтэй нэг гэрт амьдарч байгаа эхнэр, нөхөр, төрсөн болон үрчилж авсан хүүхэд, төрөл садны хүмүүс;

11/"үр хүүхэд"-төрсөн болон үрчилж авсан хүүхэд, ач, зээ, жич, гуч;

12/"хууль ёсны төлөөлөгч"-яллагдагч буюу хохирогчийн төрсөн болон үрчилж авсан эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч, яллагдагч, хохирогчийг харгалзан дэмжиж байдаг байгууллагын төлөөлөгч;

13/"төрөл садан"-төрсөн болон үрчилж авсан эцэг, эх, төрсөн буюу үрчилж авсан хүүхэд, ах, эгч, өвөг эцэг, эмэг эх, хадам эцэг, эх, ач, зээ;

14/"таслан шийдвэрлэх тогтоол"-шүүгдэгч гэм буруутай эсэх, түүнд ял шийтгэл оногдуулах эсэх талаар гаргасан шүүхийн шийдвэр;

15/"магадлал"-давж заалдах журмаар хэргийг хянаад гаргасан шүүхийн шийдвэр;

16/"тогтоол"-Улсын дээд шүүхээс анхан шатны болон давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрлэсэн хэргийг хянаад гаргасан шийдвэр, мөрдөн байцаах, хэрэг бүртгэх ажиллагааны талаар мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч, прокуророос гаргасан яллах дүгнэлтээс бусад шийдвэр;

17/"шүүгчийн захирамж"-эрүүгийн хэргийг шийдвэрлэх асуудалтай холбогдуулж гаргасан таслан шийдвэрлэх тогтоолоос бусад шүүгч дангаараа гаргасан бүх шийдвэр;

18/"прокурорын дүгнэлт"-прокуророос шүүх хуралдаан дээр хуульд дурдсан тохиолдлуудад гаргасан санал;

19/"шөнийн цаг"- орон нутгийн цагаар 22 цагаас дараа өдрийн 06 цаг хүртэл;

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

ХЭРГИЙН ХАРЬЯАЛАЛ

Эрүүгийн хуульд заасан онц хүнд хэргийг аймаг, нийслэлийн шүүх, бусад хэргийг сум болон сум дундын, дүүргийн шүүх анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эрүүгийн хэргийг уг хэрэг гарсан газрын шүүх хянан шийдвэрлэнэ. Хэрэв гэмт хэрэг гарсан газрыг тогтоох бололцоогүй байвал уг хэрэгт мөрдөн байцаалт явуулж дууссан газрын шүүх хянан шийдвэрлэнэ.

Нэг буюу нэг хэсэг хүмүүс янз бүрийн шүүхэд харьяалагдах хэд хэдэн гэмт хэрэгт яллагдаж байгаа бол аль дээд шатны шүүх нь бүх эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэнэ.

/Энэ зүйлийн 2 дахь хэсгийг 94 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

Адил эрхтэй хэд хэдэн шүүхэд харьяалагдах хэргийг мөрдөн байцаалт дууссан газрын шүүх хэлэлцэнэ.

Хэрэг тухайн шүүхэд харьяалагдахгүй байвал шүүгчийн захирамжаар харьяалах шүүхэд шилжүүлнэ.

Уг хэрэг адил эрх бүхий өөр шүүхэд харьяалагдах нь шүүх хуралдаан дээр мэдэгдсэн бөгөөд хэргийн байдлыг бүрэн бодитойгоор тогтооход нөлөөлөхөөргүй байвал шүүх хуралдааны ажиллагааг үргэлжлүүлэн явуулна. Харин уг хэрэг дээд буюу доод шатны шүүхэд харьяалагдахаар байвал харьяалах шүүхэд заавал шилжүүлнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эрүүгийн хэргийг цаг тухайд нь түргэн шуурхай шийдвэрлэхийн тулд адил эрх бүхий нэг шүүхээс нөгөө шүүхэд шүүх хуралдаанаар хэлэлцэж эхлэхээс өмнө шилжүүлж болно.

Хэргийг өөр аймаг дахь сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүхэд, түүнчлэн өөр аймгийн буюу нийслэлийн шүүхэд Улсын дээд шүүхийн танхимын Тэргүүн шүүгчийн захирамжаар, нэг аймаг дахь өөр сум буюу сум дундын, түүнчлэн өөр дүүргийн шүүхэд тухайн аймаг, нийслэлийн шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн захирамжаар шүүхийн харьяалал тогтоон шилжүүлнэ. Хэргийг шүүхийн харьяалал тогтоон шилжүүлсэн захирамжийн талаар гарсан маргааныг Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч эцэслэн шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28, 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөн найруулсан/

Сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүх, түүнчлэн аймаг, нийслэлийн шүүх тодорхой хэргийг хянан хэлэлцэх бүрэлдэхүүнгүй бол дээд шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн захирамжаар зохих шатны өөр шүүхийн шүүгчийг томилж, шүүх бүрэлдэхүүнд олонхи шүүгч нь оролцож байгаа шүүхээр хэргийг хянан хэлэлцэнэ.

/Энэ хэсгийг 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

Харьяаллын талаар шүүхүүд хоорондоо маргаж болохгүй. Энэ хуулийн 41, 42 дугаар зүйлд дурдсан журмаар шилжиж ирсэн хэргийг шүүх нь заавал хүлээн авч хянан шийдвэрлэж байна.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

ЭРҮҮГИЙН БАЙЦААН ШИЙТГЭХ АЖИЛЛАГААНД ОРОЛЦОГЧИД БА ТЭДНИЙ ЭРХ, ҮҮРЭГ

Энэ хуулиар тогтоогдсон журмын дагуу тогтоол үйлдэгдэж яллагдагчаар татагдсан этгээдийг яллагдагч гэнэ.

Шүүхэд шилжсэн яллагдагчийг шүүгдэгч гэж нэрлэнэ. Яллагдагчийн хувьд шүүх таслан шийдвэрлэх шийтгэх тогтоол гаргасан бол түүнийг ялтан гэнэ.

Яллагдагчийн эрх: ямар хэрэгт яллагдаж байгаа мэдэх, өөрийгөө өмгөөлөх, энэ хуулийн 45 дугаар зүйлд заасан үеэс эхлэн өмгөөлөгч авах, сонсгосон ялын талаар санал хэлэх, баримт сэлт гаргаж өгөх, нотлох баримтыг шалгуулах хүсэлт гаргах, өөрийн эсрэг болон зөрүүтэй мэдүүлэг өгч байгаа этгээдтэй нүүрэлдэх, мөрдөн байцаалт дуусмагц хэргийн бүх материалтай танилцаж түүнээс төр, байгууллага, хувь хүний нууцад үл хамаарах нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хувилах, хуулбарлан авах, анхан шатны болон давж заалдах шатны шүүх хуралдаанд оролцох, шүүгч, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч, иргэдийн төлөөлөгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, хэлмэрч, шинжээчийг татгалзах, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн ажиллагаанд гомдол гаргах, эх хэлээрээ ярих, хэлмэрч авах, өмгөөлөгчтэйгээ ганцаарчлан уулзах, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагчийн зөвшөөрснөөр хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын ажиллагаанд оролцох, шүүх хуралдаан дээр эцсийн үг хэлэх, шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах, давж заалдах гомдол, эсэргүүцэлтэй танилцах, тайлбар өгөх.

Яллагдагч өөрийнхөө эсрэг мэдүүлэг өгөх, өөрийн гэм буруугүйг болон хэргийн бусад байдлыг нотлох үүрэг хүлээхгүй.

Яллагдагчийн үүрэг: хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхээс дуудсан цагт хүрэлцэн ирэх, биед үзлэг хийх, шинжилгээ хийхээр хэв хэлбэр авах, эмнэлгийн байгууллагад шилжүүлэх тухай хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурорын тогтоол болон байцаан шийтгэх ажиллагааны явцад эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтнаас гаргасан бусад шийдвэрийг биелүүлэхэд саад хийхгүй байх, хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах болон шүүх хуралдааны журмыг сахих.

/Энэ зүйлийн 3, 4 дэх хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэгтгэн найруулж, 4, 5 дахь хэсгийг нэмсэн/

Гэмт хэрэг үйлдсэн явдалд сэрдэгдэж албадан саатуулагдсан буюу байцаагдах үеэс эхлэн эрүүгийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд өмгөөлөгч оролцох эрхтэй.

Хэргийн талаар харилцан эсрэг сонирхолтой хэд хэдэн яллагдагчийг нэг өмгөөлөгч өмгөөлж болохгүй.

Шүүгч, прокурор, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, эрүүгийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд өмгөөлөгчөөр оролцож болохгүй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Сэжигтэн, яллагдагч өөрөө өмгөөлөгчөө сонгон авна. Сэжигтэн, яллагдагчийн зөвшөөрснөөр буюу хүссэнээр түүний төрөл садны хүмүүс, хууль ёсны төлөөлөгч нь өмгөөлөгчийг сонгон авч болно.

Хэрэв сэжигтэн, яллагдагч өмгөөлөгчөө сонгон аваагүй бол түүний хүсэлтээр эрүүгийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд өмгөөлөгч оролцох боломжийг хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор буюу шүүх хангах бөгөөд өмгөөлөгчөө сонгоход нь тодорхой хүний нэр зааж тулгаж болохгүй.

Сэжигтэн, яллагдагчийн сонгож авсан өмгөөлөгч уг хэрэгт орох боломжгүй болсон түүнчлэн өмгөөлөгчөөсөө татгалзсан бол сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч өөр өмгөөлөгч сонгон авна.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Дор дурдсан хэргийг шүүх хуралдаанаар хянан шийдвэрлэхэд өмгөөлөгчийг заавал оролцуулна:

1/уг хэрэгт улсын яллагч оролцож байгаа бол;

/Энэ заалтад 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт орсон/

2/хэлгүй, дүлий, хараагүй зэрэг эрхтэн дутуу буюу сэтгэл мэдрэлийн гэмтлийн улмаас өмгөөлөх эрхээ биелүүлж чадахгүй байвал;

3/насан хүрээгүй хүмүүсийн хэрэгт;

4/монгол хэл мэдэхгүй этгээдийн хэрэгт;

5/хэргийнхээ талаар харилцан эсрэг сонирхолтой яллагдагчийн аль нэг нь өмгөөлөгчтэй байгаа бол;

6/шүүхэд шилжсэн этгээдийн үйлдсэн гэмт хэрэгт ялын дээд хэмжээ оногдуулж болох байвал;

Энэ зүйлд дурдсан тохиолдолд яллагдагч, эсхүл түүний хууль ёсны төлөөлөгч буюу төрөл садны хүн, үүнчлэн яллагдагчийн хүссэнээр буюу зөвшөөрснөөр бусад хүмүүс хүмүүс өмгөөлөгчийг уриагүй бол мөрдөн байцаагч буюу шүүх уг хэрэгт өмгөөлөгч оролцуулах явдлыг хангах үүрэгтэй.

/Энэ зүйлийн 2 дахь хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

Өмгөөлөгч нь сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчийг цагаатгах буюу түүний хариуцлагыг хөнгөрүүлэх байдлыг тодорхой болгох зорилгоор хуульд заасан бүх арга хэмжээг авах бөгөөд сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчид шаардагдах хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй.

Хэрэгт оролцох талаар тохиролцсон буюу томилогдсон үеэс эхлэн сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчтэй ганцаарчлан уулзах, тэдгээрийг байцаахад байлцах, асуулт тавих, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагчийн зөвшөөрснөөр гэрч, хохирогч, шинжээчийг байцаахад байлцаж тэдгээрт асуулт тавих, сэжигтэн, яллагдагч буюу өмгөөлөгчийн хүсэлтээр хийгдэж байгаа хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын ажиллагаанд байлцаж тухайн ажиллагаанд оролцож байгаа гэрч, шинжээч болон бусад этгээдэд аль ч үед асуулт тавих, өөрийн байлцсан хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын ажиллагааг протоколд бүрэн зөв бичсэн эсэх тухай саналаа бичгээр гаргах, өөрсдийнх нь зөвшөөрснөөр байгууллага, хувь хүнээс тайлбар, тодорхойлолт гаргуулж авах, хэрэгт ач холбогдол бүхий баримт бичиг хуулбарлах, дууны болон дүрс бичлэг хийх замаар баримт сэлт гаргаж өгөх, хүсэлт гаргах, хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт дуусмагц хэргийн бүх материалтай танилцаж, төр, байгууллага, хувь хүний нууцад үл хамаарах нотлох баримтыг өөрийн зардлаар хувилах, хуулбарлан авах, анхан шатны болон давж заалдах шатны шүүх хуралдааны ажиллагаанд оролцох, шүүгч, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч, иргэдийн төлөөлөгч, хэлмэрч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргыг татгалзах, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн ажиллагаа, шийдвэрт гомдол гаргах, шинжээчийн дүгнэлт гаргуулах хүсэлт тавих эрхтэй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Иргэдийн төлөөлөгч хэргийн бүх материалтай танилцах, түүнээс хэрэгцээтэй зүйлийг тэмдэглэж авах, шүүхийн байцаалтад оролцож, шүүгдэгч, хохирогч, гэрч, шинжээчид асуулт тавих, нэмэлт нотлох баримтыг судлах талаар хүсэлт гаргах, шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл давж заалдах гомдол гаргах эрхтэй.

Иргэдийн төлөөлөгч өөрийн дотоод итгэл, эрхийн ухамсрыг үндэслэн шүүх хуралдаан дээр шинжлэн судалсан бүх нотлох баримтыг үнэлж, хэргийн бүх байдлыг тал бүрээс нь нягт нямбай, бүрэн гүйцэд, бодит байдлаар нь судалж үзсэний үндсэн дээр шүүгдэгч гэм буруутай эсэх талаар дүгнэлтээ бичгээр өгөх үүрэгтэй. Иргэдийн төлөөлөгч эрүүл мэндийн болон хүндэтгэн үзэх бусад шалтгаанаар дүгнэлтээ бичгээр гаргах боломжгүй бол энэ талаар шүүх хуралдааны протоколд тэмдэглүүлж дүгнэлтээ амаар гаргаж болно.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Шүүх хуралдаанд тухайн шүүхийн харьяалах нутаг дэвсгэрээс сонгогдсон иргэдийн төлөөлөгчийг оролцуулна.

Шүүх хуралдаанд оролцох иргэдийн төлөөлөгчийг энэ хуулийн 57 дугаар зүйлийг удирдлага болгон тухайн шүүх хуралдаан даргалагч томилно.

/Энэ зүйлийг1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Дор дурдсан этгээдийг сэжигтнээр тооцож, үндэслэл бүхий тогтоол гаргана:

1/уг этгээдийг гэмт хэрэг үйлдэж байх үед буюу үйлдсэн дор нь барьсан;

2/үзсэн хүн буюу хохирогч гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг шууд заасан;

3/уг этгээдийн бие, хувцас, орон байранд нь гэмт хэргийн ул мөр тодорхой илэрч олдсон;

4/уг этгээд хэргээ илчлэн ирсэн;

5/гэмт хэрэгт сэрдэгдэх үндэслэл бүхий бусад баримт байгаа бол.

Чухам ямар хэрэгт сэрдэгдэж байгааг сэжигтэнд тэр даруй, түүний гэр бүлийнхэн буюу өмгөөлөгчид нь 24 цагийн дотор мэдэгдэнэ.

Сэжигтэн нь ямар хэрэгт сэрдэгдэж байгаагаа мэдэх, энэ хуулийн 45 дугаар зүйлд заасан үеэс өмгөөлөгч авах, баримт сэлт гаргаж өгөх, нотлох баримтыг шалгуулах хүсэлт гаргах, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, хэлмэрч, шинжээчийг татгалзах, эх хэлээрээ ярих, хэлмэрч авах, өмгөөлөгчтэйгээ ганцаарчлан уулзах, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагчийн зөвшөөрснөөр байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцох, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурорын үйл ажиллагаа, шийдвэрт гомдол гаргах эрхтэй.

Хэрэг бүртгэлт буюу мөрдөн байцаалтын явцад гэмт хэрэгт сэрдэх үндэслэлгүй болсон бол хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч буюу прокуророос энэ тухай уг этгээдэд бичгээр мэдэгдэнэ.

Сэжигтэн өөрийн эсрэг мэдүүлэг өгөх, түүнчлэн гэмт хэрэгт холбогдолгүйг болон хэргийн бусад байдлыг нотлох үүрэг хүлээхгүй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Гэмт хэргийн улмаас нэр төр, алдар хүнд, санаа сэтгэл, бие эрхтэн, эд хөрөнгийн талаар хохирол хүлээсэн этгээдийг хохирогч гэнэ. Иргэнийг хохирогчоор тогтоохдоо хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

Хохирогч болон түүний төлөөлөгч өмгөөлөгч авах /энэ заалт нь төлөөлөгчөөр оролцож байгаа тохиолдолд хамаарахгүй/, баримт сэлт гаргаж өгөх, нотлох баримт шалгуулах хүсэлт гаргах, хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт дууссан үеэс эхлэн хэргийн материалтай танилцах, шүүх хуралдааны ажиллагаанд оролцох, асуулт тавих, шүүгч, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч, иргэдийн төлөөлөгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, хэлмэрч, шинжээчийг татгалзах, гомдол гаргах, эх хэлээрээ ярих, хэлмэрч авах, шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах, шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах гомдол, эсэргүүцэлтэй танилцаж тайлбар гаргах эрхтэй.

Өмгөөлөгч нь хохирогчоос итгэмжлэлээр олгогдсон эрхийг эдэлнэ. Гэмт хэргийн улмаас хохирогч нас барсан бол энэ зүйлд заасан эрхийг түүний ойрын төрөл садны хүмүүс эдэлнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Гэмт хэргийн уршгаар эд материалын хохирол хүлээсэн бөгөөд түүнийгээ нөхөн төлүүлэхээр шаардлага тавьж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг иргэний нэхэмжлэгч гэнэ.

Иргэний нэхэмжлэгчийг тогтоохдоо хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, шүүх үндэслэл бүхий тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

Иргэний нэхэмжлэгч буюу түүний төлөөлөгч нь хэрэгт ач холбогдол бүхий баримт бичиг гаргаж өгөх, хүсэлт гаргах, шүүх хуралдааны ажиллагаанд оролцох, хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, шүүхэд өөрийн нэхэмжлэлийг хангах талаар арга хэмжээ авахыг хүсэх, иргэний нэхэмжлэлээ дэмжих, мөрдөн байцаалт дууссан үеэс эхлэн хэргийн материалтай танилцах, байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцож байгаа этгээдүүдийн хэн алиныг татгалзах, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн ажиллагаанд гомдол гаргах, түүнчлэн шүүхийн таслан шийдвэрлэх тогтоолын иргэний нэхэмжлэлтэй холбогдох хэсэгт гомдол гаргах эрхтэй.

Иргэний нэхэмжлэгч иргэний нэхэмжлэлтэй холбогдсон өөртөө байгаа баримт бичгийг шүүхийн шаардсанаар гаргаж өгөх үүрэгтэй.

Иргэний хариуцагчаар эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч буюу бусад хүмүүс, түүнчлэн яллагдагчийн үйлдсэн гэмт хэргийн уршгаар учирсан эд материалын хохирлыг хууль ёсоор хариуцвал зохих аж ахуйн нэгж, байгууллагыг татан оролцуулж болно. Иргэний хариуцагчаар татах тухай хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, шүүх үндэслэл бүхий тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

Иргэний хариуцагч буюу түүний төлөөлөгч нь гаргасан нэхэмжлэлийг зөвшөөрөхгүй байх, гаргасан нэхэмжлэлийн талаар тайлбар өгөх, баримт бичиг гаргаж өгөх, хүсэлт гаргах, мөрдөн байцаалт дууссан үеэс эхлэн хэргийн материалтай танилцах, шүүх хуралдааны ажиллагаанд оролцох, байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцогчдын хэн алиныг татгалзах, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн ажиллагаанд гомдол гаргах, түүнчлэн шүүхийн таслан шийдвэрлэх тогтоолын иргэний нэхэмжлэлд холбогдох хэсгийг давж заалдах эрхтэй.

Эрүүгийн хэргийг байцаан шийтгэх ажиллагаанд хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагчийн төлөөлөгчөөр: мэргэжлийн өмгөөлөгч, ойрын төрөл садны хүмүүс, хууль ёсны төлөөлөгчид, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагчийн хууль ёсны эрх ашгийг хамгаалах эрх хуулиар олгогдсон бусад хүмүүс оролцож болно.

Орчуулга хийхэд шаардагдах хэлний мэдлэгтэй бөгөөд энэ хуулийн 18 дугаар зүйлд дурдсан тохиолдолд хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхээс томилогдсон хүнийг хэлмэрч гэнэ.

Хэлмэрч нь дуудсан цагт ирж хэлмэрчлүүлэхээр даалгасан үүргийг бүрэн, зөв биелүүлэх үүрэгтэй.

Хэлмэрч санаатайгаар буруу хэлмэрчилбэл түүнд Эрүүгийн хуулийн 205 дугаар зүйлд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

/Энэ хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Энэ зүйлд дурдсан журам нь хэлгүй, дүлий хүний дохиог мэддэг бөгөөд байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцуулахаар уригдсан хүмүүст нэг адил хамаарна.

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч нь байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцогчдын эрхийг тайлбарлаж, тэрхүү эрхийг биелүүлэх бололцоогоор хангах үүрэгтэй.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ЭРҮҮГИЙН БАЙЦААН ШИЙТГЭХ АЖИЛЛАГААНД ОРОЛЦОЖ БОЛОХГҮЙ БАЙДАЛ

Эрүүгийн хэргийг хэлэлцэхэд шүүгч оролцож болохгүй үндэслэл:

1/хэрэв шүүгч нь гэрч, хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч, эсхүл тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгчөөр оролцож байгаа бол;

2/хэрэв шүүгч нь хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагчийн буюу тэдний төлөөлөгчдийн төрөл садан, эсхүл яллагдагчийн буюу түүний хууль ёсны төлөөлөгчийн төрөл садан, түүнчлэн яллагч, өмгөөлөгч, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгчийн төрөл садан байвал;

3/хэрэв шүүгч өөрөө шууд буюу шууд бусаар энэ хэрэгт хувийн сонирхолтой байна гэж үзэх бусад үндэслэл байгаа бол.

Эрүүгийн хэрэг хэлэлцэж байгаа шүүх бүрэлдэхүүнд хоорондоо төрөл садны холбоотой шүүгч оролцож болохгүй. Анхан шатны шүүх бүрэлдэхүүнд орсон шүүгчийн төрөл садны хүмүүс уг хэргийг давж заалдах болон хяналтын журмаар хянан хэлэлцэх шүүх бүрэлдэхүүнд орж болохгүй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эрүүгийн хэргийг анхан шатны журмаар хянан хэлэлцэхэд оролцсон шүүгч уг хэргийг давж заалдах болон хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хянан хэлэлцэх, түүнчлэн түүний оролцоотойгоор хэргийг хэрэгсэхгүй болгохоор гарсан таслан шийдвэрлэх тогтоол, магадлалыг хүчингүй болгосон бол анхан шатны журмаар дахин хэрэг хэлэлцэхэд оролцож болохгүй.

Давж заалдах шатны шүүхэд хэрэг хянан хэлэлцэхэд оролцсон шүүгч, уг хэргийг анхан шатны буюу хяналтын журмаар хянан хэлэлцэх, түүнчлэн түүний оролцоотойгоор гаргасан магадлалыг хүчингүй болгосон бол давж заалдах шатны шүүхээр уг хэргийг дахин хянан хэлэлцэхэд оролцож болохгүй.

Хяналтын шатны журмаар хэрэг хэлэлцэхэд оролцсон шүүгч уг хэргийг анхан шатны ба давж заалдах шатны шүүхээр хянан хэлэлцэх, түүнчлэн түүний оролцоотойгоор гаргасан тогтоолыг хүчингүй болгосон бол хяналтын шатны шүүхээр уг хэргийг хянан хэлэлцэхэд оролцож болохгүй.

Энэ зүйлийн 2, 3 дахь хэсэгт дурдсан журам Улсын дээд шүүхийн шүүгч хяналтын шүүх хуралдаанд оролцоход хамаарахгүй.

/Энэ хэсгийг 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Энэ хуулийн 57, 58 дугаар зүйлд заасан үндэслэл байвал шүүгч өөрөө татгалзах үүрэгтэй. Мөн энэ үндэслэлээр шүүгчийг яллагч, өмгөөлөгч, шүүгдэгч, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч буюу тэдний төлөөлөгчид татгалзаж болно.

Татгалзах явдал үндэслэлтэй бөгөөд шүүхийн байцаалт эхлэхээс өмнө гүйцэтгэгдвэл зохино. Харин татгалзах үндэслэл шүүхийн байцаалт эхлэснээс хойш уг татгалзах хүнд мэдэгдсэн бол тухайн үед нь татгалзаж болно.

Шүүгчийг татгалзсан асуудлыг бусад шүүгчдээс түүнийг байлцуулахгүйгээр шийдвэрлэх боловч татгалзагдаж байгаа шүүгч нь бусад шүүгчдээ уг асуудлын шалтгааны талаар нийтийн өмнө урьдчилан тайлбарлах эрхтэй. Санал тэнцвэл уг шүүгчийг татгалзагдсанд тооцно.

Хоёр шүүгчийг буюу шүүхийн бүх бүрэлдэхүүнийг татгалзсан байвал шүүх бүх бүрэлдэхүүнээрээ ердийн олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ.

Татгалзсан тухай асуудлыг шүүх зөвлөлдөх тасалгаанд шийдвэрлэнэ.

Хэргийг дангаар шийдвэрлэж байгаа шүүгчийг татгалзсан нь энэ хуулийн 57, 58 дугаар зүйлд заасан үндэслэлтэй байвал шүүгч хэрэг хэлэлцэх ажиллагааг хойшлуулж уг асуудлыг тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгчид танилцуулна. Ерөнхий шүүгч уг асуудлыг хянаж шүүгчийг татгалзсан нь үндэслэлтэй байвал өөр шүүгчийг шүүх хуралдаан даргалуулахаар томилно. Энэ талаар гарсан Ерөнхий шүүгчийн шийдвэрт давж заалдаж болохгүй.

/Энэ хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Энэ хуулийн 57 дугаар зүйлд дурдсан үндэслэл байвал прокурор эрүүгийн хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцож болохгүй.

Прокурор мөрдөн байцаалт явуулахад буюу хэрэг бүртгэх, түүнчлэн шүүхэд яллагчаар оролцож байсан явдал түүнийг уг хэрэгт цаашид оролцоход саад болохгүй.

Татгалзах үндэслэл байвал эрүүгийн хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцохоос прокурор өөрөө зайлах үүрэгтэй. Мөн энэ үндэслэлээр прокурорыг сэжигтэн, яллагдагч, өмгөөлөгч, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч буюу тэдний төлөөлөгчид татгалзаж болно.

Хэрэг бүртгэх ба мөрдөн байцаалт явуулах үед прокурорыг татгалзсан байвал дээд шатны прокурор, шүүх хуралдаан дээр татгалзсан бол уг хэргийг хэлэлцэж байгаа шүүх шийдвэрлэнэ.

Энэ хуулийн 57 дугаар зүйлд дурдсан үндэслэл байвал мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч хэрэг мөрдөхөд оролцож болохгүй. Энэ хэргийг бүртгэх ба мөрдөн байцаалт явуулахад тэднээс урьд оролцож байсан явдал татгалзах үндэслэл болохгүй.

Татгалзах үндэслэл байвал мөрдөн байцаагч буюу хэрэг бүртгэгч хэрэг мөрдөхөд оролцохоос өөрсдөө зайлах үүрэгтэй. Мөн энэ үндэслэлээр тэднийг сэжигтэн яллагдагч, өмгөөлөгч, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч, тэдний төлөөлөгчид татгалзаж болно.

Мөрдөн байцаагч буюу хэрэг бүртгэгчийг татгалзсан тухай асуудлыг тухайн албаны дарга шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчилсөн/

Энэ хуулийн 57 дугаар зүйлд дурдсан үндэслэл байвал иргэдийн төлөөлөгч хэргийг шүүх хуралдаанаар хянан хэлэлцэхэд оролцож болохгүй. Мөн энэ үндэслэлээр иргэдийн төлөөлөгчийг яллагч, шүүгдэгч, өмгөөлөгч, хохирогч татгалзаж болно.

Иргэдийн төлөөлөгчийг татгалзсан тухай асуудлыг шүүх шийдвэрлэнэ.

Татгалзан гарсан иргэдийн төлөөлөгчийн оронд шүүх хуралдаанд оролцох иргэдийн төлөөлөгчийг энэ хуулийн 49²дугаар зүйлд заасан журмын дагуу томилно.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Энэ хуулийн 57, 59 дүгээр зүйлд дурдсан журам шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргад нэг адил хамаарна. Шүүх хуралдааны нарийн бичгийн даргаар урьд энэ хэрэгт оролцож байсан явдал татгалзах үндэслэл болохгүй.

Нарийн бичгийн даргыг татгалзах тухай асуудлыг хэрэг хэлэлцэж байгаа шүүх шийдвэрлэнэ.

Энэ хуулийн 57 дугаар зүйлд дурдсан үндэслэл байх буюу орчуулга хийж болохгүй байдал илэрвэл хэлмэрч эрүүгийн хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд оролцож болохгүй.

Мөн энэ үндэслэлээр хэлмэрчийг сэжигтэн, яллагдагч, яллагч, өмгөөлөгч, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч, тэдний төлөөлөгчид татгалзаж болно.

Энэ хэрэгт урьд хэлмэрчээр оролцож байсан явдал татгалзах үндэслэл болохгүй.

Хэрэг бүртгэх буюу мөрдөн байцаалт явуулах үед хэлмэрчийг татгалзсан тухай асуудлыг хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч буюу прокурор, харин шүүх хуралдаан дээр татгалзсан бол уг хэрэг хэлэлцэж байгаа шүүх шийдвэрлэнэ.

Эрүүгийн хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагаанд шинжээч оролцож болохгүй:

1/энэ хуулийн 57 дугаар зүйлд дурдсан үндэслэл байвал, харин уг хэрэгт урьд шинжээчээр оролцсон явдал татгалзах үндэслэл болохгүй;

2/шинжээч нь албан тушаалын ба бусад талаар сэжигтэн, яллагдагч, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагчийн эрхшээлд байсан буюу байгаа бол;

3/шинжээчээс энэ хэргийн талаар хийсэн шалгалтын материал нь эрүүгийн хэрэг үүсгэх үндэслэл болсон бол;

4/шинжээчээр оролцож болохгүй байдал илэрсэн байвал.

Шинжээчийг татгалзсан тухай асуудлыг энэ хуулийн 64 дүгээр зүйлд дурдсан журмаар шийдвэрлэнэ.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ

НОТЛОХ БАРИМТ

Эрүүгийн хэргийг бүртгэх, мөрдөн байцаалт явуулах ба шүүх хуралдаанаар хэлэлцэхэд нотлогдвол зохих байдлууд:

1/гэмт хэрэг гарсан байдал /гэмт хэргийг хэдийд, хаана, яаж үйлдсэн ба бусад байдлууд/;

2/гэмт хэрэг үйлдсэн яллагдагчийн гэм буруу ба гэмт хэргийн шалтгаан;

3/яллагдагчид хүлээлгэх хариуцлагын хэр хэмжээ, шинж чанарт нөлөөлөх байдал ба түүний хувийн чанарыг тодорхойлох бусад байдлууд;

4/гэмт хэргийн уршгаар учруулсан хохирлын шинж байдал, хэмжээ.

Гэмт хэрэг үйлдэхэд нөлөөлсөн байдлуудыг нэг адил тодруулна.

Гэмт хэргийн нөхцөл, байдлын талаар хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу олж авсан баримт сэлт, мэдээллийг эрүүгийн хэргийн нотлох баримт гэнэ.

Эрүүгийн хэргийн нотлох баримт нь гэрч, хохирогч, сэжигтэн, яллагдагчийн мэдүүлэг, шинжээчийн дүгнэлт, мэдүүлэг, эд мөрийн баримт, гэрэл болон кино зураг, дүрс, дууны бичлэг, хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт, шүүх хуралдааны протокол, бусад баримт бичгээр тогтоогдоно.

Эрүүгийн хэргийн талаар хуульд заасан үндэслэл, нөхцөл, журмын дагуу явуулсан гүйцэтгэх ажлын шугамаар авагдсан баримт сэлтийг нотлох баримтын хэмжээнд үнэлж болно.

Нотлох баримт цуглуулах, бэхжүүлэх талаар хуульд заасан журмыг баримтлаагүй буюу зөрчсөн бол эдгээр нь нотлох чадвараа алдах бөгөөд шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болохгүй.

Нэргүй захидал болон мэдээлэл нь нотлох баримт болохгүй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор энэ хуулиар тогтоосон журмаар сэжигтэн, яллагдагч, гэрч, хохирогч, шинжээчийг байцаах, нүүрэлдүүлж байцаах, таньж олуулах, нэгжих, үзлэг хийх, туршилт хийх, баримт бичиг, эд зүйлийг хураан авах, харьцуулан шинжлэхээр хэв хэлбэр авах, шинжилгээ хийх, түүнчлэн энэ хуульд заасан мөрдөн байцаалтын бусад ажиллагааг явуулж нотлох баримтыг цуглуулна.

Сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч, өмгөөлөгч, яллагч, түүнчлэн хохирогч, иргэний нэхэмжлэгч, иргэний хариуцагч, тэдний төлөөлөгч болон иргэн, байгууллага баримт сэлт гарган өгч болно.

Нотлох баримтыг цуглуулахдаа иргэний амь нас, эрүүл мэндэд аюултай, эсвэл тэдний нэр төрийг гутаасан ажиллагаа явуулах, эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус хэрцгий хандах, нэр төрийг нь доромжлох, хүч хэрэглэх, айлган сүрдүүлэх, мэдүүлэг, тайлбар, дүгнэлт гаргуулахаар тулган шаардах, хуурч мэхлэх зэрэг хууль бус арга хэрэглэж болохгүй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Эрүүгийн хэрэгт цугларсан баримт сэлт, эд зүйлийг хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагааны болон шүүх хуралдааны протоколд тэмдэглэж бэхжүүлнэ.

Протокол үйлдэх үүргийг хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтын шатанд хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх хуралдааны явцад шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга хүлээнэ.

Нотлох баримтыг бэхжүүлэхдээ протокол үйлдэхийн зэрэгцээ мэдээллийг тусгасан дүрс болон дууны бичлэг, кино болон гэрэл зураг, төлөвлөгөө, ул мөрнөөс хэв, хээ буулгаж авах зэрэг бусад аргыг хэрэглэж болно.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч нь хууль болон эрхийн ухамсрыг удирдлага болгож хэргийн бүх байдлыг тал бүрээс нь нягт нямбай, бүрэн гүйцэд, бодит байдлаар нь хянаж үзсэний үндсэн дээр нотлох баримтыг өөрийн дотоод итгэлээр үнэлнэ.

Шүүх, прокурор, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгчид урьдаас хөдөлбөргүй үнэн гэж тогтоогдсон ямар ч нотлох баримт байж болохгүй.

Нотлох баримт тухайн хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой, хангалттай, үнэн зөв, эргэлзээгүй, хуульд заасан журам, арга хэрэгслээр цугларсан эсэх талаас нь үнэлэлт өгнө.

Хуулийн хүчин төгөлдөр болсон таслан шийдвэрлэх тогтоол, шийдвэрээр нэгэнт тогтоогдсон үйл баримтыг дахин нотлох шаардлагагүй. Энэ заалт шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас хэргийг сэргээн шалгахад хамаарахгүй.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Гэрчийг уг хэргийн талаар тогтооход шаардагдах ямар ч байдал, түүний дотор сэжигтэн, яллагдагч, хохирогчийн хувийн байдал, түүнчлэн тэдэнтэй ямар харилцаатай болох тухай асуудлаар байцааж болно.

Гэрч мэдүүлгийнхээ эх сурвалжийг зааж өгөөгүй бол тэр нь нотлох баримт болж чадахгүй.

Гэрчээр байцааж болохгүй хүмүүс:

1/өмгөөлөх үүргээ гүйцэтгэж байх явцад хэргийн байдлыг мэдэх болсон өмгөөлөгч;

2/эрхтэн дутуу буюу сэтгэл мэдрэлийн, гэмтлийн өвчний улмаас хэрэгт холбогдох байдлыг зөв ойлгож, зөв мэдүүлэх чадваргүй болсон хүмүүс;

/Энэ зүйлд 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар 3 дахь заалт нэмсэн бөгөөд 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар уг заалтыг хассан/

Гэрч нь хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн дуудсанаар ирж, хэргийн талаар өөрийн мэдэх зүйлийг үнэн зөв мэдүүлэх үүрэгтэй.

Гэрч нь дуудсан цагт хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй бол хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн шийдвэрээр түүнийг цагдаагийн байгууллага албадан ирүүлнэ.

Гэрч худал мэдүүлэг өгсөн, мэдүүлэг өгөхөөс татгалзсан буюу зайлсхийсэн бол түүнд эрүүгийн хуулийн 205, 206 дугаар зүйлд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

Гэрч нь гэр бүлийн гишүүд, эцэг, эх, үр хүүхдийнхээ эсрэг мэдүүлэг өгөхөөс татгалзах эрхтэй.

/Энэ хэсгийг 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Энэ зүйлийн 4 дэх хэсгийн заалт нь өөрийн гэр бүлийн гишүүд, эцэг, эх, үр хүүхдийн гэм буруутай үйлдлийн улмаас хохирсон хохирогчид нэгэн адил хамаарна.

/Энэ хэсгийг 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны болон 1995 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Хохирогч нь хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн дуудсанаар ирж, хэргийн талаар мэдэх бүх зүйлээ мэдэгдэж, тавьсан асуултад хариулт өгч, үнэн зөв, мэдүүлэг өгөх үүрэгтэй.

Хэргийг тодруулахад шаардлагатай өөрт нь мэдэгдэж байгаа баримт, түүнчлэн сэжигтэн буюу яллагдагчтай ямар харилцаатай болох талаар хохирогчийг байцааж болно.

Хохирогч мэдүүлгийнхээ эх сурвалжийг зааж өгөөгүй бол тэр нь нотлох баримт болж чадахгүй.

Хохирогч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирэхгүй байх, мэдүүлэг өгөхөөс татгалзах буюу зайлсхийх, түүнчлэн санаатайгаар худал мэдүүлэг өгсөн байвал түүнд энэ хуулийн 72 дугаар зүйлд заасан журмыг хэрэглэнэ.

Сэжигтэн нь албадан саатуулагдсан буюу цагдан хоригдох арга хэмжээ авагдсаны үндэслэл болсон байдал, түүнчлэн хэргийн талаар мэдэж байгаа бусад байдлын тухай мэдүүлэг өгөх үүрэгтэй.

Сэжигтнээс мэдүүлэг өгөхийг шаардах, түүнд эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус хэрцгий хандах, нэр төрийг нь доромжлохыг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Яллагдагч сонсгосон ялын талаар, түүнчлэн хэргийн тухай мэдэж байгаа бусад байдал ба хэрэгт байгаа нотлох баримтын талаар мэдүүлэг өгөх эрхтэй.

Яллагдагчаас өөрийнхөө гэм бурууг хүлээж байгаа явдал нь гагцхүү хэрэгт байгаа бусад нотлох баримтаар батлагдвал яллах үндэслэл болно.

Яллагдагчаас мэдүүлэг өгөхийг шаардах, түүнд эрүү шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий хандах, нэр төрийг нь доромжлохыг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаалт явуулах, хэргийг шүүх хуралдаанаар хэлэлцэх ажиллагаанд шинжлэх ухаан, техник, урлаг, гар урлалын тусгай мэдлэг зайлшгүй шаардагдвал шинжилгээ хийлгэнэ. Шинжилгээг зохих байгууллагын шинжээчид, эсхүл хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор,шүүхээс томилогдсон тусгай мэргэжлийн бусад хүмүүс гүйцэтгэнэ. Дүгнэлт гаргуулахын тул зохих мэдлэг бүхий хэнийг ч болов шинжээчээр дуудан ирүүлж болно.

Шинжээчид тавих асуулт ба түүний гаргах дүгнэлт нь шинжээчийн тусгай мэдлэгийн хүрээнээс хэтэрч болохгүй.

Шинжилгээг заавал хийлгэх нь:

1/гадны нөлөөллөөр буюу сэжигтэй байдлаар нас нөгчсөн бол түүний шалтгаан, түүнчлэн бие махбодид учирсан гэмтлийн шинж байдлыг тогтоох;

/Энэ заалтыг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

2/эрүүгийн хэргийн байцаан шийтгэх ажиллагааны үед яллагдагч, сэжигтнээс хэргийнхээ үйлдлийг тайлбарлах ба түүнийг хариуцах талаар ухаан санаа нь эрүүл эсэх, мөн энэ талаар чадвартай эсэхэд эргэлзээ төрвөл тэдний сэтгэл мэдрэлийн байдлыг тогтоох;

3/гэрч, хохирогч нь хэрэгт ач холбогдол бүхий байдлыг зөвөөр тусгаж, зөв мэдүүлэг өгөх чадвартай эсэхэд эргэлзээ төрвөл тэдний сэтгэл мэдрэл, эрүүл мэндийн байдлыг тодорхойлох;

4/яллагдагч, сэжигтэн, хохирогчийн насны тухай баримт бичиг байхгүй бөгөөд тэдний насыг тогтоох явдал хэрэгт ач холбогдолтой байвал.

Шинжээч хийсэн шинжилгээгээ үндэслэн, тусгай мэдлэгтээ зохицуулан өөрийн нэрийн өмнөөс дүгнэлт гаргаж, түүнийгээ өөрөө хариуцна.

Шинжилгээ хийлгэхээр хэд хэдэн шинжээч томилсон бол тэд нь дүгнэлт өгөхөөс өмнө хоорондоо зөвлөнө. Хэрэв нэг төрлийн мэргэжлийн шинжээчид санал нэгтэй байвал дүгнэлтэд бүгдээрээ гарын үсэг зурна. Хэрэв шинжээчид өөр хоорондоо санал зөрвөл шинжээч бүр тус тусдаа дүгнэлт гаргана.

Шинжээчийн дүгнэлтийг хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх заавал баримтлах үүрэггүй боловч дүгнэлтийг зөвшөөрөхгүй байгаагаа үндэслэсэн байвал зохино.

Дүгнэлт тодорхойгүй буюу бүрэн биш байвал нэмж шинжилгээ хийлгэхээр уг шинжээч буюу өөр шинжээчид даалгаж болно.

Шинжээчийн дүгнэлт үндэслэлгүй буюу зөв болох нь эргэлзээтэй байвал дахин шинжилгээ хийлгэхээр өөр шинжээчид даалгаж болно.

Шинжээч нь хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн дуудсанаар ирж, өөртөө тавигдсан асуултад бодит дүгнэлт өгөх үүрэгтэй.

Хэрэв тавигдсан асуулт шинжээчийн мэргэжлийн хүрээнээс хэтэрсэн буюу ирүүлсэн материал нь дүгнэлт өгөхөд дутагдалтай байвал шинжээч дүгнэлт өгөх боломжгүй байгаа тухайгаа шинжилгээ хийлгэхээр даалгасан байгууллагад бичгээр мэдэгдэнэ.

Шинжээчийн эрх:

1/хэргийн материалаас шинжилгээ хийх зүйлд холбогдох хэсэгтэй нь танилцах;

2/дүгнэлт гаргахад хэрэгцээтэй нэмэгдэл материал ирүүлэхийг хүсэх;

3/хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн зөвшөөрөлтэйгээр хүмүүсийг байцаахад ба мөрдөн байцаалт, шүүхийн бусад ажиллагааг явуулахад байлцах, байцаагдаж байгаа хүмүүст шинжилгээтэй холбогдох асуулт тавих.

Шинжээч хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр гүйцэтгэвэл зохих үүргээсээ татгалзах буюу зайлсхийх, эсхүл санаатайгаар худал дүгнэлт өгсөн байвал Монгол Улсын эрүүгийн хуулийн 205, 206 дугаар зүйлд дурдсанаар хариуцлага хүлээнэ.

/Энэ хэсгийг АИХТ-ийн 1987 оны 93 дугаар зарлигаар өөрчилсөн/

Эд мөрийн баримтад гэмт хэрэг үйлдэхэд хэрэглэсэн зэвсэг, хэрэгсэл буюу гэмт хэргийн ул мөр үлдсэн зүйл, яллагдагчийн үйлдсэн гэмт хэргийн объект, түүнчлэн гэмт үйлдлийн замаар олсон мөнгө, бусад үнэ бүхий зүйл, гэмт хэргийг илрүүлэх, хэргийн бодит байдлыг тогтоох, гэмт этгээдийг олох, эсхүл яллагдагчийн гэм бурууг үгүйсгэх буюу хөнгөрүүлж болох бусад зүйлийг тооцно.

Эд мөрийн баримтыг үзлэгийн протоколд бичиж, бололцоо байвал гэрэл зургийг авах ба боломжтой бол хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурорын тусгай тогтоолоор буюу шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжаар хавтаст хэрэгт хавсаргана. Эд мөрийн баримтыг эрүүгийн хэрэгт хадгална.

Хэрэв эд мөрийн баримт хэмжээний хувьд буюу бусад шалтгаанаар эрүүгийн хэрэгт хадгалах нөхцөлгүй бол гэрэл зургийг авч, бололцоо байвал лацдаж битүүмжлээд, хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн зааж өгсөн тусгай газар хадгалж, энэ тухай тодорхойлолтыг хэрэгт хавсаргана.

Хэргийг нэг газраас нөгөөд шилжүүлэхэд хэмжээний хувьд буюу бусад шалтгаанаар уг хэрэгт хавсаргах боломжгүйгээс бусад эд мөрийн баримтыг хэргийн хамт явуулна.

Таслан шийдвэрлэх тогтоол хуулийн хүчин төгөлдөр болох хүртэл буюу хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон тогтоол, захирамжийг давж заалдах хугацаа дуустал эд мөрийн баримт хадгална. Эд зүйлийн эзэмшлийн талаар гарсан маргааныг иргэний журмаар шийдвэрлэвэл зохих байсан бол эд мөрийн баримтыг шүүхийн шийдвэр хуулийн хүчин төгөлдөр болтол хадгална.

Зарим үед хэрэв хэргийн ажиллагаанд хохирол учруулахгүй бол эд мөрийн баримтыг зохих эзэнд нь дээр дурдсан хугацаа дуусахаас өмнө эгүүлэн өгч болно.

Түргэн гэмтэх эд мөрийн баримтыг эзэмшигчид нь эгүүлэн өгөх боломжгүй нөхцөлд хэрэгцээний нь дагуу ашиглуулахаар зохих байгууллагад шилжүүлэн өгнө. Шаардлагатай бол эзэмшигчид нь адил төрөл, чанарын эдийг олгох буюу эсхүл үнийг төлнө.

Таслан шийдвэрлэх тогтоол, хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон тогтоол буюу захирамжаар эд мөрийн баримтыг хэрхэх тухай асуудлыг шийдвэрлэнэ:

1/яллагдагчийн гэмт хэрэг үйлдэхэд өөрийн нь хэрэглэсэн зэвсэг, хэрэгслийг хураан авч зохих байгууллагад шилжүүлэх буюу устгах;

2/гүйлгээнд хориглогдсон зүйлийг зохих байгууллагад шилжүүлэх буюу устгах;

3/цаашид ашиглаж болохгүй эд зүйлийг устгах ба хэрэв сонирхогч этгээд буюу байгууллагаас хүсвэл өгөх;

4/гэмт үйлдлийн замаар олсон орлого болон тэдгээртэй адилтган үзэх бусад эд зүйлийг хууль ёсны эзэмшигчид нь эгүүлэн олгох бөгөөд хэрэв эзнийг тогтоох боломжгүй бол шүүхийн шийдвэрээр улсын орлого болгоно. Эд зүйлийн эзэмшлийн талаар маргаан гарвал иргэний журмаар шийдвэрлэнэ. Энэ хуулийн 6 дугаар зүйлийн 2, 3, 5-д дурдсан үндэслэлээр хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокуророос хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон бол гэмт үйлдлийн замаар олсон орлого болон тэдгээртэй адилтган үзэх бусад эд зүйлийн тухай асуудлыг шүүх шийдвэрлэнэ;

/Энэ заалтыг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

5/эд мөрийн баримт болох баримт бичгийг хэрэгт нь уг хэргийг хадгалах хугацаа дуустал үлдээх, эсхүл сонирхогч байгууллага буюу этгээдэд шилжүүлэн өгнө.

Үзлэг, нэгжлэг хийх, зарим зүйлийг хураан авах, албадан саатуулах, таниулж олуулах, түүнчлэн мөрдөн байцаалтын туршилт хийх үед тогтоогдсон байдал, баримтыг гэрчилж байгаа бөгөөд энэ хуульд заасан журмаар бичигдсэн протокол нь эрүүгийн хэрэгт нотлох баримтын эх сурвалж болно.

Аж ахуйн нэгж, байгууллага, албан тушаалтан, иргэдийн баталсан ба бичсэн баримт бичиг эрүүгийн хэрэгт ач холбогдолтой байвал тэр нь нотлох баримтын эх сурвалж болно.

Хэрэв баримт бичиг нь энэ хуулийн 81 дүгээр зүйлд заасан шинж бүхий байвал эд мөрийн баримт болно.

ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

ТАСЛАН СЭРГИЙЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭ

Сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч нь мөрдөн байцаалт, шүүхээс оргон зайлж болох буюу эрүүгийн хэргийн бодит байдлыг тогтооход саад учруулж болох, эсхүл гэмт хэрэг үйлдэж болох үндэслэлтэй бол тэдгээрт дараахь таслан сэргийлэх арга хэмжээний аль нэгийг хэрэглэж болно: оршин суугаа газраасаа гадагш явж болохгүй тухай баталгаа авах, батлан даалтад өгөх, хөрөнгө барьцаалах, цагдан хорих.

Таслан сэргийлэх арга хэмжээ хэрэглэх талаар хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гаргана.

Таслан сэргийлэх арга хэмжээ болгож цэргийн албан хаагчийг хянаж харгалзуулахаар түүний алба хааж байгаа цэргийн анги, нэгтгэл, байгууллагын удирдлагад шилжүүлж болно.

Таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах шаардлагагүй бол дуудсан цагт ирэх, оршин суугаа газраа өөрчилсөн тухайд мэдэгдэж байх үүрэг яллагдагчид хүлээлгэж гарын үсэг авна.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Онцгой тохиолдолд гэмт хэрэгт сэрдэгдэж байгаа этгээдэд ял сонсгохын өмнө таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч болно. Тэгэхдээ таслан сэргийлэх арга хэмжээ авснаас хойш 14 хоногоос хэтрүүлэхгүйгээр ял сонсговол зохино. Хэрэв энэ хугацаанд ял сонсоогүй бол таслан сэргийлэх арга хэмжээг хүчингүй болгоно.

Харин мөрдөн байцаалт явуулах шаардлагагүй хэргийн хэрэг бүртгэлтийн хугацааг энэ хуулийн 123 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан журмын дагуу сунгасан бол мөн хугацаагаар сэжигтэнд авсан таслан сэргийлэх арга хэмжээг сунгаж болно.

/Энэ хэсгийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

Таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах шаардлагатай эсэх, түүнчлэн таслан сэргийлэх ямар арга хэмжээ авбал зохих тухай асуудлыг шийдвэрлэхэд хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх энэ хуулийн 87 дугаар зүйлд дурдсан байдлаас гадна сонсгосон ялын хүнд, хөнгөн, сэжигтэн буюу яллагдагчийн хувийн байдал, түүний ажил төрөл, нас, эрүүл мэнд, гэр бүлийн байдал болон бусад байдлыг анхаарах ёстой.

Таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах тухай хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх үндэслэл бүхий тогтоол, шүүгч захирамж гаргаж, түүндээ уг этгээд ямар гэмт хэрэгт сэрдэгдэж байгаа буюу яллагдаж байгаа, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах болсон үндэслэлийг заана.

Тогтоол буюу захирамжийг таслан сэргийлэх арга хэмжээ авагдаж байгаа этгээдэд сонсгоно.

Сэжигтэн, яллагдагчаас байнга буюу түр оршин сууж байгаа газраасаа хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн зөвшөөрөлгүйгээр гадагш явахгүй тухай баталгааг бичгээр гаргуулж авна.

Хэрэв сэжигтэн, яллагдагч энэ арга хэмжээг зөрчвөл таслан сэргийлэх арга хэмжээг чангаруулж болох бөгөөд энэ тухай баталгаа авах үед түүнд урьдчилан мэдэгдэнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Батлан даалт гэдэг нь байнга оршин суух хаягтай, тодорхой ажил, хөдөлмөр эрхэлдэг, хөрөнгийн эх үүсвэртэй, батлан даагчийн үүргийг бүрэн хүлээх чадвартай, насанд хүрсэн иргэнээс сэжигтэн, яллагдагчийг төлөв, томоотой байлгах, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхийн дуудсан цагт ирүүлж байхыг хариуцаж, бичгээр үүрэг авахыг хэлнэ. Батлан даагч нь хоёроос доошгүй байна.

Чухам ямар хэргийн учир таслан шийдвэрлэх арга хэмжээ авагдсан, сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч нь мөрдөн байцаалт, шүүхээс оргон зайлсхийвэл хүлээлгэх хариуцлагын тухай батлан даагчид мэдэгдэнэ. Хэрэв сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч нь хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалт, шүүхээс оргон зайлвал батлан даагчийг шүүгчийн захирамжаар энэ хуулийн 315 дугаар зүйлд заасан журмаар 500-25000 хүртэл төгрөгөөр торгож сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгчийг эрэн сурвалжлахад гарсан бүх зардлыг нөхөн төлүүлнэ.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Онц хүнд, хүнд, хүндэвтэр гэмт хэрэг үйлдсэн, эсхүл удаа дараа ял шийтгэгдэж байсан буюу онц аюултай гэмт хэрэгтэн, түүнчлэн мөрдөн байцаалтын хугацаанд дахин гэмт хэрэг үйлдэх буюу оргон зайлсхийж болох хангалттай үндэслэл байвал уг этгээдэд цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг энэ хуулийн 12 дугаар зүйлийн шаардлагын дагуу хэрэглэж болно.

Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан үндэслэлийн аль нэг нь байвал жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг эмнэлгийн байгууллагын хяналтын дор цагдан хорьж болно.

Хөнгөн гэмт хэрэг үйлдсэн буюу хүнд өвчтэй этгээд, хөхүүл хүүхэдтэй эмэгтэйчүүдийн хувьд энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан үндэслэл байхгүй бол цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг хэрэглэхийг хориглоно.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Яллагдагчийн хорьж мөрдөх хугацааг 2 сараас хэтрүүлж болохгүй. Гагцхүү хүнд, онц хүнд гэмт хэрэг үйлдсэн яллагдагчийг хэргийн төвөгтэй байдлыг харгалзан цаашид хорь мөрдөх зайлшгүй шаардлагатай гэж үзвэл сум, сум дундын болон дүүргийн прокурор 1 сар хүртэл, аймаг, нийслэлийн болон дагнасан прокурор 2 сар хүртэл, Улсын ерөнхий прокурорын туслах 3 сар хүртэл, Улсын ерөнхий прокурорын орлогч 2 сар хүртэл хугацаагаар нэмж сунгаж болно. Сунгасан хугацаанд мөрдөн байцаалт дуусаагүй бөгөөд цаашид зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд хорьж мөрдөх хугацааг Улсын ерөнхий прокурор 26 сар хүртэл хугацаагаар нэмж сунгана.

Мөрдөн байцаагч хорьж мөрдөх хугацааг сунгах тухай үндэслэл бүхий тогтоол гаргаж, хугацаа дуусахаас 10 хоногийн өмнө зохих прокурорт явуулна.

Шүүхээс нэмж мөрдөн байцаалгахаар буцаасан хэргийн яллагдагчийг цаашид хорьж мөрдсөн хугацааг энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хугацаанд оруулж тооцно.

Шүүхээс хэргийг хянан шийдвэрлэх шатанд яллагдагчийг хорьж мөрдөх хугацаа дуусвал тухайн шүүхийн Ерөнхий шүүгч хэргийг хянан шийдвэрлэхэд шаардагдах хугацаагаар захирамж гарган сунгаж болно.

/Энэ зүйлийг 1994 оны 3 дугаар сарын 28-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

Хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх дор дурдсан үүрэгтэй:

1/цагдан хоригдохоор таслан сэргийлэх арга хэмжээ авагдсан этгээдийн харж үзэх хүнгүй буюу эд хөрөнгийн талаар амьдрах бололцоогүй үлдсэн насанд хүрээгүй хүүхдийг харгалзан дэмжүүлэхээр төрөл садны буюу бусад хүмүүст, эсхүл зохих байгууллагад хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор буюу шүүхийн тогтоол, шүүгчийн захирамжаар шилжүүлэн өгөх;

2/цагдан хоригдохоор таслан сэргийлэх арга хэмжээ авагдсан этгээдийн эзэнгүй үлдсэн эд хөрөнгө, орон сууцыг хамгаалах арга хэмжээ авах.

Хэрэг бүртгэх байгууллага, мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх авсан арга хэмжээний тухай цагдан хоригдохоор таслан сэргийлэх арга хэмжээ авагдсан этгээдэд мэдэгдэнэ.

Мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүхээс дуудсан цагт саадгүй ирж байхыг яллагдагч өөрөө баталж, эсхүл яллагдагчийг тийнхүү ирүүлж байх үүргийг бусад хүн, байгууллага хүлээж, уг таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч байгаа байгууллагын дансанд шилжүүлсэн бэлэн мөнгө буюу бусад үнэ бүхий зүйлийг барьцаа гэнэ.

Барьцаа авсан тухай протокол үйлдэж, хуулбарыг барьцаа өгөгчид гардуулна.

Барьцааны хэмжээг таслан сэргийлэх энэ арга хэмжээ авч байгаа байгууллага барьцаа өгөгчтэй харилцан тохиролцсоны үндсэн дээр хэргийн байдалд тохируулан тогтооно.