Засгийн газрын 2016 оны 59 дүгээр тогтоолын нэгдүгээр хавсралт

ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙН ХЭРЭГЦЭЭ, ШААРДЛАГЫГ УРЬДЧИЛАН ТАНДАН СУДЛАХ АРГАЧЛАЛ

Нэг. Ерөнхий зүйл

1.1.Хууль тогтоомжийн[1] хэрэгцээ, шаардлагыг урьдчилан тандан судлах (цаашид “урьдчилан тандан судлах” гэх)-д энэхүү аргачлалыг баримтална.

1.2.Хууль тогтоомжийн хэрэгцээ, шаардлагыг урьдчилан тандан судлах ажлын зорилт нь тодорхой асуудлыг шийдвэрлэх зохицуулалтын хувилбарыг тодорхойлж, эерэг болон сөрөг талыг харьцуулан судалсны үндсэн дээр үр нөлөөг урьдчилан тооцож, уг асуудлыг шийдвэрлэх үр дүнтэй хувилбарыг хууль санаачлагчид санал болгоход оршино.

1.3.Энэхүү аргачлал нь дараах хууль тогтоомжид хамаарахгүй:

• Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүдийг томилох, чөлөөлөх тухай;
• Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүний тухай;
• Төрийн захиргааны байгууллагын тогтолцоо, бүтцийн ерөнхий бүдүүвч батлах тухай;
• Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 6.2, 6.3-т заасан;
• Хуульд заасан бусад.

Хоёр. Урьдчилан тандан судлах ажлын үе шат

2.1.Урьдчилан тандан судлах ажлыг дараахь үе шаттай зохион байгуулна:

2.1.1.асуудалд дүн шинжилгээ хийх;

2.1.2.асуудлыг шийдвэрлэх зорилгыг томьёолох;

2.1.3.тухайн асуудлыг зохицуулах хувилбаруудыг тогтоож, тэдгээрийн эерэг болон сөрөг талыг харьцуулан судлах;

2.1.4.зохицуулалтын хувилбаруудын үр нөлөөг тандан судлах;

2.1.5.зохицуулалтын хувилбаруудыг харьцуулж дүгнэлт хийх;

2.1.6.тухайн зохицуулалтын талаарх олон улсын болон бусад улсын эрх зүйн зохицуулалтын харьцуулсан судалгаа хийх;

2.1.7. зөвлөмж боловсруулах.

Гурав. Асуудалд дүн шинжилгээ хийх

3.1.Асуудалд дүн шинжилгээ хийх ажил дараах хэсгээс бүрдэнэ:

3.1.1.асуудлыг тодорхойлж шийдвэрлэх гэж байгаа тухайн асуудлын мөн чанар, цар хүрээг тогтоох;

3.1.2.тухайн асуудлаар эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хөндөгдөж байгаа нийгмийн бүлэг, иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага, бусад этгээдийг тодорхойлох;

3.1.3.тухайн асуудал үүссэн шалтгаан, нөхцөлийг тодорхойлох.

3.2.Асуудлыг тодорхойлж, түүнд дүн шинжилгээ хийх ажлын хүрээнд салбарын мэргэжилтнүүдтэй уулзаж ярилцах, тухайн асуудалд хамаарах этгээдийн дунд санал асуулга явуулах, судалгаа авах, холбогдох байгууллагаас статистик мэдээ авах, өмнө нь хийгдсэн судалгааны материалыг үзэх, хэлэлцүүлэг хийх зэргээр судалгаа хийнэ.

3.3.Тулгамдаж байгаа асуудлын цар хүрээг тогтооход түүнд хамрах хүн ам, нийгмийн бүлэг, салбар, нутаг дэвсгэр зэргийг тодорхойлж шаардлагатай бүх мэдээллийг цуглуулна. Мэдээллийг цуглуулах явцад сүүлийн жилүүдэд өссөн, буурсан зэрэг өөрчлөлт хөдөлгөөнийг анхаарч авч үзнэ.

Дөрөв. Асуудлыг шийдвэрлэх зорилгыг томьёолох

4.1.Зорилгыг[2] аль болох тодорхой, хэмжих боломжтой, хүрэхүйц, бодитой байхаар томьёолно.

4.2.Зорилгыг тухайн шийдвэрлэх гэж байгаа асуудлаас хамааруулан ерөнхий[3] болон тодорхой[4] гэсэн хоёр хэлбэрээр томьёолж болно.

4.3.Зорилгыг томьёолохдоо түүнд хүрснээр асуудал шийдвэрлэгдэх эсэх, зорилгыг ерөнхий байдлаар томьёолох тохиолдолд түүнийг хэрэгжүүлэх зорилт байгаа эсэхийг харгалзан үзнэ.

Тав. Асуудлыг зохицуулах хувилбарыг тогтоож, эерэг болон сөрөг талыг харьцуулах

5.1.Асуудал зохицуулах хувилбаруудыг тогтоож, эерэг болон сөрөг талыг харьцуулан үзэх ажлын хүрээнд энэхүү аргачлалын Дөрөв дэх хэсэгт заасан зорилгыг биелүүлэхэд чиглэсэн зохицуулалтын хувилбаруудыг тогтооно. Зохицуулалтын дараах хувилбарууд байна:

5.1.1.“тэг” хувилбар[5] буюу шинээр зохицуулалт хийхээс татгалзах;

5.1.2.хэвлэл мэдээлэл болон бусад арга хэрэгслээр дамжуулан олон нийтийг соён гэгээрүүлэх;

5.1.3.зах зээлийн механизмаар дамжуулан төрөөс зохицуулалт хийх;

5.1.4.төрөөс санхүүгийн интервенц хийх;

5.1.5.төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшлээр тодорхой чиг үүргийг гүйцэтгүүлэх;

5.1.6.захиргааны шийдвэр гаргах[6];

5.1.7.хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах.

5.2.Зохицуулалтын хувилбаруудын зорилгод хүрэх байдал болон тэдгээрийн эерэг, сөрөг тал, тухайн асуудлыг шийдвэрлэсэн бусад орны сайн туршлага зэргийг харьцуулан судалсны үндсэн дээр зохицуулалтын хувилбарыг сонгоно.

5.3.Энэхүү аргачлалын 5.1.1-5.1.6-д дурдсан зохицуулалтын хувилбарыг хэрэглэж зорилгод хүрэх боломжтой нь тогтоогдвол үр нөлөөг тандан судлах ажлыг цааш үргэлжлүүлэх шаардлагагүй бөгөөд энэ тухай дүгнэлт бичсэнээр ажиллагаа дуусгавар болно.

5.4.Дараахь тохиолдолд хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах хувилбарыг шууд сонгоно:

5.4.1.тухайн асуудал нь хүний салшгүй эрхэд буюу Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хуульд заасан хүний эрхийг хязгаарлах бол;

5.4.2.тухайн асуудлыг гагцхүү хуулиар зохицуулах шаардлагатай болохыг Үндсэн хуульд онцлон заасан бол;[7]

5.4.3.Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр Монгол Улс тухайн асуудлаар дотоодын хууль тогтоомждоо нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шинээр боловсруулах талаар тусгайлан үүрэг хүлээсэн бол;

5.4.4.“Хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийн үр дагаврын үнэлгээ хийх аргачлал”-ын дагуу хийсэн үнэлгээнээс тухайн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай гэсэн зөвлөмж гарсан бол.

5.5.Асуудалд дүн шинжилгээ хийж, зохицуулалтын хувилбаруудыг сонгож тандан судлах явцад тухайн асуудлыг зөвхөн хууль гаргах замаар шийдвэрлэнэ гэсэн дүгнэлт гарсан тохиолдолд хууль тогтоомжийн төслийн бүтэц, агуулга, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шинээр боловсруулах шаардлагатай хууль тогтоомжийг ерөнхий байдлаар томьёолж бичнэ.

5.6.Зохицуулалтын хувилбаруудын эерэг болон сөрөг талыг дараах шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд харьцуулан судална:

5.6.1.зорилгод хүрэх байдал;

5.6.2.зардал, үр өгөөжийн харьцаа.

5.7.“Зорилгод хүрэх байдал” гэсэн шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд тухайн зохицуулалтын хувилбарыг хэрэгжүүлснээр анх тавьсан (энэхүү аргачлалын Дөрөв дэх хэсэгт заасны дагуу томьёолсон) зорилгод хүрч чадах эсэхийг тогтооно. Ингэхдээ тухайн зохицуулалтын хувилбарыг өөр салбарт хэрэглэсэн адилтгах туршлага байгаа эсэхийг судлах, уг асуудлаар эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хөндөгдөж байгаа этгээд болон салбарын мэргэжилтнүүдийн саналыг сонсох, өмнө хийсэн судалгааны материал ашиглах зэрэг ажиллагаа хийнэ.

5.8.“Зардал, үр өгөөжийн харьцаа” гэсэн шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд тухайн зохицуулалтын хувилбарыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон улсын төсвөөс зардал гарах эсэх, аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд захиргааны ачаалал, нэмэлт зардал үүсэх эсэхийг ерөнхий байдлаар тандан судалж, зардал их/бага гарна, эсхүл зардал гарахгүй гэж дүгнэнэ. Үүнд:

5.8.1.зохицуулалтын хувилбаруудын нийгэмд үзүүлэх үр өгөөжийг ерөнхий байдлаар тодорхойлно. Зардал нэмэгдэх тохиолдолд тухайн хувилбарыг хэрэгжүүлснээр нийгэмд үзүүлэх үр өгөөж нь гарсан зардлаас илүү байхаар бол үр ашигтай гэж үзэн энэ тухай тайлбарлаж дүгнэлтэд оруулна;

5.8.2.зардал нэмэгдэх бөгөөд үр өгөөж бага байх төсөөлөл гарсан тохиолдолд уг хувилбар үр ашиг муутай гэсэн дүгнэлт хийнэ;

5.8.3.шаардлагатай бол судалж байгаа асуудал, зохицуулалтын хувилбарын онцлогоос хамааруулан зардлыг “Хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлын тооцоог хийх аргачлал”-ын дагуу нарийвчлан тооцож болно.

5.9.Энэхүү аргачлалын 5.7-д заасан шалгуурын дагуу өргөн хүрээнд сонгосон зохицуулалтын хувилбаруудыг ерөнхий байдлаар тандан судлах явцад зарим хувилбар үр дүнгүй болох нь тодорхой болж болно. Салбарын мэргэжилтэн, шинжээчид, тухайн зохицуулалтаар эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь хөндөгдөж байгаа этгээдтэй хийсэн уулзалт, ярилцлагын явцад уг зохицуулалт үр дүнгүй гэдэг нь тогтоогдож болно.

5.10.Энэхүү аргачлалын 5.9-т заасны дагуу үр дүнгүй болох нь тогтоогдсон хувилбаруудаас татгалзаж, үр дүнтэй буюу цаашид үр нөлөөг нь тооцох шаардлагатай хувилбаруудыг сонгож нарийвчлан томьёолно.

5.11.Энэхүү аргачлалын 5.7-д заасан зохицуулалтын хувилбаруудыг хооронд нь харьцуулсны үндсэн дээр бага зардлаар өндөр үр дүнд хүрэх хувилбарыг сонгоно.

Зургаа. Зохицуулалтын хувилбаруудын үр нөлөөг тандан судлах

6.1.Энэхүү аргачлалын Тав дахь хэсэгт заасан үе шатанд сонгож авсан зохицуулалтын хувилбар бүрийн үр нөлөөг дараах шалгуур үзүүлэлтийн дагуу тандан судална:

6.1.1.хүний эрх, эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчинд үзүүлэх үр нөлөө;

6.1.2.Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын олон улсын гэрээ, бусад хууль тогтоомжид нийцсэн байдал.

6.2.Хүний эрх, эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчинд үзүүлэх үр нөлөөг тандан судлахдаа дор дурдсан суурь асуултуудыг ашиглана. (Хүснэгт 1, 2, 3, 4-т харуулав)

Хүснэгт 1

ХҮНИЙ ЭРХЭД ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ

Хүснэгт 2

ЭДИЙН ЗАСАГТ ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ

Хүснэгт 3

НИЙГЭМД ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ

Хүснэгт 4

БАЙГАЛЬ ОРЧИНД ҮЗҮҮЛЭХ ҮР НӨЛӨӨ

6.3.Энэхүү аргачлалын 6.2-т заасан асуултуудаар хязгаарлахгүйгээр судалж байгаа асуудлын онцлогоос хамааран нэмэлт асуулт гаргаж болно. Асуултуудад аль болох ерөнхий байдлаар “Тийм”, “Үгүй” гэж хариулна.

6.4.Энэхүү аргачлалын 6.2-т заасан асуултуудад сөрөг байдлаар хариулах буюу сөрөг үр нөлөө үзүүлэх бол “Тайлбар” хэсэгт энэ талаарх үндэслэл, шалтгааныг тодорхой бичнэ.

6.5.Энэ аргачлалын 6.2-т заасан асуултуудад “Тийм”, “Үгүй” гэсэн байдлаар хариулах боломжгүй тохиолдолд тухайн асуултын “Тайлбар” хэсэгт холбогдох зохицуулалтын хувилбарын үр нөлөөг тайлбарлах, үндэслэл, шалтгаанаа тодорхойлох байдлаар хариулна.

6.6.Тухайн зохицуулалтын хувилбарыг хэрэгжүүлэх явцад урьдчилан тооцох боломжгүй сөрөг үр дагавар гарах эсэхийг тогтооно. Асуултуудад хариулах явцад ноцтой сөрөг үр нөлөө гарахаар байвал түүнийг гүнзгийрүүлэн шалгах шаардлагатай.

6.7.Тухайн зохицуулалтын хувилбараар эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол нь аливаа байдлаар хөндөгдөх этгээд тус бүрт үзүүлэх үр нөлөөг тогтооно.

6.8.“Хуульд нийцэж байгаа байдал” гэсэн шалгуур үзүүлэлтийн хүрээнд зохицуулалтын хувилбар нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын олон улсын гэрээ, бусад хууль тогтоомжийн үзэл санаа, зарчим, утга агуулгад нийцэж байгаа эсэхийг судлан үзнэ.

Долоо. Зохицуулалтын хувилбаруудыг харьцуулж дүгнэлт хийх

7.1.Зохицуулалтын хувилбарын үр нөлөөг урьдчилан тандаж судалсны үр дүнд илрүүлсэн зохицуулалтын хувилбар тус бүрийн эерэг болон сөрөг үр нөлөөг хооронд нь харьцуулж дүгнэлт хийнэ.

Найм. Тухайн зохицуулалтын талаарх олон улсын болон бусад улсын эрх зүйн зохицуулалтын харьцуулсан судалгаа хийх

8.1.Хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулах хувилбар сонгогдсон тохиолдолд тухайн зохицуулалтын талаарх олон улсын эрх зүйн холбогдох зохицуулалт, бусад улсын адил төстэй хууль тогтоомжийн харьцуулсан судалгааг хийнэ.

8.2.Тухайн асуудлыг зохицуулсан олон улсын эрх зүйн холбогдох зохицуулалтад Монгол Улсын олон улсын гэрээ, түүнчлэн тухайн харилцааг зохицуулсан олон улсын гэрээ, хууль тогтоомж, олон улсын байгууллагаас гаргасан эрх зүйн баримт бичиг (тогтоол, шийдвэр, тунхаглал г.м), зөвлөмж зэрэг хамаарагдах бөгөөд эдгээр эх сурвалжийн хүрээнд харьцуулан судална.

8.3.Тухайн зохицуулалтын талаарх бусад улсын адил төстэй хууль тогтоомжийн харьцуулсан судалгаа хийхдээ дараах шалгуурыг үндэслэн харьцуулалт хийх улс орныг сонгоно:

8.3.1.эрх зүйн соёл, түүх;

8.3.2.газар зүйн байршил;

8.3.3.эрх зүйн эх сурвалжийн ангилал.

8.4.Энэхүү аргачлалын 8.3-т заасан судалгаа хийхдээ тухайн зохицуулалтын талаар сайн туршлагыг хэрэгжүүлж, илүү дэвшилттэйгээр зохицуулж байгаа улс орныг нэн тэргүүнд сонгох зарчмыг баримтална.

Ес. Зөвлөмж боловсруулах

9.1.Энэхүү аргачлалын Долоо болон Найм дахь хэсэгт заасан харьцуулсан дүгнэлтэд үндэслэн зөвлөмж бичнэ. Зөвлөмжид хамгийн үр дүнтэй хувилбарыг санал болгож, тухайн хувилбарыг хэрэгжүүлэх шат дараалал, бусад хувилбартай хамт, эсхүл хавсран хэрэгжүүлэхэд илүү үр нөлөөтэй байж болох эсэх талаар тусгана.

9.2.Урьдчилан тандан судлах ажлын тайлан, зөвлөмжийг хууль санаачлагчид хүргүүлнэ.

  ---о0о---

[1]Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн 1 дүгээр зүйлд заасны дагуу хууль болон Улсын Их Хурлын   бусад шийдвэрийг ойлгоно.

[2]Зорилго, зорилтыг ихэвчлэн удирдлгын (улс төрийн бодлогын) зүгээс тогтоож өгдөг.

[3]Тодорхой тоо, хувь хэмжээ заахгүйгээр “бууруулна”, “өсгөнө”, “багасгана” гэх мэтээр ерөнхий байдлаар томьёолохыг ойлгоно.

[4]“40 хувь бууруулна” гэх мэтээр тодорхой тоо, хувь хэмжээ зааж томьёолохыг ойлгоно.

[5]Одоо байгаа хуулийн зохицуулалтыг хэвээр нь үлдээвэл яах вэ гэдгийг нягтална. Үүнд одоо тухайн асуудлыг зохицуулж байгаа хуулийн зохицуулалтыг хэвээр үлдээх асуудал хамаарахаас гадна хэрэв тухайн асуудлыг одоогоор хууль тогтоомжоор огт зохицуулаагүй байгаа бол тэр хэвээр нь үлдээх болон зохицуулалтаас татгалзах асуудал мөн хамаарна. Аливаа асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг хайхдаа юуны өмнө дээрх хувилбараар шалгах нь зүйтэй.

[6]Захиргааны ерөнхий хуулийн 12 дугаар зүйлд заасан журмыг баримтлан гаргана.

[7]Тухайлбал, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлд “Монгол Улсын дээд шүүх ... дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

1/хуулиар харьяалуулсан эрүүгийн хэрэг, эрх зүйн маргааныг анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэх;” гэснээс үзэхэд Улсын Дээд шүүх анхан шатны журмаар хянан шийдвэрлэх хэргийг зөвхөн хуулиар тогтоохоор заасан байна.

[8]Эрх агуулагч гэдэгт Монгол Улсын нэгдэн орсон хүний эрхийн олон улсын гэрээ, Үндсэн хуулиар баталгаажсан хүний эрхийг агуулж байгаа бөгөөд эрхээ хэрэгжүүлэхийг шаардах эрх бүхий этгээдийг ойлгоно.

[9]Үүрэг хүлээгч гэдэгт хүний эрхийг хэрэгжүүлэх талаар тодорхой үүрэг хүлээсэн этгээд, анхдагч үүрэг хүлээсэн этгээд бол төрийг ойлгоно.